Ixtisoslashgann tizimlar

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

700.28125 KB

Ko'chirib olish

“Ixtisoslashgann tizimlar”
Reja:
Kirish.
1. Matlab tizimi. Amaliy dasturlar paketi
2. Mat h ca d dasturi
3. Power Point muharriri
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish
Axborot asri deya e’tirof etilayotgan bugungi kunimizda axborot
kommunikatsiya tizimi izchil rivojlanishda davom etmoqda. Bugun zamonaviy
axborot texnalogiyalarisiz hayotimizni tasavvur etib bo’lmaydi. Mamalakat
darajasida soha rivoji muhim omillardan biriga aylangan. Shu bois ham
mamlakatimizda telekommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirishga alohida e’tibor
qaratib kelinmoqda. Ayniqsa sohani xalqaro andozalarda mexanizasiyalashtirish va
rivojlantirish ustuvor yo’nalishlar sifatida belgilab olingan. Prezidentimizning
”O’zbektelekom” aksiyadorlik kompaniyasi telekommunikatsiya tarmoqlarini
yanada rivojlantirish va modernizasiya qilish chora-tadbirlari to’g’risida” Qarori
bu borada dasturilamal bo’lib xizmat qilmoqda. Amaliy harakatlar natijasida
yurtimizning olis mintaqalarida axborot resurslarini yaratish va undan foydalanish
samaradorligi oshirilmoqda.
O’zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to’g’risida»gi qonunini
bajarish maqsa-dida Xalq ta’limi, Oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirliklari
tomonidan qator me’yoriy hujjatlar va dasturlar ishlab chiqilib, qabul qilingan edi,
shuningdek axborot tarmog’ini shakllantirish, axborot resurslarini yaratish va
AKTni ta’lim jarayonida qo’llash bo’yicha chora-tadbirlar amalga oshirildi.

Mutaxasisliklarga ixtisoslashgan Tizimlar va dasturlar
Matlab - bu shunday interfaol (bevosita) tizimki, undagi asosiy ob'yekt
bo’lgan massivning o’lchamarini aniq yozish talab qilinmaydi. Bu esa juda ko’p
hisoblashlarni(vektor, matritsa ko’rinishidagi) tez vaqtda yechish imkonini beradi.
Shuning uchun Matlabda xotirani dinamik taqsimlash evaziga S va Fortran
tillaridagiga Q araganda amallar bajarish osonroq kechadi. Matlab tizimi bu ham
amaliyot mu h it, ham dasturlash tilidir. Tizimning eng kuchli tomonlaridan biri bu
Matlab tilida ko’p marta foydalaniladigan dasturlar yozish mumkin.
Matlab tizimining yordam laxjasidan foydalanish mumkin va Adobe
Acrobat yordamida PDF formatda chop qilish mumkin. Adobe Acrobat
tahrirlovchisi matnni har xil shriftlarda, grafika va tasvirlar bilan kitobni o’qish
imkonini beradi.
Agarda Komp’yuter Internet tarmog’iga ulangan bo’lsa, Matlab tizimi
varag ’ iga chiqish mumkin.
Amaliy dasturlar paketi
Matlab tizimida amaliy dasturlar paketi mavjud:
 Notebook
 Symbolic Mathematics Toolbox
 Control Systems Toolbox
 Signal Processing Toolbox
Matlab tizimining dastur ta'minoti tarkibiga "tirik" kitob (MS Word
tahrirlovchisi muxitidan) yaratish uchun yangi vosita qushilgan. Amaliy dasturlar
paketi Notebook shunday vositadir. Amaliy dasturlar paketi Notebook muxitida
yaratilgan hujjat M-kitob deb ataladi. M-kitobda matnlar, Matlab tizimi buyruqlari
va ularning bajarilih natijalari joylashgan. M-kitobni yaratish yoki tahrirlashda
Word tahrirlovchisi M-book maxsus shablonidan foydalanadi. Bu shablon Word
tahrirlovchisi xujjatidan Matlab tizimiga kirish va uni formatlashni boshqarish
imkonini beradi. Amaliy dasturlar paketi Notebook bilan ishlash uchun Word
tahrirlovchisini yuklah kerak va yangi M-kitob ochish yoki mavjud M-kitobni
tahrirlash kerak. Word tahrirlovchisi xujjatini M-kitobga aylantirish mumkin.

M-kitobga matn kiritish Word tahrirlovchisida matn kiritishdan fark kilmaydi.
Matlab tizimi buyruqlari va operatorlarini yozish uchun maxsus kataklardan
foydalaniladi. Bu buyruq va operatorlarni matn ichida ham joylashtirish mumkin.
M-kitob bilan ishlashda amaliy dasturlar paketi Notebookning Quyidagi
buyruqlaridan foydalanish mumkin:
 Define Input Cell (kiritish yacheykasini yaratish)
 Define Autolnit Cell (avtostart yacheykasini yaratish)
 Define Calc Zone (hisoblash zonasini yaratish)
 Undefine Cells (yacheykani matnga akslantirish)
 Purge Output Cells (chiqarish yacheykasini uchirish)
 Group Cells (ko’p satrli kiritish yacheykasini yaratish)
 Ungroup Cells (yacheykalar guruxini kiritish yacheykasiga akslantirish)
 HideFShow Cell Markers (yacheyka markerlarini yashirishG`ko’rsatish)
 Toggle Graph Output for Cell (grafika chiqarishni ta’qiqlash G`ruxsat
berish)
 Evaluate Cell (yacheykani hisoblash)
 Evaluate Calc Zone (zonani hisoblash)
 Evaluate M —book (M —kitobni hisoblash)
 Evaluate Loop (kiritish yacheykasini takrorlashda hisoblash)
 Bring MATLAB to Front (Matlab buyruqlar darchasini 1—bo’lib
kurinadigan xolga keltirish)
Notebook Options (M—kitobdagi hisoblash natijalarini terminalga
chiqarishni boshqarish) Matlabni yuklash uchun PC yoki Maye da Matlab belgisi
ustida sichqonchaa ko’rsatkichini ikki marta bosish kerak. Uni Unix tizimida
yuklash uchun amaliyot tizim satrida Matlab buyruqini berish kerak. Matlabdan
chiqish uchun Matlab satrida quit buyrug’ini berish kerak.
M-fayllar

Matlab tili kodlarini uz ichigi olgan fayllar M — fayllar deb ataladi. M —
fayllarni yaratishda matn tahrirlovchilaridan foydalaniladi. M — fayllarning ikkita
turi mavjud:
• Stsenariylar;
• Funktsiyalar.
Stsenariylar kiruvchi va chikuvchi argumentlarga ega emas, ular ko’p marta
bajarilishi kerak bo’lgan qadamlar ketma—ketligini avtomatlashtirish uchun
qo’llaniladi.
Funktsiyalar kiruvchi va chiquvchi argumentlarga ega. Matlab tili
(funktsiyalar kutubxonasi, amaliy dasturlar pa keta) imkoniyatlarini kengaytirish
uchun qo’llaniladi.
Boshqariluvchi grafika
Matlab sirtlar, chiziqlar va boshka grafik ob'yektlarni uzlashtirish va yaratish
imkonini beruvchi past darajadagi funktsiyalar majmuasini takdim qiladi. Bu tizim
boshkariluvchi grafika (Handle Graphics) deyiladi. Grafik ob'yektlar — bu
Matlabdagi boshkariluvchi grafika tizimining bazis elementlaridir. Ular iyerarxik
daraxt tuzilishli ko’rinishda bo’ladi. U orqali grafik ob'yektlar bog’lanishini ko’rish
mumkin. Bosh q ariluvchi grafika ob'yektlarining 10 ta ko’rinishi mavjud:
• Root
• Figure
• Uicontrol
• Axes
• Uimenu
• Image
• Line
• Surface
• Text
• Light
H ap bir grafik ob'yekt o’zining papsPe(manipulyator) deb ataluvchi
identifikatoriga ega. Bu identifikatorni Matlab ob'yekt yaratilganda kushib kuyadi.

Ayrim grafiklar, hasalan, bir nechta egri chizi q lar grafiklari, har biri uz
identifikatoriga ega bo’lgan ob'yektlardan tashkil topadi. Barcha ob'yektlar
xossalarga ega. Bu xossalar uni ekranga qanday chiqiishni aniqlab beradi.
Matlab tizimi operatorlari
Matlab tizimining operatorlari uchta kategoriyaga bo’linadi:
• arifmetik operatorlar — hisoblashlarni bajaradi va arifmetik ifodalarni
tuzish imkonini beradi.
• munosabat operatorlari — sonli operandlarni solishtirish imkonini beradi.
• mantiqiy operatorlar — mantiqiy ifodalarni tuzish imkonini beradi.
Arifmetik operatorlarning bajarilish tartibi:
1. (.’)(.^)(‘)(^)
2. (Q) (-)
3. (.*)(.G`) (.g`) (*)(G`) (g`)
4. (Q) (-)
5. (:)
Matlab tizimining arifmetik operatorlari bir xil ulchovli massivlar bilan
ishlaydi. Vektorlar va tutri turtburchakli massivlar uchun ikkala operand ham bir
xil ulchovga ega bo’lishi kerak (skalyarlar bundan mustasno). Munosabat
operatorlari: <><q>q qq ~ q
Munosabat operatorlari teng ulchovli ikkita macsivni elementlari buyicha
solishtirishni bajaradi. Vektorlar va tutri turtburchakli massivlar uchun ikkala
operand ham bir xil ulchovga ega bo’lishi kerak (skalyarlar bundan mustasno).
Manti q iy operatorlar: & | ~
Manti q iy operatorlar teng ulchovli massivlarni elementlari buyicha
solishtirishni amalga oshiradi. Vektorlar va tugri turtburchakli massivlar uchun
ikkala operand ham bir xil ulchovga ega bo’lishi kerak (skalyarlar bundan
mustasno).
Mathcad
Mathcad — universitet professor—o’qituvchilar, stajyorlar, tadqiqotchilar,
aspirantlar, talabalar, texnik muhandislar, fiziklar, qolaversa barcha kasb egalari

uchun hisoblash ishlarni bajaruvchi dastur ta'minoti hisoblanadi Bu dastur bilan
turli kasb egalari uz soxasi buyicha masalalarni hal etishi va kerakli grafiklarni,
diagrammalarni olishlari mumkin. Mathcad dasturini boshqacha qilib aytganda
dasturlash tili deyish mumkin.
Mathcadda matematik tenglamalarni qog’ozga qanday yozilsa, ekranga ham
shunday yoziladi. Bir vaqtning uzida natijalarni ham olish mumkin. Foydalanuvchi
bema'lol tenglamalariga ham izoh yozishi, 2 va 3 ulchovli grafiklarni ham chizishi
mumkin. Mathcad afzal tomonlaridan biri murakkab hisoblashlarni bajara olishi
imkoniga ega. Foydalanuvchi masalasini, maqolasini, qolaversa barcha ilmiy
ishlarini tayyorlashda ularni formatlash va chiroyli ko’rinishga keltirishda Mathcad
ko’p imkoniyat yaratib beradi.
Mathcad dasturini ishga tushirish
Mathcad dasturini ishga tushirish uchun Pusk >
Programmo`>Mathsoft>Mathcad 2001 Professional buyrug’i berilsa ekranda
ko’rsatilgan darcha hosil bo’ladi:
Asboblar paneli
Ekrandagi darchada dasturning turli xil panellar ko’rsatilgan. Bu
panellarning vazifasidan kelib chiqqan holda ularning har biri nomlanadi, Misol
uchun Calculation paneli yordamida hisoblash ishlarini bajariladi. Graph paneli
yordamida turli xil grafiklar chiziladi. Bu Graph panelini Insert tavsiyanomasidagi
Graph bo’limidan ham ishga tushirish mumkin.

Mathcad dasturdagi Insert tavsiyanomasining ko’rinishi
Bu panellarda knopkalar mavjud bulib, bu kinopkalarda esa grek harflar,
hisoblashlar, grafiklar, operatorlar va simvollar joylashtirilgan. Ular ustida
qisqacha qilib Quyidagilarni keltirib o ’tish mumkin.
1. Graph paneli
Bu paneldan quyidagi turdagi grafiklar chiziladi :
— x va u koordinatalar (2 ulchovli) buyicha
- qutb buyicha
- yuza buyicha
- kontur buyicha
- 3 ulchovli grafik buyicha
- vektor buyicha
2. Matrix paneli
By panelidagi knopkalaridan matritsa, x ning har xil o’brinishlari ,
modullarni chizish mumkin.
3. Greek paneli
Bu panel yordamida grek harflarini yozish mumkin.
4. Calculator paneli

Bu panel bilan zsa hisoblash ishlarini bajarish mumkin, shu bilan birga yana
math, modifier, boolean, evalution va programming panellari mavjud.
Ikki o’lchovli grafikni chizish
Misol sifatida sin(x) ning grafigi chizish mumkin. Funktsiyaning, ifodaning,
x va u ga 6 OFAHK berilganlarning grafigini chizish uchun Mathcad darchasidagi
biror joyga sichqonchaa olib borib, chap knopkasini bosiladi va shu joyda kursor 4
ko’rinishga utadi. Insert tavsiyanomasini tanlab, Graph vertikal tavsiyanomadan X
— Y grafik bo’limini tanlanadi. Ekranda Quyidagi ramka hosil bo’ladi:
Bu ramka ichida kursor turgan joyga funktsiyaning ung qismiga sinx
yoziladi. Enter klavishi bosilgandan keyin, av tomatik ravishda funktsiyaning
grafigini chizadi.
sin(x) funktsiyaning grafigi.
Grafikning ulchamini o’zgartirish uchun sichkenchaning ko’rsatkichini
grafikni ustiga olib borib, chap klavishini bosiladi. Grafikning hamma tomonlarida
ramka va uning chetlarida kora kichkinagina kvadratlar paydo bo’ladi. Shu
kvadratlari ustiga sichkonning ko’rsatkichini olib borish kerak, birdaniga
ko’rsatkichning ko’rinishi o’zgaradi. Sungra esa sichqonchaaning chap knopkasi
bosiladi va knopkani quyib yubormay grafikning ulchamini o’zgartirish mumkin.
Yozgan va chizilgan grafiklarni ixtiyoriy joyga olib borish uchun sichqonchaani

ular ustiga bosilsa ko’rsatkich odamning kul shakliga o’zgaradi. Yana chap
k no pkani bosib kerakli joyga olib borib quyiladi.
Bir hujjatda bir necha funktsiyalarning grafiklarini chizish ham mumkin.
Ekranga funktsiyalarni oldindan yozib olish kerak. So’ngra zsa
Insert
tavsiyanomasidagi Graph bo’limi tanlanadi va grafiklardan x va u koordinatalar (2
o’lchovli) buyicha grafik ishga tushiriladi va e kranda koordinatali grafik hosil
bo’ladi. Ramkani ichidagi kursor turgan joylarga x,u funktsiyalar yoziladi va Enter
klavishi bosiladi . Birinchi grafik hosil bo’ladi. Yana Insert tavsiyanomasidagi
Graph bo’limiga o’tiladi va grafiklardan ?utb buyicha grafik ekranga chihariladi
va funktsiya oldingidek yozilsa Quyidagi grafik hosil qilinadi:
Funktsiyalarnin
g grafiklari
Uch o’lchovli grafikni chizish
2 uzgaruvchili va 3 uzgaruvchili funktsiyalarning grafiklarni turli xil
ko’rinishda chizish mumkin.
Misol sifatida 2 uzgaruvchili funktsiyaning grafigini chizish mumkin. M ni
20gacha tenglab, x va u lar uchun i va j lar ni 0 dan M gacha deb olinadi. So’ngra
zsa x va u larni sin(x.y) ni qiymatlarini M matritsaga tenglab ekranga yoziladi.N 20  0 2 
N 2 
r  cos   1 
x   r cos    
y   r sin    
0
30
60 90 120
150
180
210
240 270 300
330
60
40
20
0 2

1 0 1 2 2
1
0
1
2
y()
x()

Sungra zsa Insert tavsiyanomasidagi Graph bo’limi tanlanadi va grafiklardan 3
ulchovli grafik ishga tushiriladi. Ekranda 3 ulchovli koordinatali ramka hosil
bo’ladi. Kursor turgan joyga M ni yozish orqali, rasmda ko’rsatilgan grafikni hosil
qilish mumkin:
sinx funktsiyaning 3 ulchovli grafigi
Power Point muharriri
Muharrirlar deb matnlar, grafik
ma'lumotlar va illyustratsiyalarni yaratish
va o’zgartirtishlar uchun mo’ljallangan ADPga aytiladi.
Ular asosan firmada hujjat aylanishini avtomatlashtirish uchun
mo’ljallangan. Muharrirlarni o’z Funksional imkoniyatlariga ko’ra matnli, grafik,
nashriy tizimlarga bo’lish mumkin.
Tekstli(matnli) muharrirlar matnli axborotni qayta ishlash uchun
mo’ljallangan.
Grafik muharrirlar diagramma, illyustratsiya, chizma va jadvallarni o’z
ichiga olgan grafik hujjatlarni qayta ishlash uchun mo’ljallangan.
POWER POINT prezentatsion (taqdimot ) grafikli dastur QATORiga kiradi.
Bunday dasturlar o’zida matnlar (so’zlar), rasmlar, sxemalar, grafiklar, animatsiya
effektlari, ovoz, videoqliplar va x.k.lardan iborat bo’lgan slaydlar hosil qilish
imkonini beradi. Slaydlar ketma-ketligidan hosil bo’lgan prezentatsiyani
(taqdimot ni) Komp’yuter ekranida, videomonitorlar va katta ekranlarda namoyish
qilish mumkin. taqdimot to’zish degani bu – slaydlar ketma-ketligini ko’rish va
bezagini berishdir. M Surface Plot
M 20  i 0 M  j 0 M 
fx y ( ) sin x2 y2     yj 1.5 0.15 j  
xi 1.5 0.15 i   M i j f xi y j    

Qo’yidagi rasmda siz POWER POINT dasturining ekrani va uning asosiy
elementlarini ko’rib turibsiz
Ekranda qaysi elementlar ko’rsatilishini aniqlash uchun SERVIS
(Tools) menyusini oching va undagi PARAMETRO` (OPTIONS) buyrug’ini
tanlang. Qo’yidagi rasmga karang:
Topshiriq:
1. Vid bo’limini tanlang
2. O’rnatish yoki yo’qotish uchun keragini bosing
3. Shu yerni bosing
4. Avtomundarija ustasi
Windowsda shablonlar va ustalar (master) yordamida yangi Office
hujjatlarini qanday qilib yaratish mumkin bo’lsa, POWER POINT da ham yangi
taqdimot yaratishning asoslarini “biladigan” va bunda yordam beradigan ajoyib
usta bor.
Avtomundarija yordamida yangi taqdimot yaratish
Fayl (FILE) menyusini oching va Sozdat (NEW) buyrug’ini bosing. Keyin
esa qo’yidagi buyruqlarni bajaring:
Savol : Avtomundarija nima? Avtomundarija yordamida yangi taqdimot
yaratish qanday amalga oshiriladi?
Endi POWER POINT ustani (master) chaqiradi. Qo’yidagini bajaring:
Shu asosda qolgan to’rt dialog oynalarini to’ldiring.

POWER POINT dasturi yangi taqdimot ni yaratishi uchun avtomundarija
ustasining oxirgi oynasida Gotovo (FINISH) tugmasini bosing.
Maslahat: usta slaydlarning «standart» ko;rsatishini yaratadi, xoxishga
qarab siz uni tahrir qilishingiz mumkin.
Slaydlarni ko’rish holatlari
POWER POINTda qo’yidagi ko’rish holatlari mavjud:
Slaydlar – slaydo`. Ekranda har bir slayd alohida ko’rinadi.
To’zilish - struktura. Taqdimot ning asosiy matnli to’zilishini ko’rsatadi.
Slaydlarni saralash – sortirovhik slaydov. Slaydlar hammasi rasm sifatida
ko’rinadi (bu holatda ularning urnini osongina almashtirish, nusxa olish va b.
mumkin).
VID(VIEW) menyusini oching va Slaydo`, Struktura, Sortirovhik slaydov
yoki Stranitsa zametoq ni bosing.
Qo’yida ko’rishning hamma to’rt holati ko’rsatilgan.
Slaydlarni ko’rish holatini qullash
POWER POINT dasturining ko’rish holatini qanday qilib osonlikcha
ishlatishni urganib olish haqida qisqacha maslahatlar beramiz.
Slaydlar holati
Slaydlar holatida joriy slayd o’zining oynasida ko’rinadi. Slaydlarni
batafsil ko’rishda slaydlar holatini ishlating. (Masalan, slaydga o’zgartirish
kiritishda yoki formatlarni o’zgartirishda.) Bir slayddan boshqa bir slaydga
o’tishda Page Up, Page Down dan foydalashingiz mumkin.
To’zilish holati

Agar siz hozir biror taqdimot ning matni bilan ishlayotgan bo’lsangiz, unda
To’zilish holatini ishlating. To’zilish holatida siz slaydning ichini va to’zilishini
ko’rishingiz mumkin. Agar slaydda rasmlar bo’lsa, u holda ular yorliklar shaklida
ko’rsatiladi (agar rasm bo’lmasa, yorliklar bush bo’ladi).
Slaydlarni saralash holati
Agar siz taqdimot da slaydlarning kelish tartibini o’zgartirmoqchi
bo’lsangiz, unda slaydlarni saralash holatini ishlating. Siz slaydni belgilab, uni
yangi joyiga ko’chirishingiz mumkin. Birdaniga bir necha slaydni ko’chirmoqchi
bo’lsangiz Shift tugmasini bosgan holda ko’chiring. Nusxa olish uchun esa Shift
ning o’rniga Ctrl ni bosish yetarlidir.
Izohli betlar holati
Bu holat taqdimot ni kuruvchilar uchun emas, balki ma'ro’zachiga yordam
berish uchun yaratilgan. Agar siz slaydga ma'ro’zachi uchun biror izoh
qo’ymoqchi bo’lsangiz, bu holatni ishlating (keyinchalik uni chop etish mumkin).
Izohli betlar holatida slayd sahifaning yo’qori qismida kichiqlashtirilgan
holatda joylashadi. Uning ostida POWER POINT ning matnli ob'yekti standart
ko’rinishda joylashgan bo’ladi. Izohlarni qanday qilib qo’yish to’g’risida keyingi
bo’limda so’z yuritiladi.
Slayd to’zilishini o’zgartirish
Slaydning asosiy formatini o’zgartirishning eng oson usuli avtorazmetkani
ishlatishdir. Bunda 24 ta standart ko’rinish bor, buni siz ma'lum bir slaydga yoki
slaydlar guruhiga qullashingiz mumkin, bundan keyin slaydning alohida qismlarini
tahrir qilishingiz mumkin.
Avtorazmetkani ishlatish
Slaydlar holati yoki slaydlarni saralash holatiga o’ting. Slaydlarni saralash
xoaltida o’zgartirish kerak bo’lgan slaydlarni belgilang. Format (Format)
menyusini oching va undagi Razmetka slayda (Slide Lay out) buyrug’ini tanlang.
Keyin qo’yidagilarni bajaring.

Maslahat: slaydlarni saralash holatida birdaniga bir nechta slaydni belgilash
uchun Shift tugmasini bosib turib kerakli slaydlarni belgilash yetarli.
Yangi format qo’llanilguncha slayddagi mavjud barcha elementlari o’z joyida
qoladi. Balki, ularni ko’chirish yoki o’lchovini o’zgartirishga extiyoj bo’lar.
Taqdimot ichida o’tishlar
Ma'lumki, taqdimot lar bir necha slaydlardan tashkil topgan bo’ladi va
Ko’pincha bu slaydlarning biridan ikkinchisiga o’tish kerak bo’ladi (ayniqsa, katta
taqdimotlarda). Buning uchun siz ikki usulni qullashingiz mumkin.
1) Proqrutkaning vertikal chizigidan foydalanish
Slaydlar yoki Izohli betlar holatida «sichqoncha» Ko’rsatkichini
proqrutkaning vertikal chizigining surgichiga keltiring. «Sichqoncha» ning chap
tugmasini bosing va uni qo’yib yubormasdan, surgichni pastga yoki yo’qoriga
ko’taring. Shunda Power Point siz tanlagan slaydning tartib raqami va sarlavxasi
yozilgan to’rtburchak oynasini chiqaradi:
Qachonki sizga kerakli slayd nomeri paydo bo’lsa, o’nga o’tish
uchun“sichqoncha” tugmasini qo’yib yuboring.
Maslahat: albatta, siz slayddan slaydga boshqacha, ya'ni proqrutka
strelkalarini bosish yordamida o’tishingiz ham mumkin, lekin bunda sahifa nomeri
haqida ma'lumot ekranga chiqmaydi.
Slaydlarni saralash holatidan foydalanish

Slaydlarni saralovchi holatida sizda kerakli slaydga tez o’tish imkoniyati
tugiladi. Shu holatda turgan holda faqatgina slayd nomerini 2 marta bosish kifoya.
Bundan so’ng POWER POINT slaydlar holatiga o’tadi va siz belgilagan slaydni
ochadi.
Slaydlarni qo’yish va yo’qotish
Siz tez-tez taqdimot ga yangi slayd qo’yishga majbur bo’lishingiz
mumkin. Bundan tashqari, sizga kerak bo’lmagan slaydlarni yo’qotishga ham
to’g’ri keladi. POWER POINT yordamida siz har ikkalasini ham tezda amalga
oshirishingiz mumkin.
Slaydni qo’yishi
Slaydlar yoki Izohli betlar holatida siz undan oldin yangi slayd
qo’ymoqchi bo’lgan slaydga o’ting. Tarkib holatida siz oldin qo’ymoqchi bo’lgan
slaydni 3 bor bosing. Saralash holatida kerakli slaydni tanlang. Keyin Vstavka
(Insert) menyusini oching va u yerdagi Sozdat slayd (New Slide) buyrug’ini
bering. So’ngra qo’yidagilarni bajaring:
1. Joriy slayd formatini belgilang. Agar siz o’nga boshqa format
qo’llamoqchi bo’lsangiz, «sichqoncha» yordamida uni bosing.
Slaydni yo’qotishi
Slaydlar yoki Izohli betlar holatida yo’qotmoqchi bo’lgan slaydga o’ting.
To’zilish holatida slaydni «sichqoncha» yordamida uch marta bosing. Slaydlarni
saralash holatida kerakli slaydni tanlang (yoki bir necha slaydlarni bir paytda
o’chirmoqchi bo’lsangiz, Shift tugmasini bosib turib ularning belgilarini bosing).
So’ngra Pravka (Edit) menyusini oching va Udalit slayd (Delete Slide) buyrug’ini
bering.
Maslahat: slaydni o’chirishda, POWER POINT sizdan o’chirishni
tasdiklashni so’ramaydi, ya'ni slayd ichidagi ma'lumotlar bilan birga uchib ketadi.
Rasmlar o’rnatish
Agar siz taqdimot ingizda rasmlardan foydalansangiz, u yanada chiqadi.
Rasmlarni o’rnatishning 2 ta usuli bor.

Zamonaviy grafikali rasmlar slaydlarga juda Ko’p kerak bo’ladi. Ular
qo’yidagilar bo’lishi mumkin:
 Boshqa dasturlar yordamida hosil qilingan grafik tasvirlar (masalan, rasm
va chizmalar);
 Clip Art rasmlari;
 Fotorasmlar.
POWER POINT Ko’p zamonaviy grafik tasvirlarni o’zgartirishi mumkin.
Maslahat: rasmni slaydga kuyganingizdan so’ng siz oddiy usul bilan uning
o’lchami va joyini o’zgartirishingiz mumkin.
Boshqa dasturdan rasm joylashtirish
Boshqa dasturda hosil qilingan rasmni slaydga joylashtirish uchun
qo’yidagilarni bajaring. Rasm qo’ymoqchi bo’lgan slaydga o’ting. Vstavka (Insert)
menyusini oching va u yerda Risunoq (Picture) buyrug’ini bering. So’ngra
qo’yidagi amallarni bajaring:
Vse Risunki (All Pictures) fayl turlari ochiqligini tekshiring. Agar boshqa
fayl turlari amalda bo’lsa, Ko’rsatkich ustiga kelib «sichqoncha» tugmasini bosing
va yo’qoridagi fayllar turini tanlang.
Chop etish
Siz taqdimot ning har qanday qismini chop qilishingiz mumkin. ularga:
 slaydlar holati;
 izohlar holati;
 strukturalar holati kiradi.
POWER POINT da chop qilish goyat osondir.
Taqdimotni chop etish
Fayl (File) menyusini oching va Pechat (Print) buyrug’ini bering. Keyin esa
qo’yidagi 1-5-bo’limlardan keraklisini bajaring. Oxirida 6-bo’limni bajaring (5-19-
rasm).
1. Shu yerni bosing va ro’yxatdan kerakli printerni tanlang
Maslahat: agar sizda rangli printer bo’lib va rangli chop qilmoqchi bo’lsangiz,
Cherno-beloye (Black & White) oldidagi bayroqchani olib qo’ying.

Tez chop qilish
Clip Art to’plamidan rasm o’rnatish
Agar sizning Komp’yuter ingizda Clip Art Gallery rasmlar to’plami mavjud
bo’lsa, siz qo’yidagi imkoniyatlarga egasiz. Clip Art to’plamidan rasm qo’ymoqchi
bo’lgan slaydga o’ting. Vstavka (Insert) menyusini ochib, Grafika (Clip Art)
buyrug’ini bering. So’ngra 16-rasmdagi ko’rsatmalarni bajaring.
Clip Art to’plamidan olingan rasmli slayd:
Agar siz avvalgi to’g’rilashlar bilan Pechat (Print) muloqot oynasini
chiqarmasdan chop kilmoqchi bo’lsangiz, standart asboblar panelidan Pechat
(Print) tugmasini bosishingiz yetarli.
Taqdimotlar namoyishi
Taqdimot larni to’zib (yoki chop qilib) bo’lgandan so’ng ularning
namoyishini ko’rish vaqti keldi. Bundan oldin namoyish parametrlarini o’rnatish
kerak.
Agar siz xoxlasangiz, POWER POINT ni slayddan slaydga sizning
buyrug’ingizsiz o’tmaydigan qilib moslashtirishingiz mumkin. Bu, agar siz
taqdimot davomida o’zilishlar bo’lishi mumkin, deb uylasangiz, foydadan holi
emas. shu usul bilan siz butunlay taqdimot ni boshqarishingiz mumkin.
Aksincha, agar xoxlasangiz, slaydlarni POWER POINT o’zi ketma-ket
ko’rsatadigan qilib moslashtirishingiz mumkin. Faqat bundan oldin siz
slaydlarning o’tish oraligini “repetitsiya” qilib o’rnatishingiz kerak. Repetitsiya –
slaydlar namoyishi bo’lib, bu jarayonda siz POWER POINT ga har bir slaydning
o’tish oraligi vaqtini berishingiz kerak.
Slaydlarni namoyishga tayyorlash
Avval, namoyish kilmoqchi bo’lgan taqdimotingizni oching. So’ngra Vid
(View) menyusini ochib, Demonstratsiya (Slide Show) buyrug’mini bering. Keyin
qo’yidagi amallarni bajaring: 1.Agar hamma slaydlarni ko’rmoqchi bo’lsangiz,
birinchi va oxirgi slayd nomerini kiriting.
Slaydlar namoyishini qo’lda boshqarish

Agar siz yo’qoridagi 2-4 bo’limlarni bajargan bo’lsangiz (1-bo’limni ham),
POWER POINT o’zi avtomatik tarzda taqdimot ning birinchi slaydini namoyishini
boshlab yuboradi. Keyingi slaydga o’tishga tayyor bo’lsangiz, «sichqoncha» ning
chap tugmasini bir marta (yoki Page Downi tugmasini ) bosing. Agar avvalgi
slaydga kaytish kerak bo’lsa, «sichqoncha» ning o’ng tugmasini bir marta bosing
va paydo bo’lgan menyudagi Nazad (Rrevious) buyrug’ini bering yoki Page Up
tugmasini bosing.
Maslahat: agar siz aniq bir slaydga utmoqchi bo’lsangiz, uning nomerini
terib, Enter tugmasini bosing.
Taqdimot larning avtomatik namoyishi
Agar siz yo’qoridagi 3-4-bo’limlarni bajargan bo’lsangiz (1-bo’lim bo’lishi
ham mumkin), POWER POINT ekranga birinchi slayd va maxsus taymer oynasini
chiqaradi. Qo’yidagilarni bajaring:
1.Taymer navbatdagi slayd paydo bo’ladigan vaqt oraligini hisoblaydi.
Kerakli vaqt o’rnatilganda 2-bo’limni bajaring.
2-bo’limni bajarganingizdan so’ng, POWER POINT keyingi slaydga o’tadi.
1-va 2- bo’limlarni hamma slaydlar uchun oraliq vaqt belgilanmaguncha
takrorlayvering. «Repetitsiya» oxirida ma'lumot oynasi ekranga chiqadi:
POWER POINT ochiq taqdimot ga qaytadi. Slaydlarning avtomatik
namoyishini boshlash uchun Vid (View) menyusini ochib, Demonstratsiya (Slide
Show) buyrug’ini bering. Slaydlar namoyishi muloqot oynasida Po vremeni
slaydov (Use Slide Timings) buyrug’ini berib, Demonstratsiya (Show) tugmasini
bosing. POWER POINT avtomatik tarzda slayddan slaydga o’tib, slaydlar
namoyishini boshlaydi.

Xulosa
Matcat, Matlab dasturlari yordamida matematik hisob kitoblar qanday
bajarilishini, matematik funktsiyalarning grafiklari qanday chizilishini
urgandik.Iktisodiy masalalarni yechishda hosil bo’ladigan ishlab chiqarish
funktsiyalarini Ushbu dasturlar yordamida hisob kitob kilinishi vaqtn ing
tejalishi va iktisodiy samara ko’rsatkichlarini tez va aniq ko’rsatishni
ta'minlaydi.

ADABIYOTLAR:
1. S.S.Gulomov, A.T.Shermuhamedov, B.A.Begalov Iqtisodiy Informatika va
axborot texnologiyalari. «O’zbekiston» nashriyoti, «Hilol nuri» shu'ba korxonasi.
1999 y., 277 bet.
2. www.hozir.org sayti.

“Ixtisoslashgann tizimlar” Reja: Kirish. 1. Matlab tizimi. Amaliy dasturlar paketi 2. Mat h ca d dasturi 3. Power Point muharriri Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish Axborot asri deya e’tirof etilayotgan bugungi kunimizda axborot kommunikatsiya tizimi izchil rivojlanishda davom etmoqda. Bugun zamonaviy axborot texnalogiyalarisiz hayotimizni tasavvur etib bo’lmaydi. Mamalakat darajasida soha rivoji muhim omillardan biriga aylangan. Shu bois ham mamlakatimizda telekommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratib kelinmoqda. Ayniqsa sohani xalqaro andozalarda mexanizasiyalashtirish va rivojlantirish ustuvor yo’nalishlar sifatida belgilab olingan. Prezidentimizning ”O’zbektelekom” aksiyadorlik kompaniyasi telekommunikatsiya tarmoqlarini yanada rivojlantirish va modernizasiya qilish chora-tadbirlari to’g’risida” Qarori bu borada dasturilamal bo’lib xizmat qilmoqda. Amaliy harakatlar natijasida yurtimizning olis mintaqalarida axborot resurslarini yaratish va undan foydalanish samaradorligi oshirilmoqda. O’zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to’g’risida»gi qonunini bajarish maqsa-dida Xalq ta’limi, Oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirliklari tomonidan qator me’yoriy hujjatlar va dasturlar ishlab chiqilib, qabul qilingan edi, shuningdek axborot tarmog’ini shakllantirish, axborot resurslarini yaratish va AKTni ta’lim jarayonida qo’llash bo’yicha chora-tadbirlar amalga oshirildi.

Mutaxasisliklarga ixtisoslashgan Tizimlar va dasturlar Matlab - bu shunday interfaol (bevosita) tizimki, undagi asosiy ob'yekt bo’lgan massivning o’lchamarini aniq yozish talab qilinmaydi. Bu esa juda ko’p hisoblashlarni(vektor, matritsa ko’rinishidagi) tez vaqtda yechish imkonini beradi. Shuning uchun Matlabda xotirani dinamik taqsimlash evaziga S va Fortran tillaridagiga Q araganda amallar bajarish osonroq kechadi. Matlab tizimi bu ham amaliyot mu h it, ham dasturlash tilidir. Tizimning eng kuchli tomonlaridan biri bu Matlab tilida ko’p marta foydalaniladigan dasturlar yozish mumkin. Matlab tizimining yordam laxjasidan foydalanish mumkin va Adobe Acrobat yordamida PDF formatda chop qilish mumkin. Adobe Acrobat tahrirlovchisi matnni har xil shriftlarda, grafika va tasvirlar bilan kitobni o’qish imkonini beradi. Agarda Komp’yuter Internet tarmog’iga ulangan bo’lsa, Matlab tizimi varag ’ iga chiqish mumkin. Amaliy dasturlar paketi Matlab tizimida amaliy dasturlar paketi mavjud:  Notebook  Symbolic Mathematics Toolbox  Control Systems Toolbox  Signal Processing Toolbox Matlab tizimining dastur ta'minoti tarkibiga "tirik" kitob (MS Word tahrirlovchisi muxitidan) yaratish uchun yangi vosita qushilgan. Amaliy dasturlar paketi Notebook shunday vositadir. Amaliy dasturlar paketi Notebook muxitida yaratilgan hujjat M-kitob deb ataladi. M-kitobda matnlar, Matlab tizimi buyruqlari va ularning bajarilih natijalari joylashgan. M-kitobni yaratish yoki tahrirlashda Word tahrirlovchisi M-book maxsus shablonidan foydalanadi. Bu shablon Word tahrirlovchisi xujjatidan Matlab tizimiga kirish va uni formatlashni boshqarish imkonini beradi. Amaliy dasturlar paketi Notebook bilan ishlash uchun Word tahrirlovchisini yuklah kerak va yangi M-kitob ochish yoki mavjud M-kitobni tahrirlash kerak. Word tahrirlovchisi xujjatini M-kitobga aylantirish mumkin.

M-kitobga matn kiritish Word tahrirlovchisida matn kiritishdan fark kilmaydi. Matlab tizimi buyruqlari va operatorlarini yozish uchun maxsus kataklardan foydalaniladi. Bu buyruq va operatorlarni matn ichida ham joylashtirish mumkin. M-kitob bilan ishlashda amaliy dasturlar paketi Notebookning Quyidagi buyruqlaridan foydalanish mumkin:  Define Input Cell (kiritish yacheykasini yaratish)  Define Autolnit Cell (avtostart yacheykasini yaratish)  Define Calc Zone (hisoblash zonasini yaratish)  Undefine Cells (yacheykani matnga akslantirish)  Purge Output Cells (chiqarish yacheykasini uchirish)  Group Cells (ko’p satrli kiritish yacheykasini yaratish)  Ungroup Cells (yacheykalar guruxini kiritish yacheykasiga akslantirish)  HideFShow Cell Markers (yacheyka markerlarini yashirishG`ko’rsatish)  Toggle Graph Output for Cell (grafika chiqarishni ta’qiqlash G`ruxsat berish)  Evaluate Cell (yacheykani hisoblash)  Evaluate Calc Zone (zonani hisoblash)  Evaluate M —book (M —kitobni hisoblash)  Evaluate Loop (kiritish yacheykasini takrorlashda hisoblash)  Bring MATLAB to Front (Matlab buyruqlar darchasini 1—bo’lib kurinadigan xolga keltirish) Notebook Options (M—kitobdagi hisoblash natijalarini terminalga chiqarishni boshqarish) Matlabni yuklash uchun PC yoki Maye da Matlab belgisi ustida sichqonchaa ko’rsatkichini ikki marta bosish kerak. Uni Unix tizimida yuklash uchun amaliyot tizim satrida Matlab buyruqini berish kerak. Matlabdan chiqish uchun Matlab satrida quit buyrug’ini berish kerak. M-fayllar

Matlab tili kodlarini uz ichigi olgan fayllar M — fayllar deb ataladi. M — fayllarni yaratishda matn tahrirlovchilaridan foydalaniladi. M — fayllarning ikkita turi mavjud: • Stsenariylar; • Funktsiyalar. Stsenariylar kiruvchi va chikuvchi argumentlarga ega emas, ular ko’p marta bajarilishi kerak bo’lgan qadamlar ketma—ketligini avtomatlashtirish uchun qo’llaniladi. Funktsiyalar kiruvchi va chiquvchi argumentlarga ega. Matlab tili (funktsiyalar kutubxonasi, amaliy dasturlar pa keta) imkoniyatlarini kengaytirish uchun qo’llaniladi. Boshqariluvchi grafika Matlab sirtlar, chiziqlar va boshka grafik ob'yektlarni uzlashtirish va yaratish imkonini beruvchi past darajadagi funktsiyalar majmuasini takdim qiladi. Bu tizim boshkariluvchi grafika (Handle Graphics) deyiladi. Grafik ob'yektlar — bu Matlabdagi boshkariluvchi grafika tizimining bazis elementlaridir. Ular iyerarxik daraxt tuzilishli ko’rinishda bo’ladi. U orqali grafik ob'yektlar bog’lanishini ko’rish mumkin. Bosh q ariluvchi grafika ob'yektlarining 10 ta ko’rinishi mavjud: • Root • Figure • Uicontrol • Axes • Uimenu • Image • Line • Surface • Text • Light H ap bir grafik ob'yekt o’zining papsPe(manipulyator) deb ataluvchi identifikatoriga ega. Bu identifikatorni Matlab ob'yekt yaratilganda kushib kuyadi.

O'xshashlar

OPERATSION TIZIMLAR

Aqlli jamiyatga konsensual tarzda o‘rnatilgan qiymatlar yig‘indisini ifodalovchi tizimlar to‘plami

Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarida axborot xavfsizligining tashkil etilishi.

Kompyuter tizimlari turli texnologiyalari. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining tasnifi

Iqtisodiy axborot tizimining texnologik ta'minoti