logo

ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’ VA TOG'OLDI

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

7711.8974609375 KB
ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’ VA TOG'OLDI
  LANDSHAFTLARINI MUHOFAZA QILISH
« Malik va Qarnob cho`l misolida»
MA GISTRLIK  ISHI Kirish ………………………………………………………………….….…….      
I. BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG LARI VA TOG'OLDI 
TEKISLIK LARI  TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI
1.1. Geografik o'rni va chegaralari ………………………………………………...
1.2. Geologik tuzilishi va tektonikasi……………………………………………... 
1.3. Relefi va uning landshaftlarni shakllanishiga ta'siri…… .... ………………….
1.4. Iqlimi va uning balandlik ozgarishi…………………………………………..
1.5. Ichki suvlari…………………………………………………………………..
II.  BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG'LARI VA TOG'OLDI TEKISLIK 
LANDSHAFTLARINI RAYONLASHTIRISH
2.1.   Landshaft rayonlashtirish masalasi  ………………………………………
22. Zirabuloq past tog' landshafti……………… . ……………………………
2.4. Qarnobcho’l tog’oldi landshaftlari ............................................................
2.5. Malikcho'l tog'oldi tekislik landshafti………………………………………..
III .  BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’LARI VA TOG’OLDI TEKISLIK 
LANDSHAFTLARINING GEOEKOLOGIK MUAMMOLAR
3.1. To g’  oldi tekisliklarini  sug'orish natijasida  vujudga kelgan geoekologik 
muammolar ………………………………………………………………………
3.2. Malik choli er osti suvlarining minerallashishi va ularning agrolandshaftlar 
ekologiyasiga ta'siri…...………………………………………………………….
3.3 Zirabuloq – Ziyovuddin tog’ va tog’oldi landshaftlari, ulardan oqilona foydalanish 
3.4 Zirabuloq – Ziyovuddin  tog‘  va tog‘oldi tekisliklarining geoekologik muammolari
XULOSA ………………………….……………………………………………..
Foydalangan adabiyotlar …………. ..………………………………...…………  Kirish
Mavzuning dolzarbligi . Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini 
muhofaza qilish.  Bu o'lka hududi turli antropogen omillar ta'siri ostida 
ekosistemalar va landshaft komplekslari holatining beqarorligi bilan ajralib 
turadi .
Yildan-yilga aholi sonining ko'payib borayotganligi, uning xo'jalik 
ehtiyojlarining ortib borayotganligi, turli o'g'itlar va zaharli ximikatlarni 
intensiv ishlatilishi oqibatida atrof-muhitning ifloslanish darajasi va 
degradatsiyasi ortib bormoqda, natijada turli salbiy oqibatlarga olib kelib, 
qishloq xo'jalik ekinlarining hosildorligi kamayib bormoqda.
Ishning maqsadi.  Olib borilgan ishning maqsadi  Zirabuloq-Ziyovuddin 
tog' va tog'oldi landshaftlarini muhofaza qilish , tabiatni kompleks 
o'rganish, tabiiy resurslardan yanada samarali foydalanish va muhofoza 
qilish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqarish, landshaft komplekslarida sodir 
bo’layotgan va kutilayotgan o'zgarishlarni bashoratlashtirishdan iborat. To'plangan ma'lumotlar.  Magistrlik dissertatsiyasini yaratish 
jarayonida 2022-2023-yillar davomida dala tatqiqot sharoitida to'plangan 
ma'lumotlar,  Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi  relyefi va 
landshaftlari haqida ma'lumotlar, hamda mavjud adabiyotlardagi 
materialllarni umumlashtirish va tahlil qilish va kartografik 
materiallardan samarali foydalanildi.
Tadqiqot metodikasi (usullari).  Magistrlik dissertatsiya matinini 
tayyorlash va dala tadqiqotlarini olib borishda kompleks metodik 
usullardan foydalanildi. Ulardan asosiysi kartografik, statistik, dala 
marshurt, landshaft-hududiy, kompleks landshaft, qiyosiy taqqoslash,  
kuzatish va boshqalar hisoblanadi.
Ilmiy yangiligi.   Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini 
muhofaza qilish  va ekologik muammolari ilk marotoba landshaftlarning 
balandlik-hududiy differensiyasi relyef, eng yangi harakatlar ular bilan 
bog'liq marfosturukturalar bilan aloqadorligi qo'llanilgan. Shu asosida ilk 
marotoba o'rta va yirik masshtabli geomorfologok landshaft xaritalari 
tuzilgan va landshaft komplekslaridan samarali foydalanish bo'yicha 
tavsiyalar ishlab chiqilgan.  Ishning sinalganligi . Magistrlik dissertatsiyasining asosiy mazmuni "Geografik 
tadqiqotlar: Innovatsion g’oyalar istiqbollari (xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya, 
Toshkent 15-16-aprel 2022)",M; Tog’ va tog’oldi cho’l landshaftlaridan samarali 
foydalanish muammolari.  Zamonaviy geografik tadqiqotlar: nazariya, amaliyot, 
innovatsiya (xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya I-II-qism, Samarqand 12-13-may 
2023),M; Zarafshon tizmasi va unga tutash tekislik landshaftlarining geoekologik 
muammolari, M; Zirabuloq-Ziyovuddin tog’ oldi tekisliklarini sug’orish natijasida 
vujudga kelgan geoekologik muammolar (Malikcho’l misolida), M; Zirabuloq-
Ziyovuddin tog’ oldi tekislik landshaftlarida ro’y berayotgan erozion jarayonlar.
Natijalarning e'lon qilinganligi.  Magistrlik dissertatsiya-mavzusi bo'yicha to’rtta 
maqola e'lon qilindi.
Magistrlik dissrtatsiyaning hajmi va tuzilishi.  Magistrlik dissertatsiya 91 bosma 
varaqdan iborat, 10 ta rasm va 13 ta tablitsa ilova qilingan. Adabiyatlar ro'yxatida 40 ta 
kitob. Magistrlik dissertatsiya kirish qismi, 3 ta bob,xulosa va foydalanilgan 
adabiyotlardan iborat. 
Magistrlik ish g.f.n.prof: X. Jo'raqulov rahbarligida bajarildi. Magistrant ilmiy 
rahbarimga hamda foydali maslahatlar bergani uchun magistrant ,   t.f.d., prof. Qobilov 
E.E. hamda g.f.n.dots: Haydarov.S.A. minnatdorchilik bildiradi.     Geografik o'rni va chegaralari
Zirabuloq-Ziyovuddin past tog'lari va tog'oldi prolyuvial tekisliklaridan tarkib topgan 
arid iqlimli tabiiy geografik region Zarafshon tog' tizmasining eng g'arbiy tarmog'i 
hisoblanadi.  Bu region ma'muriy jihatdan Samarqand, Navoiy va Qashqadaryo 
viloyatlari hududlarida joylashgan. U sharqda Ulus tog'oralig'i tekisligi, shimolda 
Zarafshon daryosi, janubda Sho'rsoy va To'dako'l sho'rliklari, g'arbda Qiziltepa va 
Oqmozor platolarining Buxoro vohasiga tutashgan qismi bilan chegaralangan. Ana shu 
chegaralar doirasida Zirabuloq-Ziyovuddin past tog'lari va tog'oldi prolyuvial tekislik 
landshaftlarining umumiy maydoni 8368 km 2
 ni tashkil etadi. Shundan past tog' 
landshaftlariga 1845 km 2
 va tog'oldi prolyuvial tekislik landshaftlariga 6523 km 2
. 1.3. Relefi va uning landshaftlarni shakllanishiga ta'siri.
 
Zirabuloq - Ziyovuddin past tog ’  massivlari va ularga tutash bo ' lgan Oqtosh , 
Malikcho ' l va Qarnobcho ' l tog ' oldi prolyuvial tekisliklar Zarafshon tog ' 
tizmasining eng g ' arbiy ,  Turon pasttekisligi tomon pasayib boruvchi tarmog ' i 
hisoblanadi .  Bu regionning eng baland qismi Zirabuloq tog' massivi bo'lib, 
markaziy platodan shimolda va shimoli-sharqda joylashgan Qo'chqorli va 
Chang'ali tog'larining maksimal balandligi 1000-1100 m gacha etadi. 
Regionning eng past joyi tog'oldi prolyuvial tekislikning Quyi Zarafshon 
vodiysi bilan tutashgan qismidir. Bu erda uning balandligi 225-250 m ni 
tashkil etadi.                  Relefi va uning landshaftlarni shakllanishiga ta'siri.
 
Zirabuloq - Ziyovuddin past tog ’  massivlari va ularga tutash bo ' lgan Oqtosh , 
Malikcho ' l va Qarnobcho ' l tog ' oldi prolyuvial tekisliklar Zarafshon tog '  tizmasining 
eng g ' arbiy ,  Turon pasttekisligi tomon pasayib boruvchi tarmog ' i hisoblanadi .  Bu 
regionning eng baland qismi Zirabuloq tog' massivi bo'lib, markaziy platodan 
shimolda va shimoli-sharqda joylashgan Qo'chqorli va Chang'ali tog'larining 
maksimal balandligi 1000-1100 m gacha etadi. Regionning eng past joyi tog'oldi 
prolyuvial tekislikning Quyi Zarafshon vodiysi bilan tutashgan qismidir. Bu erda 
uning balandligi 225-250 m ni tashkil etadi.  Ichki suvlari
  Zirabuloq - Ziyovuddin tog ' lari va tog ' oldi tekisligining asosiy suv manbai Zarafshon daryosi 
va o ' rganilayotgan hududdagi tog ' lardan oqib tushadigan soy suvlari hisoblanadi .  Zarafshon 
daryosi O ' rta Osiyoning asosiy daryolaridan hisoblanib ,  u Ko ' ksuv tog '  tugunida joylashgan 
Zarafshon muzligidan boshlanib ,  Amudaryoga  20  km etmasdan Sandiqli va Eshakchi qumlari 
orasida singib ketadi .  Uning uzunligi 781 km, havzasining maydoni esa 43 ming km ni tashkil 
etadi. Zarafshon daryosi bu hudud uchun tranzit daryo hisoblanadi. Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi tekisligining tuproq qoplami 
hamma joyda ham bir xil emas. Ular joyning relefi, mikroiqlim namlanish 
darajasi, o‘simlik qoplami va boshqa tuproq hosil bo‘lishi sharoitiga qarab 
o‘zgarib boradi. Umuman tuproqlarning tarqalishida balandlik mintaqalari 
katta rol o‘ynaydi. Bu yerda bo‘z tuproqlarning uch xili - och bo‘z, tipik 
bo‘z va to‘q bo‘z tuproqlar keng tarqalgan Tuproq-o‘simlik qoplami va hayvonot dunyosi
Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi tekisliklarining tabiiy sharoiti 
hamma joyda bir xil emasligi uning o‘simliklarini xilma-xil bo‘lishiga olib 
kelgan. Cho‘l o‘simlik mintaqasiga Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘oldi 
tekisliklari kiradi. Cho‘l mintaqasi yozning qurg‘oqchiligi va issiqligi bilan 
ajralib turadi. Bu yerda asosan namsizlikka chidamli bo‘lgan shuvoq, yantoq, 
juzg‘un, iloq, karrak, oqquvray kabi kserofit o‘simliklar keng tarqalgan
Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi tekisliklari hayvonot dunyosi 
ham tabiiy sharoitga ko‘ra hudud bo‘ylab turlicha taqsimlangan. Bu 
yerlarda cho‘l (tekislik), adir, tog‘ va to‘qay hayvonlari tarqalgan. Hududda 
kemiruvchilardan yumronqoziq, qum sichqoni, qo‘shoyoq, bo‘ri, tulki, 
mushuk, chiya bo‘ri, qushlardan so‘fito‘rg‘ay, chumchuq, mayna, musicha, 
chittak, qirg‘iy, kalxat va boshqa hayvon turlari keng tarqalgan Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi tekisliklarining o’simlik 
dunyosi L.N. Babushkin va N.A. Kogay 
(1964)
O’rta Zarafshon
OKRUG
Kattaqo’rg’on tabiiy 
geografik rayoni N.A.Gvozdetskiy (1965)
1. Kattaqo‘rg‘on rayoni, 
2. Zirabuloq-
Qarnobcho‘l rayoni.
A.A.Abdulqosimov
S.A.Nishonov (1966)
1. Zirabuloq-Qarnobcho‘l 
rayoni  
2. Kattaqo‘rg‘on voha 
landshafti. L.A. Alibekov (1982)
12 ta landshaftni ajratgan
shundan 6 tasi Zirabuloq-Ziyovuddin tog‘lari va tog‘oldi 
tekisliklari hududiga to‘g‘ri keladi. 
1.Zirabuloq past tog‘lar 
landshafti.
2.Ziyovuddin past tog‘lar 
landshafti.
3.Oqtosh tog‘oldi tekislik 
landshafti. 4.Malikcho‘l tog‘oldi tekislik 
landshafti.
5.Qarnobcho‘l tog‘oldi tekislik 
landshafti.
6.Allyuvial terrasa voha landshafti  Zirabuloq past tog' landshafti 
 
Zirabuloq past tog' landshafti Zarafshon tizmasining g'arbiy davomi 
bo'lib, u sharqda Jom cho'li va Ulus tog'oralig'i to'lqinsimon tekisligi 
bilan, janubda Qarnob cho'li, shimolda shimoliy Zirabuloq tog'oldi 
tekisligi bilan chegaralangan.  Uning umumiy maydoni 838 km, mutloq 
balandligi 550 m dan 1120 m gacha o'zgarib boradi. U antiklinal tektonik 
ko'tarilma bo'lib, Zarafshon megaantiklinoriyasining shimoli-g'arbiy 
davomi hisoblanadi.
Zirabuloq past tog' landshaftining litogen asosini quyi silurning qumoq-
slanetsli yotqiziqlari tashkil etadi. Ular past tog'ning shimoliy va shimoli-
g'arbiy qismlarida keng tarqalgan bo'lib, kenglik yo'nalishida ikki polosa 
hosil qilib cho'zilgan. Bu yotqiziqlar Sepki qishlog'ining g'arbiy va 
shimoliy qismida tor polosa shaklida uchraydi. Yuqori silur yotqiziqlari 
ham keng tarqalgan bo'lib, ular asosan ohaktoshlardan iborat. Bu 
yotqiziqlar kenglik bo'ylab cho'zilib, past qoyali tizmalar hosil qiladi. 
Landshaftning silur yutqiziqlarini  ко  pchilik joylarda intruziv jinslar yorib 
chiqqan. Ular landshaftning markaziy qismida granitlardan tarkib topgan 
plato hosil qiladi.  Zirabuloq tog’lari Ziyoviddin past tog’ landshafti Qarnobcho’l tog’oldi landshaftlari
  Qarnobcho’l Zarafshon daryosining so’l qirg’og’idagi zirabuloq tog’larining janubiy qismida, 
dengiz sathidan 310 m balandlikdagi yerlarni egallaydi. Ilmiy adabiyotlarda bu hudu d  
“Карнабская степь” nomi bilan yuritiladi. Iqlim jihatidan Qarnobcho’l o’rta yer dengizi iqlim 
tipiga xosdir, Qarnaobcho’lning releyefi umuman sharqdan-g’arbga qarab pasayib borishi va 
tekisligi, shuningdek, faqat shimoil qismigina, ya’ni tog’ yonbag’irlari past-baland, to’lqinsimon 
bo’lib, ko’plab soylar, vaqtinchalik oquvchi suv yo’llari bilan bo’lingan.  Malikcho'l tog'oldi tekislik landshafti
  Malikcho'l yassi tekisligi Zarafshon daryosi quyi oqimining so'l qismida joylashgan.  Ma'muriy 
jihatdan O'zbekiston Respublikasi Navoiy va Buxoro viloyatlari hududlariga to'g'ri keladi. Bu 
rayonning sharqiy va g'arbiy chegaralari 34° 28' va 34°  SI 1
  meridian bo'ylab o'tadi. Malikcho'l 
massivi unchalik chuqur bo'lmagan jarliklardan, qum tepaliklardan va onda-sonda ko'zga 
tashlanuvchi qo'rg'onlardan iborat. Oylar Er maydoni, 
ming ga Er osti suvlarining joylashish chuqurligi bo'yicha
0-  1-  1,5-  2-  dan 
yuqori
Aprel 6,7 - 0,2 1,9 3,6 1,0
Iyul 6,7 - 1,3 2,1 2,8 0,5
Oktyabr 6,7 - 1,0 1,2 3,8 0,7MALIK CHO'LI ER OSTI SUVLARINING JOYLASHISH CHUQURLIGI
MALIK CHO'LI ER OSTI SUVLARINING SHO'RLANISH DARAJASI
Oylar Er maydoni, 
ming ga Er osti suvlarining joylashish chuqurligi bo'yicha
0-  , g/1 1-  , g/1 2-  , g/1 5-  , g/1 , g/1
Aprel 6,7 - 1,2 4,1 0,8 -
Iyul 6,7 - 1,6 4,4 0,7 -
Oktyabr 6,7 - 1,9 4,3 0,8 - ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’LARI VA TOG’OLDI TEKISLIK 
LANDSHAFTLARINING GEOEKOLOGIK MUAMMOLAR
 
Yer osti va yer usti suvlarining (jumladan buloq suvlarining) ifloslanishi
O ‘simliklar degradasiyasi
T og‘ o‘rmon massivlarining qisqarib ketishi
T uproq qoplamining kuchli eroziyaga uchrashi
S ug‘oriladigan agrolandshaftlarning kimyoviy ifloslanishi
Yaylovlarda chorva mollarini me’yordan ortiq va tartibsiz boqish 
natijasida o‘simliklar juda siyraklashib qolgan. Chorva mollari 
to‘planib qoladigan qo‘ralar atrofida esa o‘simliklar yo‘q bo‘lib, 
yalang‘och yerga aylangan Zirabuloq tog’oldi tekisliklaridan yaylov sifatida foydalanish Shuni aytish kerakki Malik cho‘l va Qarnob cho‘lining katta qismida gips tuzlari 
yer yuzasiga yaqin yotadi. Sug‘orish natijasida ular yer yuzasiga chiqib tuproqni 
sho‘rlatib yuborishi va tuz erishidan yuza qatlami cho‘kib psevdokarst 
hodisasining keng rivojlanishiga imkon yaratgan. Bunday jarayonlarni Malik 
cho‘lining ayrim joylarida kuzatish mumkin.Adir landshaftlari h am qadimiy  yaylov sifatida foydalanib kelinadi.  Shu sababli 
juda ko‘p  joylarda  ozuqabop o‘tlar o‘rniga mollar yemaydigan yoki kam 
yeydigan begona o‘tlar ko‘payib bormo q da. O‘simliklarni antropogen 
degreda t siyalanishi yildan-yilga kuchayib, ularning maydoni kengayib 
bormo q da.
So‘nggi vaqtlarda kishilar tomonidan nodir, dorivor, ozuqabop va boshqa 
foydali o‘simliklarning ko‘plab yig‘ib olinishi tabiiy floraga katta zarar 
keltirmoqda. Bu hol o‘simliklarning yangi turlarini yaratishda va mavjud 
turlarini moslashtirishda katta ahamiyatga ega bo‘lgan betakror genofondning 
yo‘qolishiga olib keladi Tim qishlog’idagi ming yillik archa yerosti suvi sathining pasayib 
ketganligi sababli qurib qolganini ko’rishimiz mukmkin. Gidrologik
rejim 
bosqichlari. 
1-to'lin suv
davri.  2- to’lin 
bo’lmagan 
davri Miner
allash
ish
g/l Tuz mg-ekv
Ca(H
CO
3 )
2 CaSO
4 MgSO
4 Na
2 S
O
4 NaCl Mg(H
CO
3 )
2 MgC
l
2
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Zarafshon daryosi  –  Do’ppili qishlog'i
1 0,18 1,27 - 0,75 0,03 0,14 0,21
-
2 0,30 2,34 - 0,92 0,24 0,17 0,28
-
Zarafshon daryosi  -  Navoiy shahri
1 0,85 3,54 2,41 4,45 - 0,39
- -
2 1,37 3,16 1,74 4,85 7,79 2,02
- -ZARAFSHON DARYOSI SUVINING MINERALLASHISH DARAJASI Zirabuloq va Ziyovuddin tog‘ landshaftlarining kelib chiqishi 
va o‘ziga xos xususiyatlariga qarab ularni 3 ta landshaft 
tiplariga ajratdik
1 . Tekis yuzali tog‘oldi 
chalacho‘l  landshaftlari 2.Tog‘oldi chalacho‘l 
adir la n dshaftlari 3. Kuchli parchalangan pasttog‘ 
chalacho‘l landshaftlari
Bu  landshaftlarga  Malik 
va  Qarnob cho‘llarining 
Zirabuloq  va 
Ziyovuddin  tog‘lariga 
yondoshgan qismlari va 
shu tog‘lar atroflaridagi 
tekis yuzali joylar kiradi Bu landshaftlar 
tog‘lar atrofini 
halqadek o‘rab olgan 
prolyuvial, delyuvial 
yotqiziq l ardan keng 
rivoj topgan Bu landshaftlar 600-900 
metr balandlikda 
joylashgan bo‘lib, 
Ziyovuddin tog‘larining 
katta  q ismini egallaydi  Yuqoridagi vaziyatlardan kelib chiqqan holda G‘arbiy Zarafshon tog‘ va 
tog‘oldi tekisliklarida  vujudga kelgan geoekologik muammolarni bartaraf 
etish uchun quyidagi  kompleks chora tadbirlarni kechiktirmay amalga 
oshirishni zarur deb hisoblaymiz:
1.Tog‘ o‘rmonlarida daraxt va butalarning kesilishiga, shuningdek noyob va dorivor 
o‘simliklarni me’yordan ortiq hamda ildizi bilan kovlab olinishiga aslo yo‘l qo‘ymaslik; 
2. O’simlik qoplami kuchli degradasiyaga uchragan yaylovlarda chorva mollarini 
boqishni tartibga solish hamda agrofitomeliorasiya tadbirlarini amalga oshirish, 
3. Kuchli eroziyaga uchragan tog‘ yonbag‘rlarida, karst quduqlari, buloqlar va soylar 
atroflarida chorva mollarini boqishga chek qo‘yish; 
4. O‘simlik qoplami kuchli degradasiyalashgan hududlarda eroziya va sel jarayonlarini 
oldini olish uchun tog‘-o‘rmonmeliorativ; tadbirlarini amalga oshirish; 
5. Ekin maydonlarining nitratlar. pestisidlar va gerbi t sidlar bilan zaharlanishiga yo‘l 
qo‘ymaslik; 
6. Sug‘oriladigan yerlarda yuz berayotgan tuproq  eroziyasiga  va tuproqlarning qayta 
sho‘rlanishiga qarshi kurashish; 
7. Agrolandshaftlar unumdorligini oshirish va  qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining sifatini 
yaxshilash uchun mineral o‘g‘itlarni me’yorida ishlatishni va organik o‘g‘itlardan keng 
foydalanishni tashkil etish; 
8. Geosistemalardan tabiat qonunlarini hisobga olgan holda oqilona foydalanish. Digradatsiyaga uchragan yerlarda tuproq chang-to’zon bo’lib havoga 
ko’tarilmaslik uchun saksovulzorlashtirish ishlari olib borilgan hududlar 
(Kattaqo’rg’on vohasiga tutash qismi)   XULOSA
Biz o'rgangan Zirabuloq – Ziyovuddin tog'lari va tog'oldi teksiliklari Zarafshon tizmasining 
eng g'arbiy qismi bo'lib, tabiiy sharoitiga ko'ra boshqa hududlardan o'ziga xos xislatlari bilan 
ajralib turadi.
Zirabuloq – Ziyovuddin tog'lari va tog'oldi teksiliklari hududining geologik tuzilishi paleozoy 
uchlamchi va to'rtlamchi davr yoshidagi tog' jinslaridan tarkib topgan.  O'lkaning iqlimi 
kontinental bo'lib, yozi issiq va qurg'oqchildir. Yog'in miqdori 100-127 mm atrofida.
Hududning relefi g'arbdan sharqqa tomon ko'tarilib boradi. Bu esa o'z navbatida tabiiy 
sharoitni xilma-xilligiga hamda landshaft komplekslarining turlicha bo'lishiga olib keladi. 
Undan tashqari geologik strukturasining turli xilligi, o'simlik va hayvonot olamining har 
xilligi, landshaft rayonlariga ajratishga imkon tug'diradi. Albatta biz landshaft 
rayonlashtirishni amalga oshirishda tabiiy geograflar tomonidan ishlab chiqilgan printsip va 
uslublarga tayandik.  В  uning natijasida ikkita, ya'ni Zirabuloq past tog' landshafti va 
Ziyovuddin past tog' landshafti, uchta Oqtosh tog'oldi tekislik landshafti, Malikcho'l tog'oldi 
tekislik landshafti va Qarnobcho'l tog'oldi tekislik landshafti va bitta allyuvial terrasa voha 
landshaftini ajratdik.
Ajratilgan landshaftlarning morfologik strukturasi bir muncha murakkab luzilgan bo'lib, ular 
o'ziga xos va xarakterli landshaft yaruslaridan, joy tiplaridan va urochishalardan tarkib 
topgan. Ma'lumki, landshaft komponentlari inson yashaydigan konkret muhit hisoblanib, uni 
har qanday ko'ngilsiz va nooqilona o'zgarishlar hamda ifloslanishlardan muhofaza qilish 
zarur. ADABIYOTLAR
Abdulkasimov A.A. Problemi izucheniya mejgorno-kotlovinnix landshaftov Sredney Azii. - 
Tashkent: Fan, 1983 g .
Abdulkasimov A.A., Abduraxmanova Yu.X. Landshaftno-ekologicheskaya xarakteristika 
Kattakurganskogo oazisa Zarafshanskoy kotlovini.  //O’zbekistonning  ekologik muammolari 
va tabiatni mux o faza  qilish.  - Samarkand, 1998 y.
Abdulqosimov  A. A., Abduraxmanova  Yu. H.  Zarafshon boti g’ i texnogen landshaftlarini 
ekologik optimallashtirish va ulardan foydalanish. //Geografiya va tabiiy resurslardan 
foydalanish. - Toshkent, 2001  y .
Abdulqosimov  A. A., Abduraxmanova Yu. X,. Zarafshon  botig’idagi sug’oriladigan 
agrolandshaftlarda vujudga kelgan geoekologik muammolar.  //Sug’oriladigan bo’z tuproqlar 
unumdorligini oshirish va uning ekologik muammolari. - Samarkand, 2002  y .
Abdulkasimov A. A., Abduraxmanova Yu. X. Formirovaniya antropogennix landshaftov v 
basseyne reki Zarafshan. //Problemi osvoyeniya pustin. - Ashxabad, 2003  y , № 2.
Abduraxmanova Yu. X. Landshaftniye kompleksi Zarafshanskoy kotlovini  i ix 
selskoxozyaystvennoye ispolzovaniye. //Biologiya va ekologiyaning  hozirgi  zamon 
muammolari. - Samarkand, 1999  y .
Abduraxmanova Yu. X,. Voxa landshaftlarini katalashtirishda  qo’llanilgan  asosiy prinsiplar va 
metodlar. //Tabiiy geografiyaning regional muammolari. - Samarkand, 2002  y .
Agroklimaticheskiyi resursi Djizakskoy i Samarkandskoy oblastey Uzbekskoy SSR. -L.: 
Gidrometeoizdat, 1977 g .
Azimov Sh. A.,  O’razboyev  A. K. Geografiya fanida tizimli usul va yer-suv resurslaridan 
oqilona foydalanishda uning  a h amiyati. //O’zbekiston  Geografiya jamiyati axboroti. 21-jild. - 
Toshkent, 2000  y . E’tiboringiz uchun 
rahmat

ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’ VA TOG'OLDI LANDSHAFTLARINI MUHOFAZA QILISH « Malik va Qarnob cho`l misolida» MA GISTRLIK ISHI

Kirish ………………………………………………………………….….……. I. BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG LARI VA TOG'OLDI TEKISLIK LARI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 1.1. Geografik o'rni va chegaralari ………………………………………………... 1.2. Geologik tuzilishi va tektonikasi……………………………………………... 1.3. Relefi va uning landshaftlarni shakllanishiga ta'siri…… .... …………………. 1.4. Iqlimi va uning balandlik ozgarishi………………………………………….. 1.5. Ichki suvlari………………………………………………………………….. II. BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG'LARI VA TOG'OLDI TEKISLIK LANDSHAFTLARINI RAYONLASHTIRISH 2.1. Landshaft rayonlashtirish masalasi ……………………………………… 22. Zirabuloq past tog' landshafti……………… . …………………………… 2.4. Qarnobcho’l tog’oldi landshaftlari ............................................................ 2.5. Malikcho'l tog'oldi tekislik landshafti……………………………………….. III . BOB. ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’LARI VA TOG’OLDI TEKISLIK LANDSHAFTLARINING GEOEKOLOGIK MUAMMOLAR 3.1. To g’ oldi tekisliklarini sug'orish natijasida vujudga kelgan geoekologik muammolar ……………………………………………………………………… 3.2. Malik choli er osti suvlarining minerallashishi va ularning agrolandshaftlar ekologiyasiga ta'siri…...…………………………………………………………. 3.3 Zirabuloq – Ziyovuddin tog’ va tog’oldi landshaftlari, ulardan oqilona foydalanish 3.4 Zirabuloq – Ziyovuddin tog‘ va tog‘oldi tekisliklarining geoekologik muammolari XULOSA ………………………….…………………………………………….. Foydalangan adabiyotlar …………. ..………………………………...…………

Kirish Mavzuning dolzarbligi . Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini muhofaza qilish. Bu o'lka hududi turli antropogen omillar ta'siri ostida ekosistemalar va landshaft komplekslari holatining beqarorligi bilan ajralib turadi . Yildan-yilga aholi sonining ko'payib borayotganligi, uning xo'jalik ehtiyojlarining ortib borayotganligi, turli o'g'itlar va zaharli ximikatlarni intensiv ishlatilishi oqibatida atrof-muhitning ifloslanish darajasi va degradatsiyasi ortib bormoqda, natijada turli salbiy oqibatlarga olib kelib, qishloq xo'jalik ekinlarining hosildorligi kamayib bormoqda. Ishning maqsadi. Olib borilgan ishning maqsadi Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini muhofaza qilish , tabiatni kompleks o'rganish, tabiiy resurslardan yanada samarali foydalanish va muhofoza qilish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqarish, landshaft komplekslarida sodir bo’layotgan va kutilayotgan o'zgarishlarni bashoratlashtirishdan iborat.

To'plangan ma'lumotlar. Magistrlik dissertatsiyasini yaratish jarayonida 2022-2023-yillar davomida dala tatqiqot sharoitida to'plangan ma'lumotlar, Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi relyefi va landshaftlari haqida ma'lumotlar, hamda mavjud adabiyotlardagi materialllarni umumlashtirish va tahlil qilish va kartografik materiallardan samarali foydalanildi. Tadqiqot metodikasi (usullari). Magistrlik dissertatsiya matinini tayyorlash va dala tadqiqotlarini olib borishda kompleks metodik usullardan foydalanildi. Ulardan asosiysi kartografik, statistik, dala marshurt, landshaft-hududiy, kompleks landshaft, qiyosiy taqqoslash, kuzatish va boshqalar hisoblanadi. Ilmiy yangiligi. Zirabuloq-Ziyovuddin tog' va tog'oldi landshaftlarini muhofaza qilish va ekologik muammolari ilk marotoba landshaftlarning balandlik-hududiy differensiyasi relyef, eng yangi harakatlar ular bilan bog'liq marfosturukturalar bilan aloqadorligi qo'llanilgan. Shu asosida ilk marotoba o'rta va yirik masshtabli geomorfologok landshaft xaritalari tuzilgan va landshaft komplekslaridan samarali foydalanish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.