logo

Dorivor o’simliklarning kasalliklari va zararkunandalari va ularga qarshi kurash chora tadbirlari.

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

701.6337890625 KB
Mavzu:  Dorivor o’simliklarning kasalliklari va zararkunandalari va ularga qarshi
kurash chora tadbirlari.
MUNDARIJA
I.KIRISH ………………………………………………………...………2
II.Asosiy qism……………………………………………………….……3
2.1   Kimyoviy himoya usuli………………………...…………… 4-9
2.2  Biologik himoya usuli…………………………….………… 10-11
2.3  Zararkunandalar va o'simliklar kasalliklariga qarshi kurash usullari
.………………………………………………………………….. 12-22
2.4   Fitonsidlar yordamida o'simliklarni biologik himoya qilish
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
III.Xulosa………………………………………………….……….23
IV.Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………24 KIRISH
O zbekiston Respublikasida O simliklarni himoya qilishq. sohasidagi ʻ ʻ
davlat boshqaruvi va nazorati O zbekiston Respublikasi Qishloq va suv 	
ʻ
xo jaligi vazirligi, Sog liqni saqlash vazirligining Davlat 	
ʻ ʻ
sanitariyaepidemiologiya xizmati, Tabiatni muhofaza qilish davlat 
qo mitasi va boshqalar davlat boshqaruvi organlari tomonidan amalga 
ʻ
oshiriladi. O zbekiston Respublikasining "Qishloq xo jaligi 	
ʻ ʻ
o simliklarini zararkunandalar, kasalliklar va begona o tlardan himoya 	
ʻ ʻ
qilish to g risida" Qonuni (2000-yil 31 avgust) O simliklarni himoya 	
ʻ ʻ ʻ
qilishq.ni ta minlash, O simliklarni himoya qilishq. vositalarining inson 	
ʼ ʻ
sog ligiga, atrof muhitga zararli ta sirining oldini olish bilan bog liq 	
ʻ ʼ ʻ
munosabatlarni tartibga soladi.Hosilni samarali himoya qilishga 
zararkunanda va kasalliklarning rivojlanishi hamda ko payishi 	
ʻ
prognozini tuzish, zararkunandalar miqsori hamda kasalliklar o chog ini 	
ʻ ʻ
o z vaqtida aniqlash maqsadida ekin, ko chatlarni, shuningdek, begona 	
ʻ ʻ
o tlarni tekshiruvdan o tkazish, turli usul va vositalar qo llab 
ʻ ʻ ʻ
o simliklarga ishlov berish kabi choratadbirlar sistemasini rejali ravishda
ʻ
qo llab erishiladi. Zararkunanda, kasalliklar va begona o tlarga qarshi 
ʻ ʻ
bir qancha kurash usullari qo llanadi. O simliklarni agrotexnik himoya 	
ʻ ʻ
usuli tashkiliyxo jalik va ekinlar parvarishining texnik usullari, 	
ʻ
shuningdek, qishloq xo jaligi mahsulotlarini saqlash yo llari, ya ni 	
ʻ ʻ ʼ
zararkunandalarning ko payishi va to planishi, kasalliklarning 
ʻ ʻ
rivojlanishiga qarshi kurash usullari (ekish muddati va usullari, tuproqqa
ishlov berish, o g it solish normalari, begona o tlarga qarshi kurash, 	
ʻ ʻ ʻ
almashlab ekish, melioratsiya)ni o z ichiga oladi. Mexanik va fizik 	
ʻ himoya usullarita zararkunandaning qishloq xo jaligi o simliklari ichiga ʻ ʻ
kirishiga qarshilik qiluvchi usullar (zararkunandani tutib olish, 
kuydirish, muzlatish, suv bostirish, elektr toki ta sirida yo q qilish va 
ʼ ʻ
shu kabilar) kiradi. Zararkunandalarni jalb etib, so ngra nobud qilish 	
ʻ
uchun yorug lik tutqichlari, shuningdek, organik birikmalar — 	
ʻ
attraktantlardai foydalaniladi.
2.1Kimyoviy himoya usuli   (o simliklar himoyasida) — o simlik 	
ʻ ʻ
zararkunandalari, kasalliklari va begona o tlarga qarshi kurashda 	
ʻ
kimyoviy moddalardan foydalanish. Jahon qishloq xo jaligida 1945-	
ʻ
yildan keyin bir qator samarali preparatlar yaratilishi bilan keng 
qo llanila boshladi. Kimyoviy himoya usuliu.da faqatgina xo jalik 	
ʻ ʻ
hamda sanitariya-gigiyena jihatdan aprobatsiyadan o tgan va Davlat 	
ʻ
komissiyasi ruxsat etgan pestitsidlar qo llaniladi. Bu tadbirlarga rioya 	
ʻ
qilish qishloq xo jaligi mahsulotlarida pestitsidlarning butunlay 	
ʻ
qolmasligini yoki ular miqdorining yo l qo yilgan darajadan ortib 	
ʻ ʻ
ketmasligini ta minlaydi. O zbekistonda dehqonchilikning har bir 	
ʼ ʻ
tarmog i uchun kimyoviy vositalarni qo llash tadbirlari, ya ni har bir 	
ʻ ʻ ʼ
preparatning sarf me yori, ishlov berishni boshlash hamda tugatish 	
ʼ
muddatlari va takrorlash soni belgilangan. Kimyoviy himoya usuliu.da 
ko riladigan tadbirlar 2 xil bo ladi: oldini olish va zararkunandalarni 	
ʻ ʻ
yo q qilish. Oldini olish tadbirlari zararkunanda organizmlar 
ʻ
o simliklarni shikastlamasdan oldin o tkaziladi (urug likni dorilash, 
ʻ ʻ ʻ
kimyoviy preparatlarni ekish bilan birga yerga solish va boshqalar); bu 
maqsadda foydalaniladigan pestitsid o z ta sir kuchini qo llanilgandan 	
ʻ ʼ ʻ keyin ma lum muddat saqlab turishi kerak. 3ararkunandalarni yo q ʼ ʻ
qilishga qaratilgan tadbirlar o simlikni shikastlay boshlagan 	
ʻ
zararkunandalarga qarshi amalga oshiriladi. Buning uchun ishlov 
berishni butun ekin maydonlari yoki daraxtzorlarda optimal muddatlarda
o tkazish zarur. Kimyoviy himoya usuliu.dan to g ri foydalanish uchun 	
ʻ ʻ ʻ
zararkunandalar sonini muttasil hisobga olish amalga oshiriladi, 
shuningdek, zararkunanda va kasalliklarning rivojlanishi hamda 
ko payishi prognozi tuziladi, ularning zarar keltirish imkoniyati darajasi 
ʻ
aniqlanadi, himoya tadbirlarining samaradorligi baholanadi. 
Zararkunandalar keng tarqalgan joylarda Kimyoviy himoya usuliu. 
tadbirlari ulardan boshqa samarali himoya choralari bo lmagandagina 	
ʻ
o tkaziladi.	
ʻ
Pestitsidlardan uzoq vaqt va ilmiy asoslanmai turib foydalanish salbiy 
oqibatlarga olib kelishi — biotsenoz muvozanati buzilishi, atrof-muhit 
ifloslanishi, zararkunandalarda bir yoki bir guruh kimyoviy moddalarga 
nisbatan chidamlilik vujudga kelishi va natijada qarshi kurash 
samaradorligi keskin kamayishi mumkin (O zbekiston paxtachiligi 	
ʻ
tarixida butifosda foydalanish bo nga misol bo ladi). Dehqonchilikda 	
ʻ ʻ
foydali organizmlarga zarar keltirmay, fakat ba zi zararkunanda 	
ʼ
hasharotlargagina tanlab ta sir qiluvchi kimyoviy vositalar, ayniqsa, 	
ʼ
qadrlanadi. Kimyoviy himoya usuliu.da faqatgina zararkunandalarni 
zaharlaydigan moddalardan emas, balki hasharotlar xatti-harakatiga 
ta sir ko rsatuvchi preparatlar — attraktantlar, feromonlar, repellentlar, 	
ʼ ʻ
gormonal preparatlar va boshqa kimyoviy birikmalardan ham 
foydalaniladi. Kimyoviy moddalarning atrof-muhit uchun xavfeizligini 
ularni qo llash usuli va muddatlarini to g ri tanlash bilan ta minlash 	
ʻ ʻ ʻ ʼ mumkin. Kimyoviy himoya usuliu. ni agrotexnik, biologik va boshqa 
usullar bilan birga kompleks olib borish foydali hasharotlarni mumkin 
qadar saklab qolish hamda kimyoviy vositalar sarfini kamaytirish 
imkonini beradi. Bunday tadbirlar tizimi har bir ekin uchun ular 
ekiladigan zona sharoitlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 4 mart 
sanasidagi “Mavjud yer maydonlaridan samarali foydalanish va 2021 yil
hosili uchun qishloq xo‘jaligi ekinlarini oqilona joylashtirish 
to‘g‘risida” gi   121-sonli qaroriga muvofiq, Toshkent viloyatida 2021 yil 
hosili uchun 72 ming gektardan ortiq maydonda g‘o‘za parvarish 
qilinmoqda.
Barchamizga ma lumki, dunyo dehqonchiligida har yili yetishtiriladiganʼ
ekinlarning   kasallik,   zararkunanda   hamda   hasharotlar   bilan   zararlanishi kuzatiladi   va   ularga   qarshi   kurashish   maqsadida   ko‘plab   mablag‘lar
sarflanadi.
Bu   kabi   holatlarni   oldini   olish   maqsadida,   Respublikamizda   ham
o‘simlik   zararkunandalari   va   hasharotlariga   qarshi   kurash   ishlari   olib
borilmoqda. Ushbu tadbirlarning maqbul muddat va me yorlarda, sifatliʼ
amalga oshirilishi  “O‘zagroinspeksiya”  tomonidan  doimiy  nazorat qilib
borilmoqda.
Xususan,   “O‘zagroinspeksi”yaning   Toshkent   viloyati   boshqarmasi
tomonidan   g‘o‘za   maydonlarida   zararkunanda   va   hasharotlarga   qarshi
kurashish ishlari bugungi kunda to‘liq nazoratga olingan.
Jumladan,   viloyatda   zararkunanda   va   hasharotlarga   qarshi   biologik
kurash   ishlarini   amalga   oshirish   maqsadida   37   ta   biolaboratoriyalar
faoliyati tashkil etilgan.
Ushbu   biolaboratoriyalar   tomonidan   mavsum   davomida
426,4   kg   trixogramma,266,3   mln   dona   brakon   hamda
360,7   mln   dona   oltinko‘z   ishlab   chiqarilishi   rejalashtirilgan   bo‘lib,
bugungi   kun   holatiga   90   foiz   trixogramma,   73   foiz   brakon   va   72
foiz   oltinko‘z   biomahsulotlari   ishlab   chiqarilib,   g‘o‘za   maydonlariga
tarqatilgan.
Bundan   tashqari,   viloyatda   zarur   hollarda   g‘o‘za   zararkunanda   va
hasharotlariga   qarshi   kurashish   ishlarini   olib   borish   uchun   kimyoviy
vositalar   zaxirasini   yaratish   ishlari   ham   Inspeksiyaning   viloyat
boshqarmasining to‘liq nazoratida.
Viloyatda   qishloq   xo‘jaligi   ekinlarini   yetishtirishda   zararkunanda   va
hasharotlarga   qarshi   kurashish   bo‘yicha   biomahsulotlar   ishlab
chiqarilishi hamda kimyoviy vositalar zaxirasining yaratilishi, saqlanishi va   qo‘llash   ishlari   ustidan   “ O‘zagroinspeksiya ” ning   Toshkent   viloyati
boshqarmasi   hamda   tuman   bo‘lim   inspektorlari   tomonidan   doimiy
nazorat   tadbirlari   amalga   oshirilib,   o‘tkazilgan   nazorat   tadbirlari
davomida,   yo‘l   qo‘yilgan   kamchiliklar   va   qonunbuzilishi   holatlari
yuzasidan belgilangan tartibda ta sir choralari qo‘llanilishi va aniqlanganʼ
xato-kamchiliklarning bartaraf etilishi ta minlanmoqda.	
ʼ
2.2.Biologik himoya usuli   — (o simliklarni himoya qilishda)—	
ʻ
zararkunanda hasharotlarni yo q qilish yoki ularning sonini qishloq 	
ʻ
xo jaligiga sezilmaydigan darajagacha kamaytirishda tirik 	
ʻ
organizmlardan foydalanish. 6u usulning mohiyati qishloq xo jaligi 	
ʻ
ekinlari chararkunandalari bilan ularning parazitlari hamda yirtqichlari 
(ayniqsa, hasharotlar va kanalar bilan), shuningdek bakterial, 
zamburug li, virusli va aralash kasalliklarni qo zg atuvchilari o rtasI" 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
dagi tabiiy antagonistik qaramaqarshilikdan maqsadga muvofiq 
foydalanishdan iborat. B. h: u.ni ishlab chiqish va tatbiq qilish quyidagi 
yo nalishlarda olib boriladi: akarifag va mikroorganizmlar tabiiy 	
ʻ
populyatsiyalarining foydali faoliyatini o rganish va undan foydalanish; 	
ʻ
foydali organizmlarni saklash, ular sonini ko paytirish va ta sir 	
ʻ ʼ
samarasini oshirish sharoitlarini aniqlash; yirtqich va parazit hasharotlar 
hamda kanalarning yangi turlarini iklimlashtirish; foydali organizmlarni 
yashash areali ichida ko chirish; entomofaglar va akarifaglarni ko p 	
ʻ ʻ
miqdorda sun iy ko paytirish va tabiatga qo yib yuborish (mavsumiy 	
ʼ ʻ ʻ
tarqatish); mikrobiologik preparatlarni qo llash.	
ʻ
Fiziologiya, ekologiya, biokimyo, genetikaza mikrobiologiya sohasidagi
tadqiqotlar Biologik himoya usuli u.ning feromonlar va gormonlar, nur 
bilan hamda kimyoviy sterillash (bepusht qilish), duragaylash,  antibiotiklar va boshqalardan foydalanish bilan bog liq bo lgan yangi ʻ ʻ
istiqbolli yo nalishlarini belgilab berdi.	
ʻ
Bir organizmga qarshi kurashda boshqasidan foydalanishga qadimdan 
urinib kelingan. Mac, Qad. Xitoyda sitrus o simliklari 	
ʻ
zararkunandalariga qarshi yirtqich chumolilarni qo llash sohasida 	
ʻ
muvaffaqiyatli tajribalar o tkazilgan. O zbekistonda Biologik himoya 	
ʻ ʻ
usuli u. rivojiga V. V.   Yaxontov , P. P. Bogush, V. P. Nevskiy, A. N. 
Lujeskiy, M. N. Narziqulov, F. M. Uspenskiy va boshqa katta hissa 
qo shdilar. Biologik himoya usuli u.da samarali natija beradigan 	
ʻ
entomofaglardan— afelinus, psevdafikus, rodoliya, kriptolemus qonli bit
va cherveslarga, telenomus   xasvaga ,   trixogramma   kuzgi tunlam, g o za 	
ʻ ʻ
tunlami va boshqa zararkunandalarga qarshi iqlimlashtirildi.
Biologik himoya usuli u.ning nazariy va amaliy sohasida erishilgan 
yutuqlar bu vositalar (mas, afelinus, psevdafikus,   trixogramma , 
gabrobrakon, fitoseyulyus, dendrobatsillin, entobakterin, bitoksibatsillin 
va boshqalar) turini ko paytirish hamda ularni qo llash hajmini oshirish 	
ʻ ʻ
imkonini berdi.
Entomofaglar sistematikasi, ular tarqalishini o rganish hamda Biologik 	
ʻ
himoya usuli u.ning nazariy asoslarini ishlab chiqish bilan bog liq 	
ʻ
bo lgan tadqiqotlar O zbekiston Fanlar akademiyasi ning i. t. 	
ʻ ʻ
institutlarida olib boriladi. 2000-yilda O zbekistonda 5,079 mln. ga 	
ʻ
maydonda (qayta ishlov berish hisobi bilan) zararkunanda hasharotlarga 
qarshi Biologik himoya usuli u. qo llanildi. Respublika 	
ʻ
qishloq   xo jaligida	
ʻ   Biologik himoya usuli u.ni qo llash bo yicha jahonda	ʻ ʻ
oldingi o rinlarni egallaydi.	
ʻ Zararkunandalar va o'simlik kasalliklariga qarshi kurash tajribasiga 
asoslanib, yillar davomida bir qancha usullar ishlab chiqilgan. Ulardan 
asosiylari agrotexnik, kimyoviy, mexanik va murakkab biologik 
usullardir. Ularning har biri tanlab yoki bir-biri bilan birgalikda 
ishlatilishi mumkin. Bu usullardan foydalanish tabiati ekinlarni 
etishtirish sharoitlari va xususiyatlariga, shuningdek, fermer oldida 
turgan aniq vazifalarga bog'liq.
O'simliklarni himoya qilishning har qanday biologik usullarining 
mohiyati tuproqning tuzilishini yaxshilaydigan va unumdorligini 
oshiradigan, madaniy o'simliklar kasalliklarining rivojlanishi va 
tarqalishining oldini oladigan, hasharotlarni yo'q qiladigan foydali 
organizmlarni sun'iy ravishda ko'paytirish, ulardan foydalanish va saytga
jalb qilishdir.
O‘tgan 10 yil davomida olib borilgan izlanishlar natijasida bog‘dorchilik
va bog‘dorchilik bilan shug‘ullanuvchilar hasharotlar zararkunandalari 
va kasalliklariga qarshi kurashda kimyoviy vositalardan 
foydalanmasdan, ekinlarning yashovchanligini oshirish zaruriyatiga 
duch kelishmoqda. Buning sababi, uy tomorqalarida o'sadigan 
o'simliklarni yo'q qiladigan zararli organizmlar pestitsidlarga ajoyib 
tezlikda qarshilik ko'rsatdi. Bundan tashqari, kimyodan foydalanish 
foydali hasharotlar va o'simliklarga o'ylamasdan zarar etkazishi mumkin,
ularning yo'qolishi yangi xavfli paydo bo'lishi bilan bog'liq.
Biologik usul doirasida zararkunandalar va kasalliklarga qarshi 
kurashning samarali usullaridan biri xavfli zararkunandalarning maxsus 
tanlangan, yashovchan bo‘lmagan shaxslari laboratoriya sharoitida  ko‘paytirilib, qo‘yib yuborilishidir. Bu hasharotlarni oddiy shaxslar 
bilan juftlashtirish nasl bermaydi, zararkunandalar soni keskin 
kamayadi. Olimlar hasharotlarning genetik kodiga ta'sir ko'rsatadigan 
maxsus moddalarni qo'llash orqali yanada sezilarli natijalarga erishdilar.
Hasharotlar zararkunandalari va kasalliklariga qarshi deyarli har bir 
biologik kurash aholini zararlilikning iqtisodiy chegarasi deb ataladigan 
darajadan pastroq saqlashga qaratilgan. Ba'zi hollarda ta'sir to'g'ridan-
to'g'ri populyatsiyadagi shaxslarga amalga oshiriladi, boshqalarida esa 
bilvosita ta'sir hosil bo'lib, zararkunandalarning ko'payish tezligini 
kamaytiradi. Voqea qaysi guruhga tegishli bo'lishi kerakligini aniqlash 
uchun uning aholi sonining o'sishiga qanday ta'sir qilishini aniqlash 
kifoya.
2.4Fitonsidlar yordamida o'simliklarni biologik himoya qilish
Fitonsidlar - biologik   faol moddalar   tirik o'simliklar tomonidan hosil 
bo'lgan, ularning ta'sirida o'sishi va rivojlanishi susayadi yoki 
bakteriyalar, protozoa va mikroskopik zamburug'lar yo'q qilinadi. 
Fitonsidlar - o'simliklar tomonidan chiqariladigan uchuvchi 
moddalarning fraktsiyalari. Ular birikmalar majmuasi (terpenoidlar, 
metabolitlar) sifatida mavjud bo'lishi mumkin. Efir moylari -   xarakterli 
vakillari   fitonsidlar. Ular sanoat usullari yordamida o'simlik 
materiallaridan olinadi. uchun fitonsidlar   biologik himoya   o'simliklar madaniyatlarning 
immunitetini saqlashda, shuningdek, biotsenozlarda tirik 
organizmlarning o'zaro ta'sirida katta rol o'ynaydi. Ba'zi o'simliklarda bu
moddalarning poyasi, barglari, shoxlari yoki tanasi shikastlangandan 
keyin ko'payishi kuzatiladi. Bundan tashqari, biologik zararkunandalar 
va kasalliklarga qarshi kurash vositalari sifatida ishlatiladigan fitonsidlar
masofadan turib harakat qilishi mumkin. Masalan, bularga qarag'ay, 
evkalipt va eman barglari tomonidan chiqariladigan moddalar kiradi .
Bunday   doim yashil , Yerning shimoliy va janubiy yarimsharlarida keng 
tarqalgan bo'lib, mukammal qo'rqitishi mumkin   turli xil   zararkunanda 
hasharotlar. Xorijiy olimlar tadqiqot olib borishdi va evkalipt barglarida 
hidli tabiiy uglevodlar, shuningdek, kiruvchi hasharotlarni qaytaruvchi 
floroglyuksinol hosilalari borligini aniqladilar. Bundan tashqari, ushbu 
komponentlarning nisbati bir xil daraxtning turli qismlari uchun har xil 
bo'lishi mumkin. Tadqiqotchilar bu haqiqatni o'simlikning turli 
qismlaridagi genlar turli moddalarni ishlab chiqarish uchun mas'ul  bo'lganida, genetik mozaitizm natijasi sifatida izohlaydilar. Ushbu o'ziga
xos "o'z-o'zini saqlash mexanizmi" zavod tomonidan ishlab 
chiqilgan   uzoq muddat   uning evolyutsiyasi. Bu zararkunandalarning 
ommaviy bostirib kirishi davrida daraxtlarga fotosintezni davom ettirish 
imkonini beradi.
Hasharotlar va kasalliklarga qarshi biologik kurashda foydalaniladigan 
uchuvchi moddalarning mikroblarga qarshi ta'sir doirasi va kuchi juda 
xilma-xildir. Ma'lumki, masalan, horseradish va qizil qalampir kabi bog 
'ekinlarining fitontsidlari birinchi soniyalarda ko'plab protozoa turlarini, 
shuningdek, bakteriyalar va pastki qo'ziqorinlarni yo'q qilishga qodir. 
Uchuvchi fitonsidlar siliat va hasharotlardan xalos bo'lishga yordam 
beradi. Odamlar uchun zaharli uchuvchi kul va.
Fitontsidlarning hasharotlar zararkunandalari va kasalliklarini biologik 
nazorat qilish uchun himoya funktsiyasi ularning nafaqat yo'q qilish, 
balki istalmagan mikroorganizmlarning ko'payishini bostirish 
qobiliyatida namoyon bo'ladi. Bundan tashqari, bu moddalar ma'lum bir 
o'simlik uchun patogen turlarning antagonistlari sifatida ishlaydigan 
mikroorganizmlarning hayotiy faoliyatini rag'batlantiradi va, albatta, 
kiruvchi hasharotlarni qaytaradi.
Kompost zararkunandalar va kasalliklarga qarshi kurash vositasi sifatida
Umuman olganda, har qanday o'simlik zararkunandalar va kasalliklarga 
qarshi turadi va ekinlarning qarshiligi qanchalik yuqori bo'lsa, ular 
yaxshi rivojlangan va kuchliroqdir. Bu faqat o'simliklar ular uchun mos 
sharoitda bo'lganda va yaxshi oziqlanganda mumkin. Ikkinchisini  yaxshilash uchun kompostni o'g'it sifatida ishlatish ham iqtisodiy, ham 
ekologik nuqtai nazardan eng foydalidir. Bu juda   samarali 
vosita   o'simliklarni kasallik va zararkunandalardan biologik himoya 
qilish uchun.
Har qanday hududda u uchun joy ajratish kerak   kompost to'plami . Shu 
maqsadda siz foydalanishingiz mumkin   yog'och quti   taxminan 1 m3 
hajmli tagliksiz yoki eski   metall bochka - shuningdek, tagliksiz.
Barrel quyosh tomonidan yaxshi yoritilgan va bo'yalgan joyga 
qo'yiladi   quyuq rang :   shuning uchun u yaxshiroq isitiladi va issiqlikni 
saqlaydi. Bir barrelda erdan taxminan 15-20 sm masofada, matkap yoki 
zımba yordamida bir qator teshiklar hosil bo'ladi.
Barrelda kompost hosil bo'lishini tezlashtirish uchun uning tarkibi 
qatlamlarga quyiladi: o'simlik qoldiqlari va oziq-ovqat chiqindilari, 
go'ng, kul va tuproq. Qatlamlar barrel to'lguncha takrorlanadi. Agar 
kerak bo'lsa, idishning tarkibi sug'oriladi, u o'rtacha nam bo'lishi kerak.  To'ldirilgan barrel qoplangan   plastik o'ram   havo olish uchun oldindan 
kesilgan teshiklari bilan mahkamlang.
1 yildan so'ng, barrelning tarkibi yaxshi o'g'itdir. Agar siz bodring yoki 
qovoqni kompostli idishga eksangiz, siz qo'shimcha ravishda shaxsiy 
uchastkani bezashingiz mumkin, konteynerni plyonka bilan yopish shart 
emas. Kompost qutisiga o'simlik ekish ham uning tarkibini quritishdan 
saqlaydi. Bunday idishlarni ikki yoki uchta qulay joyga qo'yish mumkin.
Agar mevalar ajoyib ta'mga ega bo'lishi uchun siz noyob o'g'it olishingiz
kerak bo'lsa, siz tabiatning yomg'ir qurti kabi yaratilishiga e'tibor 
berishingiz kerak.
Boshqa biologik zararkunandalarga qarshi kurash choralari
O'simliklarni himoya qilishning genetik usuli.
Madaniy o simliklarni zararkunandalardan biologik usullar bilan himoyaʻ
qilish kompleksiga genetik usul ham kiradi. Foydalanish   kimyoviy 
moddalar   hasharotlar zararkunandalari sterilizatsiya qilinadi va keyin 
chiqariladi. Biroq, juftlashgandan keyin zararkunandalar nasl qoldirishga
qodir emas.
Ekinlarni himoya qilish uchun biologik yemlar.
Bundan tashqari, biologik yemlar usuli mavjud. Biroq, u hozirda 
rivojlanish bosqichida. Ushbu biologik o'simliklarni himoya qilish 
vositalarining ma'nosi shundaki, zararkunanda kapalakning hidli 
bezlaridan olingan ekstrakt tuzoqqa joylashtiriladi. Hidga jalb qilingan 
erkaklar o'ljaga shoshilishadi, shundan so'ng ular tuzoqqa tushishadi. O'simliklarni himoya qilishning bakterial usuli.
Rossiyada entobakterin muvaffaqiyatli qo'llaniladi - halqali va qarag'ay 
ipak qurtlari, shuningdek, oltin dumlari va do'lana tırtıllarına qarshi dori.
Bundaylarning kamchiligi   biologik chora   zararkunandalarga qarshi 
kurash shundan iboratki, u faqat ko'p sonli hasharotlar bilan va 
infektsiyalangan va sog'lom organizmlar bir-biri bilan faol aloqada 
bo'lsa, kerakli samarani beradi.
O'simliklarni himoya qilishning zoologik usuli.
Muhim biologik usullardan biri zoologik bo'lib, foydali hayvonlar va 
qushlardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Bu usul mamlakatimizda 
ishlab chiqilgan mustahkam nazariy asosga ega. Bundan tashqari, 
Rossiyada hasharotlar zararkunandalari va kasalliklariga qarshi 
kurashning ushbu biologik usulini qo'llashda etarli amaliy tajriba 
mavjud.
To'g'ri va daromadli qishloq xo'jaligini yuritishga qancha 
zararkunandalar xalaqit berishini takrorlash shart emas. Bizning “ilg‘or” 
qishloq xo‘jaligi texnologiyalari davrida rivojlangan mamlakatlarda 
zararkunandalardan hosilning yo‘qotilishi 15-25 foizni, qoloq 
mamlakatlarda esa 65 foizga yetadi. Agar biz ularni u erda va u erda 5% 
gacha kamaytirsak, bu global oziq-ovqat muammosini hal qilish uchun 
etarli bo'ladi - dunyo aholisining 3/4 qismi surunkali ravishda to'yib 
ovqatlanmaydi yoki yaxshi ovqatlanishmaydi. Rossiya Federatsiyasida 
katta maydonlar uchun zararkunandalarga qarshi kurash choralari yaxshi
rivojlangan - SSSR bu borada ilg'or mamlakat edi. Ammo kichik  xususiy iqtisodiyotda o'simlik zararkunandalarini yo'q qilish hali ham 
yomon olib borilmoqda.   samarali usullar   4-100 gektar va 2-3 
gektargacha bo'lgan erlarning yamoqlarida kam qo'llaniladigan yirik 
qishloq xo'jaligi texnologiyalari. Bu holatda fundamental o'zgarishlar 
yo'q, lekin zararkunandalarga qarshi muayyan vositalar va choralarni 
qo'llash tanlovi va tartibi o'zgarib bormoqda. Qanday aniq - bu masala 
asosan ushbu nashrga bag'ishlangan.
Tashkiliy tadbirlar
Kichkina xususiy uy xo'jaligida er birligiga to'g'ri keladigan 
zararkunandalarga qarshi kurash katta maydonlarni tizimli nazorat 
qilishdan ko'ra qimmatroqdir, ammo qo'l mehnatining o'ziga xos (birlik 
maydoniga) arzonligi tufayli xarajatlarni kamaytirishning ko'proq 
usullari mavjud. Bu holat talab qiladi   to'g'ri tashkil etish   o'simliklarni 
zararkunandalardan himoya qilish, bu katta maydonlar uchun juda 
yaxshi. Buni amalga oshirish uchun, birinchi navbatda, freeloaderlarning
zararliligi ustuvorliklarining o'zgarishini hisobga olish kerak; 
ikkinchidan, ularga qarshi kurashni tashkil etishning saytning erdan 
foydalanish tartibiga bog'liqligi. Dushmanlarning ustuvorliklari
Kichkina chiziqli chiziqda zararkunandalarning ustuvorliklari ular 
keltiradigan zarar darajasiga qarab sezilarli darajada o'zgaradi. Katta 
maydonlarda, masalan, zararkunandalarning ko'payish joylarini bostirish
va shu bilan ekinlar va plantatsiyalarni profilaktik davolash xarajatlarini 
kamaytirish mumkin. Ammo agar siz Kolorado kartoshka qo'ng'iziga 
qarshi kurashda o'zingizni ortiqcha ishlasangiz va shu bilan birga 
qo'shningiz o'tgan yilgi kartoshkadan olingan jirkanch hidli suyuq 
mahsulotni qattiq qamchilasa, unda sizning harakatlaringiz behuda. Shu 
bilan birga, katta maydonlarni biohimoya qilish zararkunandalarni yo'q 
qiladigan hasharotlar uchun pitomnik-hasharotlar va ularni ko'chirishni 
tashkil etish kabi qimmat tadbirlarni talab qiladi; foydali hasharotlarni 
kichik maydonga osongina va bepul jalb qilish mumkin, quyida 
ko'ring.   Murakkab kurash   kichik maydonlarda zararkunandalar bilan 
kurashish ham murakkab, ham "chiziqdagi chiziq" - saytda turli xil 
ekinlarni etishtirish bilan osonlashadi. Bir tomondan, bu murakkab hayot
aylanishiga ega zararkunandalarga uzoq masofalarga ko'chishsiz uni 
yakunlash imkonini beradi. Boshqa tomondan, bir xil hosildor 
o'simliklarni to'g'ri ekish orqali bir xil zararkunandalar og'ir va hatto 
o'simliklarni yaratishi mumkin.   chidab bo'lmas sharoitlar   mavjudlik.
Ushbu va boshqa unchalik ahamiyatsiz bo'lgan omillar bilan bog'liq 
holda, turli xil tizimli guruhlardagi o'simliklarning zararkunandalari 
kichik xususiy hududda etkazadigan zarar darajasiga qarab quyidagi 
tarzda taqsimlanadi:
1. Artropodlar: hasharotlar va araxnidlar (kanalar) - 75-85% va 95% gacha; 2. Quruqlik mollyuskalari (shlaklar, salyangozlar) - 12-17%;
3. Umurtqalilar (sutemizuvchilar, qushlar, sudraluvchilar) - 5-15%
4. Boshqa hayvon organizmlari - qolganlari.
Artropodlar haqida nimalarni bilishingiz kerak
Deyarli barcha quruqlikda yashovchi artropodlar, ba'zan juda murakkab 
hayot tsikllarida, dam olish bosqichiga ega (tuxum, ma'lum yoshdagi 
lichinka, pupa yoki ba'zan kattalar naslchilik bosqichi - kattalar)   noqulay
sharoitlar . Uyqusiz fazada zararkunandalar juda kam himoyasiz; ba'zilari
kosmik sovuqda vakuumda omon qolishga qodir va yadroviy 
reaktorning birlamchi konturida nurlanish dozalariga bardosh bera oladi.
Ammo uyqu fazasidan uyg'ongandan so'ng va uning metamorfozidan 
keyin bir muncha vaqt o'tgach, zararkunandalar juda zaif bo'lib 
qoladilar.
O'rta kengliklarda uxlab yotgan fazalarning uyg'onishi bahorgi uyg'onish
va o'sha paytda osongina mavjud bo'lgan ozuqa moddalari bilan to'lib-
toshgan o'simliklarning shira oqimining boshlanishi bilan aniq vaqtga 
to'g'ri keladi. Shu sababli, kichik hududda zararkunandalardan bahorgi 
profilaktik davolash texnologik jihatdan ancha sodda, samaraliroq 
bo'ladi va epidemiya paytida yozda shoshilinch davolashga qaraganda 
arzonroq dori-darmonlarni kamroq iste'mol qilishni talab qiladi, rasmga 
qarang: Hasharotlarning xususiyatlari
Hasharotlarda   hayot sikli   aniq ko'rinadigan jinsiy belgilarga ega 
bo'lmagan oziqlanish (lichinka) va generativ-tarqalish (kattalar) 
fazalariga bo'linadi.  To'liq metamorfozga uchragan yuqori hasharotlarda 
(Insecta-Holometabola), shuningdek, aniq belgilangan dam olish 
bosqichi - pupa mavjud. Lichinka, qoida tariqasida, uzoq jigar bo'lib, 
ko'payish uchun ozuqa moddalarini to'playdi va shuning uchun 
ochko'zdir. Shuningdek, u juda ko'p ayniqsa zararli turlarda (oq 
kapalaklar, kuya, kuya, barg qurtlari) qishlaydi va qo'g'irchoq qurt 
lichinkasining kattalar kapalakga aylanishida faqat himoya pilla 
hisoblanadi. Imago uzoq umr ko'rmaydi; ba'zi turlarda (mayflies) - bir 
soat va hatto bir daqiqadan kamroq. Ko'zda imago paydo bo'lish davri 
yoz deb ataladi; Lichinkalar ko'pincha yashirincha yashaydilar yoki 
o'zlarini yashirishga harakat qiladilar yoki zaharli sekretsiyalar bilan 
himoyalangan. Parvoz vaqtida kattalar jinsiy a'zolarning shakllanishi 
uchun zarur bo'lgan kichik qo'shimcha ovqatni qidiradi va iste'mol 
qiladi; ko'p turlarining erkaklari va ba'zilarining urg'ochilari umuman 
ovqatlanmaydi. Jinsiy jihatdan etuk kattalar darhol juftlashish uchun  sheriklar izlay boshlaydilar va urg'ochilar juftlashgandan keyin tuxum 
qo'yishni boshlaydilar. Jinsning davom etishini ta'minlab, kattalar 
ko'pincha o'lishadi; kattalar qishlaydigan va qayta-qayta ko'payadigan 
turlar kam uchraydi. Bu erdan bog'da zararkunandalarga qarshi 
kurashning eng muhim tamoyillari va xususiyatlariga amal qiling:
III.Xulosa
Yuqoridagi tashkiliy chora-tadbirlarga muvofiq, zararkunandalarga 
qarshi kurashning o'ziga xos usullari ularning narxini, murakkabligini va
jismoniy mehnat zichligini oshirish, qisqa muddatli va uzoq muddatli 
samaradorlik bilan birgalikda, shuningdek zararkunandalarga qarshi 
kurash vositalarining ta'siridan kelib chiqqan holda tanlanadi. 
mahsulotlarning sotilishi va ozuqaviy sifati:
 Agrotexnik - qo'shimcha moliyaviy xarajatlar talab qilinmaydi. 
Mehnat xarajatlari sezilarli, ammo ular o'z vaqtida sezilarli darajada 
uzaytiriladi va saytga g'amxo'rlik qilish bo'yicha ishlarning umumiy 
fonida ajralib turmaydi. Qisqa muddatli (mavsum ichida) ta'sir yo'q, 
lekin uzoq muddatli ta'sir kuchli, uzoq muddatli va barqaror. Post-
effekt bor: to'g'ri o'stirilgan, ammo keyinchalik 3-5 yilgacha tashlab 
ketilgan sayt.   Salbiy ta'sir   mahsulot sifati bo'yicha №; ijobiy kuchli.
 Biokimyoviy - qimmat, lekin qisqa muddatli va uzoq muddatli ta'sir 
ko'rsatadi. Mehnat xarajatlari kichik, ishchining yuqori malakasi 
talab qilinmaydi. Mahsulotlarga ijobiy ta'sir ko'rsatmaydi; salbiy 
katta (va juda qimmat) dozani oshirib yuborish yoki butunlay 
savodsiz foydalanish bilan mumkin.  Kimyoviy - biokimyoviylarga qaraganda arzonroq, lekin unchalik 
emas. Kimyoviy zararkunandalarga qarshi kurash uchun preparatlar 
biokimyoviylarga qaraganda ancha arzon bo'lsa-da, ulardan ko'p 
marta ko'proq talab qilinadi. Murakkablik va mehnat zichligi yuqori, 
vaqtga to'plangan. Xodimdan jiddiy malaka talab qilinadi. 
Mahsulotga ijobiy ta'sir ko'rsatmaydi; kichik chiziqlar (shu jumladan
sayt ichida) sharoitida salbiy muqarrar.
 Biologik - o'rta kuchli qisqa muddatli va uzoq muddatli ta'sirlarni 
berish; zararkunandalarning hujumlaridan qutqarmaydi. Ikkala ta'sir 
ham beqaror, ammo boshqa vositalarning narxini sezilarli darajada 
kamaytiradi va ularning samaradorligini oshiradi. Ishchidan har 
ikkala zararkunandalar va ularning tabiiy dushmanlari biologiyasini 
yaxshi bilish talab etiladi. Mahsulot sifatiga ta'siri yo'q. Mehnat 
intensivligi past, lekin umumiy fonda sezilarli yoki yuqori qisqa 
muddatli, pastga qarang.
 Mexanik - ko'p mehnat talab qiladigan, o'ta samarasiz. Ba'zi hollarda
foydali bo'lishi mumkin, quyida ham ko'ring. IV.Foydalanilgan adabiyotlar
 Yaxontov V. V., O rta Osiyo qishloq xo jaligi o simliklari va ʻ ʻ ʻ
mahsulotlari zararkunandalari va ularga qarshi kurash, T., 1953;   Selskoxozyaystvennaya entomologiya, M., 1976; Pospelov S.M., 
O simliklarni himoya qilish, T., 1978; ʻ
 O zbekiston Respublikasida ishlatish uchun ruxsat etilgan 
ʻ
o simliklarni himoya qilish vositalari ro yxati, T, 2003.
ʻ ʻ
Sulton Alimuhamedov, Murodjon Rashidov.

Mavzu: Dorivor o’simliklarning kasalliklari va zararkunandalari va ularga qarshi kurash chora tadbirlari. MUNDARIJA I.KIRISH ………………………………………………………...………2 II.Asosiy qism……………………………………………………….……3 2.1 Kimyoviy himoya usuli………………………...…………… 4-9 2.2 Biologik himoya usuli…………………………….………… 10-11 2.3 Zararkunandalar va o'simliklar kasalliklariga qarshi kurash usullari .………………………………………………………………….. 12-22 2.4 Fitonsidlar yordamida o'simliklarni biologik himoya qilish ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… III.Xulosa………………………………………………….……….23 IV.Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………24

KIRISH O zbekiston Respublikasida O simliklarni himoya qilishq. sohasidagi ʻ ʻ davlat boshqaruvi va nazorati O zbekiston Respublikasi Qishloq va suv ʻ xo jaligi vazirligi, Sog liqni saqlash vazirligining Davlat ʻ ʻ sanitariyaepidemiologiya xizmati, Tabiatni muhofaza qilish davlat qo mitasi va boshqalar davlat boshqaruvi organlari tomonidan amalga ʻ oshiriladi. O zbekiston Respublikasining "Qishloq xo jaligi ʻ ʻ o simliklarini zararkunandalar, kasalliklar va begona o tlardan himoya ʻ ʻ qilish to g risida" Qonuni (2000-yil 31 avgust) O simliklarni himoya ʻ ʻ ʻ qilishq.ni ta minlash, O simliklarni himoya qilishq. vositalarining inson ʼ ʻ sog ligiga, atrof muhitga zararli ta sirining oldini olish bilan bog liq ʻ ʼ ʻ munosabatlarni tartibga soladi.Hosilni samarali himoya qilishga zararkunanda va kasalliklarning rivojlanishi hamda ko payishi ʻ prognozini tuzish, zararkunandalar miqsori hamda kasalliklar o chog ini ʻ ʻ o z vaqtida aniqlash maqsadida ekin, ko chatlarni, shuningdek, begona ʻ ʻ o tlarni tekshiruvdan o tkazish, turli usul va vositalar qo llab ʻ ʻ ʻ o simliklarga ishlov berish kabi choratadbirlar sistemasini rejali ravishda ʻ qo llab erishiladi. Zararkunanda, kasalliklar va begona o tlarga qarshi ʻ ʻ bir qancha kurash usullari qo llanadi. O simliklarni agrotexnik himoya ʻ ʻ usuli tashkiliyxo jalik va ekinlar parvarishining texnik usullari, ʻ shuningdek, qishloq xo jaligi mahsulotlarini saqlash yo llari, ya ni ʻ ʻ ʼ zararkunandalarning ko payishi va to planishi, kasalliklarning ʻ ʻ rivojlanishiga qarshi kurash usullari (ekish muddati va usullari, tuproqqa ishlov berish, o g it solish normalari, begona o tlarga qarshi kurash, ʻ ʻ ʻ almashlab ekish, melioratsiya)ni o z ichiga oladi. Mexanik va fizik ʻ

himoya usullarita zararkunandaning qishloq xo jaligi o simliklari ichiga ʻ ʻ kirishiga qarshilik qiluvchi usullar (zararkunandani tutib olish, kuydirish, muzlatish, suv bostirish, elektr toki ta sirida yo q qilish va ʼ ʻ shu kabilar) kiradi. Zararkunandalarni jalb etib, so ngra nobud qilish ʻ uchun yorug lik tutqichlari, shuningdek, organik birikmalar — ʻ attraktantlardai foydalaniladi. 2.1Kimyoviy himoya usuli (o simliklar himoyasida) — o simlik ʻ ʻ zararkunandalari, kasalliklari va begona o tlarga qarshi kurashda ʻ kimyoviy moddalardan foydalanish. Jahon qishloq xo jaligida 1945- ʻ yildan keyin bir qator samarali preparatlar yaratilishi bilan keng qo llanila boshladi. Kimyoviy himoya usuliu.da faqatgina xo jalik ʻ ʻ hamda sanitariya-gigiyena jihatdan aprobatsiyadan o tgan va Davlat ʻ komissiyasi ruxsat etgan pestitsidlar qo llaniladi. Bu tadbirlarga rioya ʻ qilish qishloq xo jaligi mahsulotlarida pestitsidlarning butunlay ʻ qolmasligini yoki ular miqdorining yo l qo yilgan darajadan ortib ʻ ʻ ketmasligini ta minlaydi. O zbekistonda dehqonchilikning har bir ʼ ʻ tarmog i uchun kimyoviy vositalarni qo llash tadbirlari, ya ni har bir ʻ ʻ ʼ preparatning sarf me yori, ishlov berishni boshlash hamda tugatish ʼ muddatlari va takrorlash soni belgilangan. Kimyoviy himoya usuliu.da ko riladigan tadbirlar 2 xil bo ladi: oldini olish va zararkunandalarni ʻ ʻ yo q qilish. Oldini olish tadbirlari zararkunanda organizmlar ʻ o simliklarni shikastlamasdan oldin o tkaziladi (urug likni dorilash, ʻ ʻ ʻ kimyoviy preparatlarni ekish bilan birga yerga solish va boshqalar); bu maqsadda foydalaniladigan pestitsid o z ta sir kuchini qo llanilgandan ʻ ʼ ʻ

keyin ma lum muddat saqlab turishi kerak. 3ararkunandalarni yo q ʼ ʻ qilishga qaratilgan tadbirlar o simlikni shikastlay boshlagan ʻ zararkunandalarga qarshi amalga oshiriladi. Buning uchun ishlov berishni butun ekin maydonlari yoki daraxtzorlarda optimal muddatlarda o tkazish zarur. Kimyoviy himoya usuliu.dan to g ri foydalanish uchun ʻ ʻ ʻ zararkunandalar sonini muttasil hisobga olish amalga oshiriladi, shuningdek, zararkunanda va kasalliklarning rivojlanishi hamda ko payishi prognozi tuziladi, ularning zarar keltirish imkoniyati darajasi ʻ aniqlanadi, himoya tadbirlarining samaradorligi baholanadi. Zararkunandalar keng tarqalgan joylarda Kimyoviy himoya usuliu. tadbirlari ulardan boshqa samarali himoya choralari bo lmagandagina ʻ o tkaziladi. ʻ Pestitsidlardan uzoq vaqt va ilmiy asoslanmai turib foydalanish salbiy oqibatlarga olib kelishi — biotsenoz muvozanati buzilishi, atrof-muhit ifloslanishi, zararkunandalarda bir yoki bir guruh kimyoviy moddalarga nisbatan chidamlilik vujudga kelishi va natijada qarshi kurash samaradorligi keskin kamayishi mumkin (O zbekiston paxtachiligi ʻ tarixida butifosda foydalanish bo nga misol bo ladi). Dehqonchilikda ʻ ʻ foydali organizmlarga zarar keltirmay, fakat ba zi zararkunanda ʼ hasharotlargagina tanlab ta sir qiluvchi kimyoviy vositalar, ayniqsa, ʼ qadrlanadi. Kimyoviy himoya usuliu.da faqatgina zararkunandalarni zaharlaydigan moddalardan emas, balki hasharotlar xatti-harakatiga ta sir ko rsatuvchi preparatlar — attraktantlar, feromonlar, repellentlar, ʼ ʻ gormonal preparatlar va boshqa kimyoviy birikmalardan ham foydalaniladi. Kimyoviy moddalarning atrof-muhit uchun xavfeizligini ularni qo llash usuli va muddatlarini to g ri tanlash bilan ta minlash ʻ ʻ ʻ ʼ

mumkin. Kimyoviy himoya usuliu. ni agrotexnik, biologik va boshqa usullar bilan birga kompleks olib borish foydali hasharotlarni mumkin qadar saklab qolish hamda kimyoviy vositalar sarfini kamaytirish imkonini beradi. Bunday tadbirlar tizimi har bir ekin uchun ular ekiladigan zona sharoitlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 4 mart sanasidagi “Mavjud yer maydonlaridan samarali foydalanish va 2021 yil hosili uchun qishloq xo‘jaligi ekinlarini oqilona joylashtirish to‘g‘risida” gi 121-sonli qaroriga muvofiq, Toshkent viloyatida 2021 yil hosili uchun 72 ming gektardan ortiq maydonda g‘o‘za parvarish qilinmoqda. Barchamizga ma lumki, dunyo dehqonchiligida har yili yetishtiriladiganʼ ekinlarning kasallik, zararkunanda hamda hasharotlar bilan zararlanishi