Yuz yillik urush vaqtida tuzilgan shartnomalar. REJA:  Yuz yillik urushning boshlanishi.  Urushning xususiyatli tomonlari.  Urushning yakuni va o`zaro shartnomalar.

Fransiya va Angliya o`rtasidagi uzoq davom etgan mojaroning yakuniy va eng og`ir bosqichi Yuz yillik urush bo`ladi.(1337-1453.) Fransiyaning ko`plab hududlari inglizlarning qo`lida uzoq muddat bo`lishi, faqat ishlab chiqarish va savdoning qisqarishiga emas,aholi sonining kamayishiga ham olib keladi. Harbiy mojaroni keltirib chiqargan ziddiyat o`choqlaridan biri, ingliz qirollarining ota merosi –Akvitaniya, ayniqsa uning g`arbiy qismi – Gien bo`lgan. Bu viloyat Angliyadann keltirilgan jundan movut to`qib chiqarishi tufayli, u bilan iqtisodiy jihatdan bog`langan edi. Giendan Angliyaga musallas, tuz, po`lat va bo`yoqlar olib ketilgan. Gienning zodagonlari va ritsarlari o`zlarining siyosiy mustaqilliklarini saqlab qolish yo`lida Fransiya qirollarining real hokimiyatidan inglizlarning nominal hokimiyatini Afzal deb bilgannlar.

1346–yil 26–avgustda qirol Eduard III boshchiligidagi inglizlarning kichik otryadi Filipp VI ning 30000 kishilik fransuz qo’shinini tor –mor etdi. Bu voqyeaning ahamiyati shunda ediki, unda birinchi marta inglizlarning asosiy kuchini piyodalar (9000 kishi) tashkil etgan. Ingliz kamonchilari otliqlar qarshisida jasorat ko’rsatishdi. Fransuzlar 2 nafar shahzoda, 1500 kishi risar va 10000 ta askaridan ajraldi. Mazkur raqamlar inglizlar umumiy kuchlaridan ham ortiq edi.

Ingliz qo’shinlari shimol tomon siljishda davom etdi. 1346–yil avgustida Eduard boshchiligida inglizlar Kale qal’asini qamal qiladi. Qamaldan kuchli himoyalanib, fransuzlar bir yil davomida bardosh berganlaridan so’ng, 1347–yil 4–avgustda taslim bo’lishga majbur bo’lishdi. Bu voqyea inglizlar uchun muhim strategik yutuq hisoblanib, Angliyaning qit’adagi hukmronligini ta’minladi. 1347–yilda Kaleni egallash davrida qirol Eduard Krotua shahri uchun urush olib boradi. Fransuz floti shaharni ozod etmoqchi bo’ladi, lekin inglizlar tomonidan mag’lubiyatga uchratiladi. Shu yilning o’zida Nevills – Krosse yonidagi g’alaba va David II ning asir olinishi, Shotlandiya tomonidan inglizlarga bo’ladigan xavfni bartaraf etdi.1346–1351–yillarda Yevropada vabo tarqalib (“Qora o’lat”), u urushga qaraganda ko’proq miqdorda kishilar o’limiga sababchi bo’ldi va o’z navbatida urushning keyingi taqdiriga ta’sir etmasdan qolmadi.1356–yilga kelib Angliya o’zining moliyaviy ahvolini bir qadar tiklab oldi. 1356–yil 19–sentabrda ingliz qirolining o’g’li Eduard “Qora shahzoda” boshchiligidagi 6000 nafar jangchi va fransuz qiroli Ioann Rahimdil boshchiligidagi 20500 kishilik fransuzlar qo’shini o’rtasida Puatye yonida jang bo’lib o’tdi. Ingliz kamonchilari shohdevor va tokzorlardan unumli foydalanishadi. Fransuz kavaleriyasi shohdevorlar orasidagi ingichka yo’laklar bo’ylab harakatlanishadi, lekin kamonchilar ularga halaqit berishadi, shundan so’ng ingliz risarlari va og’ir qurollangan otliqlar ularga yon qatordan hujum qilib, fransuzlarni mag’lubiyatga uchratishadi: orasida fransuz qiroli ham bo’lgan asirlarni hisobga olmaganda so’nggi yo’qotishlar 4500 kishini tashkil etdi. Inglizlarning yo’qotishlari ko’pchilikni tashkil etmadi va ular qarshilikka uchramay Bordodan ketishdi.

1357–yil 10–noyabrda Kadsan nomli hududda graf Derbi boshchiligidagi 2500 nafar ingliz va fransuzlar xizmatidagi 5000kishiflamandlaro’rtasidaurushbo’lib o’tdi vaunda flandriyaliklar 1000 kishini yo’qotgan holda mag’lubiyatga uchrashdi.Bu jangning Angliya foydasiga yakunlanishi bilan 1359 –yilda ikki davlat o’rtasida London shartnomasi imzolandi. Unga ko’ra, Anju, Turen, Men, Normandiya, Giyen va Kale shahri, bundan tashqari Puatye, Ponte va yana bir qancha janubi-g’arbda joylashgan hududlar ingliz tojining mustaqil boshqaruviga o’tdi, fransuz qirollari esa mazkur hududlar ustidan hukmronligini yo’qotdi. Eduard III Fransiya taxtiga bo’lgan da’vosidan voz kechadi va Ioann II o’zining ozodligini sotib olish evaziga 4 million ekyu to’lash majburiyatini oladi.Parij va Jakeriya (1357–1358–yillar) qo’zg’alonlari ko’tarildi. Paytdan foydalangan Eduard shartnomani buzib Parij va Fransiya taxtini egallashga harakat qildi. Ammo Fransiyadagi og’ir vaziyatga qaramay, Eduard Parijni ham Reymsni ham egallay olmadi. Fransiya dofini, bo’lg’usi qirol Karl V Fransiya uchun zararli bo’lgan Bretanda inglizlar bilan (1360–yil) shartnoma imzolashga majbur bo’ldi. 1360-yil may oyida Shartr shahri yaqinidagi Bretan vodiysida quyidagi shartlardan iborat kelishuv imzolandi : -Eduard III Fransiya tojigabo’lgan da’vosidan voz kechdi; -Kale,Gaskon, Giyen,Gin va Ponte mustaqil bo’ldi; -Ioann IIningozod qilinishiuchun 3 million ekyu to’lanadigan bo’ldi, 600 mingi darxol, qolgan qismi esa 6 yil davomida to’lanishi belgilandi.Shartnomaimzolangandanso’ngko’pvaqto’tmay,1364–yil27–sentabrdaOre yonidajang bo’lib o’tdi, unda Bretan gersogligi uchun davogar ikki taraf –de Monfor va Sharl Blualar qatnashdi. Ingliz qo’shinlari ser Jon Chendos boshchiligida Oreni egallashdi, lekin Bertran Dyugeklan boshchiligidagi fransuzlar hujumiga uchrashdi, Chendos yaxshi himoyalanib, Oreda kuchli mudofaani tashkil qildi, shu sabab fransuzlar uni egallay olishmadi. Inglizlarning yon qanotdan hujumi ularni og’ir yo’qotishlar bilan qochishga majbur qildi, natijada Sharl Blua halok bo’ldi, Bertran Dyugeklen asirga tushdi. Shundan so’ng fransuz qiroli Karl V de Monforni Bretan gersogi sifatida tan oldi.