Tarbiyaning umumiy metodlari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

74.1328125 KB

Скачать

•
Tarbiya metodi (yunoncha «metodos» –
yo'l) tarbiya maqsadiga erishishning yo'li;
tarbiyalanuvchilarning ongi, irodasi,
tuyg'ulari va xulqiga ta'sir etish usullari.
Maktab amaliyotiga tatbiq etilganda,
metodlar – bu tarbiyalanuvchilarning ongi,
irodasi, tuyg'ulari va xulqiga ta'sir etish
usullaridir.

Tarbiyaning
maqsad va
vazifalari. Tarbiyaning
mazmuni
Xalq pedagogikasida
tarbiya metodlari. Tarbiyalanuvchilarning
yosh xususiyatlari.

Xalq pedagogikasida qo'llanilgan xilma-xil tarbiya metodlarini
quyidagi tarzda umumlashtirish mumkin
Tushuntirish
(hikoya qilish,
o'rgatish)
Namuna (maslahat
berish, uzr so'rash,
yaxshiliklar haqida
so'rash, o'rnak bo'lish)
Намуна (маслаҳат
бериш, узр сўраш,
яхшиликлар
ҳақида сўраш,
ўрнак бўлиш)
Nasihat qilish, o'git (undash,
ko'ndirish, iltimos qilish, yolvorish,
tilak-istak bildirish, ma'qullash,
rahmat aytish, duo qilish, oq yo'l
tilash va hokazolar) Qoralash va jazo (ta'kidlash, ta'na, gina,
tanbeh berish, majbur qilish, koyish,
ayblash, uyaltirish, qo'rqitish,
nafratlanish, ont-qasam ichirish, urish,
kaltaklash va hokazolar)

Ijtimoiy ongni
shakllantiruvchi metodlar

Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar o'quvchilarda ma'naviy-
axloqiy sifatlar, e'tiqod hamda dunyoqarashni shakllantirish maqsadida
ularning ongi, his-tuyg'usi va irodasiga ta'sir ko'rsatish usullari sanaladi.
Bu guruh usullarining mohiyati shundaki, ular orqali o'quvchilar
ongiga jamiyatda ustuvor o'rin tutuvchi ijtimoiy g'oya va maqsadlar
singdiriladi. Yoshlar dunyoqarashini shakllantirish, ularning hayot
mazmunini tushunib olishlariga ko'maklashish uchun ijtimoiy ongni
shakllantiruvchi usullar qo'llaniladi.
O'quvchilarda g'oyaviy onglilik va ijtimoiy faollik, ya'ni,
davlatning ichik va xalqaro siyosati mazmunini tushunish va idrok qilish
ko'nikmalarini tarbiyalash lozim. Tushuntirish ijtimoiy ongni
shakllantirishda eng ko'p ishlatiladigan usuldir. Tushuntirishning vazifasi
o'quvchilarni yuksak madaniyatli, milliy g'urur tuyg'usiga ega bo'lib
voyaga yetishlarini tarbiyalashga yordam berishdan iborat.
Tushuntirishda o'quvchilarga mamlakat fuqarosining davlatga
nisbatan muayyan huquq va burchlar asosida bog'langanligi borasida
ma'lumotlar beriladi. Bunda davlat bayrog'i, gerbi, madhiyasi hamda
Konstitutsiyasiga sadoqat ruhida tarbiya berishning ahamiyati katta. Shu
sababli davlat bayrog'i, gerbi, madhiyasi hamda Konstitutsiyasining
mohiyati tushuntirialdi.

Suxbat mavzulari
etik mavzular (ijtimoiy ma'naviy-axloqiy
me'yorlar, jamiyatda ustuvor o'rin
tutuvchi ijtimoiy munosabatlar, jamoa
orasida o'zini tutish qoidalari va
boshqalar)
estetik mavzular (tabiat go'zalligi,
shaxslararo munosabatlar, inson
go'zalligi) siyosiy mavzular (davlatning ichki
va tashqi siyosati, dunyo voqealari,
xalqaro munosabatlar va boshqalar)
ta'lim va bilishga oid mavzular
(koinot, hayvonot va o'simliklar
dunyosi, elektronika va boshqalar)

Hikoya .
O'quvchilar odatda hayot va turli adabiyotlardan
olingan aniq misollar bilan boyitilgan hikoyalarni katta qiziqish
bilan tinglaydilar. Ularga axloq me'yorlari, xalq o'tmishi, tabiiy
boylar, qahramonlar hayoti va jasorati, shuningdek, tarix,
adabiyot va san'at haqida hikoya qilib berish mumkin. Badiiy
adabiyot namunalari, shuningdek, ommaviy axborot vositalari
- radio, televideniye, gazeta va jurnallar sahifalarida e'lon
qilingan ma'lumotlar ham o'quvchilar uchun qimmatli material
bo'ladi. Suhbat ham, hikoya ham o'quvchilarning yoshiga mos
mavzularda ular tushunadigan so'zlar vositasida adabiy tilda
o'tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Suhbat yoki hikoya
mavzusining o'quvchilar tomonidan belgilanishi, ularning
samarali kechishini ta'minlaydi, buning natijasida o'quvchilar
ilgari surilayotgan mavzuga befarq qaramaydilar.

Namuna
O'quvchilar o'z atrofidagi kishilarda hamma yaxshi axloqiy
sifatlarni ko'rishlari va ibrat olishlari nihoyatda muhim.
O'qituvchining shaxsan o'zi namuna bo'lishi, ayniqsa,
yoshlarga katta ta'sir ko'rsatadi. Ular o'qituvchining darsda va
hayotda o'zini qanday tutishini, atrofdagi kishilar bilan qanday
muomala qilishini, o'z vazifalarini qanday bajarishini kuzatib
yuradilar.
O'quvchilar o'zlariga yaqin kishilarning xulq-atvoriga taqlid
qiladilar, Xulq-atvorlar bolalarda yaxshi sifatlarning, ba'zan esa
yomon sifatlarning ham tarkib topishiga ta'sir ko'rsatadi. Shuning
uchun o'qituvchi va ota-onalar har qanday holatda ham o'zlarini tuta
bilishlari kerak. Ular qayerda bo'lishmasin, atroflarida bolalar
borligini his etishlari lozim. Kattalarning so'zi bilan yurish-turishi va
xatti-harakatlarida tafovut bo'lmasligi kerak.
Ilg'or kishilarning hayoti va faoliyatidan olingan ma'lumotlar,
adabiy asar, kinofil ь m va spektakllar qahramonlarining xatti-
harakatidagi yaxshi namunalar bolalarning ongiga kuchli ta'sir qiladi.

•
O'z-o'zini tarbiyalash metodlari. O'quvchida o'z-o'zini
tarbiyalashga, ya'ni, o'z ustida ongli, bartartib
ishlashga ehtiyoj paydo bo'lgandagina tarbiya
jarayonini samarali deb hisoblash mumkin. Tarbiya
jarayonida o'z-o'zini tarbiyalash metodlaridan
foydalanish samarali hisoblanadi. O'z-o'zini tarbiyalash
metodlari o'quvchilarning o'zini o'zi idora qilishlari,
turli o'quvchilar organlari faoliyatida faol ishtirok
etishlarini ta'minlash, ularning ijtimoiy mavqelarini
oshirish maqsadida qo'llaniluvchi usullardir.
•
O'z-o'zini tarbiyalash o'quvchilarning o'zini o'zi idora
qilish va o'quvchilarning turli organlari faoliyatida faol
ishtirok etishni ta'minlash, ularning ijtimoiy mavqeini
oshirishning ta'sirchan vositasidir. O'quvchilar o'qish,
tarbiya va dam olishda o'z-o'zini tarbiyalash
usullaridan foydalanadilar, bu usullar o'quvchilarni o'z-
o'zini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka
undaydi.

O'z shaxsi, mavjud fazilatlari, xatti-
harakati, xulq-atvorini tahlil qilish, mavjud
sifatlarni boyitish yoki salbiy odatlarni bartaraf
etishga qaratilgan faoliyat usuli.
O'z-o'zini tahlil (nazorat) qilish uchun
o'quvchi o'zining yurish-turishi, intizomi, ijobiy
fazilatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy
odatlarining kamayib borishi haqida muntazam
ravishda kundaligiga yozib boradi. O’z-o’zini nazorat qilish

O’z-o’zini baxolash
Mavjud fazilatlari, xatti-harakati, xulq-atvorini tahlil
qilish asosida o'z shaxsiga baho berishga yo'naltirilgan
faoliyat usuli.
O'quvchining qobiliyatini o'z kuchi bilan yuzaga
chiqishiga yordamlashish zarur. O'z-o'zini baholash qiyin,
lekin o'quvchini bunga yetarli tayyorlash mumkin. Shu bois
o'quvchi irodali bo'lishi, o'z burchini tushunishi, tahsil va
tarbiya olish uchun sababli asos bo'lishi, ya'ni,
tarbiyalanishni xohlashi, o'zini o'rtoqlari, atrofdagilarning
ko'zi bilan ko'rish va o'z-o'zini takomillashtirishga intilishi
lozim.
O'z-o'zini baholash o'quvchi uchun shaxsiy
imkoniyatlarini hisob-kitob qilish, o'ziga chetdan turib
xolisona baho berish, o'zidan qoniqish hosil qilishda
yordam beradi.

Izohlash
Izohlash – tarbiyalanuvchiga hissiy-og'zaki ta'sir
etish usuli. Izohlashning hikoya va tushuntirishdan
farqlanadigan muhim belgisi muayyan guruh yoki alohida
shaxsga yo'naltirilganligidir. Ushbu metodni qo'llash
sinfning o'quvchilarining umumiy yoki jamoa a'zolarining
shaxsiy xususiyatlarini bilishga asoslanadi. Boshlang'ich
sinf o'quvchilari bilan ish olib borishda izohlashning
elementar usul va vositalari qo'llaniladi: «Shunday
harakat qilish kerak», «Hamma shunday qiladi».
O'smirlar bilan ishlaganda ma'naviy-axloqiy
tushunchalarning ijtimoiy ahamiyati va ma'nosini izohlash
zarur.

Izohlash quyidagi holatlarni yuzaga
keltirish uchun qo'llaniladi
yangi ma'naviy-axloqiy
sifatlar yoki xulq
ko'nikmalarini tarkib toptirish
va mustahkamlash tarbiyalanuvchilarning sodir
etilgan muayyan hodisa
(masalan, sinf o'quvchilari
ommaviy ravishda darsga
kelmaganlari)ga to'g'ri, ongli
munosabatni hosil qilish

O’rganish
O'rgatish tarbiyalanuvchilar ijtimoiy
xulq-atvor ko'nikmalari, odatlarini
shakllantirish maqsadida rejali va izchil
tashkil qilinadigan turli harakatlar, amaliy
ishlardir.
O'rgatish bir necha izchil harakatlar
yig'indisidir. O'qituvchi bu harakatlarni
ko'rsatib berishi, tushuntirishi, kuzatishi
lozim.

Jazolash tarbiyalanuvchining xatti-harakati va
faoliyatiga salbiy baho berishdir.
Jazo ham o'quvchining individual xatti-
harakatlari va umumjamoaning faoliyati uchun
qo'llaniladigan eng so'nggi tarbiya usuli. Jazo
choralarini qo'llashda jismoniy jazo, urish, kaltaklash
kabi usullardan foydlanish mumkin emas, o'quvchini
qo'rqitish, g'azablantirish ham ijobiy natija bermaydi.
Aksincha, o'quvchi qo'rqqanda yolg'on gapirishni
o'rganadi, ikki yuzlamachi bo'lib qoladi. Jazolash

« Tarbiyaning umumiy metodlari »

• Tarbiya metodi (yunoncha «metodos» – yo'l) tarbiya maqsadiga erishishning yo'li; tarbiyalanuvchilarning ongi, irodasi, tuyg'ulari va xulqiga ta'sir etish usullari. Maktab amaliyotiga tatbiq etilganda, metodlar – bu tarbiyalanuvchilarning ongi, irodasi, tuyg'ulari va xulqiga ta'sir etish usullaridir.

Tarbiyaning maqsad va vazifalari. Tarbiyaning mazmuni Xalq pedagogikasida tarbiya metodlari. Tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlari.

Xalq pedagogikasida qo'llanilgan xilma-xil tarbiya metodlarini quyidagi tarzda umumlashtirish mumkin Tushuntirish (hikoya qilish, o'rgatish) Namuna (maslahat berish, uzr so'rash, yaxshiliklar haqida so'rash, o'rnak bo'lish) Намуна (маслаҳат бериш, узр сўраш, яхшиликлар ҳақида сўраш, ўрнак бўлиш) Nasihat qilish, o'git (undash, ko'ndirish, iltimos qilish, yolvorish, tilak-istak bildirish, ma'qullash, rahmat aytish, duo qilish, oq yo'l tilash va hokazolar) Qoralash va jazo (ta'kidlash, ta'na, gina, tanbeh berish, majbur qilish, koyish, ayblash, uyaltirish, qo'rqitish, nafratlanish, ont-qasam ichirish, urish, kaltaklash va hokazolar)

Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar

Tarbiyaning umumiy metodlari

10.08.2023

0

74.1328125 KB

Похожие