ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’ VA TOG'OLDI

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

7711.8974609375 KB

Скачать

ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’ VA TOG'OLDI
LANDSHAFTLARINI MUHOFAZA QILISH
« Malik va Qarnob cho`l misolida»
MA GISTRLIK ISHI

Kirish ………………………………………………………………….….…….
I. BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG LARI VA TOG'OLDI
TEKISLIK LARI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI
1.1. Geografik o'rni va chegaralari ………………………………………………...
1.2. Geologik tuzilishi va tektonikasi……………………………………………...
1.3. Relefi va uning landshaftlarni shakllanishiga ta'siri…… .... ………………….
1.4. Iqlimi va uning balandlik ozgarishi…………………………………………..
1.5. Ichki suvlari…………………………………………………………………..
II. BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG'LARI VA TOG'OLDI TEKISLIK
LANDSHAFTLARINI RAYONLASHTIRISH
2.1. Landshaft rayonlashtirish masalasi ………………………………………
22. Zirabuloq past tog' landshafti……………… . ……………………………
2.4. Qarnobcho’l tog’oldi landshaftlari ............................................................
2.5. Malikcho'l tog'oldi tekislik landshafti………………………………………..
III . BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’LARI VA TOG’OLDI TEKISLIK
LANDSHAFTLARINING GEOEKOLOGIK MUAMMOLAR
3.1. To g’ oldi tekisliklarini sug'orish natijasida vujudga kelgan geoekologik
muammolar ………………………………………………………………………
3.2. Malik choli er osti suvlarining minerallashishi va ularning agrolandshaftlar
ekologiyasiga ta'siri…...………………………………………………………….
3.3 Zirabuloq – Ziyovuddin tog’ va tog’oldi landshaftlari, ulardan oqilona foydalanish
3.4 Zirabuloq – Ziyovuddin tog‘ va tog‘oldi tekisliklarining geoekologik muammolari
XULOSA ………………………….……………………………………………..
Foydalangan adabiyotlar …………. ..………………………………...…………

Kirish
Mavzuning dolzarbligi . Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini
muhofaza qilish. Bu o'lka hududi turli antropogen omillar ta'siri ostida
ekosistemalar va landshaft komplekslari holatining beqarorligi bilan ajralib
turadi .
Yildan-yilga aholi sonining ko'payib borayotganligi, uning xo'jalik
ehtiyojlarining ortib borayotganligi, turli o'g'itlar va zaharli ximikatlarni
intensiv ishlatilishi oqibatida atrof-muhitning ifloslanish darajasi va
degradatsiyasi ortib bormoqda, natijada turli salbiy oqibatlarga olib kelib,
qishloq xo'jalik ekinlarining hosildorligi kamayib bormoqda.
Ishning maqsadi. Olib borilgan ishning maqsadi Zirabuloq-Ziyovuddin
tog' va tog'oldi landshaftlarini muhofaza qilish , tabiatni kompleks
o'rganish, tabiiy resurslardan yanada samarali foydalanish va muhofoza
qilish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqarish, landshaft komplekslarida sodir
bo’layotgan va kutilayotgan o'zgarishlarni bashoratlashtirishdan iborat.

To'plangan ma'lumotlar. Magistrlik dissertatsiyasini yaratish
jarayonida 2022-2023-yillar davomida dala tatqiqot sharoitida to'plangan
ma'lumotlar, Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi relyefi va
landshaftlari haqida ma'lumotlar, hamda mavjud adabiyotlardagi
materialllarni umumlashtirish va tahlil qilish va kartografik
materiallardan samarali foydalanildi.
Tadqiqot metodikasi (usullari). Magistrlik dissertatsiya matinini
tayyorlash va dala tadqiqotlarini olib borishda kompleks metodik
usullardan foydalanildi. Ulardan asosiysi kartografik, statistik, dala
marshurt, landshaft-hududiy, kompleks landshaft, qiyosiy taqqoslash,
kuzatish va boshqalar hisoblanadi.
Ilmiy yangiligi. Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini
muhofaza qilish va ekologik muammolari ilk marotoba landshaftlarning
balandlik-hududiy differensiyasi relyef, eng yangi harakatlar ular bilan
bog'liq marfosturukturalar bilan aloqadorligi qo'llanilgan. Shu asosida ilk
marotoba o'rta va yirik masshtabli geomorfologok landshaft xaritalari
tuzilgan va landshaft komplekslaridan samarali foydalanish bo'yicha
tavsiyalar ishlab chiqilgan.

Ishning sinalganligi . Magistrlik dissertatsiyasining asosiy mazmuni "Geografik
tadqiqotlar: Innovatsion g’oyalar istiqbollari (xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya,
Toshkent 15-16-aprel 2022)",M; Tog’ va tog’oldi cho’l landshaftlaridan samarali
foydalanish muammolari. Zamonaviy geografik tadqiqotlar: nazariya, amaliyot,
innovatsiya (xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya I-II-qism, Samarqand 12-13-may
2023),M; Zarafshon tizmasi va unga tutash tekislik landshaftlarining geoekologik
muammolari, M; Zirabuloq-Ziyovuddin tog’ oldi tekisliklarini sug’orish natijasida
vujudga kelgan geoekologik muammolar (Malikcho’l misolida), M; Zirabuloq-
Ziyovuddin tog’ oldi tekislik landshaftlarida ro’y berayotgan erozion jarayonlar.
Natijalarning e'lon qilinganligi. Magistrlik dissertatsiya-mavzusi bo'yicha to’rtta
maqola e'lon qilindi.
Magistrlik dissrtatsiyaning hajmi va tuzilishi. Magistrlik dissertatsiya 91 bosma
varaqdan iborat, 10 ta rasm va 13 ta tablitsa ilova qilingan. Adabiyatlar ro'yxatida 40 ta
kitob. Magistrlik dissertatsiya kirish qismi, 3 ta bob,xulosa va foydalanilgan
adabiyotlardan iborat.
Magistrlik ish g.f.n.prof: X. Jo'raqulov rahbarligida bajarildi. Magistrant ilmiy
rahbarimga hamda foydali maslahatlar bergani uchun magistrant , t.f.d., prof. Qobilov
E.E. hamda g.f.n.dots: Haydarov.S.A. minnatdorchilik bildiradi.

Geografik o'rni va chegaralari
Zirabuloq-Ziyovuddin past tog'lari va tog'oldi prolyuvial tekisliklaridan tarkib topgan
arid iqlimli tabiiy geografik region Zarafshon tog' tizmasining eng g'arbiy tarmog'i
hisoblanadi. Bu region ma'muriy jihatdan Samarqand, Navoiy va Qashqadaryo
viloyatlari hududlarida joylashgan. U sharqda Ulus tog'oralig'i tekisligi, shimolda
Zarafshon daryosi, janubda Sho'rsoy va To'dako'l sho'rliklari, g'arbda Qiziltepa va
Oqmozor platolarining Buxoro vohasiga tutashgan qismi bilan chegaralangan. Ana shu
chegaralar doirasida Zirabuloq-Ziyovuddin past tog'lari va tog'oldi prolyuvial tekislik
landshaftlarining umumiy maydoni 8368 km 2
ni tashkil etadi. Shundan past tog'
landshaftlariga 1845 km 2
va tog'oldi prolyuvial tekislik landshaftlariga 6523 km 2
.

1.3. Relefi va uning landshaftlarni shakllanishiga ta'siri.

Zirabuloq - Ziyovuddin past tog ’ massivlari va ularga tutash bo ' lgan Oqtosh ,
Malikcho ' l va Qarnobcho ' l tog ' oldi prolyuvial tekisliklar Zarafshon tog '
tizmasining eng g ' arbiy , Turon pasttekisligi tomon pasayib boruvchi tarmog ' i
hisoblanadi . Bu regionning eng baland qismi Zirabuloq tog' massivi bo'lib,
markaziy platodan shimolda va shimoli-sharqda joylashgan Qo'chqorli va
Chang'ali tog'larining maksimal balandligi 1000-1100 m gacha etadi.
Regionning eng past joyi tog'oldi prolyuvial tekislikning Quyi Zarafshon
vodiysi bilan tutashgan qismidir. Bu erda uning balandligi 225-250 m ni
tashkil etadi. Relefi va uning landshaftlarni shakllanishiga ta'siri.

Zirabuloq - Ziyovuddin past tog ’ massivlari va ularga tutash bo ' lgan Oqtosh ,
Malikcho ' l va Qarnobcho ' l tog ' oldi prolyuvial tekisliklar Zarafshon tog ' tizmasining
eng g ' arbiy , Turon pasttekisligi tomon pasayib boruvchi tarmog ' i hisoblanadi . Bu
regionning eng baland qismi Zirabuloq tog' massivi bo'lib, markaziy platodan
shimolda va shimoli-sharqda joylashgan Qo'chqorli va Chang'ali tog'larining
maksimal balandligi 1000-1100 m gacha etadi. Regionning eng past joyi tog'oldi
prolyuvial tekislikning Quyi Zarafshon vodiysi bilan tutashgan qismidir. Bu erda
uning balandligi 225-250 m ni tashkil etadi.

Ichki suvlari
Zirabuloq - Ziyovuddin tog ' lari va tog ' oldi tekisligining asosiy suv manbai Zarafshon daryosi
va o ' rganilayotgan hududdagi tog ' lardan oqib tushadigan soy suvlari hisoblanadi . Zarafshon
daryosi O ' rta Osiyoning asosiy daryolaridan hisoblanib , u Ko ' ksuv tog ' tugunida joylashgan
Zarafshon muzligidan boshlanib , Amudaryoga 20 km etmasdan Sandiqli va Eshakchi qumlari
orasida singib ketadi . Uning uzunligi 781 km, havzasining maydoni esa 43 ming km ni tashkil
etadi. Zarafshon daryosi bu hudud uchun tranzit daryo hisoblanadi.

Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi tekisligining tuproq qoplami
hamma joyda ham bir xil emas. Ular joyning relefi, mikroiqlim namlanish
darajasi, o‘simlik qoplami va boshqa tuproq hosil bo‘lishi sharoitiga qarab
o‘zgarib boradi. Umuman tuproqlarning tarqalishida balandlik mintaqalari
katta rol o‘ynaydi. Bu yerda bo‘z tuproqlarning uch xili - och bo‘z, tipik
bo‘z va to‘q bo‘z tuproqlar keng tarqalgan Tuproq-o‘simlik qoplami va hayvonot dunyosi
Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi tekisliklarining tabiiy sharoiti
hamma joyda bir xil emasligi uning o‘simliklarini xilma-xil bo‘lishiga olib
kelgan. Cho‘l o‘simlik mintaqasiga Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘oldi
tekisliklari kiradi. Cho‘l mintaqasi yozning qurg‘oqchiligi va issiqligi bilan
ajralib turadi. Bu yerda asosan namsizlikka chidamli bo‘lgan shuvoq, yantoq,
juzg‘un, iloq, karrak, oqquvray kabi kserofit o‘simliklar keng tarqalgan
Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi tekisliklari hayvonot dunyosi
ham tabiiy sharoitga ko‘ra hudud bo‘ylab turlicha taqsimlangan. Bu
yerlarda cho‘l (tekislik), adir, tog‘ va to‘qay hayvonlari tarqalgan. Hududda
kemiruvchilardan yumronqoziq, qum sichqoni, qo‘shoyoq, bo‘ri, tulki,
mushuk, chiya bo‘ri, qushlardan so‘fito‘rg‘ay, chumchuq, mayna, musicha,
chittak, qirg‘iy, kalxat va boshqa hayvon turlari keng tarqalgan

Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi tekisliklarining o’simlik
dunyosi

L.N. Babushkin va N.A. Kogay
(1964)
O’rta Zarafshon
OKRUG
Kattaqo’rg’on tabiiy
geografik rayoni N.A.Gvozdetskiy (1965)
1. Kattaqo‘rg‘on rayoni,
2. Zirabuloq-
Qarnobcho‘l rayoni.
A.A.Abdulqosimov
S.A.Nishonov (1966)
1. Zirabuloq-Qarnobcho‘l
rayoni
2. Kattaqo‘rg‘on voha
landshafti.

L.A. Alibekov (1982)
12 ta landshaftni ajratgan
shundan 6 tasi Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi
tekisliklari hududiga to‘g‘ri keladi.
1.Zirabuloq past tog‘lar
landshafti.
2.Ziyovuddin past tog‘lar
landshafti.
3.Oqtosh tog‘oldi tekislik
landshafti. 4.Malikcho‘l tog‘oldi tekislik
landshafti.
5.Qarnobcho‘l tog‘oldi tekislik
landshafti.
6.Allyuvial terrasa voha landshafti

Zirabuloq past tog' landshafti

Zirabuloq past tog' landshafti Zarafshon tizmasining g'arbiy davomi
bo'lib, u sharqda Jom cho'li va Ulus tog'oralig'i to'lqinsimon tekisligi
bilan, janubda Qarnob cho'li, shimolda shimoliy Zirabuloq tog'oldi
tekisligi bilan chegaralangan. Uning umumiy maydoni 838 km, mutloq
balandligi 550 m dan 1120 m gacha o'zgarib boradi. U antiklinal tektonik
ko'tarilma bo'lib, Zarafshon megaantiklinoriyasining shimoli-g'arbiy
davomi hisoblanadi.
Zirabuloq past tog' landshaftining litogen asosini quyi silurning qumoq-
slanetsli yotqiziqlari tashkil etadi. Ular past tog'ning shimoliy va shimoli-
g'arbiy qismlarida keng tarqalgan bo'lib, kenglik yo'nalishida ikki polosa
hosil qilib cho'zilgan. Bu yotqiziqlar Sepki qishlog'ining g'arbiy va
shimoliy qismida tor polosa shaklida uchraydi. Yuqori silur yotqiziqlari
ham keng tarqalgan bo'lib, ular asosan ohaktoshlardan iborat. Bu
yotqiziqlar kenglik bo'ylab cho'zilib, past qoyali tizmalar hosil qiladi.
Landshaftning silur yutqiziqlarini ко pchilik joylarda intruziv jinslar yorib
chiqqan. Ular landshaftning markaziy qismida granitlardan tarkib topgan
plato hosil qiladi.

Qarnobcho’l tog’oldi landshaftlari
Qarnobcho’l Zarafshon daryosining so’l qirg’og’idagi zirabuloq tog’larining janubiy qismida,
dengiz sathidan 310 m balandlikdagi yerlarni egallaydi. Ilmiy adabiyotlarda bu hudu d
“Карнабская степь” nomi bilan yuritiladi. Iqlim jihatidan Qarnobcho’l o’rta yer dengizi iqlim
tipiga xosdir, Qarnaobcho’lning releyefi umuman sharqdan-g’arbga qarab pasayib borishi va
tekisligi, shuningdek, faqat shimoil qismigina, ya’ni tog’ yonbag’irlari past-baland, to’lqinsimon
bo’lib, ko’plab soylar, vaqtinchalik oquvchi suv yo’llari bilan bo’lingan.

Malikcho'l tog'oldi tekislik landshafti
Malikcho'l yassi tekisligi Zarafshon daryosi quyi oqimining so'l qismida joylashgan. Ma'muriy
jihatdan O'zbekiston Respublikasi Navoiy va Buxoro viloyatlari hududlariga to'g'ri keladi. Bu
rayonning sharqiy va g'arbiy chegaralari 34° 28' va 34° SI 1
meridian bo'ylab o'tadi. Malikcho'l
massivi unchalik chuqur bo'lmagan jarliklardan, qum tepaliklardan va onda-sonda ko'zga
tashlanuvchi qo'rg'onlardan iborat.

Oylar Er maydoni,
ming ga Er osti suvlarining joylashish chuqurligi bo'yicha
0- 1- 1,5- 2- dan
yuqori
Aprel 6,7 - 0,2 1,9 3,6 1,0
Iyul 6,7 - 1,3 2,1 2,8 0,5
Oktyabr 6,7 - 1,0 1,2 3,8 0,7MALIK CHO'LI ER OSTI SUVLARINING JOYLASHISH CHUQURLIGI
MALIK CHO'LI ER OSTI SUVLARINING SHO'RLANISH DARAJASI
Oylar Er maydoni,
ming ga Er osti suvlarining joylashish chuqurligi bo'yicha
0- , g/1 1- , g/1 2- , g/1 5- , g/1 , g/1
Aprel 6,7 - 1,2 4,1 0,8 -
Iyul 6,7 - 1,6 4,4 0,7 -
Oktyabr 6,7 - 1,9 4,3 0,8 -

ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’LARI VA TOG’OLDI TEKISLIK
LANDSHAFTLARINING GEOEKOLOGIK MUAMMOLAR

Yer osti va yer usti suvlarining (jumladan buloq suvlarining) ifloslanishi
O ‘simliklar degradasiyasi
T og‘ o‘rmon massivlarining qisqarib ketishi
T uproq qoplamining kuchli eroziyaga uchrashi
S ug‘oriladigan agrolandshaftlarning kimyoviy ifloslanishi
Yaylovlarda chorva mollarini me’yordan ortiq va tartibsiz boqish
natijasida o‘simliklar juda siyraklashib qolgan. Chorva mollari
to‘planib qoladigan qo‘ralar atrofida esa o‘simliklar yo‘q bo‘lib,
yalang‘och yerga aylangan

Zirabuloq tog’oldi tekisliklaridan yaylov sifatida foydalanish

Shuni aytish kerakki Malik cho‘l va Qarnob cho‘lining katta qismida gips tuzlari
yer yuzasiga yaqin yotadi. Sug‘orish natijasida ular yer yuzasiga chiqib tuproqni
sho‘rlatib yuborishi va tuz erishidan yuza qatlami cho‘kib psevdokarst
hodisasining keng rivojlanishiga imkon yaratgan. Bunday jarayonlarni Malik
cho‘lining ayrim joylarida kuzatish mumkin.Adir landshaftlari h am qadimiy yaylov sifatida foydalanib kelinadi. Shu sababli
juda ko‘p joylarda ozuqabop o‘tlar o‘rniga mollar yemaydigan yoki kam
yeydigan begona o‘tlar ko‘payib bormo q da. O‘simliklarni antropogen
degreda t siyalanishi yildan-yilga kuchayib, ularning maydoni kengayib
bormo q da.
So‘nggi vaqtlarda kishilar tomonidan nodir, dorivor, ozuqabop va boshqa
foydali o‘simliklarning ko‘plab yig‘ib olinishi tabiiy floraga katta zarar
keltirmoqda. Bu hol o‘simliklarning yangi turlarini yaratishda va mavjud
turlarini moslashtirishda katta ahamiyatga ega bo‘lgan betakror genofondning
yo‘qolishiga olib keladi

Tim qishlog’idagi ming yillik archa yerosti suvi sathining pasayib
ketganligi sababli qurib qolganini ko’rishimiz mukmkin.

Gidrologik
rejim
bosqichlari.
1-to'lin suv
davri. 2- to’lin
bo’lmagan
davri Miner
allash
ish
g/l Tuz mg-ekv
Ca(H
CO
3 )
2 CaSO
4 MgSO
4 Na
2 S
O
4 NaCl Mg(H
CO
3 )
2 MgC
l
2
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Zarafshon daryosi – Do’ppili qishlog'i
1 0,18 1,27 - 0,75 0,03 0,14 0,21
-
2 0,30 2,34 - 0,92 0,24 0,17 0,28
-
Zarafshon daryosi - Navoiy shahri
1 0,85 3,54 2,41 4,45 - 0,39
- -
2 1,37 3,16 1,74 4,85 7,79 2,02
- -ZARAFSHON DARYOSI SUVINING MINERALLASHISH DARAJASI

Zirabuloq va Ziyovuddin tog‘ landshaftlarining kelib chiqishi
va o‘ziga xos xususiyatlariga qarab ularni 3 ta landshaft
tiplariga ajratdik
1 . Tekis yuzali tog‘oldi
chalacho‘l landshaftlari 2.Tog‘oldi chalacho‘l
adir la n dshaftlari 3. Kuchli parchalangan pasttog‘
chalacho‘l landshaftlari
Bu landshaftlarga Malik
va Qarnob cho‘llarining
Zirabuloq va
Ziyovuddin tog‘lariga
yondoshgan qismlari va
shu tog‘lar atroflaridagi
tekis yuzali joylar kiradi Bu landshaftlar
tog‘lar atrofini
halqadek o‘rab olgan
prolyuvial, delyuvial
yotqiziq l ardan keng
rivoj topgan Bu landshaftlar 600-900
metr balandlikda
joylashgan bo‘lib,
Ziyovuddin tog‘larining
katta q ismini egallaydi

Yuqoridagi vaziyatlardan kelib chiqqan holda G‘arbiy Zarafshon tog‘ va
tog‘oldi tekisliklarida vujudga kelgan geoekologik muammolarni bartaraf
etish uchun quyidagi kompleks chora tadbirlarni kechiktirmay amalga
oshirishni zarur deb hisoblaymiz:
1.Tog‘ o‘rmonlarida daraxt va butalarning kesilishiga, shuningdek noyob va dorivor
o‘simliklarni me’yordan ortiq hamda ildizi bilan kovlab olinishiga aslo yo‘l qo‘ymaslik;
2. O’simlik qoplami kuchli degradasiyaga uchragan yaylovlarda chorva mollarini
boqishni tartibga solish hamda agrofitomeliorasiya tadbirlarini amalga oshirish,
3. Kuchli eroziyaga uchragan tog‘ yonbag‘rlarida, karst quduqlari, buloqlar va soylar
atroflarida chorva mollarini boqishga chek qo‘yish;
4. O‘simlik qoplami kuchli degradasiyalashgan hududlarda eroziya va sel jarayonlarini
oldini olish uchun tog‘-o‘rmonmeliorativ; tadbirlarini amalga oshirish;
5. Ekin maydonlarining nitratlar. pestisidlar va gerbi t sidlar bilan zaharlanishiga yo‘l
qo‘ymaslik;
6. Sug‘oriladigan yerlarda yuz berayotgan tuproq eroziyasiga va tuproqlarning qayta
sho‘rlanishiga qarshi kurashish;
7. Agrolandshaftlar unumdorligini oshirish va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining sifatini
yaxshilash uchun mineral o‘g‘itlarni me’yorida ishlatishni va organik o‘g‘itlardan keng
foydalanishni tashkil etish;
8. Geosistemalardan tabiat qonunlarini hisobga olgan holda oqilona foydalanish.

Digradatsiyaga uchragan yerlarda tuproq chang-to’zon bo’lib havoga
ko’tarilmaslik uchun saksovulzorlashtirish ishlari olib borilgan hududlar
(Kattaqo’rg’on vohasiga tutash qismi)

XULOSA
Biz o'rgangan Zirabuloq – Ziyovuddin tog'lari va tog'oldi teksiliklari Zarafshon tizmasining
eng g'arbiy qismi bo'lib, tabiiy sharoitiga ko'ra boshqa hududlardan o'ziga xos xislatlari bilan
ajralib turadi.
Zirabuloq – Ziyovuddin tog'lari va tog'oldi teksiliklari hududining geologik tuzilishi paleozoy
uchlamchi va to'rtlamchi davr yoshidagi tog' jinslaridan tarkib topgan. O'lkaning iqlimi
kontinental bo'lib, yozi issiq va qurg'oqchildir. Yog'in miqdori 100-127 mm atrofida.
Hududning relefi g'arbdan sharqqa tomon ko'tarilib boradi. Bu esa o'z navbatida tabiiy
sharoitni xilma-xilligiga hamda landshaft komplekslarining turlicha bo'lishiga olib keladi.
Undan tashqari geologik strukturasining turli xilligi, o'simlik va hayvonot olamining har
xilligi, landshaft rayonlariga ajratishga imkon tug'diradi. Albatta biz landshaft
rayonlashtirishni amalga oshirishda tabiiy geograflar tomonidan ishlab chiqilgan printsip va
uslublarga tayandik. В uning natijasida ikkita, ya'ni Zirabuloq past tog' landshafti va
Ziyovuddin past tog' landshafti, uchta Oqtosh tog'oldi tekislik landshafti, Malikcho'l tog'oldi
tekislik landshafti va Qarnobcho'l tog'oldi tekislik landshafti va bitta allyuvial terrasa voha
landshaftini ajratdik.
Ajratilgan landshaftlarning morfologik strukturasi bir muncha murakkab luzilgan bo'lib, ular
o'ziga xos va xarakterli landshaft yaruslaridan, joy tiplaridan va urochishalardan tarkib
topgan. Ma'lumki, landshaft komponentlari inson yashaydigan konkret muhit hisoblanib, uni
har qanday ko'ngilsiz va nooqilona o'zgarishlar hamda ifloslanishlardan muhofaza qilish
zarur.

ADABIYOTLAR
Abdulkasimov A.A. Problemi izucheniya mejgorno-kotlovinnix landshaftov Sredney Azii. -
Tashkent: Fan, 1983 g .
Abdulkasimov A.A., Abduraxmanova Yu.X. Landshaftno-ekologicheskaya xarakteristika
Kattakurganskogo oazisa Zarafshanskoy kotlovini. //O’zbekistonning ekologik muammolari
va tabiatni mux o faza qilish. - Samarkand, 1998 y.
Abdulqosimov A. A., Abduraxmanova Yu. H. Zarafshon boti g’ i texnogen landshaftlarini
ekologik optimallashtirish va ulardan foydalanish. //Geografiya va tabiiy resurslardan
foydalanish. - Toshkent, 2001 y .
Abdulqosimov A. A., Abduraxmanova Yu. X,. Zarafshon botig’idagi sug’oriladigan
agrolandshaftlarda vujudga kelgan geoekologik muammolar. //Sug’oriladigan bo’z tuproqlar
unumdorligini oshirish va uning ekologik muammolari. - Samarkand, 2002 y .
Abdulkasimov A. A., Abduraxmanova Yu. X. Formirovaniya antropogennix landshaftov v
basseyne reki Zarafshan. //Problemi osvoyeniya pustin. - Ashxabad, 2003 y , № 2.
Abduraxmanova Yu. X. Landshaftniye kompleksi Zarafshanskoy kotlovini i ix
selskoxozyaystvennoye ispolzovaniye. //Biologiya va ekologiyaning hozirgi zamon
muammolari. - Samarkand, 1999 y .
Abduraxmanova Yu. X,. Voxa landshaftlarini katalashtirishda qo’llanilgan asosiy prinsiplar va
metodlar. //Tabiiy geografiyaning regional muammolari. - Samarkand, 2002 y .
Agroklimaticheskiyi resursi Djizakskoy i Samarkandskoy oblastey Uzbekskoy SSR. -L.:
Gidrometeoizdat, 1977 g .
Azimov Sh. A., O’razboyev A. K. Geografiya fanida tizimli usul va yer-suv resurslaridan
oqilona foydalanishda uning a h amiyati. //O’zbekiston Geografiya jamiyati axboroti. 21-jild. -
Toshkent, 2000 y .

ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’ VA TOG'OLDI LANDSHAFTLARINI MUHOFAZA QILISH « Malik va Qarnob cho`l misolida» MA GISTRLIK ISHI

Kirish ………………………………………………………………….….……. I. BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG LARI VA TOG'OLDI TEKISLIK LARI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 1.1. Geografik o'rni va chegaralari ………………………………………………... 1.2. Geologik tuzilishi va tektonikasi……………………………………………... 1.3. Relefi va uning landshaftlarni shakllanishiga ta'siri…… .... …………………. 1.4. Iqlimi va uning balandlik ozgarishi………………………………………….. 1.5. Ichki suvlari………………………………………………………………….. II. BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG'LARI VA TOG'OLDI TEKISLIK LANDSHAFTLARINI RAYONLASHTIRISH 2.1. Landshaft rayonlashtirish masalasi ……………………………………… 22. Zirabuloq past tog' landshafti……………… . …………………………… 2.4. Qarnobcho’l tog’oldi landshaftlari ............................................................ 2.5. Malikcho'l tog'oldi tekislik landshafti……………………………………….. III . BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’LARI VA TOG’OLDI TEKISLIK LANDSHAFTLARINING GEOEKOLOGIK MUAMMOLAR 3.1. To g’ oldi tekisliklarini sug'orish natijasida vujudga kelgan geoekologik muammolar ……………………………………………………………………… 3.2. Malik choli er osti suvlarining minerallashishi va ularning agrolandshaftlar ekologiyasiga ta'siri…...…………………………………………………………. 3.3 Zirabuloq – Ziyovuddin tog’ va tog’oldi landshaftlari, ulardan oqilona foydalanish 3.4 Zirabuloq – Ziyovuddin tog‘ va tog‘oldi tekisliklarining geoekologik muammolari XULOSA ………………………….…………………………………………….. Foydalangan adabiyotlar …………. ..………………………………...…………

Kirish Mavzuning dolzarbligi . Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini muhofaza qilish. Bu o'lka hududi turli antropogen omillar ta'siri ostida ekosistemalar va landshaft komplekslari holatining beqarorligi bilan ajralib turadi . Yildan-yilga aholi sonining ko'payib borayotganligi, uning xo'jalik ehtiyojlarining ortib borayotganligi, turli o'g'itlar va zaharli ximikatlarni intensiv ishlatilishi oqibatida atrof-muhitning ifloslanish darajasi va degradatsiyasi ortib bormoqda, natijada turli salbiy oqibatlarga olib kelib, qishloq xo'jalik ekinlarining hosildorligi kamayib bormoqda. Ishning maqsadi. Olib borilgan ishning maqsadi Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini muhofaza qilish , tabiatni kompleks o'rganish, tabiiy resurslardan yanada samarali foydalanish va muhofoza qilish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqarish, landshaft komplekslarida sodir bo’layotgan va kutilayotgan o'zgarishlarni bashoratlashtirishdan iborat.

To'plangan ma'lumotlar. Magistrlik dissertatsiyasini yaratish jarayonida 2022-2023-yillar davomida dala tatqiqot sharoitida to'plangan ma'lumotlar, Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi relyefi va landshaftlari haqida ma'lumotlar, hamda mavjud adabiyotlardagi materialllarni umumlashtirish va tahlil qilish va kartografik materiallardan samarali foydalanildi. Tadqiqot metodikasi (usullari). Magistrlik dissertatsiya matinini tayyorlash va dala tadqiqotlarini olib borishda kompleks metodik usullardan foydalanildi. Ulardan asosiysi kartografik, statistik, dala marshurt, landshaft-hududiy, kompleks landshaft, qiyosiy taqqoslash, kuzatish va boshqalar hisoblanadi. Ilmiy yangiligi. Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini muhofaza qilish va ekologik muammolari ilk marotoba landshaftlarning balandlik-hududiy differensiyasi relyef, eng yangi harakatlar ular bilan bog'liq marfosturukturalar bilan aloqadorligi qo'llanilgan. Shu asosida ilk marotoba o'rta va yirik masshtabli geomorfologok landshaft xaritalari tuzilgan va landshaft komplekslaridan samarali foydalanish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.

ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’ VA TOG'OLDI

10.08.2023

0

7711.8974609375 KB

Похожие