Shaxs 1
![Shaxs Shaxs](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_1.png)
![REJA:REJA: Reja:
1. Shaxs haqida umumiy tushuncha.
2. Shaxs shakllanishiga ta’sir etuvchi
omillar.
3. “ Men ” obrazi va shaxsning o’z -
o’zini baholash](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_2.png)
![
Shaxs haqida tushuncha
Shaxs tushunchasi keng va ko’p
qirralidir.
Mehnat qila olish ko’nikmasining
mavjudligi,
insonlar bilan birgalikda
faoliyat
munosabatni amalga oshirayotgan
kishi
asta - sekin shaxsga aylanib boradi.
Bevosita
moddiy dunyoni, jamiyatni va
xususan
o’zini o’rganish va faol tarzda
qayta
o’zgartirish jarayonining sub'ektga
aylanmoqda.
Shu o’rinda haqli bir savol
tug’iladi,
ya'ni shaxs, individ, individuallik
tushunchasining
o’zaro bog’liqlik jihatlari
mavjudmi?](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_3.png)
![
Buning uchun mazkur tushunchalarning
mazmunini
tahlil qilish samarali hisoblanadi.
Shuning
uchun ham dastlab individ
tushunchasining
mazmuniga to’xtalish lozim.
A.V.Petrovskiy
tahriri ostida chiqqan "Umumiy
psixologiya"
darsligida "Individ" tushunchasida
kishining
nasl-nasabi ham mujassamlashgandir.
Yangi
tug’ilgan chaqaloqni, katta yoshdagi
odamni
ham, mutafakkirni ham, aqli zaif ovsarni
ham,
yovvoiylik bosqichidagi qabilaning vakilini
ham,
madaniyatli mamlakatda yashayotgan
yuksak
bilimli kishini ham individ deb hisoblash
lozim.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_4.png)
![TUSHUNCHALAR TAHLILITUSHUNCHALAR TAHLILI TUSHUNCHA MAZMUN
Individ
Odam
Shaxs
Tarbiya
Irsiyat
Muhit](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_5.png)
![SHAXS
Ongi Nut q i
(shaxslar
aro mulo q ot) Guruh a`zosi Ijtimoiy
munosabat
(jamiyat
a’zosi ) Individuallig
i
(faollik) Faoliyat](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_6.png)
![Shaxs kamolotiga ta’sir etuvchi Shaxs kamolotiga ta’sir etuvchi
omillaromillar
Irsiyat
Ijtimoiy muhit
Ta’lim-tarbiya](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_7.png)
![IRSIYATIRSIYAT Irsiyat – bu avloddan-avlodga
tayyor
holda o‘tuvchi jismoniy va ruhiy
xususiyatlarning
belgisidir . Т ug‘ma
xususiyatlarga
bola tug‘ilgan paytda
mavjud
bo‘lgan real , jismoniy va ruhiy
xususiyatlarning
o‘tishiga aytiladi . Irsiy
xususiyatlar
tug‘ma bo‘ladi. Lekin
barcha
tug‘ma xususiyatlar ham irsiy
bo‘lavermaydi .](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_8.png)
![Ijtimoiy muhitIjtimoiy muhit
Keng ma’nodagi
О damning butun mamalakati ( vatani ) bilan
bog‘liq
bo‘lgan hayot sharoiti tushuniladi.
Т or ma’nodagi
О damning
oilaviy turmush sharoiti, oila va
tevarak -а trofidagi
ijtimoiy hayot
tushuniladi.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_9.png)
![Barkamol avlod tarbiyasidagi uzluksizlik
MUHITО na
qornida О ilada М aktabgacha
ta’limda
Boshlang‘ich
ta’limda
O‘rta
maktabda
O‘MKHTdaOliy
ta’limdaО liy o‘quv yurtidan
keyingi faoliyatda](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_10.png)
![TT
аълим-тарбияаълим-тарбия Болаларнинг руҳий
тараққиётига ташқи муҳит
таъсири билан биргаликда,
болага узоқ муддат давомида
тизимли равишда бериладиган
таълим ва тарбия кучли
таъсир қилади.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_11.png)
![Shaxsning shakllanishi asosan uch Shaxsning shakllanishi asosan uch
sohada amalga oshiriladisohada amalga oshiriladi
Shaxsning
shakllanishi
asosan uch sohada
amalga oshiriladi
F aoliyat
sohasi M uloqot
sohasi O `z-o`zini
anglash
sohasi](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_12.png)
![Hozirgi zamon jahon
psixologiyasida biologik (tabiiy)
va ijtimoiy omillarning voqelikka
ta'siri ostida shakllangan inson
shaxsida ikkita muhim qism
bo’lganligini tasdiqlovchi
nazariya yuksak mavqeni egallab
turibdi. Mazkur nazariyaga
binoan "ichki psixik" ("endopsixik"
- yunoncha endo ichki degan
ma'noni bildiradi) degan g’oyani
ilgari surdilar.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_13.png)
![Uning talqiniga
ko’ra, "endopsixika" shaxsning psixik
tuzilishining ichki qismlari sifatida psixik
elementlar va funksiyalarning o’zaro
bog’liqligini aks ettiradi. Uning negizida
insonning nerv-psixologik tuzilishi bilan
"endopsixika" aynan bir narsa degan
tushuncha tasdiqlanadi, chunki u odam
shaxsining ichki mexanizmini yuzaga
keltiradi. Psixik tuzilishning "endopsixik"
qismi bo’lsa, shaxsning tashqi muhitga
nisbatan munosabatini, shaxsga
qarama-qarshi bo’lgan barcha jihatlarni,
shaxslararo va ob'ektiv munosabatini
belgilaydi.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_14.png)
![" Ekzopsixika" esa o’z tarkibida
shaxs munosabatlarining tizimini
va uning qiziqishlari, mayllari,
ideallari, maslagi ustunlik qiluvchi,
hukmron hissiyotlarini, egallagan
bilimlarni, tajribalarni qamrab
oladi. Tabiiy asosga ega bo’lgan
"endopsixika" biologik shart-
sharoitlarga bog’liq bo’lsa,
"ekzopsixika" aksincha ijtimoiy
voqeliklar ta'sir ostida yuzaga
keladi, tarkib topadi va
takomillashib boradi.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_15.png)
![Ta'kidlab o’tilgan, fikrlarni tasdiqlash
maqsadida ular o’tkazgan tajribalariga
murojaat qilamiz. qo’sh omillik nazariyasi
tadqiqotchilari tajribalarida 80-130 sm
balandlikdagi odamning shaxs
xususiyatlarini tarkib toptirish uchun
o’rganilgan. Buning natijasida ular shaxsi
tuzilishida ko’p xislatlari o’xshashligi
topilgan. Bunday odamlarning past
(pakana) bo’lishlaridan tashqari, ularning
tuzilishida hech qanday nuqson va
kamchilik yo’q ekanligi aniqlangan. Bunday
toifaga kiruvchi bolalarga xos kulguni hech
bir tanqidsiz, o’ta soddalikni, muayyan
darajada emosional (hissiy) zo’riqishni
namoyon qiladigan vaziyatga nisbatan
chidamlilikni, uyat hissining kamroq
ekanligini uchratish mumkin](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_16.png)
![Psixologiya tarixida biologizmning eng yaqqol
ko’rinishi Zigmund Freydni shaxsning barcha
xatti-harakatlari (xulqi) ongsiz biologik
mayllar yoki instinktlar bilan shartlangan,
ayniqsa, birinchi navbatda u jinsiy maylga
(libidoga) bog’liqdir.
Biologik nazariyaga qarama-qarshi bo’lgan
nazariya sosiogenetik nazariya hisoblanadi.
Sosiogenetik yondashuvga binoan shaxsda
ro’y beradigan o’zgarishlar jamiyatning
tuzilishi ijtimoiylashish usullari va uni qurshab
turgan odamlar bilan o’zaro munosabati
vositalaridan kelib chiqqan holda
tushuntiriladi. Ijtimoiylashuv
nazariyasiga ko’ra inson biologik tur sifatida
tug’ilib, hayotning ijtimoiy shart-
sharoitlarining bevosita ta'siri ostida shaxsga
aylanadi.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_17.png)
![Shunday qilib, jahon va hamdo’stlik
mamlakatlari psixologlari tomonidan
bir qator puxta ilmiy-metodologik
asosga ega bo’lgan shaxsning
rivojlanishi nazariyalari ishlab
chiqilgan. Ularning aksariyati
ontogenezda shaxsning shakllanishi
qonuniyatlarini ochishga muayyan
hissa bo’lib, xizmat qiladi, amaliy va
nazariy muammolarni echishda
keng ko’lamda qo’llaniladi.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_18.png)
![A.G.Kovalyovning fikricha, shaxs - bu ijtimoiy
munosabatlarning ham ob'ekti ham sub'ektidir.
A.N.Leont'ev ushbu masalaga boshqacharoq
yondashadi va unga shunday ta'rif
beradi: shaxs faoliyat sub'ektidir.
K.K.Platonovning talqiniga binoan jamiyatda o’z
rolini anglovchi, jamiyatning qishga layoqatli,
yaroqli a'zosi shaxs deyiladi. Bu muammo
mohiyatini chuqurro ochishga harakat qilgan
S.L.Rubinshteyn ta'rificha , shaxs - bu tashqi
ta'sirlar yo’nalishini o’zgartiruvchi, ichki shart-
sharoitlar majmuasidir. Psixologiya fanida bir-
biriga yaqin, lekin o’zaro farqlanib turuvchi
tushunchalar qo’llanib kelinadi, chunonchi
odam, shaxs, individuallik. Ularning mohiyatini
aniqroq izohlab berish, har birining psixologik
tabiatini tahlil qilish maqsadga muvofiq.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_19.png)
![Psixologiya fanida bir-biriga
yaqin, lekin o’zaro farqlanib
turuvchi tushunchalar qo’llanib
kelinadi, chunonchi odam, shaxs,
individuallik. Ularning mohiyatini
aniqroq izohlab berish, har
birining psixologik tabiatini tahlil
qilish maqsadga muvofiq.](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_20.png)
![1. Odam sut emizuvchilar sinfiga dahldorligi biologik
jonzot ekanligi odamning o’ziga xos xususiyatidir. Tik
yurishlik qo’llarning mehnat faoliyatiga
moslashganligi, yuksak taraqqiy etgan miyaga
egaligi, sut emizuvchilar tasnifiga kirishi, uning o’ziga
xos tomonlarini aks ettiradi. Ijtimoiy jonzot sifatida
odam ong bilan qurollanganligi tufayli borliqni ongli
aks ettirish qobiliyatidan tashqari o’z qiziqishlari va
ehtiyojlariga mutanosib tarzda uni o’zgartirish
imkoniga ham egadir.
2. Shaxs mehnat tufayli hayvonot olamidan ajralib
chiqqan. Jamiyatda rivojlanuvchi til yordami bilan
boshqa kishilar bilan (muloqot) muomalaga
kirishuvchi odam shaxsga aylanadi. Ijtimoiy mohiyati
shaxsning asosiy tavsifi hisoblanadi.
3. Individuallik - har qanday insonning betakror,
o’ziga xos xususiyatlarga egadir. Shaxsning o’ziga xos
qirralarining mujassam-lashuvi individuallikni
vujudga keltiradi. Individuallik shaxsning intellektual,
emosional va irodaviy sohalarida namoyon bo’ladi .](/data/documents/5cd76942-2acf-497b-b339-b03d3f5a46b3/page_21.png)
Shaxs Shaxs
REJA:REJA: Reja: 1. Shaxs haqida umumiy tushuncha. 2. Shaxs shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar. 3. “ Men ” obrazi va shaxsning o’z - o’zini baholash
Shaxs haqida tushuncha Shaxs tushunchasi keng va ko’p qirralidir. Mehnat qila olish ko’nikmasining mavjudligi, insonlar bilan birgalikda faoliyat munosabatni amalga oshirayotgan kishi asta - sekin shaxsga aylanib boradi. Bevosita moddiy dunyoni, jamiyatni va xususan o’zini o’rganish va faol tarzda qayta o’zgartirish jarayonining sub'ektga aylanmoqda. Shu o’rinda haqli bir savol tug’iladi, ya'ni shaxs, individ, individuallik tushunchasining o’zaro bog’liqlik jihatlari mavjudmi?
Buning uchun mazkur tushunchalarning mazmunini tahlil qilish samarali hisoblanadi. Shuning uchun ham dastlab individ tushunchasining mazmuniga to’xtalish lozim. A.V.Petrovskiy tahriri ostida chiqqan "Umumiy psixologiya" darsligida "Individ" tushunchasida kishining nasl-nasabi ham mujassamlashgandir. Yangi tug’ilgan chaqaloqni, katta yoshdagi odamni ham, mutafakkirni ham, aqli zaif ovsarni ham, yovvoiylik bosqichidagi qabilaning vakilini ham, madaniyatli mamlakatda yashayotgan yuksak bilimli kishini ham individ deb hisoblash lozim.
TUSHUNCHALAR TAHLILITUSHUNCHALAR TAHLILI TUSHUNCHA MAZMUN Individ Odam Shaxs Tarbiya Irsiyat Muhit