logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. TABIAT VA JAMIYAT MUNOSABATLARINING EVOLYUTSIYASI

TABIAT VA JAMIYAT MUNOSABATLARINING EVOLYUTSIYASI

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

235.4541015625 KB
Скачать
Free Powerpoint Templates Page 1Free Powerpoint TemplatesMAVZU: TABIAT VA JAMIYAT MUNOSABATLARINING EVOLYUTSIYASI Free Powerpoint Templates Page 2Kirish. Asosiy qism. Reja: 1. Tabiat va jamiyat munosabatlari . 2. Tabiat va jamiyat munosabatlari rivojlanish bosqichlari . 3 . V.I.vernadskiyning biosfera va noosfera to’grisidagi ta’limoti 4. Tabiat va jamiyat munosabatlari o’rtasidagi o’xshashlik va farqlari, o’zaro ta’siri (jadval ko’rinishida). Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar. Free Powerpoint Templates Page 3 Tabiat o’ziga xos murakkab tizim bo’lib, inson va jamiyat uning hosilasidir. U tabiat evaziga mavjud va rivojlanadi. Inson o’z ehtiyojlarini tabiat hisobiga qondiradi. U tabiatdan havo, suv, oziq - ovqat, mineral va yonilg’i xomashyolarini oladi va o’zining hayot faoliyati davomida tabiatga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Natijada tabiat uchun yod bo’lgan yangi obyektlar vujudga keladi. Bular: shahar va qishloqlar, zavod va fabrikalar, yo’llar, konlar, suv omborlari, qishloq xo’jalik yerlari va boshqalardir. Inson aql-idroki va mehnati tufayli yuzaga kelgan bunday antropogen landshaftlar atrof tabiiy muhitiga o’z ta’sirini ko’rsatmay qolmaydi. K irish Free Powerpoint Templates Page 4Yer yuzida aholi sonining keskin o’sib borishi, fan va texnikaning shiddatli taraqqiyoti, mamlakatlar hududida tabiiy resurslarning bir tekis tarqalmaganligi mavjud tabiiy resurslardan imkon qadar ko’proq foydalanish va shu yo’l bilan jamiyat taraqqiyotini tezlatishni taqozo qiladi. Natijada tabiat va inson o'rtasidagi o‘zaro munosabat qonunlari buziladi. Bu qonunlarning buzilishi esa ertami-kechmi ekologik inqirozga olib keladi. Free Powerpoint Templates Page 5 Tabiat - keng ma’noda borliq, olam va uning xilma xil shakllari: tor - ma’noda kishilarning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish manbai bo’lgan atrof tabiiy muhit. Jamiyat keng ma’noda insonlarning tarixan qaror topgan birgalikdagi faoliyatlari majmui yoki tor ma’noda ijtimoiy munosabatlarning konkret tipi. Jamiyat va tabiat tizimini ko’rib chiqayotganda ikkinchi tor ma’nodagi tushuncha qo’llaniladi. Chunki inson o’zining hayoti davomida butun borliqdan emas balki uni o’rab turuvchi va uning ta’siri doirasida turgan atrof tabiiy muhitdan foydalanishi mumkin. Tabiat va jamiyat munosabatlari. Free Powerpoint Templates Page 6Inson – tirik organizmlar turkumiga kiruvchi murakkab ijtimoiy va mehnat faoliyatini yurg`izuvchi individ. Inson tarixiy jamoa jarayoni sub ` ekti bo’lib, u yer kurrasidagi moddiy va ma’naviy madaniy rivojlanishning asoschisidir. Inson boshqa turdagi tirik mavjudotlar bilan g e netik bog`langan holda, lekin ulardan ongini yuqoriligi, mehnat qurollarini ishlab chiqara olishi, nutqning rivojlanganligi, ijodiy faolligi hamda axloqiy, ma’naviy va ruhiy o’z – o’zini anglay olishi bilan ajralib turadi. Free Powerpoint Templates Page 7Tabiatning asosiy roli quyidagicha: 1. Tabiat, eng avvalo, hayot muhitidir. 2. Tabiat ham iqtisodiy ahamiyatga ega. Inson o'zining xo'jalik faoliyatini rivojlantirish uchun barcha zarur resurslarni tabiatdan tortib oladi; moddiy boyliklarni yaratish. 3. Tabiatning ilmiy ahamiyati uning barcha bilimlarning manbai ekanligidan kelib chiqadi. 4. Tabiatning tarbiyaviy ahamiyati shundaki, u bilan muloqot qilish har qanday yoshdagi insonga foydali ta’sir ko‘rsatadi, dunyoqarashini ko‘p qirrali etib shakllantiradi. 5. Tabiatning estetik qiymati juda katta. Tabiat har doim san'atning ilhom manbai bo'lib kelgan, masalan, manzara va hayvonlar rasmini chizuvchi rassomlar ijodida tabiat markaziy o'rinni egallagan. Tabiatning go'zalligi doimo odamlarni o'ziga jalb qiladi va ularning kayfiyatiga foydali ta'sir ko'rsatadi. Free Powerpoint Templates Page 8Jamiyat va tabiat, inson va yashab turgan muhit o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir muammosi—insoniyatning abadiy muammolaridan biridir. Falsafiy tafakkurning butun tarixi davomida u turlicha hal qilib kelingan. XVIII-asrda Fransiya sotsiologi Monteske o‘sha davr uchun xos bo‘lgan fikrni olg‘a suradi. U «Qonunlar ruhi to‘g‘risida» nomli asarida jamiyat tabiatga to‘la ravishda qaramligi to‘g‘risidagi g‘oyani rivojlantirib, «Iqlimning hukmronligi barcha kuchlardan ustunroqdir», degan shiorni olg‘a suradi. Kishilar jamiyatini tabiatga qarshi qo‘yadigan, kishilar bilan tabiat o‘rtasidagi aloqani istisno qiladigan idealistik qarashlarga qarshi o‘larok tabiat bilan inson o‘rtasidagi chambarchas bog‘liklikni asoslash va ko‘rsatish muhim ahamiyatga molikdir. Shuningdek, tarixga ikki tomondan qarash mumkin, ular tabiat tarixi va insonlar tarixi. Biroq, har ikkisi ham bir-biri bilan o’zaro chambarchas bog‘likdir. Free Powerpoint Templates Page 9Jamiyat va tabiat birligini ta’kidlar ekanmiz, biz uning timsolida ularning moddiy jihatdan birligini tushunamiz, ya’ni ular moddiydirlar, bir xil kimyoviy moddalardan iboratdirlar, nazariyada dialektik deb ataluvchi ba’zi bir ob’ektiv (xolis) qonunlarga garchi o‘ziga xos shaklda bo‘lsa ham bo‘ysunadilar. Jamiyatda ijtimoiy qonunlar bilan birga fizika, kimyo va biologiya qonunlari ham amal qiladi. Bunda inson, jamiyat tabiatning bir qismi sifatida tavsiflanadi. Insonning jismoniy va ma’naviy hayoti tabiat bilan chambarchas bog‘langandir. Bu tabiat o‘z-o‘zi bilan chambarchas bog‘lik demakdir, zero inson tabiatning bir qismidir, uning farzandi, rivojining gultojidir. Mazkur holat avvalambor tabiat inson va jamiyat paydo bo‘lishining yetakchi omili ekanligida ko‘rinadi. Tabiat rivojining mahsuli bo‘lmish insoniyat tabiatga tobora ko‘p o‘z ta’sirini ko‘rsatadi, inson faqat har xil o‘simlik va hayvonot turlari o‘rnini o‘zgartiribgina qolmay, binobarin ularni shu darajada o‘zgartirdiki, uning faoliyati natijalari yer shari umumiy o‘limga mahkum bo‘lgandagina u bilan birga yo‘q bo‘lib ketishi mumkin. Free Powerpoint Templates Page 10Inson nafakat tabiatni o‘rganib biladi, balki o‘zini o‘rab turgan dunyoni o’zgartiradi, «ijod» qiladi ham. Biroq landshaft (tabiat manzarasi)ni g‘oyat o‘zgartirib yuborgan va koinotgacha chiqa olgan insoniyat hech qachon tabiatdan uzilib ketolmaydi, u hamma vaqt uning bag‘rida yashaydi. Insoning ijodiy imkoniyatlari, uning tabiatni bilish va o‘zgartirish qobiliyatlariga kelganda, ular chek-chegarasizdir. Moddiy ishlab chiqarish jarayonida odamlar o‘rtasida vujudga keladigan munosabatlarsiz ishlab chiqarshining o‘zi ham, inson hayoti moddiy sharoitlari ham bo‘lmaydi, demakki jamiyat ham bo‘lmaydi. Jamiyat bu odamlarning birgalikdagi harakati, o‘zaro ta’sirining mahsulidnr, bu odamlarning ijtimoiy munosabatlaridagi insonning o‘zidir. Insonning mehnat faoliyati uning tabiatga bo‘lgan munosabati asosida yotadi. Inson tabiatga ta’sir ko‘rsatar ekan, u mehnat vositalari yordamida tabiiy muhitni o‘z muhtojliklari va ehtiyojlariga moslashtiradi, o‘zining ashyolar (predmetlar) dunyosini yaratadi, o‘z hayot faoliyati sharoitlarini qayta ishlab chiqaradi Free Powerpoint Templates Page 11Insoniyatning rivojlanish tarixi tabiiy sharoitlarga moslashish, yangi y erlarni ochish, tabiiy boyliklarni topish va o‘zlashtirishdan iborat bo‘lgan. Taraqqiyotning dastlabki bosqichida aholi sonining o‘sishi oziq-ovqat y etishmasligi, yirtqich hayvonlar, iqlim sharoitlari kabi omillar ta’sirida cheklangan. Ijtimoiy ekologiyaga doir adabiyotlarida “Tabiat-jamiyat» tizimining evolyutsion rivojlanishini davrlarga bo‘lish xususida turli fikrlar mavjud. Mualliflarning bir toifasi beshta davr (bosqich)ni, boshqalari to‘rtta, uchinchilari uchta davrni tilga oladilar. Ko‘pgina mualliflar davrlarga bo‘lishda jamiyat tarixi beshta ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalarga bo‘linishini asos qilib oladilar. Bular, Birinchi davr ibtidoiy-jamoa tuzumini o‘z ichiga oladi. Bu davr ibtidoiy odamlari oddiy mehnat qurollariga ega edi. U qurollar asosan ovchilik va tirikchilik uchun narsalar to‘plashda qo‘llanilgan. Jamiyat qaror topishining ilk bosqichla- rida tabiat hayot kechirish vositalarini bevosita beravergan va shu bois oldiniga ularni ishlab chiqarishga ehtiyoj bo‘lmagan. Tabiat va jamiyat munosabatlari rivojlanish bosqichlari Free Powerpoint Templates Page 12Jamiyat bilan tabiatning o‘zaro ta’siri evolyutsiyasining ikkinchi davri Qulchilik ijtimoiy-iqtisodiy tuzumi bilan bog‘likdir. Bu davr odamga, ishlab chiqarish vositalari va umuman tabiat boyliklariga nisbatan xususiy mulkchilikning paydo bo‘lishini shuningdek, metallardan yasalgan mehnat qurollari yanada rivoj topishi hamda ularni qo‘llash doirasi kengayishini o‘z ichiga oladi. Mazkur qurollar yordamida inson tabiat bosqichlarini o‘z ehtiyojlariga ijodiy ravishda moslashtirishga tobora faolroq kirishadi. Jamiyatning tabiiy vositalarga ta’sir o‘tkazishining uchinchi davri feodalizm ijtimoiy-iqtisodiy tuzumiga to‘g‘ri keladi. Jamiyatning tabiatga ta’sir o‘tkazishi shakllari jihatidan bu davr ikkinchisidan kam farq qiladi. Ikkinchi davr bilan uchinchi davr o‘rtasidagi jiddiy farq shundaki, qulchilik shakllarining krepostnoy qaramlik bilan almashishi ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish, tabiatni bilish va o‘zgartirish uchun yangi imkoniyatlar ochib berdi. Free Powerpoint Templates Page 13To‘rtinchi davr kapitalistik tuzumni o‘z ichiga oladi. U ikki bosqichga bo‘linadi. Birinchi bosqich mashinalashgan ishlab chiqarish paydo bo‘lishi, fan va texnikaning zamonaviy sivilizatsiya turli shakllarining gurkirab rivojlanishi bilan bog‘liqdir. Fan va texnika taraqqiyoti jamiyatning tabiatga ta’sir o‘tkazish imkoniyatlarini shu qadar oshirib yuboradiki, V.I.Vernadskiy ta’biricha, «Insoniyat, umuman olganda, tabiat muhitini o‘zgartiruvchi va qayta tuzuvchi qudratli geologik kuchga aylanadi». Jamiyatning tabiatga ta’sir o‘tkazishi kapitalistik tuzumning ikkinchi bosqichi kapitalizmning monopolistik pog‘onasi bilan bog‘liqdir. Kapitalizm rivojining bu bosqichida mashinalashgan texnikani yoppasiga qo‘llash, raqobat va ishlab chiqarish anarxiyasi sharoitlarida jamiyatning tabiatga vahshiyona munosabati saqlanib qoladi. Jamiyat bilan tabiat o‘rtasidagi ziddiyat ancha keskinlashadi, ekologiya bo‘hroni (krizisi) xavfi ro‘y rost voqelikka aylanadi. Biosfera boyliklari chek-chegarasiz va bitmas-tuganmasligi to‘g‘risidagi gaplar chippakka chiqadi. Free Powerpoint Templates Page 14Jamiyatning tabiatga ta’siri evolyutsiyasining beshinchi davrini sotsialistik tizim paydo bo‘lishiga bog‘lashadi. Bu davrning birinchi bosqichi tabiatdan foydalanishning kapitalistik va sotsialistik tizimlari amal qilishi bilan tavsiflanadi. Bu tizimlar nafaqat «inson — jamiyat» munosabatlari shamoyili bo‘yicha, balki «jamiyat — tabiat» munosabatlari shamoyili bo‘yicha ham bir-biriga qarama- qarshidir. Bu tizimlarning mavjudligi o‘zaro birgalikda ularning tabiatga bo‘lgan munosabatlarida ham muayyan iz qoldiradi. Bu davrning ikkinchi bosqichi yangi ekologik tafakkurning paydo bo‘lishi, umuminsoniyat manfaatlari yo‘lida tabiiy muhitni g‘oyat katta miqyoslarda qayta qurish zarurati bilan bog‘liqdir. Bu bosqichda tabiatni juda katta miqyoslarda oqilona o‘zgartirish sohasi oyoqqa turadi va rivojlanadi. Adabiyotlarda shuningdek jamiyat va tabiatning o‘zaro ta’siri tarixini to‘rt davrga bo‘lish keng o‘rin olgan. Bular quyidagi davrlar: 1) o‘ziniki qilib olish; 2) agrar; 3) industrial; 4) noosfera davrlari. Free Powerpoint Templates Page 15F. Engels «Oila, xususiy mulk va davlatning kelib chiqishi» kitobida inson tabiatni o‘zlashtirishi shamoyiliga qarab jamiyat tarixida uch davrni ajratib ko‘rsatadi. Bular:1)Yovvoyilik,—deb yozadi Engels,— bu asosan tabiatning tayyor mahsulotlarini o‘zlashtirish davridir; Inson tomonidan yaratilgan mahsulotlar asosan ana shunday o‘zlashtirishda yordamchi qurol bo‘lib xizmat qilgan. 2)Vahshiylik bu chorvachilik va dehqonchilik bilan shug‘ullanila boshlangan davr, inson faoliyati yordamida tabiat mahsulotlari ishlab chiqarishni ko‘paytirish usullarini egallash davridir. 3)Sivilizatsiya—bu tabiat mahsulotlariga ishlov berishni yanada egallash davri, asl ma’noda sanoat va mohirlik davridir. Free Powerpoint Templates Page 16Bulardan tashqari hozirgi paytda adabiyotlarda “ Tabiat - jamiyat» tizimining evolyu t sion rivojlanishi tarixida beshta ijtimoiy-ekologik bosqichni quyidagicha zamonaviy ta’rifi keltirilmoqda . 1. Uzoq vaqt davomida insonlar tayyor mahsulotlarni termachilab va ov bilan kun kechirganlar. Insonlar tabiiy sharoit va oziq-ovqatning mavjudligiga to‘la qaram bo‘lgan. 40 ming yil oldin y er yuzida aholi soni 10 mln. kishidan ortgan. Keyingi 30 ming yil davomida mehnat va ov qurollarini takomillashtirish, hayvonlarni xonakilashtirish, ayrim o‘simliklarni y etishtirish bilan insoniyat ovqat ta’minoti masalasini asosan hal qilgan. Bu davrda insonlarning atrof-muhitga ta’siri mahalliy darajada bo‘lgan. Bu ibtidoiy bosqich deb yuritiladi. Keyinchalik dehqonchilik va chorvachilikning rivojlanishi bilan insonlar o‘troq yashashga o‘ta boshladilar va jamiyat shakllandi. Insonlarning atrof-muhitga ta’siri xarakteri va miqyosi o‘zgargan. 2. 10 ming yil oldin oziq y etishmasligi va tabiiy sharoitlarning cheklovchi roli yana ham kamaygan. Ye r yuzida aholi soni 50 mln. kishidan ortgan. Dastlabki antik shaharlar vujudga kelgan , madaniyat rivojlangan. O‘simlik va hayvonlarning hayot tarzi, yashash sharoitlari va moslashishlari, sonining o‘zgarishlari haqidagi dastlabki ekologik bilimlar eramizdan avvalgi asarlarda qadimgi Rim va Y u nonistonda vujudga kelgan. Bu davrga kelib tabiatga inson ta’sirining kuchayishi - o‘rmonlarning kesilishi, y erlarning sho‘r bosishi, dastlabki cho‘llashish vaziyatlari kuzatilgan. Antropogen ta’sir natijasida, ayrim hayvon turlari qirilib ketgan, alohida noyob o‘simlik va hayvon turlari muhofaza qilingan. Bu agrar bosqich deb yuritiladi. Keyinchalik insonlarning atrof tabiiy muhitga ta’siri kuchayib borgan. Free Powerpoint Templates Page 173. O‘rta asrlarga kelib aholi soni 500 mln. kishidan ortgan. O‘rta Osiyoda dastlabki ekologik bilimlar vujudga kelgan. Ye vropada u yg‘onish davrida ekologik bilimlar rivojlangan. X V III - asrning oxirlarida, 1784-yilda bug‘ mashinasining ixtiro qilinishi bilan insoniyat tarixidagi industrial bosqich boshlangan. Bu davrga kelib inson xilma-xil tabiiy resurslardan foydalana boshlagan, antropogen modda almashinuvining ko‘lami oshgan. 4. XIX - asrda aholi soni 1 mlrd. kishidan oshgan, tabiiy resurslarni qazib olish va ishlatish hajmi o‘sgan, ayrim o‘simlik va hayvon turlari qirilib ketgan. Atrof-muhitning ifloslanishi kuchaya boshlagan. XIX - asrning ikkinchi yarmidan jamiyat tarixidagi texnogen bosqich ni boshlab bergan . 1864-yili A Q SHda geograf-olim G.Marsh(1801-1882)ning «Inson va tabiat yoki Insonning tabiatni fizik-geografik sharoitlarining o‘zgarishiga ta’siri» degan asari e’lon qilingan. G.Marsh birinchi bo‘lib insonning tabiatga salbiy ta’siri xaqida alohida kitob yozdi. U insonning tabiatga ongli va stixiyali ta’sirining og‘ir ekologik oqibatlarini tahlil qilib, bu muammolarni o‘rganadigan alohida fan-«yangi geografiya» zarurligini ta’kidlagan. Oradan 2 yil o’tib 1866-yili E.Gekkel(1834-1919) ekologiya faniga asos soldi. Free Powerpoint Templates Page 18Ekologiya alohida fan sifatida XX - asrning boshlariga kelib shakllandi. Dastlab o‘simlik va hayvonlar ekologiyasi, keyinchalik inson ekologiyasi va ijtimoiy ekologiya vujudga kelgan. XX - asrda tabiat va jamiyat munosabatlari keskinlasha boshlagan. Asosiy mineral xomashyo resurslarining y etishmovchiligi, isrofgarchilik bilan o‘zlashtirilishi noxush ijtimoiy-siyosiy va ekologik oqibatlarga sabab bo‘lgan. XX - asrning ikkinchi yarmiga kelib hayot sharoitlarining yaxshilanishi, fan-texnika inqilobi aholi sonining keskin ortishi «Demografik portlash»ga olib keldi Ye r yuzi aholisi sonining keskin o‘sishi odamlar o‘rtacha umr davomiyligining ortishi, oziq maxsulotlari bilan ta’minlanishining yaxshilanishi, ayrim kasalliklarning tugatilishi, bolalar o‘liminig kamayishi va boshqalar bilan bog‘liqdir. 5. Aholi sonining o‘sishi, tabiatga ta’sirning kuchayishi natijasida mahalliy, regional, dunyo miqyosidagi global ekologik muammolar kelib chiqdi. Y a dro energiyasidan keng foydalanila boshladi. Inson kosmosga chiqib, Oyni zabt etdi. Jamiyat taraqqiyotining noosfera( “ noos ” -aql, “ sfera ” -qobiq) bosqichiga o‘ta boshladi. Free Powerpoint Templates Page 19Biosfera va noosfera to‘g‘risidagi umumlashtiruvchi tabiatshunoslikka doir ta’limotni Rus olimi V.I.Vernadskiy yanada rivojlantirdi. Qomusiy olim Yerda hayotning rivojlanishiga planeta va fazo jarayonlari bilan uzviy aloqada amalga oshadigan fazo planeta jarayoni, deb qaraydi. Bunda hayotning o‘zi jonli moddaning alohida, yagona bir butunligi, Yer yuzasidagi barcha jonli organizmlarning majmui sifatida ta’riflanadi. Ana shu a’zolar Yer yuzi bo‘ylab tarqaladi, uni o‘zgartiradi, alohida uyushqoqlikni yaratadi. Jonli organizmlarning sayyorada tarqalishining butun sohasi Vernadskiy tomonidan biosfera, hayotning yagona bir butunligi joylashgan alohida makon sifatida ta’riflanadi. Free Powerpoint Templates Page 20Biosfera o‘z-o‘zidan rivojlanuvchi eng ulkan ekologik tizim sifatida koinotda nodir hodisadir. V.I.Vernadskiy tizimning tabiiy faoliyati va doim harakatdagi muvozanatini ta’minlaydigan biosferaning uyushqoqligi geologiya davrida yer qobig‘ida biologiya-geologiya kimyo jarayonlarining asta-sekin murakkablashuvi natijasida qaror topgan. Bu jarayonlar esa jonli moddaning tabiiy faoliyati sababli ro‘y beradi. Olimning talqinicha, «Jonli modda» (materiya)—bu uning o‘ziga xos bir qancha xususiyati bo‘lgan tiriklikka (jonga) ega moddadir va ayni zamonda geologik jarayonlarda qatnashadigan organizmlar majmuidir». Free Powerpoint Templates Page 21V.I.Vernadskiy yer qobig‘ida ro‘y beradigan jarayonlarga biogeokimyoviy ta’sir ko‘rsatadigan jonli modda tarkibiga insoniyatni ham kiritadi. Odamning biologik mohiyati ekologiya jihatidan biosfera bilan bog‘langandir, zero u o‘z fiziologiyasi bilan energetika oqimlari va biogeokimyoviy hodisalar davrasiga tortilgan. Demak, «Jamiyat-tabiat» tizimiga (biosfera tushunchasiga kiruvchi) ikki tarkibiy qismli tabiiy-ijtimoiy tizim, planetar ijtimoiy ekologiya tizimi, deb qarashga asoslar bor. Uning shakllanishi va faoliyat ko‘rsatishida inson ongi alohida rol o‘ynaydi. Ammo bu tizimda insoniyatning roli jonli moddalarning boshqa shakllaridan farq qiladi. Bu xususda olim shunday deb yozadi: «Insoniyatnnng bir xil jonli modda sifatida geokimyoviy ahamiyatini o‘rganishda biz uni butunlay vaznga, tarkibga va energiyaga mansub qilib qo‘ya olmaymiz. Biz bu yerda yangi omil — inson ongiga duch kelamiz» shunday qilib, biosfera, bir tomondan, jonli moddaning faoliyatidir, ikkinchi tomondan, planetar ekologiya tizimi sifatida organik hayot evolyutsiyasining tabiiy platformasidir. Inson esa uning cho‘qqisidir. Free Powerpoint Templates Page 22Bilimlar va texnikaviy yutuklar bilan qurollangan inson biosferaning faoliyati ko‘rsatilishiga va uyushqoqliligiga hamda uning sifat jihatidan yangi holat — noosferaga o‘tishiga ta’sir ko‘rsata boshladi. «Noosfera» iborasi ilmiy adabiyotga 1927-yilda fransuz matematigi va faylasufi E. Lerua tomonidan kiritilgan. Ammo V. I. Vernadskiy unga butunlay yangi ijtimoiy ekologik mazmun baxsh etgan. Uning tushuntirishicha, noosfera biosferaning shunday bir holatidirki, unda ong va shu ong yo‘naltirib turgan inson ishlari planetada misli ko‘rilmagan geologiyaviy kuch sifatida namoyon bo‘lishi kerak. Ko‘rinib turibdiki, noosfera «biotik» va «ijtimoiylik»ni birlashtiradiki, bu yangi uyg‘unlashgan fan — ijtimoiy ekolognyaning shakllanishida muhim ahamiyatga egadir. Free Powerpoint Templates Page 23TABIAT JAMIYAT • O'xshashlik : • tizimlardir • dinamik tizimlardir Farqlar U insondan mustaqil ravishda rivojlanishi mumkin. Tabiat inson hali Yerda bo'lmaganida mavjud edi. Tabiat bilan chambarchas bog'liq, usiz mavjud bo'lolmaydi. U odamlarning irodasi va xohishiga bog'liq bo'lmagan qonunlar asosida rivojlanadi. U jamiyatning o'zi tomonidan yaratilgan qonunlarga muvofiq, odamlarning faoliyati ta'sirida rivojlanadi. Madaniyatni yaratishga qodir emas. Madaniyatni yaratadi.Tabiat va jamiyat o'rtasidagi o'xshashlik va farqlar • Tabiat va jamiyat bir-biri bilan o'zaro ta'sir qiladi va ikki jihatdan: ijobiy va salbiy. Free Powerpoint Templates Page 24TABIAT JAMIYAT Ijobiy ta'sir 1.Bu inson yashaydigan muhit. 2. Tabiat hayot vositalari (issiqlik, oziq-ovqat, kiyim-kechak va boshqalar) manbaidir. 3.Kapital ishlab chiqarish manbalari (metall, ko'mir, neft va boshqalar) 4.Tabiat jamiyat taraqqiyotini rag‘batlantiradi: tabiatni o‘zlashtirsa, jamiyat yaxshilanadi, rivojlanadi 1.Tabiiy muhitni muhofaza qilish - tabiatning ifloslanishidan, kamayishidan, buzilishidan saqlash. 2. Ekologik xavfsizlikni ta'minlash - jismoniy shaxslar, korxonalar, hudud, hudud va boshqalarni muhofaza qilish. insonning antropogen faoliyati va ekologik tabiatdagi tabiiy ofatlardan kelib chiqadigan tahdidlardan. 3.Yaratilish energiya tejovchi texnologiyalar, tozalash inshootlari va boshqalar. 4. O‘simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish (“Qizil kitob”)Jamiyat va tabiatning o'zaro ta'siri Free Powerpoint Templates Page 25Tabiat Jamiyat Salbiy ta'sir 1.Tabiiy-geografik sharoitlarning ijtimoiy rivojlanish sur'atlarini tezlashtirish yoki sekinlashtirish qobiliyati. 2. Inson salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatish qobiliyati (meteorologik qaramlik va boshqalar). 3. Tabiiy ofatlarning halokatli ta'siri (zilzilalar, toshqinlar, qurg'oqchiliklar) 1.Yerning, ayniqsa, suv havzalarining, atmosferaning sanoat chiqindilari bilan ifloslanishi 2. O'simlik va hayvonot dunyosini yo'q qilish, o'rmonlarni kesish 3. Atom energiyasidan ham harbiy, ham tinch maqsadlarda foydalanish, yer osti va yerosti yadroviy portlashlar Jamiyat va tabiatning o'zaro ta'siri Free Powerpoint Templates Page 26Xulosa . Xulosa o’rnida shuni aytish kerakki, tabiat va jamiyat munosabatlar i evolyutsiyasi ning shakllanishi antik davrga borib taqaladi. Bizga ma’lumki tabiat va jamiyat evolyutsiyasi rivojlanishi turli bosqichlarni bosib o’tgan bo’lib ushbu davrlarda insonlarning tabiatga munosabati ham turlicha shuningdek ularning ta’sir doirasi ham turlicha bo’lgan. Ilm- fan texnika taraqqiyoti rivojla nishi natijasi da esa insonlarning tabiatga, atrof-muhitga uning resurslaridan foydalanishga qaratilgan munosabati jadal rivo jlandi. Buning oqibati da tabiatdagi tabiiy barqarorlik muvozanat izdan chiqa boshladi natijada turli xil ekologik muamolar yuzaga kel a boshladi . Hozirgi paytda odamlar tabiatni o'zgartirishni to'xtata olmaydi, lekin uni o'ylamasdan va mas'uliyatsiz, ekologik qonunlar talablarini hisobga olmasdan o'zgartirishni to'xtata oladi va to'xtatishi kerak. Odamlarning faoliyati ana shu qonuniyatlarning ob'ektiv talablariga muvofiq davom etsa, ularga qaramay emas, tabiatni inson tomonidan o'zgartirishi uni buzmaslik, saqlash yo'liga aylanadi va biz yuqorida keltirilgan holatlarga har birimiz befarq bo’lmasligimiz kerak. Negaki tabiat bizga ajdodlardan qolgan meros emas avlodlardan olgan qarzimizdir. Free Powerpoint Templates Page 27Foydalanilgan adabiyotlar. 1.Xolmo`minov J.T. Ekologiya va qonun. Toshkent, 2000 yil. 2. Hayitboev E.R. Ekologiya huquqi o`quv qo`llanmasi. Toshkent,2001 yil. 3. Egamberdiev R. Ekologiya. –T.: O'zbekiston, 1993y. 4. Tursunov X.T. Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. – T.: Saodat RIA, 1997y. 5. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. –T.: Yangi asr avlodi, 2005y 6.To'xtaev A., Xamidov A. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. –T.: O'qituvchi, 1995. 7. Otaboev Sh., Nabiyev M. Inson va biosfera.-T.: O'qituvchi, 1995. 8. Tilovov T. Ekologiyaning dolzarb muammolari. –Qarshi: Nasaf, 9. To'xtaev A. Ekologiya.-T.: O'qituvchi, 1998. www.google.uz

Free Powerpoint Templates Page 1Free Powerpoint TemplatesMAVZU: TABIAT VA JAMIYAT MUNOSABATLARINING EVOLYUTSIYASI

Free Powerpoint Templates Page 2Kirish. Asosiy qism. Reja: 1. Tabiat va jamiyat munosabatlari . 2. Tabiat va jamiyat munosabatlari rivojlanish bosqichlari . 3 . V.I.vernadskiyning biosfera va noosfera to’grisidagi ta’limoti 4. Tabiat va jamiyat munosabatlari o’rtasidagi o’xshashlik va farqlari, o’zaro ta’siri (jadval ko’rinishida). Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

Free Powerpoint Templates Page 3 Tabiat o’ziga xos murakkab tizim bo’lib, inson va jamiyat uning hosilasidir. U tabiat evaziga mavjud va rivojlanadi. Inson o’z ehtiyojlarini tabiat hisobiga qondiradi. U tabiatdan havo, suv, oziq - ovqat, mineral va yonilg’i xomashyolarini oladi va o’zining hayot faoliyati davomida tabiatga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Natijada tabiat uchun yod bo’lgan yangi obyektlar vujudga keladi. Bular: shahar va qishloqlar, zavod va fabrikalar, yo’llar, konlar, suv omborlari, qishloq xo’jalik yerlari va boshqalardir. Inson aql-idroki va mehnati tufayli yuzaga kelgan bunday antropogen landshaftlar atrof tabiiy muhitiga o’z ta’sirini ko’rsatmay qolmaydi. K irish

Free Powerpoint Templates Page 4Yer yuzida aholi sonining keskin o’sib borishi, fan va texnikaning shiddatli taraqqiyoti, mamlakatlar hududida tabiiy resurslarning bir tekis tarqalmaganligi mavjud tabiiy resurslardan imkon qadar ko’proq foydalanish va shu yo’l bilan jamiyat taraqqiyotini tezlatishni taqozo qiladi. Natijada tabiat va inson o'rtasidagi o‘zaro munosabat qonunlari buziladi. Bu qonunlarning buzilishi esa ertami-kechmi ekologik inqirozga olib keladi.

Free Powerpoint Templates Page 5 Tabiat - keng ma’noda borliq, olam va uning xilma xil shakllari: tor - ma’noda kishilarning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish manbai bo’lgan atrof tabiiy muhit. Jamiyat keng ma’noda insonlarning tarixan qaror topgan birgalikdagi faoliyatlari majmui yoki tor ma’noda ijtimoiy munosabatlarning konkret tipi. Jamiyat va tabiat tizimini ko’rib chiqayotganda ikkinchi tor ma’nodagi tushuncha qo’llaniladi. Chunki inson o’zining hayoti davomida butun borliqdan emas balki uni o’rab turuvchi va uning ta’siri doirasida turgan atrof tabiiy muhitdan foydalanishi mumkin. Tabiat va jamiyat munosabatlari.

Похожие

Koinotning tuzilishi va evolyutsiyasi
Antropogen tabiat komplekslari
Inson Evolyutsiyasi to‘g‘risidagi nazariyalarning vujudkelishi
JAMIYAT VA INSON FALSAFASI
Yevrosiyoning tabiat zonalari. Sovuq va mo’ta~