Tinch okean

Tinch okean

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

24042.149414062 KB

Tinch ok ean Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Asosiy xususiy at lari.
Tinch okean
hamma
okeanlar
orasida
maydoni
bo‘yicha eng
katta, eng
qadimgi, tez-
tez harakat
bo‘lib
turadigan
“olovli halqasi”
bor, 180 91 76 14

eng chuqur, orollari va vulqonlari ko‘p, eng issiq, organik dunyosi
nihoyatda xilma-xil okeandir.

Tinch okean
sayyoramiz
yuzasining 1/3
qismini va Dunyo
okeanining
deyarli yarmini
egallaydi. Bu
okean yana Ulug‘
okean deb ham
ataladi.Geografi k o‘rni.

Okean cho‘ziqroq
doira shaklida, ekvator
yaqinida aynisa keng.
Shu sababli u eng
issiq okeandir.
Okeanni shimoli-
sharqda Shimoliy
Amerika, janubi-
sharqda Janubiy
Amerika, janubda
Antarktida, janubi-
g‘arbda Avstraliya,
shimoli-g‘arbda
Yevrosiyo materiklari
o‘rab olgan.

Shimoldan janubga qarab qariyb 12 ming km va g‘arbdan sharqqa
qarab 17,2 ming km masofaga cho‘zilgan. Maydoni 180 mln km2.

O‘rganilishi.
Tinch okean sohillarida va orollarida yashagan xalqlar okeanda
qadim zamolardan suzganlar. Okean boyliklaridan foydalanishgan.

Birinchi bo‘lib ispaniyalik V. Balboa 1513- yilda Panama bo‘ynidan
o‘tib, Tinch okeanni ko‘rgan va unga Janubiy okean deb nom
bergan.
Tinch okean Atlantika okeani

F. Magellan 1519–1521- yillardagi sayohati davrida uni
Tinch okean deb atagan.

Keyinchalik XVIII asrda Jeyms Kuk sayohatlari davrida okean
haqida ko‘p ma’lumotlar to‘plandi (74-rasm).

I. F. Kruzenshtern va Y. V. Lisyanskiyning 1803–1806 yillari birinchi
rus
dunyo aylanma sayohati bilan okeanni keng o‘rganish boshlandi.
I. F. Kruzenshtern Y. V. Lisyanskiy

XIX asrda S. O. Makarov “Vityaz” kemasida,

keyinchalik Jak Iv Kusto okeanda mukammal tadqiqot
ishlari olib bordi.

Hozirgi vaqtda Tinch okeanni o‘rganish yuzasidan maxsus xalqaro
tashkilotlar tuzilgan.

Geologik t uzilishi v a foy dali qazilmalari.
Tinch okean botig‘i eng keksa botiq, u Yer po‘stining juda katta
maydonini egallaydi. Shunga asoslanib mustaqil litosfera plitasi
tariqasida ajratilgan.

Ayni paytda Tinch okean litosfera plitasi o‘rta okean tizmasi
zonasida kengaymoqda. Tinch okean litosfera plitasi eng
serharakat plita ekani aniqlandi. Uning yillik siljish tezligi 10 cm
dan katta.

Shuning uchun ham bu “olovli halqa” da kuchli va halokatli
zilzilalar, vulqon
harakatlari takrorlanib turadi.

Okean shelfida daryo va to‘lqin yotqiziqlari, organik jinslar, okean
tubida qizil gilli jinslar eng ko‘p tarqalgan.
daryo va to‘lqin
yotqiziqlari qizil gilli jinslarsilikat organik
jinslar karbonat
organik jinslar

Tinch okeanda mineral boyliklar juda ko‘p.

Ok ean t ubi rely efi .
Tinch okean — eng chuqur okean. Uning o‘rtacha chuqurligi 3980
m ga teng.

Eng chuqur joyi Mariana botig‘i, 11022 metrga yetadi.

Okean tubi relyefi juda murakkab tuzilgan. Bu yerda dengiz
sayozligi kam, 1,7% maydonni egallaydi. Sayozlik faqat Bering,
Oxota, Sariq va Sharqiy Xitoy dengizlarida mavjud.
3
4 1
2

Materik yonbag‘irlari tik zinapoyalar hosil qiladi. Okean tubi 62,6%
maydonni egallagan. Okean tagi relyefining o‘ziga xos xususiyati
eng chuqur joylarining okean chekka qismlarida ekanligidadir (75-
rasm).
62,6 %

Okeanda minglab
kilometr masofaga
cho‘zilib yotgan eng
chuqur cho‘kmalar
bor. Bular Mariana
(11 022 m), Tonga
(10 882 m),
Kermadek (10 047
m), Kuril-
Kamchatka (9 783
m), Filippin, Peru,
Chili va boshqa
cho‘kmalar. Okeanning eng chuqur botiqlari
74
3 21
65

Dunyo okeanidagi chuqurligi 5 km dan ortiq bo‘lgan 35 ta
botiqdan 25 tasi, chuqurligi 10 km dan ortiq bo‘lgan 5 ta botiqning
barchasi shu okeanda joylashgan.

Tinch okean eng
issiq okean bo‘lib,
yuzasidagi suvning
harorati
ekvatordan ikkala
qutb tomon
kamayib boradi.Suv ining harorat i v a sho‘rligi.
Okean shimoldan janubga katta masofada cho‘zilganligidan
yuzadagi suv harorati −1 °C dan +29 °C gacha o‘zgaradi.

Ekvatorial mintaqalarda suv yuzasining harorati yil davomida +28…
29 °C, Bering dengizida +2…+7°C, janubiy yarimsharning o‘rta
kengliklarida +12…+15 °C atrofida o‘zgaradi.
2 — 7 °C
28 — 29 °C
12 —15 °C

Okean suvining eng sho‘r qismi tropiklarga to‘g‘ri keladi (36‰).
Eng chekka shimoliy va janubiy qismlarida sho‘rlik pasayadi (32‰).

Okeanning g‘arbiy qismidagi tropik kengliklarda kuchli shamollar
— tayfunlar (xitoycha “ t ay fi n ” — katta shamol) esib turadi.

Tayfunlarning tezligi soatiga 30–50, ba’zan 100 km gacha boradi
va katta to‘lqinlarni yuzaga keltiradi.

Tinch okean g‘arbdan
sharqqa tomon uzoq
masofaga cho‘zilganligi
sababli unda geografik
kenglik bo‘ylab harakat
qiladigan oqimlar ko‘p.
Okeanda ikkita yirik
halqasimon oqimlar
harakati vujudga kelgan. Oqimlari.
Tinch okean g‘arbdan sharqqa tomon uzoq masofaga cho‘zilgani
sababli unda geografik kenglik bo‘ylab harakat qiladigan oqimlar
ko‘p.

Ekvatorial kengliklarda Shimoliy va Janubiy passat, Passatlararo qarshi,
Kurosiyo, Shimoliy Tinch okean iliq oqimlari shular jumlasidandir. Materiklar
qirg‘oqlari yaqinida Peru, Kaliforniya sovuq oqimlari, Sharqiy Avstraliya,
Alyaska iliq oqimlari bor. Janubiy yarimsharda, okeanning janubiy qismida
G‘arbiy shamollar oqimi esadi.

Organik duny osi.
Tinch okean o‘simlik va hayvonot dunyosining juda boyligi va
turlarining xilmaxilligi bilan ajralib turadi. Okeanning bu xususiyati
uning juda kattaligi, tabiiy sharoitining xilmaxilligi sabab qilib
ko‘rsatiladi.

Okeanda eng qadimgi organizmlar yashaydi. Tropik va ekvatorial
kengliklarda marjon orollari yaqinida jonivorlar ayniqsa, ko‘p

1
2 Okeanning
shimoliy qismida
losossimon
baliqlar ko‘p.
Janubiy Amerika
qirg‘oqlari
yaqinida
anchouslar
(uzunligi 16 cm
gacha bo‘lgan
baliqlar) juda
ko‘p to‘planadi. Okean organizmlari
1
Losossimon baliqlar
Anchouslar

Okeanda kitlar,
pardaoyoqlilar,
kalmarlar yashaydi.
Tridakna nomli eng
yirik
mollyuskalarning
og‘irligi 30 kg ga
boradi (76-rasm).
Sovuq va mo‘tadil
mintaqalarda,
ayniqsa, janubiy
kengliklarda uzunligi
200 m bo‘lgan gigant
suv o‘simliklari
o‘sadi.Okean organizmlari
Ko‘k kit KalmarTridakna
Gigant suv o‘simliklari

Tabiat mint aqalari.
Tinch okeanda shimoliy
qutbiy mintaqadan
tashqari barcha tabiat
mintaqalari
mavjud. Shimoldan
janubga tomon
subarktika, mo‘tadil,
subtropik, tropik,
ekvatorial tabiat
mintaqalari
tarkib topgan. Ular
janubiy yarimsharda
yana takrorlanadi.

Ok ean boy lik laridan foy dalanish.
Okean sohillari va orollarida o‘nlab mamlakatlar joylashgan
bo‘lib, dunyo aholisining yarmi shu joyda yashaydi. Insonlar
qadimdan okean hayvonlaridan oziq-ovqat mahsuloti tariqasida
foydalanib kelganlar.

Hozirgi paytda Dunyo okeanida ovlanadigan baliqlarning yarmi
Tinch okeanga to‘g‘ri keladi. Turli mollyuskalar, qisqichbaqalar,
krevetkalar, krillar ham ko‘p ovlanadi.
1 2
3 4

Ek ologik muammolar v a t abiat ini muhofaza qilish.
Insonning xo‘jalik faoliyati okeanda suvning ifloslanishiga va
ayrim biologik turlarining kamayishiga olib keldi. XVIII asrning
oxiriga kelib sut emiziuvchi hayvonlardan dengiz sigiri qirib
tashlandi.

XX asr boshlarida esa dengiz mushuklari qirilib bitish arafasiga
kelib qoldi, kitlar soni kamayib ketdi. Hozirgi paytda ularni ovlash
chegaralangan.

Okeanda suvning neft, ba’zi bir og‘ir metallar, atom sanoati
chiqindilari bilan ifloslanishi katta xavf tug‘dirmoqda. Agar suvning
ifloslanishi davom etaveradigan bo‘lsa, tuzatib bo‘lmaydigan
halokatga olib kelishi mumkin.

© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T.
HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi.
•
@ edutrm_uz
•
A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va
okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi
uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz

Tinch ok ean Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Asosiy xususiy at lari. Tinch okean hamma okeanlar orasida maydoni bo‘yicha eng katta, eng qadimgi, tez- tez harakat bo‘lib turadigan “olovli halqasi” bor, 180 91 76 14

eng chuqur, orollari va vulqonlari ko‘p, eng issiq, organik dunyosi nihoyatda xilma-xil okeandir.

Tinch okean sayyoramiz yuzasining 1/3 qismini va Dunyo okeanining deyarli yarmini egallaydi. Bu okean yana Ulug‘ okean deb ham ataladi.Geografi k o‘rni.

Похожие

Tinch okeani

Okean ekotizimlari

Okean boyliklari va uni muhofaza qilish

Okean boyliklari, ulardan foydalanish va muhofaza qilish

O’zbekistonning Osiyo va Tinch okeani havzasi mamlakatlari bilan hamkorlik aloqalari