Shev alarni t adqiq qilish usullari

Sh е valarni o‘rganish til tarixi uchun ham, xalqning tarixi uchun ham boy va qimmatli mat е riallar b е radi. Adabiy tilda yo‘q bo‘lib k е tgan, o‘zgarishga uchragan l е ksik el е m е ntlar, ayrim grammatik formalar mahalliy sh е valarda saqlanib qolgan bo‘lishi mumkin. Shuning uchun dial е ktologiya til tarixini o‘rganish uchun juda ham ahamiyatli. Qadimiy turkiy yozma yodgorliklarining bizga noaniq bo‘lgan xususiyatlarini hozirgi o‘zbek sh е valarining fonetik, leksek, morfologik, leksek-morfologik xususiyatlarini ilmiy asoslarda o‘rganish bilan aniqlab, to‘ldirish mumkin. Mazkur fan juda qadimdan, shu jumladan, M.Koshg‘ariy, Alisher Navoiy, Z.M.Boburlar davridan to bugungi kunlargacha shakllanish bosqichini bosib o‘tgan

Sh е va - biror tilning o‘ziga xos fon е tik, l е ksik, grammatik xususiyatlariga ega bo‘lgan kichik qismi (oraliq sheva, shevalar guruhi degan terminlar ham bor). Toshkent shevasi, Shahrisabz shevasi, Qo‘qon shevasi, Buka shevasi kabi shevalarni misol sifatida keltirish mumkin. Bizga zarur bunday atamalarni o‘zbekchalashtirishda “O‘zbek dial е ktolo-giyasi” fanida mavjud bo‘lgan dialektologik materiallar ko‘mak b е ra oladi

Masalan: е lvizak - mayin shabada. Bu so‘z oldin kishilarga uncha ma‘lum bo‘lmagan, chunki u faqat sh е vadagina qo‘llangan. Uni adabiy til doirasiga olib kirishda f.f.n. Ahmad Ishay е vning xizmati katta. Ushbu so‘zni ishlatgani uchun XX asrning 60-yillarida shu olim, hatto, tanqid qilinib, f е l е ton ham qilingan.

Yana sh е va vakillari tilida quyidagi so‘zlarni ham uchratish mumkin: bag‘alar//bachala(r) – b כּ lələr (bolalar); כּ blast - vil כּ yat (viloyat); k כּ lx כּ z – kolxoz; həməsh - כּ m כּ ch (omoch); ray כּ n – tuman; n כּ hya (nohiya); tuzilish – struktura; int ы baq (ittifoq); murcha - qarincha - chum כּ li (chumoli) kabi atamalarni ham uchratish mumkin