 REJA:  1.YERNING ICHKI TUZLISHI  2.MANTIYANING TUZLISHI  3.YERNING TASHQI GEOSFERALARI HAQIDA MA’LUMOT TO’PLASH Yerning ichki tuzilishi va geosferalar

Yerning tuzilishi. Magnitosfera. Yerning eng tashqi va eng kalin po sti Yerga eng yaqin fazo — ʻ magnitosfera, uning fizik xossalari Yer magnit maydoniga va bu maydonning kosmik zarralar oqimi bilan o zaro ta sirlashuviga bog liq. Kosmik zondlar va Yer sun iy yo ldoshlari yordamida olib borilgan tekshirishlar ʻ ʼ ʻ ʼ ʻ Yer doimo Quyoshdan keladigan korpuskulyar zarrachalar oqimi (quyosh shamoli)da turishini ko rsatadi. ʻ Yer orbitasi yaqinida bu zarralar oqimining tezligi 300 dan 800 km/s gacha yetadi. Quyosh plazmasida kuchlanganligi o rtacha 4,8-10~3 a/m (6-10~5)ga teng magnit maydoni mavjud. ʻ Quyosh plazmasi oqimi Yer magnit maydoni bilan tuqnashganda zarba to lqini paydo bo ladi, uning Yer ʻ ʻ markazidan uzokligi 13—14 Re ga teng (Rffi — Yer radiusi), shu to lqindan keyin 20 ming km qalinliqdagi ʻ qatlam (oraliq soha) keladi. Quyosh plazmasidagi magnit maydonida zarralar tartibsiz harakatlanadi. Bu maydonda plazma temperaturasi 200 ming darajadan 10 million darajagacha ko tariladi. ʻ Magnitosferaga quyosh shamoli oraliq soha orqali utadi. Oraliq soha bilan magnitosfera chegarasi — magnitopauza quyosh shamolining dinamik bosimi Yer magnit maydoni bosimi muvozanatlab turadigan joydan utadi. U Yer markazidan 10—12 Rffi (70—80 ming km), qalinligi 100 km; magnitopauza atrofida magnit maydoni kuchlanganligi 8-10 2 a/m (10~3). Quyosh faolligi paydo bo lishi natijasida magnitosfera ʻ o zgaradi. Quyosh faolligi tufayli quyosh shamoli va uning magnit maydonida sezilarli o zgarish yuz beradi, ʻ ʻ ya ni magnit bo roni paydo bo ladi. Magnit bo roni tufayli atmosferaning yuqori qatlami qiziydi, zarralar ʼ ʻ ʻ ʻ ionlanishi ortadi, tezlashadi, qutb yog dusining yorqinligi kuchayadi, elektromagnit shovqinlari hosil bo ladi, ʻ ʻ qisqa to lqinli radioaloqa buziladi va h. k. Geomagnit maydon Yerning radiatsiya mintaqasini hosil qiladi, bu ʻ esa kosmik kemalarning uchishi uchun xavflidir.

Qattiq“ Yerning fizik xossalari va kimyoviy tarkibi. Yer ichiga chuqur kirgan sari zichlik, bosim, og irlik kuchi, moddaning ʻ elastikligi, qayishqoqligi va temperatura o zgarib boradi. Yer Po stining o rtacha ʻ ʻ ʻ zichligi 2,8, cho kindi qatlamniki 2,4—2,5, ʻ „granit“ qatlamniki 2,7, „bazalt“ qatlamniki 2,9 t/m3. Yer po sti bilan mantiya ʻ chegarasida (Moxorovichich yuzasida) zichlik 2,9—3,0 dan 3,1—3,5 t/m3 gacha yetadi. Shundan so ng zichlik asta-sekin ʻ orta boradi va yadroda birdaniga 10,0 t/m3 ga yetadi, keyin yana asta-sekin orta borib, Yer markazida 12,5 t/m3 ga teng bo ladi. ʻ Yer po sti va yuqori mantiyada ʻ temperatura chuqurlikka tomon ko tarila ʻ boradi. Mantiyadan „qattiq“ Yer ustiga tomon issiq oqim keladi; bu oqim Quyoshdan keladigan issiqlikdan bir necha ming marta kam.