Arab davlatlari ligasining xalqaro-huquqiy faoliyatini o‘rganishning nazariy jihati
![1-bob. Arab davlatlari ligasining xalqaro-huquqiy faoliyatini o‘rganishning
nazariy jihati
1.1. Arab davlatlari ligasining (LAS) tashkil topish tarixi
Arab Davlatlari Ligasi (LAS) umumiy vakolatga ega bo'lgan eng qadimgi
mintaqaviy tashkilotlardan biri bo'lib, unga a'zo mamlakatlarning kollektiv
xavfsizligini ta'minlashga urg'u beradi. Arab davlatlari ligasi 1945 yilda tuzilgan.
Arab davlatlari ligasini tuzish zarurati bir qancha sabablarga ko ra yuzaga kelgan.ʻ
Ulardan birinchisi, arab davlatlari xalqlarining umumiy jihatlari: tili, geografik
mintaqasi, urf-odatlari, dini, psixologik tuzilishi, madaniy va ma’naviy
qadriyatlari. Ikkinchidan, arab mamlakatlari xalqlarining birlikka intilishi. Hozirgi
vaqtda arab jamiyati yagona davlat sifatida mavjud emas. Har bir arab davlatining
o'ziga xos xususiyatlari bor. Ular tarixiy o'ziga xoslik, kelib chiqish o'ziga xosligi,
etnik o'ziga xoslik, iqtisodiy rivojlanishdagi farqlar, boshqaruv shakllaridagi
farqlar va davlat va ijtimoiy tuzilmaning xususiyatlari, Evropa tsivilizatsiyasining
ta'sir darajasi [1] .
Ko'pgina arab tadqiqotchilari yagona arab xalqining mavjudligi haqida gapirishadi
va bunga qo'shilish mumkin. Ammo keyin savol tug'iladi, qanday qilib mustaqil
davlatlar yagona xalq doirasida paydo bo'lgan? Bu bir qator sabablarga ko'ra sodir
bo'ldi: mamlakatlarning geografik joylashuvi, ularning ba'zilarining rivojlanish
darajasi, iqtisodiy va ijtimoiy xususiyatlari, alohida davlat rivojlangan va
shakllangan jamiyatning tabiati, alohida arab davlatlarining o'zaro munosabatlarga
bo'lgan da'volari. arab dunyosida yetakchi mavqega ega [2 ] .
Ikkinchi jahon urushidan keyin arab davlatlari ligasi tashkil topgan davrda arab
davlatlari bo linib ketdi. Yagona iqtisodiy va huquqiy makon, jamoaviy xavfsizlik
ʻ
tizimini yaratish zaruriyati va boshqalar shu bilan bog'liq .
Mamlakatlar harbiy, siyosiy va iqtisodiy jihatdan zaiflashdi va bir o'zi agressiyaga
qarshi tura olmadi. Liga mudofaa va iqtisodiy integratsiya sohasidagi davlatlarning
birgalikdagi faoliyatini muvofiqlashtiruvchi organ sifatida vujudga keldi. Arab
davlatlarining integratsiyalashuv jarayoni muqarrar ravishda chuqurlashadi.
Adolatli xalifalar davridan to Abbosiylar davrining oxirigacha yagona arab davlati](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_4.png)
![qarorlarda yaqqol namoyon bo'ldi . 1939-yilda Ikkinchi jahon urushi boshlanishi
bilan arab dunyosida arab davlatlari o rtasida birlashtiruvchi ittifoq tuzish harakatiʻ
paydo bo ldi. Bu g'oya qulagandan keyin haqiqiy amaliy amalga oshirildi . Qayd
ʻ
etish joizki, arab davlatlari o rtasida ittifoq tuzish g oyasi Buyuk Britaniya tashqi
ʻ ʻ
ishlar vaziri Entoni Idenning 1941-yil 2-mayda Millatlar Ligasiga, mustaqil
davlatlar e lon qilinishiga qilgan bayonotida qo llab-quvvatlangan edi. sobiq
ʼ ʻ
mandatli va xorijiy ta'sirga bog'liq bo'lgan boshqa hududlarda [3 ] .
1944-yil 25-sentabrdan 17-oktabrgacha Iskandariyada Pan-Arab Kongressi bo lib
ʻ
o tdi, unda yetti arab davlati (Suriya, Iroq, Iordaniya, Livan, Misr, Saudiya
ʻ
Arabistoni va Yaman) ishtirok etdi, “Kongress” deb yozadi doktor. Ali Sodiq Abu
Hayf , “Arab Davlatlari Ligasini tashkil etish bo yicha tayyorgarlik qo mitasining
ʻ ʻ
vazifalarini haqiqatda o z zimmasiga oldi va Liga qurilishiga asos bo lgan
ʻ ʻ
poydevor qo ydi” [4
ʻ ] .
Iskandariya protokolida mustahkamlangan asoslar qatorida Ali Sodiq Abu Hayf
quyidagilarni nomlagan [5] :
1) davlatlar o'rtasidagi ixtiyoriy hamkorlik asosida Ligani tashkil etish;
2) davlatlar o'rtasidagi iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va boshqa aloqalar sohasidagi
hamkorlikni mustahkamlash;
3) arab davlatlari o‘rtasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan ziddiyatli vaziyatlarni
hal qilish uchun kuch ishlatmaslik;
4) Liga Kengashini tuzish, uning vazifalari undagi Ligaga a'zo davlatlarning teng
asosda vakilligini o'z ichiga oladi;
5) Liga Kengashiga Ligaga a'zo davlatlar o'rtasidagi nizolarni hal qilish uchun
umumiy vakolatlar berish;
6) a'zo davlatlar bir-biri bilan yoki boshqa davlatlar bilan tuzadigan maxsus
bitimlarning, Liganing ta'sis hujjati qoidalariga yoki uning ruhiga muvofiqligi;](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_6.png)
![7) Ligaga a zo bo lgan davlatning ʼ ʻ
Liga siyosatiga yoki ishtirokchi davlatlardan biriga zid bo lgan tashqi siyosat olib
ʻ
borishiga yo l qo yilmasligi. 1945-yil 22-martda Qohirada yetti davlat yig‘ilib,
ʻ ʻ
Liga paktining yakuniy matnini imzoladilar. Shunday qilib, Arab davlatlari ligasi
[6] tashkil topdi .
1.2. Arab davlatlari ligasi (LAS): ishtirokchilarning tuzilishi va tarkibi
Arab davlatlari ligasi, 20 ta davlat va bitta tashkilotdan iborat xalqaro tashkilot.
Yettita ta sischi davlat – Misr, Iroq, Livan, Saudiya Arabistoni, Suriya,
ʼ
Transiordaniya (keyinchalik Iordaniya) va Yaman 1945-yil 22-martda Qohirada
bo lib o tgan konferentsiyada Arab davlatlari ligasini tuzish to g risidagi bitimni
ʻ ʻ ʻ ʻ
imzoladilar. Mustaqillikka erishilganda. , Arab Ligasiga boshqa arab va ittifoqdosh
arab davlatlari qo shildi.arab bo lmagan davlatlar: Liviya (1953), Sudan (1956),
ʻ ʻ
Marokash va Tunis (1958), Quvayt (1961), Jazoir (1962), Janubiy Yaman (1967),
keyinchalik Yaman, Bahrayn, Qatar, Ummon va Birlashgan Arab Amirliklari
(1971), Mavritaniya (1973), Somali (1974), Jibuti (1977), Komor orollari (1993)
bilan birlashgan. 1976 yilda Falastin Ozodlik Tashkiloti [7] Arab Ligasiga qabul
qilindi . Arab Ligasining tashkil etilishi Usmonlilar imperiyasining sobiq arab
viloyatlarida Birinchi jahon urushidan keyin vujudga kelgan arab birligi uchun
harakatning eng yorqin natijasi edi. Arab millatchilari bu hududning beshta alohida
davlatga bo'linishiga qarshi chiqishdi, ularning mandatlari Angliya va Frantsiyaga
o'tkazildi. Ular, ayniqsa, Falastinda milliy yahudiy davlatini yaratish qaroridan
norozi edilar. Harakatning maqsadi barcha arab yerlarini yagona davlatga
birlashtirish edi. Arab Ligasining tashkil etilishi uning a'zolarining iqtisodiy,
madaniy va siyosiy hamkorligini ta'minlovchi va Falastinga davlat mustaqilligi
talabini ilgari suruvchi ushbu intilishlarni aks ettirdi [8] .
LASning oliy organi Liga Kengashi bo'lib, unda har bir a'zo bitta ovozga ega.
Kengash mart va sentyabr oylarida yig'iladi va a'zolarning iltimosiga binoan
navbatdan tashqari sessiyalar chaqirilishi mumkin. Arab Ligasining boshqa
tuzilmalari - kotibiyat, iqtisodiy kengash, mudofaa bo'yicha qo'shma qo'mita va
turli doimiy qo'mitalar. Arab Ligasining shtab-kvartirasi Qohirada joylashgan](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_7.png)
![(1979 yil martigacha va 1991 yildan). 1950 yilda Liga BMTda kuzatuvchi
maqomiga ega bo'ldi, buning natijasida u Osiyo va Afrika mamlakatlarini Arab-
Osiyo (keyinroq Afro-Osiyo) blokiga birlashtirishda muhim rol o'ynadi. Birlashgan
Millatlar Tashkilotiga arab davlatlarining ta'siri 1960 yildan so'ng, Osiyo va
Afrikadagi BMT a'zolari soni arab mamlakatlari a'zolari sonidan ancha oshib
ketgandan keyin pasaydi [9] . Arab Ligasida fikr birligi yo'q. Bir qancha a zolarʼ
g arbparast, boshqalari kommunistik tarafdor, yana bir qismi betaraf bo lib
ʻ ʻ
qolmoqda. 1967 yildagi arab-isroil urushida arablar mag'lubiyatga uchragach, Liga
a'zolari Isroil bilan mojaroni muzokaralar stolida hal qilish maqsadga muvofiqligi
masalasida ikkiga bo'lingan. 1970-yil avgustida tinchlik muzokaralari boshlanishi
arafasida Misr va Iordaniya tomonidan AQSh tomonidan qo llab-quvvatlangan
ʻ
sulh bitimining imzolanishi Jazoir, Iroq va Falastin Ozodlik Tashkilotining keskin
tanqidiga sabab bo ldi. Suriyaning Iordaniya (1970) va Livandagi (1975) fuqarolar
ʻ
urushiga aralashuvi munosabati bilan yangi kelishmovchiliklar yuzaga keldi. 1972
yilda Iordaniyaning Isroil tomonidan bosib olingan G'arbiy Sohil bilan federatsiya
tuzish taklifi qolgan arab davlatlari tomonidan Isroil bilan til biriktirish sifatida
qabul qilindi. 1977 yilda ular Misrning Isroil davlatini de-fakto tan olishini
qoraladilar. 1979-yilda Misr-Isroil tinchlik shartnomasi imzolangandan so‘ng Liga
a’zolarining ko‘pchiligi Misrga qarshi sanksiyalar qo‘llash, jumladan, Arab
Ligasidagi a’zolikni to‘xtatish va shtab-kvartirasini Qohiradan Tunisga
ko‘chirishni yoqlab ovoz berdi. 1989-yilda Misrning Arab Ligasiga a zoligi
ʼ
tiklandi, 1981-yilda esa uning bosh qarorgohi Qohiraga qaytarildi. Iroqqa qarshi
koalitsiyaning (Saudiya Arabistoni, Misr, Suriya va Marokash) manfaatlari
Iordaniya, Yaman va boshqa betaraf arab davlatlari bilan to'qnash kelganda, Fors
ko'rfazi urushi (1990-1991) davrida yana qarama-qarshiliklar yuzaga keldi . Liviya
[10 ] . Arab Ligasi g'oyasi 1942 yilda, Iroq Bosh vaziri Nuri Posho Said (Britaniya
yo'nalishi) Arab Ligasi rejasini ilgari surganida paydo bo'lgan, u quyidagilardan
iborat: Buyuk Suriya, federal asosda birlashuvchi yoki Suriya, Livan, Falastin va
Transiordaniyaning to'liq qo'shilishi natijasida Buyuk Suriya Iroq bilan ittifoq
tuzadi (ya'ni arab ligasi). Oldinga qo'yilgan rejaga munosabat bildirgan Britaniya](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_8.png)
![vaziri Eden, agar tashabbus arablardan chiqqan bo'lsa, Buyuk Britaniya arab birligi
loyihasini qo'llab-quvvatlashini ma'lum qildi . Ammo bu reja unda ishtirok etishi
kerak bo‘lganlarning bir qator noroziliklariga sabab bo‘ldi: bu rejada o‘z
mustaqilligi va o‘zligini yo‘qotganini ko‘rgan yahudiylar norozilik bildirishdi,
suriyaliklar esa xuddi shu sababga ko‘ra norozilik bildirishdi. Arab dunyosi. Katta
diplomatik faoliyat natijasida 1944 yilda Misr Bosh vaziri Mustafo Naxaz Posho
tashabbusi bilan Iskandariyada Arab Ligasi tuzildi, ammo boshqa jihatda. Ligaga
Livan, Suriya, Iroq, Iordaniya, Arabiston va Misr kirgan. Keyingi yillarda Yaman ,
Liviya, Sudan, Tunis va Marokash Ligaga qo'shildi . 1950-yil mart oyida Misr
umumiy himoya va iqtisodiy hamkorlik to g risidagi shartnoma {66} rejasiniʻ ʻ
amalga oshirdi. Shartnoma 1950 yil iyun oyida Misr, Suriya, Livan, Yaman va
Seud Arabistoni vazirlar kengashlari raislari tomonidan imzolangan . Iroq 1951
yilda, Iordaniya 1952 yilda shartnomaga qo'shildi [11] . Zamonaviy Yaqin Sharq
qanday va qanday kuchlar va voqealar ta'sirida shakllanganligini ko'rib chiqqach,
biz har bir mamlakatni alohida tavsiflashni davom ettiramiz va ularga Sovet
ta'sirining nafaqat siyosiy yoki iqtisodiy, balki pravoslav cherkovi orqali kirib
borishini kuzatamiz. Yaqin Sharqda mandat tizimi yemirilib, mustaqil arab
davlatlari vujudga kelgach, arablararo munosabatlarda markazdan qochish
tendentsiyalari kuchaydi. Bunga Falastin muammosining keskinlashuvi
munosabati bilan arab davlatlarining birlashishi yordam berdi . Dastlab, birlashish
Iordaniya va Iroqda hukmronlik qilayotgan Hoshimiylar sulolasi vakillari
tomonidan boshlangan . Biroq ularning rejalari (Suriya Katta Suriya loyihasini
amalga oshirayotgan edi...) boshqa arab davlatlari tomonidan orqaga tashlandi. Va
keyin Misr birlashish tashabbusini oladi. 1944 yil kuzida Iskandariya shahrida arab
davlatlarining ta sis konferensiyasida Arab davlatlari ligasini tashkil etishni
ʼ
nazarda tutuvchi Iskandariya protokoli imzolandi. Liganing Nizomi 1945-yil 22-
martda Qohirada Misr, Suriya, Iordaniya, Iroq va Livan tomonidan imzolangan.
1945 yil may oyida Yaman ham Liga nizomini imzoladi. Nizom tashkilotning
maqsad va vazifalarini belgilab berdi: arab mamlakatlari o rtasidagi mustaqillik va
ʻ
suverenitetni hurmat qilishga asoslangan munosabatlarni rivojlantirish, iqtisodiy,](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_9.png)
![ijtimoiy va madaniy sohalarda hamkorlik. Arab davlatlarining tashqi siyosat
kurslarini muvofiqlashtirish ham nazarda tutildi. Liga faoliyatining tamoyillari
e'lon qilindi: davlatlar o'rtasidagi ixtiyoriy munosabatlar, suverenitet va
mustaqillikni o'zaro hurmat qilish, davlatlarning teng huquqliligi, ziddiyatli
vaziyatlarni hal qilish uchun kuch ishlatishni taqiqlash [12] . Arab davlatlari ligasi
mavjudligining boshidanoq Falastin muammosi uning faoliyatida markaziy
muammoga aylandi.](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_10.png)
![2-bob. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida Arab davlatlari ligasi faoliyatining
xalqaro-huquqiy masalalari tahlili
2.1. Arab davlatlari ligasining asosiy faoliyati
LASning asosiy faoliyati LAS paktida aks ettirilgan. Arab Ligasi pakti
muqaddima, yigirma modda va uchta ilovani o'z ichiga oladi (ulardan biri
Falastinga tegishli, ikkinchisi Liga faoliyatida ishtirok etmaydigan arab davlatlari
bilan hamkorlikka oid va ipeibe - Bosh kotibni tayinlash. Liga ) . Paktning
muqaddimasida shunday deyilgan: “Arab davlatlari ligasi arab davlatlari
o rtasidagi hamkorlik va o zaro munosabatlarni kengaytirish, shuningdek, boshqaʻ ʻ
davlatlar va ularning guruhlari oldida ushbu davlatlarning manfaatlarini himoya
qilish maqsadida tuzilmoqda” [13] ] .
Bundan tashqari, Preambula, shuningdek, Art. Kelishuvning 2-bandi Liganing
siyosiy va boshqa maqsadlarini aniqlab beradi.
Umuman olganda, ular quyidagilarga bo'linadi:
1) Ligaga a'zo davlatlarning mustaqilligini saqlash;
2) arablararo mojarolarni tinch yo'l bilan hal etish;
3) Ligaga a'zo davlatlar o'rtasidagi siyosiy aloqalarni mustahkamlash;
4) iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy aloqalar sohasida ko'p tomonlama aloqalarni
mustahkamlash;
5) Arab Shartnomasi Ligasi mamlakatlarida yuzaga kelgan vaziyatning umumiy
nuqtai nazari
, uning mazmuni, quyida ko'rsatilgandek, Iskandariya protokoli matnidan biroz
farq qiladi. Sharq va bu erda ular ko'zlagan manfaatlar. Arab davlatlari ligasining
tashkil etilishi arab davlatlari orasida keng rezonansga sabab bo'ldi, ularning
rahbarlari Ligani arab dunyosining barcha mamlakatlarini (nafaqat ba'zilarini)
birlashtira oladigan tashkilotga aylantirish haqida o'ylay boshladilar.](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_11.png)
![Shu munosabat bilan Paktda Liganing ushbu mamlakatlar xalqlariga har
tomonlama yordam ko'rsatish, shu jumladan ularning mustaqillikka erishmagan
xalqlarining orzu va intilishlarini amalga oshirishda har tomonlama yordam
ko'rsatish majburiyati to'g'risidagi qoida mustahkamlangan. San'atning ikkinchi
xatboshida. Paktning 4-bandida Ligaga qo'shilmagan arab davlatlari vakillarining
Tashkilot qo'mitalarida ishtirok etishiga yo'l qo'yilishi alohida ta'kidlangan [14] .
Bunday ishtirok etishga imkon beruvchi holatlar va tamoyillar ta’rifi
1 Arab Ligasi faoliyatida ishtirok etuvchi davlatlar o‘rtasidagi aloqalarni
mustahkamlash, ular o‘rtasida yaqin hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, arab davlatlari
manfaatlarini himoya qilish Ali Sodiq Abu Haif tashkilotning “birinchi maqsadi”
deb atadi. Bunday birlik nima maqsadda zarurligini ko'rsatish muhimdir. Bu
savolga bitta javob bo'lishi mumkin (ayniqsa, mintaqadagi o'ziga xos vaziyatni
hisobga oladigan bo'lsak): birinchi navbatda, Arab Ligasi faoliyatining hududiy
sohasida mustahkam tinchlik va xavfsizlikni o'rnatish.
Boshqa tomondan, shartnomada ifodalangan bunday mamlakatlar va xalqlarga
ularning Liga bilan uzoq muddatli hamkorlikni amalga oshirish, qo'mitalar
tarkibida vakillik qilish to'g'risidagi istak Kengash zimmasiga yuklangani tabiiy
edi. ligasi.
Bundan tashqari, pakt Arab Davlatlari Ligasi va ushbu tashkilot faoliyatida ishtirok
etmayotgan davlatlar o'rtasidagi hamkorlikka oid maxsus ilovani tasdiqladi, bu
mamlakatlar manfaati va ularning kelajagini ta'minlash uchun.
Ushbu qoidalarning Liga Kelishuviga kiritilishining to'g'riligi amaliyot bilan
tasdiqlandi. Tashkilot a zolari soni yildan-yilga oshib, 1998 yilga kelib 22 taʼ
davlatga yetdi. Endi ular. Jazoir, Bahrayn, Jibuti, Misr, Iordaniya, Iroq, Yaman,
Qatar, Komor orollari, Quvayt, Livan, Liviya, Mavritaniya, Marokash, BAA,
Ummon, Falastin, Saudiya Arabistoni, Suriya, Somali, Sudan, Tunis.1 Arab Ligasi
o'z faoliyatini amalga oshiradi](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_12.png)
![. umuman davlatlararo tashkilotlar faoliyati uchun xos bo'lgan tamoyillarga
muvofiq vazifalar [15] .
LASga kelsak, ular Preambula va San'atda ko'rsatilgan . Liga shartnomasining 3, 5,
6, 8-bandlari va quyidagilar:
A) Tashkilot rahbariyatidagi a'zo davlatlarning paritet ishtiroki, xususan, ularga
Liga bo'linmalarida ishlashda qatnashish uchun teng huquqlar berish, har bir
a'zoning bitta ovozga ega bo'lishi va boshqalar. (3-modda).
B) Arab Ligasi a zolari o rtasidagi munosabatlarda kuch ishlatishning oldini olishʼ ʻ
va ularning barcha nizolarni tinch yo l bilan hal qilish majburiyati (5-modda).
ʻ
B) Ishtirokchi davlatlarning birortasiga tajovuz sodir etilganda birgalikda mudofaa
qilish va tajovuzkorga nisbatan tegishli siyosiy, harbiy va iqtisodiy choralarni
ko‘rish (6-modda).
Shunday qilib, Liga paktida eslatib o'tilgan tamoyillar a'zo davlatlarning o'z
mustaqilligini to'liq saqlab qolish istagini ifodalashi va Arab Davlatlari Ligasiga
arab jamiyati ustidan oliy hokimiyatni bermasligi ayon bo'ladi.
Shu bilan birga, Liganing ta'sis aktida 1944 yildagi Umumarab Kongressining
"Iskandariya protokoli" ning biron bir arab davlatining Liga siyosatiga zid bo'lgan
siyosat olib borishiga yo'l qo'yilmasligi to'g'risidagi talab mavjud emas edi. Arab
davlatlari yoki boshqa arab davlati tomonidan olib boriladigan siyosat bilan.
“Arab davlatlari ligasi faoliyatida, - deydi Ali Sodiq Abu Xayf , - buning siyosiy
xarakterga ega ekanligi eng yaqqol namoyon bo'ldi”. Arab Ligasi mavjud bo'lgan
davrda o'zining ko'tarilish va pasayish davrlarini, muvaffaqiyat va
muvaffaqiyatsizliklarni boshdan kechirgan. Ali Sodiq Abu Hayf , San'atni tahlil
qilish. Paktning 8-bandi, boshqa narsalar qatori, ushbu hujjatda mavjud bo'lgan
hukumat rejimlaridan qat'i nazar, barcha a'zo davlatlarga teng munosabatda bo'lish
to'g'risidagi qoidaga, shuningdek, ularga qarshi har qanday dushmanona](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_13.png)
![harakatlarni amalga oshirishga yo'l qo'yilmasligi to'g'risidagi qoidaga e'tibor
qaratadi. . (Ali Sodiq Hayf , nashr, 684-bet) [16] .
E'tibor bering, oxirgi talabni (boshqa arab davlatining siyosatiga zid bo'lmaslik)
umuman bajarish qiyin, chunki "siyosat" keng tushunchadir va agar har bir alohida
davlatning siyosati qabul qilingan deb hisoblasak, u hattoki agar umumiy ma'noda
boshqa davlatlarning siyosatiga to'g'ri keladigan bo'lsa, unda, albatta, alohida
farqlar bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, tan olish kerakki, "Iskandariya
protokoli" formulasi juda mavhum ifodalangan. Va hozirda Arab Ligasi faoliyati
bilan bog'liq barcha muammolar hal qilingan. Bu esa, birinchi navbatda, mintaqada
tinchlik va xavfsizlikni ta'minlash masalalariga taalluqlidir. Yaqin Sharq va XX
asrning 90-yillari oxiriga kelib dunyoning eng portlovchi mintaqalaridan biri bo'lib
qolmoqda. Shu paytgacha Isroil-arab urushlari oqibatlari bilan bog'liq ko'plab
muammolar hal etilmagan. Falastin ma'muriyati va Isroil o'rtasidagi 1996 yilda
Isroilda yangi hukumatning hokimiyatga kelishi bilan bog'liq muzokaralar aniq
natijalar bermayapti. Isroil Sharqiy Quddus va Iordaniyaning g‘arbiy sohilida
isroillik aholi punktlari qurilishini to‘xtatish bo‘yicha oldingi kelishuvlarni
bajarishdan bosh tortmoqda. Mintaqada barqaror tinchlikni ta'minlash, boshqa
chora-tadbirlar qatori, Arab davlatlari ligasining bu yo'nalishdagi yanada samarali
harakatlarini talab qiladi. Tashkilotning o'zini isloh qilmasdan bunga erishish
qiyin. 20-asr oxiridagi arab jamiyati hayotidagi voqeliklar Arab Ligasi e tiborigaʼ
zudlik bilan yechim topishni talab qiluvchi boshqa muammolarni ham keltirdi. Shu
sababli, islohotlar muqarrar ravishda LAS faoliyatining turli sohalariga (siyosiy,
iqtisodiy, ijtimoiy va boshqalar) ta'sir qiladi.
2. 2.Arab ligasi faoliyatining zamonaviy muammolari va tashkilotning
rivojlanish istiqbollari.
So'nggi o'ttiz yil ichida milliy arab harakatining muvaffaqiyatsizligi va uning
kontseptsiyasining muvaffaqiyatsizligi haqida gapiradigan ko'plab kitoblar va
maqolalar paydo bo'ldi. Bundan tashqari, ko'pchilik arablar tabiatan so'zlashuvchi
ekanligini e'lon qila boshladilar: ular ko'p gapiradilar, lekin kam ish qiladilar.](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_14.png)
![Ba'zilar bundan ham uzoqroqqa borib, arab millatining mavjudligini hamda Arab
Davlatlari Ligasiga a'zo mamlakatlar va ularning xalqlarining umumiy manfaatlari
va qarashlarini inkor eta boshladilar [17] .
2006 yil voqealari bularning barchasining to‘g‘riligini tasdiqladimi yoki arab
dunyosi integratsiya jarayonlariga begona emasligi, o‘z xalqlarini ichki va tashqi
chaqiriqlarga munosib javob berishga qodirligi va odamlarni topa olishi haqida
dalillar keltirdimi? yashirin salohiyatni jonlantirish mumkinmi? 2006-yilda arab
dunyosida, xususan, Falastin, Livan va Iroqda sodir bo‘lgan voqealar, ularga ta’sir
ko‘rsatgan mintaqaviy va xalqaro omillar sharhiga nazar tashlasak, berilgan
savollarga javob topamiz.
Iordan daryosidan dengiz sohiliga qadar ishg'ol qilingan Falastinda o'z-o'zidan va
ularga berilgan javob nuqtai nazaridan ahamiyatli bo'lgan ko'plab voqealar sodir
bo'ldi. Birinchidan, XAMAS Harakati g'alaba qozongan va Qonunchilik
Kengashidagi ko'pchilik o'rinlarni qo'lga kiritgan saylovlar, kuzatuvchilar buni
qarshilik kursini qo'llab-quvvatlash va Fathning muxtoriyatdagi bo'linmas
hukmronligi muvaffaqiyatsizlikka uchragan deb baholadilar. Bu esa Qo'shma
Shtatlar boshchiligida Yaqin Sharqdagi kelishuvga vositachilik qilayotgan
mamlakatlarni qo'rqitdi. Keyin G'arbiy Sohil va G'azo aholisini och qoldirgan
blokada ularning demokratik tanlovi uchun jazolandi va XAMASni "Isroil" va
Oslo kelishuvlarini tan olishga majbur qilishi kerak edi. Ammo sionistlar va AQSH
falastinliklarni qoralagan blokada va ochlik o z maqsadiga erisha olmadi. Shuʻ
bilan birga, "afsonalarni yo'q qilish" operatsiyasi va "isroillik" jangarisining uni
falastinlik asirlarga almashtirish uchun harbiy lagerda qo'lga olinishi Qarshilik
harakati faoliyatidagi sifat o'zgarishi hisoblanadi, bu esa psixologik oqibatlarni
kuchaytirdi. “Isroil” armiyasining Livanga qarshi tajovuzda mag lubiyatga
ʻ
uchrashi [18 ] .
Va yahudiylarning Bayt Xanundagi ayollarga qarshi hujumi , qarshilik jangchilarni
himoya qilish uchun qurshab olgani, sionistlar tomonidan qo'llanilgan harbiy](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_15.png)
![qarshi kurashish qobiliyatiga ishora qiladi. Iroq masalasida amerikalik strategik
tahlilchi Z.Bjezinskiyning aytishicha, 1956-yildagi Suvaysh kanali urushi Fransiya
va Britaniya imperiyalariga barham berganidek, allaqachon ufqda turgan bu
muvaffaqiyatsizlik ham Amerikaning Yaqin Sharqdagi hukmronlik davrini
tugatadi [19]. .
Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, Iroq qarshiligi o'z xalqi va o'z xalqi uchun
uchinchi dunyo mamlakatlarida eski mustamlakachilik tuzumining tugashini
tezlashtirgan 1956 yil zarbasi bilan teng bo'lgan tarixiy muvaffaqiyatga erishishga
chaqiriladi. Va agar Saddam Husaynning qatl etilishi bosib olingan Iroqdagi diniy
oqimlar o rtasida bo linishni yoyish uchun mo ljallangan bo lsa, Qarshilik harakatiʻ ʻ ʻ ʻ
oldida turgan vazifa milliy birlikni mustahkamlashdan iborat bo lib, bu
ʻ
vatanparvar kuchlarga bir tomondan o zini iroqlik deb bilishga imkon beradi.
ʻ
Boshqa tomondan arablar. Qarshilik harakatining uchala davlatda erishgan
yutuqlariga “arab ko‘chasi”, oddiy xalq ta’sir ko‘rsatdi. Shunday qilib, Fors
ko‘rfazidan to okeangacha bo‘lgan mamlakatlarda sodir bo‘lgan voqealar aks-
sadosidan ko‘rinib turibdiki, bugungi kunda xalqaro va mintaqaviy miqyosdagi
kuchlar tomonidan qo‘zg‘atilayotgan sunniylar va shialar o‘rtasida diniy
tarqoqlikni keltirib chiqarishga urinish hech qanday natija bermagan. odamlardan
javob toping. Qurbon bayrami tongida prezident Saddam Husaynning siyosiy qatl
etilishiga musulmon jamiyatiga qarshi ochiq provokatsiya bo lgan g azabli
ʻ ʻ
munosabat ham sionist-Amerika ittifoqiga keskin qarshilikni ko rsatadi. Shuni ham
ʻ
ta'kidlash kerakki, milliy harakat rivojlandi, bu islohotlar, o'zgarishlar va turli
darajadagi qarorlar qabul qilishda ishtirok etish huquqini talab qiladi. Yuqorida
aytilganlardan kelib chiqqan holda shuni aytish mumkinki, arab millatining
sivilizatsiyaviy tarkibiy qismi hamon faoldir va arab xalqlarining Amerika
bosqiniga va sionistik quvnoqlikka qarshi turish va qarshilik ko'rsatish irodasini
sindirib bo'lmaydi, aksincha. , strategik va tarixiy yutuqlarga erisha oladi.
2006 yilda erishilgan natijalar qarshilik va qarama-qarshilik kuchlarining
imkoniyatlarini kuchaytirdi, ularni tarixiy rolni bajarish uchun birlashtirdi: mavjud](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_17.png)
![ko‘plab muammolar yechimini topdi. Bu Muhtaram Makkada Ikki Muqaddas
masjid qo'riqchisi qirol Abdulloh Ben Abdulaziz homiyligida imzolangan
kelishuvlarning eng muhim natijalaridan biri bo'ldi . Milliy birlik hukumatining
tashkil etilishi Falastinlararo muzokaralar zanjiriga toj oldi, uni tashkil etishda
Misr Arab Respublikasi va Suriya bir qator qardosh arab davlatlari, arab va
musulmon tashkilotlari ko‘magida muhim rol o‘ynadi.
PAHning zamonaviy faoliyati quyidagi yo'nalishlarga asoslanadi [20] :
Birinchidan. Siyosiy masalalar: Hukumat Falastin xalqining o z taqdirini o ziʻ ʻ
belgilash huquqini tan olib, mintaqadagi xavfsizlik va barqarorlik Falastin
hududlaridagi sionistlar tomonidan bosib olinishiga barham berishga bog liqligini
ʻ
yana bir bor tasdiqlaydi. Hukumat butun mintaqa uchun tinchlik, xavfsizlik va
farovonlik uchun mustahkam va mustahkam poydevor yaratmagunimizcha,
ishg‘olni tugatish va Falastin xalqining qonuniy huquqlarini tiklash uchun xalqaro
hamjamiyat bilan hamkorlik qiladi.
Arab Ligasi Falastin xalqining oliy milliy manfaatlarini, uning huquqlari va
yutuqlarini himoya qilish va rivojlantirish, milliy parlament qarorlari, asosiy qonun
moddalari, Falastinning asosiy qonuni moddalari bilan tasdiqlangan intilishlarini
ro'yobga chiqarish yo'lida harakat qilish majburiyatini oladi. Milliy birlik xartiyasi
va umumarab sammitlari rezolyutsiyalari. Hukumat xalqaro huquq va FLO
tomonidan imzolangan bitimlarni hurmat qiladi.
Falastin xalqining qonuniy huquqlarini mensimaslikka asoslangan . Falastinlik
qochqinlarning o‘z vatanlariga qaytish va mulklarini qaytarish huquqiga sodiqligi
yana bir bor tasdiqlanadi. Falastinlik asirlarni sionistik zindonlardan ozod qilish
uchun barcha imkoniyatlar ishga solinadi. Bosqinchilarning falastinliklarni
o'ldirish, hibsga olish va hududlarni bosib olishga qaratilgan harakatlari qarshilikka
duchor bo'ladi. Hukumat sionistik yerlarni egallab olish, xalqni quvg in qilish va
ʻ
muqaddas qadamjolarni oyoq osti qilish siyosatiga qarshi turish uchun Quddusga
alohida e tibor qaratadi. Arab va islom davlatlari bilan aloqalar mustahkamlanadi,
ʼ](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_19.png)
![15. Pictet J. Rivojlanish va xalqaro gumanitar huquq tamoyillari” ingliz tilidan
tarjima qilingan. M. 2004 yil
16. Pustogarov V.V. "... dunyoning palma novdasi bilan" M.2003
17. «Urush huquqi» K.1996 - 1997 y
18. Pushmin E.A. "Xalqaro nizolarni tinch yo'l bilan hal qilish" M. 2001 yil
19. Ingliz tilidan tarjima qilingan "Zamonaviy urushlar: gumanitar muammolar:
Xalqaro gumanitar ishlar bo'yicha mustaqil komissiyaga hisobot". M.2000
20. Shestakov L.N. «Xalqaro huquq» M.2001.
21. Shrepler X. A. Xalqaro tashkilotlar. Katalog. M., 2005. S. 303.
22. Entin M.L. "Xalqaro sud institutlari" M.2004
23. Davlat va huquq. 2004 yil. № 12
24. Moskva xalqaro huquq jurnali. 2005 yil. № 2; 2006 yil. № 1; 2007. № 1
[1] Ahmad al- Musaviy . Arab Ligasi mag'lubiyatsiz *. Siyosiy va huquqiy
tadqiqotlar. Damashq. 2004 yil, 245-bet.
[2] O‘sha yerda, 247-bet
[3] O‘sha yerda, 248-bet
[4] Ali Sodiq Abu Hayfa . Xalqaro ommaviy huquq. Iskandariya. 2003 yil, 235-
bet.
[5] O‘sha yerda, 236-bet
[6] Mufid Mahmud Shihob. Xalqaro tashkilotlar. Qohira. 1988 yil, 67-bet
[7] O‘sha yerda, 68-bet.
[8] O‘sha yerda, 69-bet](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_27.png)
![[9] O‘sha yerda, 70-bet
[10] Anisimov L.N. Xalqaro nizolarni hal qilishning xalqaro-huquqiy vositalari M,
2005, 67-bet
[11] O‘sha yerda, 68-bet.
[12] O‘sha yerda, 69-bet
[13] Shrepler X. A. Xalqaro tashkilotlar. Katalog. M., 2005. S. 296.
[14] O‘sha yerda, 297-bet
[15] Ali Sodiq Abu Hayfa . Xalqaro ommaviy huquq. Iskandariya. 2003 yil, 238-
bet.
[16] O sha yerda, 331-betʻ
[17] Moskva xalqaro huquq jurnali. 2006 yil. 1-son, 15-bet
[18] Moskva xalqaro huquq jurnali. 2007 yil. 1-son, 5-bet
[19] Moskva xalqaro huquq jurnali. 2007 yil. 1-son, 9-bet
[20] Moskva xalqaro huquq jurnali. 2007 yil. 1-son, 14-bet](/data/documents/64668f4c-de36-48fe-b542-efb8dd8483b7/page_28.png)
Arab davlatlari ligasining xalqaro-huquqiy faoliyatini o‘rganishning nazariy jihati Tarkib Kirish………………………………………………………………………………3 1-bob. Arab davlatlari ligasining xalqaro-huquqiy faoliyatini o‘rganishning nazariy jihati 1.1. Arab davlatlari ligasining (ADL) tashkil topish tarixi………………………5 1.2. Arab davlatlari ligasi (LAS): tuzilishi va a zoligi……… . .9ʼ 2-bob. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida Arab davlatlari ligasi faoliyatining xalqaro-huquqiy masalalari tahlili 2.1. Arab davlatlari ligasining asosiy faoliyati ……… . 13 2. 2.Arab Ligasi faoliyatining zamonaviy muammolari va tashkilotning rivojlanish istiqbollari……………………………………………………………….. .. .....17 Xulosa……………………………………………………………………… . 27 Adabiyotlar……………………………………………………………30
Kirish Dolzarbligi rivojlanishning hozirgi bosqichida so'nggi voqealar nuqtai nazaridan Arab Davlatlari Ligasi faoliyatining xalqaro-huquqiy masalalarini, shuningdek, xalqaro huquqiy masalalarni asoslashning dolzarb amaliy zarurati bilan bog'liq. faoliyatini takomillashtirishning mumkin bo‘lgan yo‘llarini aniqlash. “ Arab davlatlari ligasi faoliyatining xalqaro huquqiy masalalari ” tadqiqotimiz mavzusini tanlashimiz ham shundan . Hozirgi bosqichda na arab, na rus yuridik adabiyotida Liga faoliyatining hozirgi bosqichi va mumkin bo'lgan islohotlarning mohiyatini aniqlash bilan bog'liq masalalar etarlicha keng yoritilmagan. Agar rus adabiyoti haqida gapiradigan bo'lsak, Arab davlatlari ligasi haqida 60-70-yillarda ko'p yozilgan, 80-yillarda kamroq, 90-yillarda esa juda kam yozilgan. Ikkinchisi, aftidan, so'nggi o'n yillikda LAS faoliyatida aniq inqiroz bo'lganligi bilan izohlanadi. Arabshunoslik u yoki bu tarzda Arab Ligasining samaradorligi muammosiga to'xtalib o'tadi. Liganing 50 yilligi munosabati bilan nashr etilgan asarlarda bu mavzu yanada aniqroq eshitildi. Tashkilotni isloh qilish bo'yicha aniq chora-tadbirlarga kamroq e'tibor qaratildi. Umuman olganda, 20-asrning so'nggi o'n yilligidagi Liga faoliyatini yoritish ushbu tashkilotga oid huquqiy tadqiqotlarda jiddiy bo'shliq ekanligini tan olish kerak. Tadqiqotning maqsadi - LASning shakllanishi, rivojlanishi va zamonaviy faoliyatining xususiyatlarini o'rganish va ushbu tashkilot faoliyatini takomillashtirishning istiqbolli yo'llarini aniqlash. Tadqiqot maqsadlari: 1. Arab davlatlari ligasi (LAS) paydo bo'lishining zaruriy shartlarini o'rganing. 2. LAH tarkibi va tuzilishini tavsiflang. 3. Hozirgi rivojlanish bosqichida Arab davlatlari ligasi faoliyatining xalqaro huquqiy masalalarini tahlil qiling. 4. LAS faoliyatining zamonaviy muammolari va tashkilotning rivojlanish istiqbollarini aniqlang.
Tadqiqotning uslubiy asosini rus va arab mualliflarining umumiy nazariy xarakterdagi (ayniqsa, xalqaro tashkilotlar huquqi bo'yicha) va dissertatsiya tadqiqoti mavzusini tashkil etuvchi muammolarga bag'ishlangan asarlari tashkil etdi. I. P. Blishchenko, I. I. Lukashuk, N. F. Kosyan , V. D. Kudryavtsev, S. A. Malinin, G. I. Morozov, E. M. Primakov, V. N. Trofimova, G. I. Tunkina, R. A. Tuzmuxamedova , E. A. Tuzmuxamedova , E. A. Shibayev , E. Muzohim , Muhammad Hovid Kanam, Mufid Mahmud Shihob, Muhammad Aziz Shukriy, Ahmad Sidqiy ad- Dajoniy , Muhammad Al- Seyd Al- Dakak va boshqalar. Xorijiy mualliflar orasida: Bowett DW, Leonard , Larri , Nye , Virally , Shrepler va boshqalar. Tadqiqot usullari : maxsus adabiy manbalarni tahlil qilish, hujjatlar tahlili, qiyosiy tahlil usuli. Ishning amaliy ahamiyati shundan iboratki, u Arab davlatlari ligasini yoritishda, ayniqsa, uning faoliyatining hozirgi bosqichida qator kamchiliklarni bartaraf etdi. Liga tizimidan tashqarida faoliyat yurituvchi arab tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirishni kuchaytirayotgani haqidagi tezis ilgari surildi va asoslab berildi.
1-bob. Arab davlatlari ligasining xalqaro-huquqiy faoliyatini o‘rganishning nazariy jihati 1.1. Arab davlatlari ligasining (LAS) tashkil topish tarixi Arab Davlatlari Ligasi (LAS) umumiy vakolatga ega bo'lgan eng qadimgi mintaqaviy tashkilotlardan biri bo'lib, unga a'zo mamlakatlarning kollektiv xavfsizligini ta'minlashga urg'u beradi. Arab davlatlari ligasi 1945 yilda tuzilgan. Arab davlatlari ligasini tuzish zarurati bir qancha sabablarga ko ra yuzaga kelgan.ʻ Ulardan birinchisi, arab davlatlari xalqlarining umumiy jihatlari: tili, geografik mintaqasi, urf-odatlari, dini, psixologik tuzilishi, madaniy va ma’naviy qadriyatlari. Ikkinchidan, arab mamlakatlari xalqlarining birlikka intilishi. Hozirgi vaqtda arab jamiyati yagona davlat sifatida mavjud emas. Har bir arab davlatining o'ziga xos xususiyatlari bor. Ular tarixiy o'ziga xoslik, kelib chiqish o'ziga xosligi, etnik o'ziga xoslik, iqtisodiy rivojlanishdagi farqlar, boshqaruv shakllaridagi farqlar va davlat va ijtimoiy tuzilmaning xususiyatlari, Evropa tsivilizatsiyasining ta'sir darajasi [1] . Ko'pgina arab tadqiqotchilari yagona arab xalqining mavjudligi haqida gapirishadi va bunga qo'shilish mumkin. Ammo keyin savol tug'iladi, qanday qilib mustaqil davlatlar yagona xalq doirasida paydo bo'lgan? Bu bir qator sabablarga ko'ra sodir bo'ldi: mamlakatlarning geografik joylashuvi, ularning ba'zilarining rivojlanish darajasi, iqtisodiy va ijtimoiy xususiyatlari, alohida davlat rivojlangan va shakllangan jamiyatning tabiati, alohida arab davlatlarining o'zaro munosabatlarga bo'lgan da'volari. arab dunyosida yetakchi mavqega ega [2 ] . Ikkinchi jahon urushidan keyin arab davlatlari ligasi tashkil topgan davrda arab davlatlari bo linib ketdi. Yagona iqtisodiy va huquqiy makon, jamoaviy xavfsizlik ʻ tizimini yaratish zaruriyati va boshqalar shu bilan bog'liq . Mamlakatlar harbiy, siyosiy va iqtisodiy jihatdan zaiflashdi va bir o'zi agressiyaga qarshi tura olmadi. Liga mudofaa va iqtisodiy integratsiya sohasidagi davlatlarning birgalikdagi faoliyatini muvofiqlashtiruvchi organ sifatida vujudga keldi. Arab davlatlarining integratsiyalashuv jarayoni muqarrar ravishda chuqurlashadi. Adolatli xalifalar davridan to Abbosiylar davrining oxirigacha yagona arab davlati
borligini unutmasligimiz kerak. Abbosiylar xalifaligi mo g ullar tomonidan yo qʻ ʻ ʻ qilinganidan so ng arab xalqi parchalanib ketdi. Taxminan to'rt asr davom etgan ʻ Usmonli imperiyasining Yaqin Sharqdagi hukmronligi davrida arab hududlari birlashtirilib, bosqinchi tomonidan mustamlakachilik qaramligida bo'lgan yagona davlat sifatida qaralgan. Bu davr mobaynida arab xalqi o‘zligini saqlab qolishga muvaffaq bo‘ldi. Arab Sharqiga ingliz, frantsuz va italyan mustamlakachiligining kirib kelishi bilan vaziyat keskin o'zgardi, ular arab xalqi madaniyatini har qanday yo'l bilan yo'q qilishga urindilar. 1830 yilda Frantsiya Jazoir hududini, 1881 yilda Tunis hududini egalladi. Liviya 1912 yilda Italiya tomonidan bosib olingan. Birinchi jahon urushidan keyin Fransiya va Buyuk Britaniya Osiyo arab davlatlarini o zaro bo lib oldilar. Suriya va Livan Millatlar Ligasi tomonidan ʻ ʻ berilgan Frantsiya mandati doirasida va Iroq hududida tugadi. Falastin, Transjordaniya, Britaniya mandatining ta'siri uzaytirildi. Arabiston yarim orolining janubidagi arab hududlari va Fors ko rfazi sohillari bo ylab joylashgan hududlarga ʻ ʻ kelsak, Angliya o zi bilan bu hududlarda hukmronlik qilgan shayx va sultonlar ʻ o rtasida erishilgan kelishuvlarga ko ra, ular ustidan o z protektoratini o rnatdi. ʻ ʻ ʻ ʻ XIX asr boshidan beri. Birinchi jahon urushi paytida arablar urush tugagandan so'ng darhol arab xalqlarining mustaqilligi to'g'risida olingan va'dalar evaziga ittifoqchilar tomonini oldilar. Bu va’dalarning yolg‘onligi 1917-yilgi Oktyabr inqilobidan so‘ng Rossiyada chor tuzumi davridagi Tashqi ishlar vazirligining maxfiy hujjatlari ommaga e’lon qilinganida ma’lum bo‘ldi. Ular orasida Buyuk Britaniya va Fransiyaning urushda mag lubiyatga uchraganidan so ng Usmonlilar ʻ ʻ imperiyasidan meros bo lib qolgan o ljalardan o z ulushlari bo yicha o zaro ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ fitnasini o zida mujassam etgan Sayks-Piko kelishuvi ham bor edi. ʻ Ikki jahon urushi orasidagi davr arablar ongining o'sishi va siyosiy kamolotga erishganligining guvohi bo'ldi, bu turli arab davlatlarining mustaqilligini e'lon qilgan va ularning g'azabini mustamlakachilikka va mustamlakachilikka urinishlarga qaratgan bir qator inqiloblarni amalga oshirishga olib keldi. arab xalqini parchalash, bu ayniqsa 1923 yilgi Lozanekoy konventsiyalarida arab Usmonli hukmronliklarini frantsuz va ingliz ta'sir doiralariga bo'linish to'g'risidagi