logo

Shaxs xaqida tushuncha berish

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

372.234375 KB
  
Mavzu: Shaxs  xaqida tushuncha berish.  Reja: 
1. Shaxs haqida tushuncha, individ, shaxs, individuallik.
2.   O’quvchi-yoshlarni yosh xususiyatlariga ko’ra davrlarga 
bo’lish.
3.  O’zbekiston Prezidenti I.A.Karimov mustaqil O’zbekistonni 
rivojlantirishning ma’naviy-axloqiy ildizlari haqida.
4.  Sharq mutafakkirlari (Farobiy, Beruniy, ibn Sino, Jomiy, 
Davoniy, Navoiy, Avloniy va boshqalar) barkamol shaxs tarbiyasi 
haqida 
Shaxs riv ojlanishi haqida 
t ushuncha.  Shaxs  tushunchasi insonga taalluqli 
bo’lib, konkret kishi, ya’ni, muayyan jamiyatning 
a’zosini ifodalashga xizmat qiladi. Odam shaxs 
bo’lishi uchun psixik jihatdan rivojlanishi, o’zini yaxlit 
inson sifatida his etishi, o’z xususiyatlari va sifatlari 
bilan boshqalardan farq qilmog’i kerak.
“Individ” nima? Bola ma’lum yoshga qadar “individ” 
sanaladi.  Indiv id  lotincha “individium” so’zidan 
olingan bo’lib, «bo’linmas», «alohida shaxs», 
«yagona» ma’nolarini anglatadi. 
SHaxs  – muayyan jamiyatning a’zosi bo’lib, u psixologik jihatdan 
taraqqiy etgan, o’z xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan 
boshqalardan ajralib turadi.
Kadrlar tayyorlash milliy modelida ham shaxs – kadrlar tayyorlash 
tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarining 
iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchi sifatida ta’riflanadi.
Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intelektual va 
ma’naviy-axlohiy jihatdan tarbiyalash, uning har tomonlama 
rivojlangan shaxs sifatida namoyon bo’lishiga erishishni nazarda 
tutadi. Mazkur ijtimoiy talabning amalga oshirilishi har bir fuharoning 
bilim olish, ijodiy qobiliyatini namoyon etish, intellektual jihatdan 
rivojlanishi hamda muayyan kasb yo’nalishi bo’yicha mehnat qilish 
huquqni kafolatlaydi.
Odamning ijtimoiy mavjudot sifatida  shaxsga aylanishi  uchun  ijtimoiy 
muhit sharoitlari va tarbiya  kerak bo’ladi. Ana shular ta’sirida odam 
inson sifatida rivojlanib boradi va shaxsga aylanadi. 
Rivojlanishning o’zi nima?
Riv ojlanish  oddiyda murakkabga, quyidan yuqoriga, 
eski sifatlardan yangi holatlarga o’tish, yangilanish, 
yangining paydo bo’lishi, eskining yo’qolib borishi, 
miqdor o’zgarishining sifat o’zgarishiga o’tishini 
ta’minlovchi murakkab harakat jarayoni sanaladi. 
Rivojlanishining manbai qarama-qarashliklarni 
o’rtasidagi kurashdan iboratdir. 
SHaxs t arbiy asiga t a’sir et uv chi omillar . Fanda 
odamning shaxs sifatida 
rivojlanishiga  biologik  va  ijtimoiy  omillarning ta’siri 
o’rtasidagi munosabatni belgilashga oid munozara 
ko’pdan buyon davom etmoqda.
Insonning shaxs sifatida rivojlanishiga  ijtimoiy 
voqealar ,  tabiiy omillar  yoki  tarbiya  ta’sir etadimi? Bu uch 
omilning o’zaro munosabati qanday?
Fanda  biologik yo’nalish  deb nomlangan nuqtai nazar 
yetakchi o’rinlardan birini egallab, uning vakillari Aristotel, 
Platonlar  tabiiy-biologik  omillarni yuqori qo’yadi. Ular 
tug’ma  imkoniyatlar, taqdir, tole  har kimning hayotdagi 
o’rnini belgilab bergan, deydilar.  
Progmatizm  oqimi  va uning vakillari D.D’yul, A.Kombe 
ham shaxs  rivojlanishini biologik  nuqtai nazarda 
asoslaydilar. Ular rivojlanishni fahat miqdoriy 
o’zgarishdan iborat, deb qaraydilar. Naslning rolini 
absolyutlashtirib, uni  inson taqdirida  hal qiluvchi 
ahamiyatga ega deb biladilar.
Demak, bir guruh xorijiy olimlar rivojlanishni  biologik 
(nasliy ) omilga bog’laydilar.
Biologik oqimga  qarshi  falsafiy  oqim vakillari 
rivojlanishi  ijtimoiy omil  omil bilan belgilaydilar. Bu 
oqim vakillari bola shaxsining  jismoniy, psixik 
rivojlanishi  u yashaydigan muhitga bog’liq deb 
ko’rsatadilar. 
Biologik oqimga  qarshi  falsafiy  oqim vakillari 
rivojlanishi  ijtimoiy omil  omil bilan belgilaydilar. Bu 
oqim vakillari bola shaxsining  jismoniy, psixik 
rivojlanishi  u yashaydigan muhitga bog’liq deb 
ko’rsatadilar.
Muhit deganda odam yashaydigan sharoitdagi 
barcha tashqi ta’sir tushuniladi. SHu nuqtai nazardan 
tarbiya tufayli bolani o’zi yashaydigan ijtimoiy 
sharoitga moslashtirish mumkin, degan xulosa kelib 
chiqadi. 
SHaxsga ijtimoiy muhitning ta’siri  ham muhim. Bu  tarbiya  tizimi  orqali 
amalga oshiriladi.
Birinchidan , tarbiya ta’sirida muhit bera olmagan bilim, ma’lumot 
egallanadi, mehnat va texnik faoliyat bilan bog’liq ko’nikma va 
malakalar hosil bo’ladi.
Ikkinchidan , tarbiya tufayli tug’ma kamchiliklar ham o’zgartirilib, 
shaxs kamolga yetadi.
Uchinchidan , tarbiya yordamida muhitning salbiy ta’sirini ham 
yo’qotish mumkin.
To’rtinchidan , tarbiya kelajakka qaratilgan maqsadni belgilaydi.
Demak Prezident I.A.Karmimovning quyidagi so’zlarini keltirishni joiz 
bilamiz «…yurtimizning ertangi kuni, taraqqiyoti uchun mas’uliyatni 
o’z zimmasiga olishga qodir bo’lgan yetuk mutaxassis yoshlarimiz …». 
SHax s riv ojlanishida faoliy at nig o’rni.  SHaxs rivojlanishida 
irsiyat, muhit, tarbiya bilan bir qatorda inson faoliyati ham 
muhim ahamiyat kasb etadi. Bu degani inson qanchalik 
mehnat qilsa, uning rivojlanishi shunchalik yuqori bo’ladi.
Faoliyat o’zi nima?   Faoliy at  inson tomonidan tabiiy va 
ijtimoiy hayotni maqsadga muvofiq o’zgartirishga 
yo’naltirilgan ijtimoiy-tarixiy turmushning o’ziga xos 
shaklidir. Insonning qobiliyati va yoshi u tomonidan tashkil 
etilayotgan faoliyat mohiyatiga ko’ra belgilanadi.
Faoliyat jarayonida inson shaxsi, har tomonlama va bir 
butun, yaxlit holda rivojlanadi. Lekin faoliyatni maqsadga 
muvofiq amalga oshirishi uchun uni to’g’ri tashkil etish 
lozim. Lekin ko’p holatlarda shaxsning rivojlanishi uchun 
imkoniyatlar yaratilmaydi, tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy 
mehnat, bilish faoliyatlari cheklangan bo’ladi. 
Riv ojlanishning y osh v a o’ziga xos 
xususiy at lari.  Ma’lum bir yosh davriga xos 
bo’lgan  anatomik ,  fiziologik  (jismoniy) 
va  psixologik  xususiyatlari  yosh xususiyatlari  deb 
ataladi. Ana shu yosh xususiyatlarni hisobga olgan 
holda ta’lim va tarbiya ishi tashkil etiladi. SHunda 
bola rivojlanishiga tarbiya ta’siri kuchli bo’ladi.
Bolalarning tarbiyasiga to’g’ri yondashish, uni 
muvaffaqiyatli o’qitish uchun bola rivojlanishidagi 
turli yoshdagi davrlariga xos xususiyatlarni bilish va 
uni hisobga olish muhimdir. CHunki bola 
orginizmining o’sishi ham, rivojlanishi ham, psixik 
taraqqiy etishi ham turli yosh davrlarida turlicha 
bo’ladi. Abu Ali Ibn Sino, YAn Amos Komenskiy, 
K.D.Ushinskiy, Abdulla Avloniylar ham bolani 
tarbiyalash zarurligini uqtirib o’tganlar. Shuningdek, turli yosh davrlarining o’ziga xos rivojlanish 
qonuniyatlari ham mavjud. Masalan, 5-sinf o’quvchilari bilan 10-sinf 
o’quvchisini tenglashtirib bo’lmaydi. SHuning uchun bolaning 
jismoniy va psixik kamoloti quyidagi davrlarga bo’linadi:
1. Go’daklik davri – chaqaloqlik (1 oy) davri tugagandan to bir 
yoshgacha bo’lgan davr.
2. Bog’chagacha bo’lgan yosh davri – 1 yoshdan 3 yoshgacha.
3. Maktabgacha ta’lim yoshi – 3 yoshdan 7 yoshgacha.
4. Kichik maktab yoshidagi o’quvchilar –7-11-12 yoshgacha.
5. O’rta maktab yoshidagi o’quvchilar (o’smirlar) 14-15 yosh.
6. Katta yoshdagi maktab o’quvchilari (o’spirinlar) – 16-18 yosh. O’zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash Milliy 
dasturi»da ham ta’kidlab o’tilganidek, uzluksiz ta’limni 
tashkil etish va rivojlantirish tamoyillari ta’limning 
ijtimoiylashuviga erishish dolzarb masaladir. Ta’lim 
oluvchilarda estetik boy dunyoqarashni shakllantirish, 
ularda yuksak ma’naviyat, madaniyat va ijodiy fikrlash 
qobiliyatini rivojlantirish kabilar muhim ijtimoiy talablar 
hisoblanadi. 
E’tiboringiz uchun 
rahmat !

 Mavzu: Shaxs xaqida tushuncha berish.

 Reja: 1. Shaxs haqida tushuncha, individ, shaxs, individuallik. 2. O’quvchi-yoshlarni yosh xususiyatlariga ko’ra davrlarga bo’lish. 3. O’zbekiston Prezidenti I.A.Karimov mustaqil O’zbekistonni rivojlantirishning ma’naviy-axloqiy ildizlari haqida. 4. Sharq mutafakkirlari (Farobiy, Beruniy, ibn Sino, Jomiy, Davoniy, Navoiy, Avloniy va boshqalar) barkamol shaxs tarbiyasi haqida

 Shaxs riv ojlanishi haqida t ushuncha.  Shaxs  tushunchasi insonga taalluqli bo’lib, konkret kishi, ya’ni, muayyan jamiyatning a’zosini ifodalashga xizmat qiladi. Odam shaxs bo’lishi uchun psixik jihatdan rivojlanishi, o’zini yaxlit inson sifatida his etishi, o’z xususiyatlari va sifatlari bilan boshqalardan farq qilmog’i kerak. “Individ” nima? Bola ma’lum yoshga qadar “individ” sanaladi.  Indiv id  lotincha “individium” so’zidan olingan bo’lib, «bo’linmas», «alohida shaxs», «yagona» ma’nolarini anglatadi.

 SHaxs  – muayyan jamiyatning a’zosi bo’lib, u psixologik jihatdan taraqqiy etgan, o’z xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib turadi. Kadrlar tayyorlash milliy modelida ham shaxs – kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarining iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchi sifatida ta’riflanadi. Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intelektual va ma’naviy-axlohiy jihatdan tarbiyalash, uning har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida namoyon bo’lishiga erishishni nazarda tutadi. Mazkur ijtimoiy talabning amalga oshirilishi har bir fuharoning bilim olish, ijodiy qobiliyatini namoyon etish, intellektual jihatdan rivojlanishi hamda muayyan kasb yo’nalishi bo’yicha mehnat qilish huquqni kafolatlaydi. Odamning ijtimoiy mavjudot sifatida  shaxsga aylanishi  uchun  ijtimoiy muhit sharoitlari va tarbiya  kerak bo’ladi. Ana shular ta’sirida odam inson sifatida rivojlanib boradi va shaxsga aylanadi.

 Rivojlanishning o’zi nima? Riv ojlanish  oddiyda murakkabga, quyidan yuqoriga, eski sifatlardan yangi holatlarga o’tish, yangilanish, yangining paydo bo’lishi, eskining yo’qolib borishi, miqdor o’zgarishining sifat o’zgarishiga o’tishini ta’minlovchi murakkab harakat jarayoni sanaladi. Rivojlanishining manbai qarama-qarashliklarni o’rtasidagi kurashdan iboratdir.