Boshlang‘ich sinflarda o‘zlashma so‘zlarni o‘rgatish metodikasi MUNDARIJA KIRIS H 3-8 I.BОB TEXNOLIGIYA TA’LIMI DARSLARIDA “XALQ HUNARMANDCHILIGI” MAVZUSINI UMUMNAZARIY MASALALARI 9- 1.1 . O’zbek hunarmandchiligining o’ziga xos xususiyatlari 9-13 1.2. Zardo‘zlik san'ati va zardo‘zlikda zar tikish usullari 13-30 II.BОB. UMUMIY O‘RTA TA’LIM MAKTABLARIDA TEXNOLOGIYATA’LIMI DARSLARIDA XALQ HUNARMANDCHILIGINI O‘QITISHDA BILIM VA KO‘NIMALARINI RIVOJLANTIRISH METODIKASI 31-58 2.1. Texnologiya darslarida o‘quvchilarning xalq hunarmandchiligiga oid tasavvurlarini shakllantirish shart-sharoitlar 31-40 2.2. Umumta’lim maktablarida o‘quvchilarning xalq xunarmandchiligiga oid bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish metodikasi 40-58 Х ulosa 59 Fоydalangan adabiyotlar ro`yхati 61-63

K I R I SH Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi: O‘zbekiston Respublikasida ta’lim sohasida bo‘layotgan o‘zgarishlar davlatimizning istiqbolini taminlovchi asosiy omillardan biri sifatida jahon ommasi tomonidan e’tirof etilmoqda. O‘z navbatida «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning qimmati unda har bir shaxsni jamiyat ehtiyojiga javob beruvchi kasb egasi qilib tarbiyalashga asosiy e’tibor qaratilganligi bilan belgilanadi. Ushbu asosda o‘quvchilarni ijodkorlik faoliyatiga tayyorlash ishlarining samarali yo‘lga qo‘yilishi ta’lim islohotlari muvaffaqiyatini taminlovchi muhim omil vazifasini o‘taydi. Ta’lim islohotlarining hozirgi bosqichida erkin fikrlovchi shaxsni tarbiyalash muammosi alohida dolzarblik kasb etmoqda. Bu boradagi milliy ta’lim modelimizning asosiy g‘oyasi va mazmuni «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da o‘z ifodasini topgan. Umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilarining texnologiya darslarida hamda darsdan tashqari to‘garaklarini tashkil qilish jarayonida o‘quvchilar ijodkorlik faoliyatini rivojlantirishda xalq hunarmandchiligiga oid bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Islohotlar natijasida maktablarning yangi sharoitlarda ishlashga o‘tishi o‘qituvchi faoliyatiga, uning kasbiy-pedagogik tayyorgarligi mazmuni va darajasiga, o‘z bilimlarini takomillashtirib borishiga yuqori talablar qo‘ymoqda. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim islohotlari asosida texnologiya mashg’ulotlarida o‘quvchilar ijodkorlik faoliyatini xalq hunarmandchiligi asosida rivojlantirish metodlarini ishlab chiqilishi amalga oshirilgan tadqiqot ishining dolzarbligini belgilaydi. Ma’lumki, o‘qitish usullari o‘qituvchining o‘quvchilar bilan muayyan maqsadlarga erishish yo‘lidagi faoliyatidan tarkib topgan pedagogik jarayonni muvofiqlashtiruvchi subekt bo‘lib, “nimani?”, “kimga?”, “qanday?” va “qancha?” o‘rgatish zarurligi haqidagi masalalarni yechib berishga xizmat qiladi. Shuning uchun ham ta’lim jarayonida o‘quvchilarning bilish faoliyatlarini faollashtirish, ularning mustaqil, ijodiy fikrlashlari uchun qo‘llaniladigan shakl va usullarni mos

ravishda tanlash kelgusida kadrlar tayyorlashni yanada takomillashtirishda o‘z samarasini beradi. Shu sababli o‘qitish ishlarini takomillashtirish borasida ko‘plab ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Boshqa o‘quv predmetlari qatori texnologiya darslarida ham o‘quvchilar ma’lum hajmdagi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlari kerak. Bir qator yetakchi nazariyotchi olimlardan M.M.Rubinshteyn, P.T.Magzumov, N.Talizina, O’.Tolipovlar tomonidan ta’lim metodlari tadqiq etilgan. Shuningdek, R.X.Juraev, Z.Ismoilova kabi novator o‘qituvchilar tomonidan maktab amaliyotida o‘quvchilarga o‘tiladigan darslarning qiziqarli va samarali bo‘lishiga xizmat qiladigan bir qator o‘ziga xos bo‘lgan o‘qitish usullari ishlab chiqilgan va amalda sinab ko‘rilgan. Mamlakatimiz olimlari, tadqiqotchilari N.Azizxodjaeva, A.Abduqodirov, B.Adizov, K.Zaripov, J.Yo‘ldoshev, J.Ikromov, B.Mirzahmedov, R.Mavlonova, Z.Ismoilova, U.Inoyatov, F.Yuzlikayev, N.G‘aybullayev va boshqalar tomonidan didaktika hamda xususiy metodikalarda, R.X.Djurayev, X.Ibragimov, P.Magzumov, U.Nishonaliyev, A.Choriyev, N.Shodiyev, A.Xodjaboyevlar va boshqalar esa mehnat va kasb ta’limi nazariyasi bo‘yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borishgan. Ta’limda pedagogik texnologiyalarni qo‘llash bo‘yicha N.Azizxodjayeva, L.V.Golish, I.I.Karimov, N.Muslimov, O.Roziqov, N.Saidahmedov, O‘.Tolipov, J.Tolipova, SH.Sharipov, Q.Abdullayeva, O.Qo‘ysinov, S.X.Yaminova va boshqalar tomonidan ilmiy- metodik ishlar amalga oshirilgan. Umumta’lim maktablarida ilg‘or, tajribali, ijodkor o‘qituvchilar zamonaviy dars talablariga mos keladigan sinov, seminar, konferensiya, musobaqa, test, teatrlashgan dars kabi noan’anaviy dars turlaridan o‘z o‘rnida foydalanib kelmoqda. Texnologiyaga oid mashg‘ulotlarni bunday noan’anaviy usullarda o‘tkazish o‘quvchilarning ijodkorligini, izlanuvchanligini va mustaqil fikrlay olish qobiliyatlarini shakllantirishga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Bu sohada olib borilayotgan ishlarni o‘rganish, ilmiy-uslubiy xulosalar chiqarish, texnologiyaga oid nazariy darslarda va amaliy mashg‘ulotlarda o‘quvchilarning o‘qishga, mazkur fanga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish, amaliy mehnat jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga yordam beradigan usullarning o‘ziga xos xususiyatlarini

tahlil etish mazkur tadqiqotning muammosi bo‘lib, ayni paytda bu ishning dolzarbligini ham ko‘rsatadi. Tadqiq etilayotgan muammoning dolzarbligi yana shundan iboratki, Milliy dasturda to‘qqiz yillik umumiy o‘rta va uch yillik o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limiga, shuningdek, o‘quvchilarning qobiliyatlari va imkoniyatlariga qarab tabaqalashtirilgan ta’limga o‘tishni to‘liq amalga oshirish vazifasi belgilab berilgan. Ta’lim muassasalarini maxsus tayyorlangan malakali pedagog kadrlar bilan to‘ldirib, ularning faoliyatida raqobatga asoslangan muhitni yuzaga keltirish ko‘zda tutilgan. Shu bilan birga bu vazifalarni amalga oshirishning uslubiy asoslari yetarlicha ishlab chiqilmagan edi. Yuzaga kelgan bunday uslubiy muammolarni hal qilishda umumiy o‘rta ta’limda dars va boshqa mashg‘ulotlarni amalga oshirishning maxsus metodlarini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Amalga oshirilgan pedagogik tadqiqot ishlarida umumiy o‘rta ta’lim jarayonida yuqoridagi masalalarning dolzarbligi va muhimligi, shuningdek, texnologiya fanini o‘qitish nazariyasi va metodikasida, didaktikada yetarlicha ishlab chiqilmaganligini nazarda tutib, tadqiqotimiz mavzusini “O‘quvchilarning xalq xunarmandchiligiga oid bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish metodikasi” tarzida belgilashga asos bo‘ldi. Tadqiqot obekti: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘quvchilarga texnologiya darslarini tashkil etishda xalq xunarmandchiligiga oid bilim va ko‘nikmalarni shakllantirish jarayoni. Tadqiqot predmeti: sifatida umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5–7- sinflardagi texnologiya darslari mazmuni, metod hamda shakllari olindi. Tadqiqot maqsadi : Texnologiya darslarida o‘quvchilarning xalq hunarmandchiligiga oid bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish metodikasini ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq etish. Tadqiqot vazifalari. Qo‘yilgan maqsadlarga erishish va tadqiqot farazini tasdiqlash uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:

- texnologiya ta’limi mashg‘ulotlari jarayonida o‘quvchilarning xalq xunarmandchiligiga oid qobilyatlarini rivojlantirishning nazariy asoslari tahlil qilish; - o‘quvchi yoshlarning xalq xunarmandchiligiga qiziqish va qobiliyatlarini aniqlab olish uchun so‘rovnomalar o‘tkazish; - texnologiya darslarini o‘tkazish jarayonida fanlararo aloqadorlikni ta’minlovchi omillar aniqlandi. - texnologiya darslari jarayonida o‘quvchilar xalq xunarmandchiligiga oid ijodiy faoliyatini rivojlantirishning metodik tomonlarini asoslab berish; - o‘quvchilarning ijodkorlik qobiliyatlarini loyihalar metodi vositasida rivojlantirish texnologiyasini ishlab chiqish. Tadqiqotning farazlari. Texnologiya darslarida xalq hunarmandchilgini o‘qitishda o‘quvchilarning ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirish muvaffaqiyatli amalga oshiriladi, agarda: - o‘quvchilarning xalq xunarmandchiligiga qiziqish va qobiliyatlarini vaqtida aniqlab ta’lim-tarbiyaga maqsadli yo‘naltirilsa; - ta’lim jarayoni zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilsa; - o‘qituvchi va o‘quvchining kafolatlangan natijaga erishishidagi hamkorlik faoliyati to‘g‘ri tashkil etilsa; - o‘qituvchi tomonidan har bir dars jarayoni xalq xunarmandchiligi elementlariga boyitilgan xolda loyihalashtirib olinsa, ya’ni darsning taxnologik xaritasi tuzilsa; - texnologiya darslarini o‘qitish xonalari va jixozlari va ularda mashg‘ulotlar o‘tkazish xonalari ilmiy asoslangan talablar asosida tashkil etilsa; -texnologiya darslarining sifat va samaradorligini oshiruvchi uslubiy tavsiyalar ishlab chiqilib amaliyotga keng tadbiq etilsa; Mavzu bo‘yicha adabiyotlar taxlili: Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning “Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori”kitobi va Mehnat ta’limidan umumiy o‘rta ta’lim maktablari uchun dastur. “Maktab va xayot” jurnalining maxsus soni tahlil qilindi va o‘rganildi.