Zamonaviy Geosiyosat.

Загружено в:

16.11.2024

Скачано:

0

Размер:

487.224609375 KB

Скачать

RE JA:
1. AQSh hozirgi geosiyoati.
2. Osiyo davlatlarining hozirgi geosiyosati:

Yaponiya.
- Xitoy .

Hindiston.

Eron va Turkiya.

SSSR PARCHALANISHINING AQSH UCHUN GEOSIYOSIY OQIBATLARI .
Z.BJEZINSKIYNING AQSHNING DUNYO HUKMRONLIGI
KONTSEPTSIYASI .

SSSRning parchalanishi 1991 yilda sodir bo'ldi va jiddiy geosiyosiy o'zgarishlarga olib keldi.
Qo'shma Shtatlar uchun bu ko'p jihatdan ijobiy voqea edi, chunki ularning jahon maydonidagi
asosiy raqobatchisi Sovet Ittifoqi edi. SSSR jahon resurslarining muhim qismini nazorat qiluvchi
kuchli jahon davlati edi. Shuning uchun SSSRning parchalanishi AQSHning dunyoda taʼsirining
yanada kengayishi uchun sharoit yaratdi.

AQShning sobiq milliy xavfsizlik maslahatchisi Zbignev Bjezinski o'zining "Katta shaxmat
taxtasi: Amerika ustunligi va uning geostrategik imperativlari" kitobida AQShning dunyo
hukmronligi tushunchasini kiritgan. U AQSH dunyodagi yagona qudratli davlatga aylanishi
kerak, deb hisobladi va raqobatchilarni zaiflashtirish va taʼsirini kuchaytirishga qaratilgan
siyosatni taklif qildi.

Bjezinskiy o'z tushunchasini tushuntirish uchun shaxmat taxtasi metaforasidan foydalangan.
Uning fikricha, AQSh bu doskada o'ynashi, o'z qismlarini dunyoning muhim nuqtalariga
joylashtirishi va asosiy resurslarni nazorat qilishi kerak. Bu AQShga jahon siyosati va
iqtisodiyotida hukmronlik qilishiga yordam berishi kerak.

F.FUKUYAMANING « TARIXNING OXIRI ».
"YANGI DUNYO TARTIBI" G'OYASI .

1992 yilda Frensis Fukuyama "Tarixning oxiri?" sarlavhali maqolasida tarix SSSR qulashi bilan
yakunlangani va Qo'shma Shtatlar insoniyat taraqqiyotining yakuniy bosqichini
ifodalaganligini ta'kidladi. Fukuyama mamlakatlar oʻrtasidagi mafkuraviy tafovutlar oʻz oʻrnini
iqtisodiy manfaatlarga boʻshatib, butun dunyoda liberal demokratiyaning tarqalishiga olib
keladi, deb hisoblardi.

20-asrning oxirida Qo'shma Shtatlar Ikkinchi Jahon urushidan keyin shakllangan eskisini
almashtirishi kerak bo'lgan "yangi dunyo tartibi" g'oyasini taklif qildi. U global xavfsizlik, erkin
savdo va iqtisodiy barqarorlik, demokratiya va inson huquqlarini rag‘batlantirishni o‘z ichiga
olgan.

Yangi Pax Americana nazariy asi

Yangi Pax Americana yoki yangi Amerika dunyosi nazariyasi AQSh dunyo tartibini nazorat
qilishi va jahon xavfsizligi va barqarorligining kafolatiga aylanishi kerak degan tushunchadir.
Unda AQSH xalqaro tashkilotlarda katta rol oʻynashi, jahon iqtisodiyotini nazorat qilishi va
xalqaro mojarolarni tartibga solishi kerak, degan fikrni bildiradi.

21-ASRDA AQSH ISTIQBOLLARI

21-asrda AQShning istiqbollari noaniqligicha qolmoqda. Bir tomondan, AQSh jahon siyosati,
iqtisodiyoti va madaniyatida muhim rol o'ynashda davom etmoqda. Boshqa tomondan, Xitoy
va Rossiyaning yuksalishi, terrorizm, iqlim o'zgarishi va boshqalar kabi geosiyosiy
muammolarning kuchayishi AQSh va uning global rahbariyatiga qiyinchiliklar tug'dirishi
mumkin.

AQSh xav f-x at arlari v a t ahdi dlari

Qo'shma Shtatlar o'z manfaatlari va xavfsizligiga zarar etkazishi mumkin bo'lgan turli xavf va
tahdidlarga duch kelmoqda. Ushbu tahdidlarning ba'zilariga boshqa mamlakatlar bilan
geosiyosiy ziddiyatlar, terrorizm, kiberhujumlar va kiberjinoyatlarning boshqa shakllari,
giyohvand moddalar va migratsiya kiradi.

AQSh huk mronl igiga qarshi

AQSh jahon siyosati va iqtisodidagi hukmronligini zaiflashtirishga intilayotgan boshqa
davlatlarning ham qarshilik va qarshiliklariga duch kelmoqda. Bu o'zini geosiyosiy mojarolar,
iqtisodiy sanksiyalar, kiberhujumlar, dezinformatsiyalar va ta'sir o'tkazish uchun xalqaro
kurashning boshqa shakllari ko'rinishida namoyon qilishi mumkin.

OSIYO DAVLARLARINING
GEOSIYOSATI.

Yaponiy aning Osiy o-Tinch ok eani mint aqasidagi geosiy osiy v a
geoiqt isodiy st rat egiy asi

Yaponiya Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi yetakchi iqtisodiy va siyosiy
kuchlardan biridir. Mamlakatning mintaqada geosiyosiy manfaatlari bor,
jumladan, Yaponiya va Koreya o‘rtasidagi Dokdo (Takesima) orollari va Xitoy
bilan Senkaku (Diaoyu)orollari bo‘yicha bahslar.

Yaponiya, shuningdek, mintaqadagi iqtisodiy aloqalarini, jumladan,
Mintaqaviy iqtisodiy sheriklik (RCEP) va boshqa mintaqaviy iqtisodiy
integratsiya jarayonlarini yaratishda ishtirok etish orqali mustahkamlashga
intiladi. Mamlakat Xitoy bilan iqtisodiy hamkorlikni ham faol rivojlantirmoqda,
biroq siyosiy munosabatlarda ma’lum masofani saqlab turibdi.

XITOY GEOSIYOSATI.

Xitoy bugungi kunda dunyodagi eng tez rivojlanayotgan iqtisodiyotlardan biridir. 1970-yillarning oxiridagi
islohotlar boshlanganidan beri Xitoy iqtisodiyoti tez sur'atlar bilan o'sdi va Xitoy hozirda xarid qobiliyati
pariteti bo'yicha dunyodagi eng yirik iqtisodiyotdir. Biroq, Xitoy iqtisodiy o'sishdan tashqari, ayniqsa, Osiyo
va Tinch okeani mintaqasida o'zining geosiyosiy mavqeini mustahkamlashga intilmoqda .

Xitoyning geoiqtisodiy strategiyasining asosiy maqsadi davlatning iqtisodiy qudratini oshirish,
shuningdek, Xitoyni muhim jahon yetakchisi sifatida o‘rnatishdir. Ushbu maqsadga erishish uchun Xitoy
turli xil choralarni qo'llaydi, jumladan:

Boshqa mamlakatlarda iqtisodiyotning turli tarmoqlariga, jumladan, portlar, aeroportlar va temir yo'l
liniyalari kabi strategik ahamiyatga ega infratuzilma loyihalariga investitsiyalar.

O'z innovatsion texnologiyalarini ishlab chiqish

Ularning tovar va xizmatlarini boshqa mamlakatlarga, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarga eksport
qilishni kengaytirish.

Xitoy va boshqa davlatlar oʻrtasidagi iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan “Bir belbogʻ, bir yoʻl”
kabi xalqaro loyihalarda ishtirok etish.

Rivojlanayotgan mamlakatlar manfaatlarini hisobga oladigan xalqaro iqtisodiy tizimni o'rnatish uchun
Rossiya va Hindiston kabi boshqa yirik iqtisodiyotlar bilan hamkorlik qilish.

Xitoy hukumati Xitoyga jahon iqtisodiyoti va xalqaro moliya tizimida muhim rol o‘ynash imkonini beruvchi
Osiyo infratuzilma sarmoyalari banki va BRIKSning yangi taraqqiyot banki kabi yangi institutlarni
yaratishga ham faol yordam bermoqda.

HIN DISTON N IN G GEOSI YOSIY KODI .

Hindiston dunyodagi eng yirik demokratik davlatdir va uning geosiyosiy kodi uning geografik
joylashuvi, tarixiy, madaniy va diniy omillar, shuningdek, iqtisodiy manfaatlar kabi bir qancha
omillar bilan belgilanadi. Hindistonning geosiyosiy strategiyasining asosiy yoʻnalishlari
quyidagilardan iborat:

- Mamlakatning mudofaa qobiliyati va xavfsizligini mustahkamlash. Hindiston o‘zini qo‘shni
davlatlar, xususan, Pokiston va Xitoy tomonidan tahdid sezadi va shuning uchun o‘z hududi
mudofaasi va xavfsizligiga katta e’tibor beradi.

- Boshqa davlatlar, ayniqsa, Osiyo va Tinch okeani mintaqasi bilan diplomatik va iqtisodiy
aloqalarni o'rnatish. Hindiston oʻzining geosiyosiy mavqeini mustahkamlash uchun Xitoy,
Rossiya, AQSh, Yaponiya va boshqa yirik iqtisodiyotlar bilan yaxshi munosabatlar oʻrnatishga
intiladi.

- Mamlakatning iqtisodiy qudratini oshirish. Hindiston oʻz iqtisodiyotini rivojlantirishga va
xorijiy sarmoyani jalb qilish uchun qulay sarmoyaviy muhit yaratishga intiladi .

ZAMON AVIY HIN DISTON N IN G
MUAMMOLARI VA TAHDIDLARI .

Zamonaviy Hindiston uning rivojlanishi va xavfsizligiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan qator
muammolar va tahdidlarga duch kelmoqda. Asosiy tahdidlar va tahdidlarga quyidagilar kiradi:

- Terrorizm. Hindiston turli guruhlar, jumladan Pokiston kabi qo‘shni davlatlar bilan bog‘liq
bo‘lgan terroristik hujumlarga duch kelmoqda.

- Hindiston irqiy va diniy kamsitishlarga duch kelmoqda, bu esa ba'zida jamiyatda nizo va
keskinlikka olib keladi. Bu masala, ayniqsa, musulmon aholiga nisbatan keskin.

- Aholi sonining tez o'sishi va atrof-muhitga tahdid. Hindiston dunyodagi ikkinchi eng zich
mamlakat bo'lib, resurslar etishmasligi, yuqori darajadagi ifloslanish va sog'liq muammolari
kabi aholi o'sishi bilan bog'liq muammolarga duch kelmoqda.

- Qo'shni davlatlar bilan savdo qarama-qarshiliklari va keskinliklar. Hindiston ko'plab davlatlar,
jumladan Xitoy va AQSh bilan savdo tarangligiga, shuningdek, Pokiston va Xitoy kabi qo'shni
davlatlar bilan ziddiyatlarga duch kelmoqda.

ERON VA TURKIYA GEOSIYOSATI.

Eron va Turkiya Yaqin Sharqda muhim rol o'ynaydi va mintaqadagi geosiyosiy vaziyatga
sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bu mamlakatlar duch keladigan asosiy geosiyosiy muammolar va
tahdidlardan ba'zilari:

Eron va Turkiya Yaqin Sharqda muhim rol o'ynaydi va mintaqadagi geosiyosiy vaziyatga
sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bu mamlakatlar duch keladigan asosiy geosiyosiy muammolar va
tahdidlardan ba'zilari:

AQSh v a boshqa G'arb dav l at lari bilan k esk inlik . Eron va Turkiya madaniyati, diniy va
siyosiy qarashlaridagi tafovutlar tufayli AQSh va boshqa G'arb davlatlari bilan ziddiyatli.

Suri y a v a Iroqdagi mojarolar. Eron va Turkiya mintaqadagi geosiyosiy vaziyat uchun
muhim bo‘lgan Suriya va Iroqdagi mojarolarda faol ishtirok etmoqda.

Boshqa qo'shni dav l at lar bilan k esk inli k . Eron va Turkiya Saudiya Arabistoni, Isroil, Misr va
boshqa qo'shni davlatlar bilan ham keskinlikka duch kelmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOT
RUYHATI.
1. Дугин А. Основы геополитики. М., 1997 г.
2. Классики геополитики. XIX в. М., 1997 г.
3. Классики геополитики. XX в. М., 1997 г.
4. Нартов Н.А. Геополитика. Учебник. М., 2000 г.
5. Тажибоев А.С, Геосиёсатга кириш. Ўқув қўлланма. Т., 2001 й.

ZAMONAVIY GEOSIYOSAT.

RE JA: 1. AQSh hozirgi geosiyoati. 2. Osiyo davlatlarining hozirgi geosiyosati:  Yaponiya. - Xitoy .  Hindiston.  Eron va Turkiya.

SSSR PARCHALANISHINING AQSH UCHUN GEOSIYOSIY OQIBATLARI . Z.BJEZINSKIYNING AQSHNING DUNYO HUKMRONLIGI KONTSEPTSIYASI .  SSSRning parchalanishi 1991 yilda sodir bo'ldi va jiddiy geosiyosiy o'zgarishlarga olib keldi. Qo'shma Shtatlar uchun bu ko'p jihatdan ijobiy voqea edi, chunki ularning jahon maydonidagi asosiy raqobatchisi Sovet Ittifoqi edi. SSSR jahon resurslarining muhim qismini nazorat qiluvchi kuchli jahon davlati edi. Shuning uchun SSSRning parchalanishi AQSHning dunyoda taʼsirining yanada kengayishi uchun sharoit yaratdi.  AQShning sobiq milliy xavfsizlik maslahatchisi Zbignev Bjezinski o'zining "Katta shaxmat taxtasi: Amerika ustunligi va uning geostrategik imperativlari" kitobida AQShning dunyo hukmronligi tushunchasini kiritgan. U AQSH dunyodagi yagona qudratli davlatga aylanishi kerak, deb hisobladi va raqobatchilarni zaiflashtirish va taʼsirini kuchaytirishga qaratilgan siyosatni taklif qildi.  Bjezinskiy o'z tushunchasini tushuntirish uchun shaxmat taxtasi metaforasidan foydalangan. Uning fikricha, AQSh bu doskada o'ynashi, o'z qismlarini dunyoning muhim nuqtalariga joylashtirishi va asosiy resurslarni nazorat qilishi kerak. Bu AQShga jahon siyosati va iqtisodiyotida hukmronlik qilishiga yordam berishi kerak.

F.FUKUYAMANING « TARIXNING OXIRI ». "YANGI DUNYO TARTIBI" G'OYASI .  1992 yilda Frensis Fukuyama "Tarixning oxiri?" sarlavhali maqolasida tarix SSSR qulashi bilan yakunlangani va Qo'shma Shtatlar insoniyat taraqqiyotining yakuniy bosqichini ifodalaganligini ta'kidladi. Fukuyama mamlakatlar oʻrtasidagi mafkuraviy tafovutlar oʻz oʻrnini iqtisodiy manfaatlarga boʻshatib, butun dunyoda liberal demokratiyaning tarqalishiga olib keladi, deb hisoblardi.  20-asrning oxirida Qo'shma Shtatlar Ikkinchi Jahon urushidan keyin shakllangan eskisini almashtirishi kerak bo'lgan "yangi dunyo tartibi" g'oyasini taklif qildi. U global xavfsizlik, erkin savdo va iqtisodiy barqarorlik, demokratiya va inson huquqlarini rag‘batlantirishni o‘z ichiga olgan.  Yangi Pax Americana nazariy asi  Yangi Pax Americana yoki yangi Amerika dunyosi nazariyasi AQSh dunyo tartibini nazorat qilishi va jahon xavfsizligi va barqarorligining kafolatiga aylanishi kerak degan tushunchadir. Unda AQSH xalqaro tashkilotlarda katta rol oʻynashi, jahon iqtisodiyotini nazorat qilishi va xalqaro mojarolarni tartibga solishi kerak, degan fikrni bildiradi.

Zamonaviy Geosiyosat.

16.11.2024

0

487.224609375 KB

Похожие