logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Konduktometrik analizning ishlab chiqarishda qo’llanilishi

Konduktometrik analizning ishlab chiqarishda qo’llanilishi

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

730.189453125 KB
Ko'chirib olish
MAVZU: Konduktometrik analizning ishlab chiqarishda qo’llanilishi REJA : I.KIRISH II. ASOSIY QISM 1. Konduktometriya 2. Past chastotali konduktometriya da 3. Bevosita konduktometriya da 4. Kolraush qonuni . 5. Konduktometrik titrlash . 6. Yuqori chastotali konduktometriya . 7. Sirka kislotani bevosita konduktometrik aniqlash. III.Xulosa IV.Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Konduktometriya. Tokning chastotasi bo‘yicha turlari. Tutashgan va tutashmagan usullar. Bevosita va bilvosita usullar. Past chastotali usul. Solishtirma va molekulyar (ekvivalent) elektr o‘tkazuvchanlik. Kolraush qonuni. Ionlar harakatchanligi. Konsentratsiya, ionlar tabiati, harorat va erituvchining elektr o‘tkazuvchanlikka ta’siri. Bevosita konduktometriya. Konduktometrik titrlash. Qo‘llaniladigan reaksiyalar. Titrlash egri chiziqlarining shakli va modda tabiati. Aralashmalarni titrlash. Yuqori chastotali usul. Elektrolitik bo‘g‘inlar. Sig‘im va induktivlik. Xarakteristik egri chiziqlar. Chastota va titrlash egri chizig‘i. Konsentratsiyaning titrlash egri chizig‘i shakliga ta’siri. Dielkometriya. Konduktometrik analiz usullari elektrolitlar eritmalarining elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchashga asoslangan bo‘lib, tokning ishchi chastotasiga ko‘ra past va yuqori chastotali usullarga bo‘linadi. Konduktometriya usullari elektrodlarning tekshiriladigan eritma bilan tutashganligiga qarab tutashgan va tutashmagan usullarga bo‘linadi. Past (10 3 Gs ) chastotali usullar konduktometriya deb, yuqori (10 6  10 7 Gs ) chastotali usullar esa yuqori chastotali konduktometriya (usul ko‘pincha titrlashning oxirgi nuqtasini topish maqsadida ishlatilgani uchun yuqori chastotali titrlash ) deb yuritiladi. Texnologik jarayonlarni boshkarishda moddalarni tarkibi va fizik xossalarini nazorat kilish talab etiladi. Texnologik jarayon davomida kayta ishlanayotgan maxsulotning tarkibi va fizik xossasi uzgaradi, bu parametrlarni nazorat kilish bevosita texnologik jarayonni borishi tugrisida fikr yuritishga imkon beradi. Moddalarning tarkibi va fizik–kimyoviy xossalari analizatorlar yordamida urganiladi. Gazlarni analiz kilishda kuyidagi usullardan foydalaniladi: ♦ termokonduktometrik ♦ termomagnitik ♦ absarbision-optik ♦ elektr-kimyoviy ♦ termokimyoviy ♦ fotokalorimetrik ♦ xromotografik ♦ masspektrometrik Suyuklik muxitlarini analiz kilishda kuyidagi usullardan foydalaniladi: ♦ optik ♦ konduktometrik ♦ potensiometrik ♦ polyarografik ♦ radioizotopli ♦ titrometrik. Gaz analizatori tekshirilayotgan gaz aralashmasidagi komponent yigindisi konsentrasiyasi xakida ma’lumot beradigan kurilmadir. Gaz analizatorlari xajmga nisbatan%, g/ m 3, mg/ l da darajalanadi. Gaz analizatorlari komplektiga datchik, asbobni normal ishlashini taminlovchi uzellar kiradi. Ayrim gaz analizatorlari bilan tanishib chikamiz. Termokonduktometrik gaz analizatorlari. Ishlash prinsipi gaz aralashmasi issiklik utkazish kobiliyatining tekshirilayotgan component konsentrasiyasiga boglikligiga asoslangan. Asbobning ulchash elementlari uzi kiziydigan karshilik termometri rejimida ishlaydigan, platina tola joylashgan kamera shaklidagi uzgartkichdan iborat. KONDUKTOMETRIYA Tutashgan usullar yordamida o‘lchash jarayonida elektrodlar tekshiriladigan elektrolit eritmasiga bevosita tushirilgan bo‘ladi. Bu usullar o‘lchash aniqligini oshirish imkonini bersa-da, ular elektrodlarning polyarizatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan tegishli xatolardan xoli emas. Tutashmagan usullarda elektrodlar bilan tekshiriladigan elektrolit eritmasi orasida bevosita tutashuv bo‘lmaydi, ya’ni elektrodlar eritmaga tushirilmagan bo‘ladi. Bu usullarda elektrodlar o‘lchash zanjiri bilan sig‘im yoki induktivlik orqali bog‘lanadi. Bunday usullarda polyarizatsiya hodisasi uchramaydi. Tutashmagan usullar konsentratsiyalari yuqori bo‘lgan, agressiv, yopishqoq va uchuvchan moddalarni tekshirish uchun qulaydir. Elektrod bilan eritma tutashmagan bo‘lganligi uchun ular orasida o‘zaro ta’sir bo‘lmaydi, elektrod ham, eritma ham ifloslanmaydi. Eng muhimi qimmatbaho platina elektrodini arzon metallarga almashtirish mumkin. Tutashmagan usullarda bevosita elektr o‘tkazuvchanlik o‘lchanmasdan, uning hosilasi – tok kuchi o‘lchanadi. Konduktometrik usullarning rangli va loyqa eritmalarni tekshirish, sezuvchanligining yuqoriligi, avtomatlashtirish imkoniyati, titrlashning oxirgi nuqtasini aniq topish, aralashmalarni titrlash va sh.k. qator afzalliklari bilan bir qatorda, selektiv emasligi, konsentratsiyasi yuqori bo‘lgan eritmalarni aniqlashda chetga chiqishlarning uchrashi kabi kamchiliklari ham mavjud. Past chastotali konduktometriya da eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligi bilan konsentratsiyasi orasidagi bog‘liqlik o‘rganiladi. Bunda o‘lchash bevosita va bilvosita usullar yordamida amalga oshiriladi. Bevosita konduktometriya da solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikning konsentratsiyaga bog‘liqligi (43-chizma) asosida tahliliy xulosa qilinadi. Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik deganda, sirt yuzasi 1 sm 2 bo‘lgan ikkita bir- biridan 1 sm masofada joylashgan inert elektrodlar orasidagi elektrolit eritmasining elektr o‘tkazuvchanligi tushuniladi. Eritmaning qarshiligi ( R ) elektrodlar orasidagi masofaga ( l ) to‘g‘ri va eritmaga tushirilgan elektrodlarning sirt yuzalariga ( s ) teskari mutanosib bog‘langan: R= ρl s Bundan ρ=RS l ya’ni solishtirma qarshilik solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikka teskari qiymat bo‘lganligi uchun æ=1 ρ hosil bo‘ladi. Oxirgi tenglamalardan 1 æ= s lR va mos ravishda æ= l Rs ni olish mumkin. Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik molekulyar (ekvivalent) elektr o‘tkazuvchanlik bilan quyidagicha bog‘langan: λ=æ c1000 =æV bu yerda с – elektrolit eritmasining konsentratsiyasi ( mol/l ); 1000/ с =V – suyultirish chegarasi, l . Molekulyar ( ekvivalent ) elektr o‘tkazuvchanlik deganda, sirt yuzasi 1 sm 2 bo‘lgan ikkita bir-biridan 1 sm masofada joylashgan inert elektrodlar orasidagi, tarkibida modda miqdori mol (ekv.mol) bo‘lgan eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi tushuniladi. Kolraush qonuni . Elektrolitlar eritmalarida elektr toki turli xil zaryadlangan ionlarning qarama-qarshi harakati natijasida paydo bo‘ladi. Eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi kationlar ( + ) va anionlar (  - ) harakati natijasida kelib chiqqan elektr o‘tkazuvchanliklardan iborat bo‘ladi. Ionlarning elektr o‘tkazuvchanligi ularning harakatchanligi bilan belgilanadi. Ionlarning molekulyar (ekvivalent) elektr o‘tkazuvchanligi ular absolyut tezliklarining (  + ,  - ) Faradey soniga (  96500 Kl) ko‘paytmasiga teng, ya’ni:  +  + F va  -  - F. Ionlarning harakatchanligi eritmaning suyultirilish darajasiga bog‘liq bo‘lib, eritma qancha ko‘p suyultirilgan bo‘lsa, harakatchanlik shuncha katta bo‘ladi. Cheksiz suyultirilgan eritmalarda u o‘zining eng katta qiymatiga erib, bunday eritmalarda elektrolitning ekvivalent elektr o‘tkazuvchanligi uning tarkibidagi ionlar harakatchanliklari yig‘indisiga teng. Bu Kolraush tomonidan ta’riflangan additivlik (ionlar harakatining mustaqillik) qonunidir. U quyidagicha ifodalanadi:  =  + +  - bu yerda  - elektrolit eritmasining cheksiz suyultirilgandagi ekvivalent elektr o‘tkazuvchanligi.  + ning qiymati  - ning qiymatiga bog‘liq emas, demak, kationning tabiati  - ning qiymatiga ta’sir ko‘rsatmaydi. 2-jadvalda ayrim kation va anionlarning 25 o C da suvli eritmalardagi ekvivalent elektr o‘tkazuvchanliklari keltirilgan. 2-jadval Ayrim kation va anionlarning cheksiz suyultirilgan suvli eritmalaridagi ekvivalent elektr o‘tkazuvchanliklari (t=25 o C) Kationlar  + Anionlar  - H + [Co(NH 3 ) 6 ] 3+ NH 4 + K + Pb 2+ Fe 2+ Ba 2+ Al 3+ Ag + Ca 2+ Na + 349,8 101,9 73,5 73,5 70,0 68,0 63,6 63,0 61,9 59,5 50,1 OH - [Fe(CN) 6 ] 4- [Fe(CN) 6 ] 3- CrO 4 2- SO 4 2- Br - Cl - C 2 O 4 2- NO 3 - CO 3 2- CH 3 COO - 198,3 110,5 100,9 85,0 80,0 78,0 76,3 74,1 71,4 69,3 40,9 Jadvalda keltirilgan misollardan ko‘rinishicha, kation va anionlarning elektr o‘tkazuvchanliklari o‘zaro farq qiladi. Suvli eritmalarda proton gidratlangan gidroksoniy H 3 O + shaklida bo‘ladi. Proton harakatchanligining katta bo‘lishi tunnel effekti va suv molekulasining H 3 O + – H 2 O orasida tashilishi bilan tushuntiriladi. Protonning suvsiz sulfat kislotadagi harakatchanligi ham kattadir ( H 3 O + – H 2 SO 4 tashilish). Ko‘pchilik ionlarning suvsiz eritmalardagi harakatchanligi suvli eritmalardagidan kichik bo‘lib, u erituvchi va ion orasidagi o‘zaro ta’sirlashuvga bog‘liq. Elektr o‘tkazuvchanlikning turli omillarga bog‘liqligi . Elektr o‘tkazuvchanlik ionlarning tabiati, konsentratsiyasi, erituvchining tabiati va harorat singarilarga bog‘liq. Elektr o‘tkazuvchanlik ionlar tabiati ga bog‘liq. Elektr o‘tkazuvchanlikning konsentratsiya ga bog‘liqligi turli xil elektrolitlar uchun turlicha (36 va 37- chizmalar). Ko‘pchilik elektrolitlar uchun konsentratsiyaning oshishi solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikning ortishiga va ma’lum qiymatdan keyin kamayishiga olib keladi. æ s æ S  s 36-chizma . Solish- tirma elektr o‘tkazuv-chanlikning konsentratsiyaga bog‘liqligi. 37-chizma . Anomal elektr o‘tkazuvchanlik. 38-chizma . Molekulyar elektr o‘tkazuvchanlikning konsentratsiyaga bog‘liqligi. Yuqori konsentratsiyalarda elektr o ‘ tkazuvchanlikning kamayishi ionlar orasidagi o ‘ zaro ta ’ sirning kuchayishi bilan tushuntiriladi . Bundan tashqari , bu hol kuchli elektrolitlar eritmalarida ionlarning o ‘ zaro birikib , juftlashgan ionlar hosil qilishi bilan , kuchsiz elektrolitlar eritmalarida esa dissotsilanish darajasining kamayishi va ionlar absolyut tezliklarining o ‘ zgarishi bilan bog ‘ liq . Elektr o‘tkazuvchanlik konsentratsiyaning yanada oshishi bilan ortishi mumkin. Elektr o‘tkazuvchanlikning bunday o‘zgarishi anomal elektr o‘tkazuvchanlik deb yuritiladi. Konsentratsiya oshishi bilan elektr o‘tkazuvchanlikning kamayishi va keyin yana ortishi hamma vaqt ham yuqoridagiday bo‘lavermaydi. Xlorid kislotaning amil spirtidagi eritmalarini tekshirayotib, Kablukov (1890) anomal elektr o‘tkazuvchanlikni kuzatdi. H ozirgi vaqtda anomal elektr o‘tkazuvchanlikni tushuntirish uchun qator nazariyalar tavsiya qilingan. Ularga ko‘ra, konsentratsiyaning ortishi bilan elektr o‘tkazuvchanlikning kamayishi juftlangan ionlar ( A + · B – ) hosil bo‘lishi, elektr o‘tkazuvchanlikning yanada ko‘tarilishi uchlangan ionlar ( A +  B –  A + , B –  A +  B – ) hosil bo‘lishi orqali tushuntiriladi. Juda yuqori konsentratsiyalarda elektr o‘tkazuvchanlik yana pasayadi, bu hol ion to‘rtliklarining (kvadrupol ionlar) hosil bo‘lishi bilan izohlanadi. Ayrim elektrolitlar uchun konsentratsiyaning ko‘tarilishi elektr o‘tkazuvchanlikning sekin oshishiga yoki sekin oshib keyin ozroq kamayishiga olib keladi. Ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik eritmalarning suyultirilishi bilan orta boradi va eritma cheksiz suyultirilganda cheksizlikka intiladi (38-chizma). Buni eritmaning suyultirilishi bilan ionlar orasidagi o‘zaro ta’sirning susayishi va ionlar harakat tezligining ortishi bilan tushuntirish mumkin. Bundan tashqari, kuchsiz elektrolitlar eritmalarida konsentratsiyaning kamayishi bilan dissotsiatsiya darajasi ortadi; cheksiz suyultirilgan eritmalarda kuchsiz elektrolitlarni amalda batamom dissotsilangan deb hisoblash mumkin. Ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlikning konsentratsiyaga bog‘liqligini Kolraush tenglamasi bilan quyidagicha ifodalash mumkin: λ=λ∞−A√c bu yerda A – doimiy qiymat, λ−√с bog‘liqlik to‘g‘ri chiziqning hosil qilgan burchagiga bog‘liq. Ushbu tenglama kuchli elektrolitlarning suyultirilgan eritmalariga tatbiq etiladi. Kuchli elektrolitlarning yuqoriroq konsentratsiyali eritmalari uchun tenglama λ=λ∞−A3√c tarzda bo‘ladi. Juda kuchsiz ( pK a <5 ) elektrolitlarning suyultirilgan eritmalari uchun  s bog‘liqlik lg  =const – (1/2)lgc tarzda ifodalanadi. H arorat ning oshishi bilan solishtirma va ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik qiymatlari ortadi. Bunday o‘zgarish eritma qovushoqligining kamayishi tufayli ionlar harakatining ortishi va gidratlanishining susayishi bilan tushuntiriladi. Molekulyar elektr o‘tkazuvchanlikning haroratga bog‘liqligi quyidagicha ifodalanadi: λt=λt=0[1+α(t−to)+β(t−to)2] , bu yerda  t va  t=0 – t va t=0 haroratlardagi molekulyar elektr o‘tkazuvchanlik;  va  – ionlar va erituvchi tabiatini belgilovchi harorat koeffitsiyentlari. H isoblashlar uchun ko‘pincha  olinadi,  juda kichik bo‘lgani uchun tashlab yuboriladi. Elektrolitlar suvli eritmalari solishtirma elektr o‘tkazuvchanliklarining haroratga bog‘liqligini 18 o S harorat uchun tuzilgan Kolraush tenglamasi æt=æ18[1+α'(t−18 )+β'(t−18 )2] asosida baholash mumkin. Bu yerda kuchli kislotalar uchun  ' = 0,0164 , kuchli asoslar uchun  ' =0,022. Agar elektrolit kuchsizroq bo‘lsa  ' biroz kattaroq bo‘ladi.  ' koeffitsiyentni hisoblash uchun  ' = 0,0164(  ' – 0,0174) formuladan foydalaniladi. Erituvchilarning qovushoqligi va dielektrik o‘tkazuvchanliklari turlichaligi tufayli erituvchi tabiati solishtirma va ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik qiymatlariga ta’sir qiladi. Valden-Pisarjevskiy qoidasiga muvofiq elektrolitning turli erituvchilardagi ekvivalent elektr o‘tkazuvchanliklari (  ) qiymatlari bilan erituvchining qovushoqligi (  ) ko‘paytmasi haroratning keng oralig‘ida doimiydir, ya’ni:  =const Ushbu doimiylik ion (solvat) radiusiga bog‘liq. Erituvchi almashtirilganda ion (solvat) radiusi o‘zgarmasa, doimiylik ham saqlanadi. Mazkur qoida faqat yirik ionlar uchun o‘rinlidir. A.M.Shkodinning tekshirishlari ko‘rsatishicha, bu cheklanganlik erituvchining dielektrik o‘tkazuvchanligi bilan (  ) teskari eksponensial bog‘langan  o  =Aye – B/  bo‘lib (A va B – doimiy sonlar), erituvchining  qiymati qancha kichik bo‘lsa, elektr o‘tkazuvchanlik ham shuncha kichik bo‘ladi. Bevosita konduktometriya usulida modda konsentratsiyasi eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi bo‘yicha aniqlanadi. 43- va 44-chizmalarda ko‘rsatilganiday, ma’lum sharoitda konsentratsiya bilan elektr o‘tkazuvchanlik muayyan mutanosiblikda bog‘langan. Elektr o‘tkazuvchanlik ionlarning konsentratsiyalari, harakatchanligi, harorat, erituvchining qovushoqligi va dielektrik o‘tkazuvchanligi bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun konsentratsiya o‘zgarganda boshqa qiymatlar o‘zgarmas bo‘lishi zarur, aks holda, olinadigan natijalar muayyan xatolardan xoli bo‘lmaydi. Xatolarning qiymati yuqoridagi omillarning qanchalik farqlanishiga bog‘liq. Konduktometrik usul selektiv usullar qatoriga kirmaganligi uchun ayrim moddalarnigina aniqlashda yaxshi natijalarga erishish mumkin. Yuqorida keltirilgan 44-chizmaga ko‘ra æ – s bog‘liqlik faqat past konsentratsiyalardagina to‘g‘ri chiziqlidir. Shuning uchun bu usul konsentratsiyalari kichik (10 -1  10 -6 M) bo‘lgan eritmalarni tekshirish uchun keng qo‘llaniladi. Agar hisoblashlar uchun darajalash chizmalaridan foydalanilsa, yuqori konsentratsiyali eritmalarni ham aniqlash mumkin. Agar eritmada aniqlanadigan moddalardan boshqa begona moddalar ham bo‘lsa, aniqlashni faqatgina ularning o‘zgarmas (yoki nihoyatda kam o‘zgaradigan) konsentratsiyalarida o‘tkazish mumkin. Ko‘pincha kimyo sanoatidagi jarayonlarni nazorat qilishda yo‘l qo‘yiladigan xato 1 % atrofida bo‘lishi mumkin. Konduktometrik titrlash . Elektrolit eritmasining elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchash asosida titrlashning oxirgi nuqtasini topish mumkin. Odatda, konduktometrik titrlashda titrlash qaydnomasiga qo‘shilgan titrant hajmi bilan qarshilik (yoki elektr o‘tkazuvchanlik) orasidagi bog‘liqlik yozib boriladi. Titrlash egri chiziqlari ikki yoki undan ortiq to‘g‘ri chiziqli o‘zaro kesishgan siniq chiziqlardan iborat bo‘ladi. Chiziqlarning kesishish nuqtalari titrlashning oxiriga to‘g‘ri keladi. Shuni ham aytish kerakki, ko‘pchilik hollarda ekvivalentlik nuqtasi yaqinida elektr o‘tkazuvchanlik egri chiziqli bog‘lanishga ega. Bundan tashqari, titrlash egri chizig‘ining ayrim sohalari egilgan bo‘lishi ham mumkin. Bunday hol, reaksiya miqdoriy jihatdan oxirigacha bormasa yoki titrlash jarayonida reaksiyada qatnashayotgan moddalarning dissotsiatsiya yoki gidroliz (solvoliz) darajasi o‘zgarganida kuzatiladi. Agar titrlash egri chizig‘ining ayrim sohalarida to‘g‘ri chiziqli o‘zgarish kuzatilsa, miqdoriy jihatdan oxirigacha bormaydigan reaksiyalardan foydalanish ham mumkin. Turli-tuman avtomatik titratorlarning ishlab chiqarilishi namuna olish, erituvchi va titrant qo‘shish, eritmani aralashtirish, titrlash natijalarini qayd qilish, titrlangan eritmani to‘kib tashlash va elektrolitik bo‘g‘inni yuvish singari ishlarni avtomatik bajarishga imkon bermoqda. H ozirgi vaqtda bunday titratorlarning kompyuterlar bilan ulanishi titrlashni avtomatlashtirishga zamin tayyorladi. Avtomatik titratorlardan tashqari, yarim avtomatik titrlash uchun chiqarilayotgan titratorlar ham borki, ular ishni ancha osonlashtirdi. Titrant hajmini vaqt yordamida aniqlashga asoslangan konduktometrik titrlash usuli xronokonduktometrik titrlash deb yuritiladi. Konduktometrik titrlash usullarining aniqligi ancha yuqori bo‘lib, individual moddalarni aniqlashda titrlash xatosi 1 %, aralashmalarni aniqlashda 2 % dan oshmaydi. Konduktometrik titrlashning qo‘llanilishi . Kislota-asosli reaksiyalarda muvozanatning holati kislota, asos va amfolitlarning dissotsiatsiya kontantalari, cho‘ktirish reaksiyalarida cho‘kmalarning eruvchanlik ko‘paytmalari, komplekslanish reaksiyalarida komplekslarning barqarorlik konstantalari va oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida oksred juftlarning potensiallari bilan belgilanadi. Ko‘pgina hollarda muvozanatga erituvchining avtoprotoliz konstantasi ta’sir ko‘rsatadi. Shuni ham aytish kerakki, oksidlanish-qaytarilish va komplekslanish reaksiyalari muayyan pH qiymatida o‘tkazilganligi uchun eritmaga kislota, asos yoki bufer aralashmalar qo‘shiladi. Bu moddalar eritmaning elektr o‘tkazuvchanligiga katta ta’sir ko‘rsatganligi uchun ular konduktometrik titrlashda ishlatilmaydi yoki juda cheklangan hollardagina qo‘llanilishi mumkin. Shuning uchun biz kislota-asosli reaksiyalarni ko‘rib o‘tamiz. Kislota-asosli titrlash yordamida kislotalar, asoslar, kislota-asos xossalarini namoyon etuvchi tuzlar aniqlanishi mumkin. Titrlash suvli va suvsiz muhitlarda o‘tkaziladi. Kuchli kislotani ishqor eritmasi bilan titrlaganda quyidagi reaksiya sodir bo‘ladi: HA+KtOH  KtA+H 2 O. Bu holda ekvivalentlik nuqtasigacha elektr o‘tkazuvchanlik kamaya boradi, chunki katta harakatchanlikka ega bo‘lgan vodorod ionining konsentratsiyasi kamayib, ular harakatchanligi kichik bo‘lgan asosning ionlari bilan almashinadi. Ekvivalentlik nuqtasidan keyin ortiqcha miqdor ishqor qo‘shilgani uchun elektr o‘tkazuvchanlik ko‘tariladi (39-chizma). 1/R V, ml 1/R V, ml 1/R V, ml 1/R V, ml 42- chizma . Juda kuchsiz kislota - larni titrlash egri chizig ‘ iga gidro - liz ta ’ siri . 43-chizma . Ikki negizli kislota-larni ishqor bilan titrlash: a – xromat kislota; b – malein kislota. 44-chizma . Kuchli kislotani kuchsiz asos bi-lan titrlash egri chizig‘i. 45-chizma . Kislo-talar aralashmasi-ni kuchsiz asos bilan titrlash egri chizig‘i. O’rtacha kuchga ega bo‘lgan kislotalarni ishqorlar bilan titrlash egri chiziqlari egilgan shaklda bo‘lib (40-chizma), uning egilgan qismi tahliliy ahamiyatga ega emas. Masalan, monoxlorsirka kislotaning ( pK a =2,75) titrlanish egri chizig‘ida egilgan minimum mavjud. Eritmaning suyultirilishi bilan kislotaning dissotsiatsiya darajasi oshishi natijasida egri chiziq kuchli kislotalarning egri chizig‘iga yaqinlashadi. Eritmaning suyultirilish darajasi qanchalik katta bo‘lsa, egri chiziq shunchalik to‘g‘rilana boradi va juda suyultirilgan eritma uchun kuchli kislotaning titrlanish egri chizig‘idan amalda farq qilmaydi. Buni 0,1, 0,001 va 0,0001 M sirka kislota ( pK a =4,75) eritmalari misolida ko‘rish mumkin (41-chizma). Juda kuchsiz kislotalarni titrlaganda gidrolizning ta’siri sezilarli bo‘ladi va egri chiziqdagi siniqlik darajasi juda kichik bo‘ladi (42-chizma). Kuchli ikki negizli kislotalarning (masalan, H 2 SO 4 ) titrlanish egri chiziqlari kuchli bir negizli kislotalarnikiga o‘xshaydi, ular bosqichlar bo‘yicha tabaqalanib titrlanmaydi. Ikki negizli bosqichlar bo‘yicha dissotsiatsiya konstantalari sezilarli farq qiladigan kislotalar ( pK 1 <2,5 va pK 2 =6,5 ÷ 10 ) bosqichma-bosqich tabaqalanib titrlanadi. Agar kislota birinchi bosqich bo‘yicha kuchli dissotsilanib, ikkinchi bosqich bo‘yicha kuchsiz dissotsilansa, birinchi sinish nuqtasigacha elektr o‘tkazuvchanlik kamayadi, undan keyin esa sekin-asta ortadi. Ikkinchi sinish chizig‘idan so‘ng elektr o‘tkazuvchanlik keskin ko‘tariladi. Bunga xromat kislotaning ( pK 1 = – 1 va pK 2 =6,5 ) titrlanishi misol bo‘la oladi (43-chizma, a ). Agar ikki negizli kislotaning birinchi bosqich bo‘yicha dissotsilanishi nisbatan kam bo‘lsa, birinchi sinish nuqtasigacha chiziq egilgan shaklda bo‘ladi. Masalan, malein kislota ( pK 1 =1,92 va pK 2 =6,23 ) bunga misol bo‘la oladi (43-chizma, b ). Kuchli kislotalar kuchsiz asos eritmasi bilan titrlansa (amalda kam qo‘llaniladi), ekvivalentlik nuqtasigacha elektr o‘tkazuvchanlik keskin kamayib, undan keyin amalda o‘zgarmay qoladi (44-chizma). Kuchli va kuchsiz kislotalar aralashmalarini hatto suvli eritmalarda ham ketma-ket tabaqalab titrlash mumkin. Kislotalar aralashmalarining bunday titrlanish imkoniyatlari ularning pK qiymatlari va konsentratsiyalariga bog‘liq. H amma vaqt birinchi navbatda kuchli kislota, undan so‘ng esa kuchsiz kislota titrlanadi. Biroq barcha kuchsiz kislotalar ( pK <4) ham bunday aralashmalarda aniqlanavermaydi, chegaralanish, asosan, titrlash egri chizig‘ida egilgan minimum hosil bo‘lishi bilan bog‘liq. Agar eritmadagi kislotaning konsentratsiyasi 0,1 N va undan kichik bo‘lsa, titrlash sharoiti birmuncha yaxshilanadi va sinish nuqtasini topish osonlashadi. Kislotalar aralashmalarini titrlashda titrant sifatida kuchsiz asoslar ishlatish ikkinchi sinish nuqtasini topishni ancha osonlashtiradi; chunki undan keyin elektr o‘tkazuvchanlik juda kam o‘zgaradi (45-chizma). Kuchli va kuchsiz kislotalar aralashmasi berilgan bo‘lsa, avval uni kuchli ishqor eritmasi bilan titrlab kislotalarning umumiy miqdorini aniqlash mumkin. So‘ngra kuchli kislotani kuchsiz asos eritmasi bilan titrlab kuchli kislota miqdorini aniqlash va natijalar farqi asosida har bir kislotaning miqdori topilishi mumkin. Bunda kuchsiz asos o‘rnida eritmadagi kuchsiz kislotaning natriyli yoki kaliyli tuzi olinsa, eng yaxshi natija qo‘lga kiritiladi. Asoslar va ularning aralashmalari, tuzlar va ularning aralashmalarini titrlaganda ham shu tarzda ish yuritiladi. Yuqori chastotali konduktometriya . Yuqori chastotali usul bo‘yicha dastlabki tajribalarni J.Blek (1933) o‘tkazgan edi. Usulning nazariy masalalari Reyli va boshqalar (1953) tomonidan ishlab chiqilgan. Yuqori chastotali konduktometriya usuli eritmalarning elektr va dielektrik o‘tkazuvchanligini o‘lchash uchun qo‘llaniladi. Bu usul klassik konduktometriya va dielkometriya usullarining oraliq ko‘rinishi sanaladi. Yuqori chastotali usulning konduktometriya usulidan tub farqi dielektrik o‘tkazuvchanlikning o‘lchash bo‘g‘ini kattaliklariga keskin ta’siri va bo‘g‘inda tok zichligining notekis taqsimlanishidir. Uning dielkometriyadan tub farqi esa yaxshi o‘tkazuvchi sistemalarni o‘rganishga ham imkon beradi. Yuqori chastotali konduktometriya usuli past chastotali konduktometriyadan va dielkometriyadan ko‘ra ancha umumiyroqdir, ya’ni agar elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchash tekshirilayotgan modda to‘g‘risida zaruriy ma’lumotlarni berolmasa, dielektrik o‘tkazuvchanlikni o‘lchash asosida bunday ma’lumot olish mumkin va aksincha. Yuqori chastotali konduktometriya usuli titrlash, eritmalarni tekshirish, namlikni o‘lchash, fazaviy o‘zgarishlarni o‘rganish, sanoatni nazorat qilishni avtomatlashtirish va boshqa masalalarni hal qilish uchun ishlatiladi. Bu usulda elektrodlar eritma bilan bevosita tutashmaganligi uchun elektrod sirtida sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan hodisalar kuzatilmaydi. Shuning uchun ham uni elektrod materiali bilan eritma tutashmasligi kerak bo‘lgan barcha hollarda qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Yuqori chastotali titrlash egri chiziqlarining turli omillarga bog‘liqligi . Titrlash davomida eritmaning kimyoviy tarkibi uzluksiz o‘zgara boradi. Buning oqibatida eritmaning elektr va dielektrik o‘tkazuvchanliklari ham o‘zgaradi. Bu o‘zgarishlar titrlash egri chizig‘ida sinish nuqtalari hosil qilishga olib keladi. Titrlash egri chiziqlarining ko‘rinishi bir qator omillarga bog‘liq. Bular qatoriga bo‘g‘inga beriladigan tok chastotasining qiymati, tekshiriladigan modda eritmasining konsentratsiyasi va aktiv yoki reaktiv qismlarning o‘lchanishi kiradi. Tok chastotasi qiymatining ta’sirini 46-chizmadan yaqqol ko‘rish mumkin. Tokning chastotasi 1 MGs bo‘lganda sinish burchagi o‘tkir bo‘lsa-da, titrlash egri chizig‘i to‘g‘ri chiziqli tarkibiy qismlardan iborat bo‘lgan  -simon shaklda bo‘ladi. Zanjirga 18 MGs chastotali tok berilganda chizma shakli V-simon bo‘lsa- da, to‘g‘ri chiziqlardan tashkil topgan emas. Tokning chastotasi 36 MGs va undan ortiq bo‘lganda titrlash egri chizig‘i to‘g‘ri chiziqlardan tashkil topgan V-simon shaklga ega bo‘ladi, bunda ekvivalentlik nuqtasining topilish aniqligi ham ortadi. mkA 1 MGs 18 MGs 36 MGs V, ml D d '' A '' B '' A ' d ' B ' A d B 46-chizma . Yuqori chastotali titrlash egri chizig‘ining bo‘g‘inga beriladigan tokning chastotasiga bog‘liqligi. 47-chizma . Uch tarkibiy qismli sistemalarda moddalar tarkibining o‘zgarish qonuniyatlari. Tok chastotasining ortishi elektrodlarning cho‘kma tomonidan to‘silish ta’sirini ham kamaytiradi. Eritmalar konsentratsiyalarining titrlash egri chizig‘iga ta’sirini quyidagi kislota-asosli titrlash misolida qarab chiqamiz. HCl+NaOH  NaCl+H 2 O. Bu moddalardan iborat aralashmani uch tarkibli aralashma: kislota – asos – erituvchi sistemasi sifatida qarash mumkin. Umumiy holda kislotaning asosligi va asosning kislotaligiga mos ravishda sistemada bir yoki bir necha tuz hosil bo‘ladi. Titrlash bilan bog‘liq bo‘lgan barcha masalalarni muhokama qilish uchun fazoviy chizmadan foydalanib, turli tekisliklarga xarakteristik tasvirlar ni tushiramiz. Tasvirlarda eritmalarning tarkibi to‘g‘ri chiziqlar bilan ifodalanadi. Masalan, D erituvchi deb olinsa, d tarkibli A va B aralashmaga erituvchi qo‘shilganda, Dd tarkibli eritma olinadi. Bu eritmalarga to‘g‘ri keladigan nuqtalarda A va B moddalar konsentratsiyalari bir xil bo‘ladi (47-chizma). Olingan misolda biz to‘rtta binar sistemaga egamiz: H 2 O – HCl; H 2 O – NaOH; H 2 O – NaCl va HCl – NaOH . Titrlash suv muhitida o‘tkazilganligi uchun oxirgi sistema HCl – NaOH bizni qiziqtirmaydi. Agar biror o‘zgarmas chastotada qolgan uch sistema uchun aktiv qismning konsentratsiyaga bog‘liqlik chizmasi tuzilsa, quyidagilarni olamiz (48-chizma, a ). Ularning barchasi toza erituvchining xossalariga bog‘liq bo‘lgan yagona bir nuqtadan chiqib, turli konsentratsiyalarda maksimumga ega bo‘ladi. Bu konsentratsiyalar tarkib uchburchagida (48-chizma, b ) a, c, e nuqtalar bilan belgilangan. Shunday egri chiziqlarni uchburchak uchidan uning asosiga yo‘nalgan kesimlar bo‘ylab tushirib, egri chiziqlarning maksimumdan o‘tgan nuqtalari asosida tarkiblarni aniqlaymiz. Bu tarkiblarni uchburchakning kislota va asoslar yarimtitrlanish nuqtalariga mos keladigan b va d nuqtalariga joylashtiramiz, natijada a, b, c, d, e nuqtalarni olamiz. Bu nuqtalar maksimumlarga mos kelib, kislota va asos nisbatlari o‘zgarganda maksimumning holati qanday o‘zgarishini ko‘rsatadi. Ushbu chizmalarni fazoviy diagrammada tasvirlab (49-chizma) uning istalgan nuqtasidan perpendikulyar yuza yordamida kesim o‘tkazilsa, shu yuzaning tekislik bilan hosil qilgan kesmasi titrlash egri chizig‘ining shaklini ifodalaydi. Dielkometriya yuqori chastotali kuchlanish yordamida dielektrik o‘tkazuvchanlikni bevosita o‘lchashga asoslangan usuldir. O’lchash uchun yuqori chastotali usulda ishlatiladigan bo‘g‘in yaroqli bo‘lib, dielektrik o‘tkazuvchanlikni o‘lchash uchun elektrolitsiz sistemalar ( R  ) yoki katta chastotali tok talab qilinadi, buning uchun o‘lchash tebranish zanjirida, yoki ko‘prikli sig‘im qurilmasida o‘tkaziladi. a NaCl HCl NaOH H 2 O b a e b c d HCl NaCl NaOH 48-chizma . O’tkazuvchanlik aktiv qismining 10 MGs chastotadagi elektrolitlar konsentratsiyasiga ( a ) bog‘liqligi va HCl – H 2 O – NaOH sistemasida maksimumlarga to‘g‘ri keladigan chiziqlar ( b ). G NaOH NaCl H 2 O HCl 49-chizma . HCl – H 2 O – NaOH sistemasi uchun sig‘im turidagi bo‘g‘in o‘tkazuvchanligi aktiv qismining fazoviy diagrammasi. Shu tarzda o‘lchangan nisbiy dielektrik o‘tkazuvchanlik ( =c/c o ) etalon eritmalarni darajalash orqali yoki aniq kondensatorlar yordamida topiladi. Dielektrik o‘tkazuvchanlik qiymatlari asosida moddalarning tozaligini tekshirish, sinash va aniqlash mumkin. Bundan tashqari, dielektrik o‘tkazuvchanlikning titrlash davomida o‘zgarishi asosida titrlashning oxirgi nuqtasini topish (dielkometrik yoki dekametrik titrlash) ham mumkin. Sirka kislotani bevosita konduktometrik aniqlash. Konduktometrik analiz usuli . Konduktometrik analiz usullari elektrolitlar eritmalarining elektr o`tkazuvchanligini o`lchashga asoslangan bo`lib,tokning ishchi chastotasiga ko`ra past va yuqori chastotali usullariga bo`linadi. Konduktometriya usullari elektrodlarning tekshiriladigan eritma bilan tutashganligiga qarab tutashgan va tutashmagan usullarga bo`linadi. Past chastotali usullar (10 3 gs) konduktometriya deb,yuqori chastotali usullar (10 6 gs) esa yuqori chastotali titrlash deb yuritiladi. Tutashgan usullarda elektrodlar tekshiriladigan elektrolit eritmasiga tushirilgan bo`ladi va bu elektrodlarda polyarizatsiya hodisasi kuzatiladi.Tutashmagan usullarda elektrodlar tekshiriladigan eritma bilan bevosita tutashmagan bo`lib,ular o`lchash zanjiri bilan sig`im yoki induktuvlik orqali bog`langan.Elektrod bilan eritma tutashmagan bo`lganligi sababli ular orasida o`zaro ta`sir bo`lmaydi va elektrod ham,eritma ham ifloslanmaydi.Bu usullarda bevosita elektr o`tkazuvchanlik o`lchanmasdan,uning hosilasi-tok kuchi o`lchanadi. Bevosita konduktometriyada solishtirma elektr o`tkazuvchanlikning konsentratsiyaga bog`liqligi o`rganiladi. Solishtirma elektr o`tkzuvchanlik deb,sirt kattaligi 1 sm 2 bo`lgan ikkita bir- biridan 1 sm uzoqlikda joylashgan elektrodlar orasidagi elektrolit eritmasining elektr o`tkazuvchanligiga aytiladi. Eritmaning qarshiligi (R) elektrodlar orasidagi masofaga (l) to`g`ri va eritmaga tushirilgan elektrodlarning sirtkattaligiga (S) teskari mutanosibdir: R=pl/S bundan p= RS l Solishtirma qarshilik solishtirma elektr o`tkazuvchanlikka teskari qiymat bo`lganligi uchun: =ᴂ l p u holda l ᴂ = RS l v mos ravishda = ᴂ l RS E Solishtirma elektr o`tkazuvchanlik molekulyar(ekvivalent)elektr o`tkazuvchanlik bilan quyidagiga bog`langan : =ᴂ 1000/s= V ᴂ Bu yerda c-elektrolit eritmasining konsentratsiyasi (mol/l;) 1000/c=V-suyultirish(litr) Molekulyar elektr o`tkazuvchanlik deganda,tarkibida 1 mol erigan moddasi bo`lgan eritmaning elektr o`tkazuvchanligini tushunish kerak.Eritmaning solishtirma elektr o`tkazuvchanligi tarkibida u yoki bu miqdor erigan modda bo`lgan doimiy 1 sm 3 hajmdagi eritmaningelektr o`tkazuvchanligidir.Molekulyar(ekvivalent) elektr o`tkazuvchanlik turli xil xajmlar tarkibida doimiy miqdordagi (1 mol yoki 1 ekv) erigan modda bo`lgan eritmaning elektr o`tkazuvchanligidir.Bunda elektrodlar orasidagi maofa 1 sm bo`ladi. Hozirgi nazariyalarga ko`ra konsentratsiya ortishi bilan elektr o`tkazuvchanlikning kamayishi juftlashgan ionlar hosil bo`lishi bilan tushuntirilsa, konsentratsiyaning yanada oshishi bilan elektr o`tkazuvchanlikning orta borishi uch karra ionlar hosil bo`lishi bilan tushuntiriladi.Juda yuqori konsentratsiyalarda to`rt karra (kvadrulol)ionlar hosil bo`lishi natijasidaelektr o`tkazuvchanlik yana kamaya boradi. Elektrolit eritmasining elektr o`tkazuvchanligini o`lchash asosida titrlashning oxirgi nuqtasini topish mumkin.Odatda konduktometrik titrlashda qo`shilgan titrant hajmi bilan qarshilik orasidagi bog`liqlik o`rganiladi.Titrlash egri chiziqlari ikki yoki undan ortiq to`g`ri chiziqli o`zaro kesishgan siniq chiziqlardan iborat bo`ladi.Chiziqlarning kesishish joylari titrlashning oxirgi nuqtasiga muofiq keladi. Konduktometrik asboblarda ishlash tartibi Past chastotali konduktometriyada tokning chastotasi o’rtacha 1000 Gs ni tashkil etishi kerak, shunda polyarizasiya hodisalari deyarli nolga tenglashadi. Polyarizasiyani kamaytirish uchun, shuningdek, elektrodlarning yuzalari ham oshiriladi. Buning uchun elektrodlarning sirti elektrolitik cho’ktirilgan platina bilan qoplanadi. Bunda yuza bir necha marta ortadi. Konduktometriyada bevosita qarshilikdan tashqari elektr o’tkazuvchanlik ham o’lchanadi. Titrimetrik analiz uchun 50 Gs chastotada ishlaydigan P-38 rusumli konduktometrik ko’prik turidagi asboblardan ham foydalanish mumkin. Shuningdek, P-568, P-577 rusumli o’zgaruvchan tokli ko’priklar ham ishlatiladi. O’lchashlar uchun P-38 rusumli ko’prikda reoxord yordamida galvanometrning ko’rsatishi nolga rostlanadi. P-568 rusumli ko’prikda ossillograf ekranida gorizontal chiziq hosil qilinadi. P-577 rusumli ko’prikda esa o’lchov asbobi shkalasining ko’rsatishi nolga maksimal yaqinlashishi kerak. Buning uchun asbobning sezgirligi oshiriladi va reoxord yordamida qarshilik o’zgartirilib, nolga maksimal yaqinlashishga erishiladi. KEL- 1M va shunga o’xshash konduktometrlarda bevosita elektr o’tkazuvchanlik o’lchanadi. Asbob 10  10 -7 dan to 10  10 1 Sm/m gacha bo’lgan solishtirma elektr o’tkazuvchanlikni o’lchash imkonini beradi. KEL-1M asbobini ishga tayyorlash uchun «Pribor» tugmasi bosiladi, bunda asbobning ulanganini ko’rsatuvchi indikator lampasi yonadi. Asbobning ishlash qobiliyatini tekshirish uchun «Kalibrovka» tugmasi va o’lchash oraliqlariga to’g’ri keladigan tugmachalardan biri bosiladi. So’ngra «Kalibrovka» dastasi yordamida ko’rsatish asbobining strelkasi 80 ga o’rnatiladi. Shu tarzda barcha o’lchash oraliqlari tekshirib chiqiladi. Barqaror qiymatli natijalar olish uchun asbobda o’lchash uni elektr manbasiga ulagandan 15-20 min o’tgach amalga oshirilishi kerak. Elektr o’tkazuvchanlikni o’lchash uchun elektrolitik bo’g’in asbobga ulanadi va distillangan suv bilan yuviladi. So’ngra tekshiriladigan eritmadan elektrodlar botguncha solinadi va oldin o’lchash oraliqlaridan eng yuqorigisining tugmachasi, keyin esa «Kalibrovka» tugmasi bosiladi. Agar «Kalibrovka» tugmasi qayta bosilganda asbobning strelkasi o’zgarmasa, ketma-ket boshqa oraliqlar tugmachalari bosiladi va strelkaning shkalada 2/3 qismiga siljishiga erishiladi. Shunday holatda asbob darajalanadi va o’lchangan natija olinadi. 1-rasm. КЗЛ -IM konduktometr Ishni bajarishda kafedrada mavjud bo’lgan КЗЛ -IM konduktometridan foydalanildi. Bu konduktomertining elektrodlari noyob bo’lgani uchun o’zimiz tayyorlagan elektrodlardan yani grafid elektrodlaridan foydalandik.(-rasm) Dastlab grafit elektrodi yuzasini dielekrtik qatlam bilan to’liq qoplab olindi. So’ngra elektrodning yuzasi bir xil kattalikdagi sathga keltirildi. Yasalgan elektrodlar stakanga statsionar qilib o’rnatildi(-rasm ), ikkinchi hili eritmaga tushiriladigan qilib yasalgan (-rasm). Konduktometrda o’lchashda eritma elektrodni to’liq qoplangan holatda bo’lishiga qattiy etibor bering. 3.2 –rasm. Ishlatiladigan elektrodlar Konduktometr shkalasi o’ng tomonga o’tib ketsa, demak elektr o’tkazuvchanlik yuqori, o’lchashni amalga oshirish uchun quyidagi tugmalardan yuqoriga qarab (10 -2 10 -1 )lardan bir bosiladi, aksincha bo’lsa, elektr o’tkazuvchanlik kichik bo’ladi. O’lchashda esa o’tkazuvchanlik kichik diapazoni tanlanadi (10 - 1 10 -2 ). Sirka kislota eritmasining konsentratsiyasini bevosita konduktometrik usulda aniqlash. Sirka kislotaning 1 M eritmasi tayyorlanib, bu eritmani ketma-ket suyultirish natijasida kislotaning 0,75; 0,5; 0,25 0,1; va hokazo konsentrasiyali eritmalari tayyorlanadi. Shu eritmalarning qarshiliklari o’lchanib, o’lchangan qarshiliklar asosida eritmaning solishtirma elektr o’tkazuvchanligi va bu qiymat yordamida eritmaning molekulyar elektr o’tkazuvchanligi qiymatlari topiladi. Buning uchun elektrolitning elektr o’tkazuvchanligini topish ham talab qilinadi. Ishni bajarish tartibi. Oldindan tayyorlangan 1000 ml hajmli sirka kislotaning 1 M eritmasidan foydalaniladi. 0,75 M eritma tayyorlash uchun 100 ml hajmli o’lchov kolbasiga 1 M sirka kislota eritmasidan 75 ml o’lchab olinadi va kolba beligacha distillangan suv quyiladi. 0,5 M eritma tayyorlash uchun 100 ml hajmli o’lchov kolbasiga 1 M sirka kislota eritmasidan 50 ml o’lchab olinadi va kolba beligacha distillangan suv quyiladi. 0,25 M eritma tayyorlash uchun 100 ml hajmli o’lchov kolbasiga 1 M sirka kislota eritmasidan 25 ml o’lchab olinadi va kolba beligacha distillangan suv quyiladi. 0,01 M eritma tayyorlash uchun 100 ml hajmli o’lchov kolbasiga 1 M sirka kislota eritmasidan 1 ml o’lchab olinadi va kolba beligacha distillangan suv quyiladi. Xulosa Xulosa qilib shuni aytish mumkinki konduktometrik titrlashning qo‘llanilishi kislota-asosli reaksiyalarda muvozanatning holati kislota, asos va amfolitlarning dissotsiatsiya kontantalari, cho‘ktirish reaksiyalarida cho‘kmalarning eruvchanlik ko‘paytmalari, komplekslanish reaksiyalarida komplekslarning barqarorlik konstantalari va oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida oksred juftlarning potensiallari bilan belgilanadi. Ko‘pgina hollarda muvozanatga erituvchining avtoprotoliz konstantasi ta’sir ko‘rsatadi. Shuni ham aytish kerakki, oksidlanish- qaytarilish va komplekslanish reaksiyalari muayyan pH qiymatida o‘tkazilganligi uchun eritmaga kislota, asos yoki bufer aralashmalar qo‘shiladi. Bu moddalar eritmaning elektr o‘tkazuvchanligiga katta ta’sir ko‘rsatganligi uchun ular konduktometrik titrlashda ishlatilmaydi yoki juda cheklangan hollardagina qo‘llanilishi mumkin. Shuning uchun biz kislota-asosli reaksiyalarni ko‘rib o‘tamiz. Kislota-asosli titrlash yordamida kislotalar, asoslar, kislota-asos xossalarini namoyon etuvchi tuzlar aniqlanishi mumkin. Titrlash suvli va suvsiz muhitlarda o‘tkaziladi. Kuchli kislotani ishqor eritmasi bilan titrlaganda quyidagi reaksiya sodir bo‘ladi. Bu holda ekvivalentlik nuqtasigacha elektr o‘tkazuvchanlik kamaya boradi, chunki katta harakatchanlikka ega bo‘lgan vodorod ionining konsentratsiyasi kamayib, ular harakatchanligi kichik bo‘lgan asosning ionlari bilan almashinadi. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Kreshkov A . P . Osnov analiticheskoy ximii . T .3. M .: Ximiya .1977. 2. Vinogradova Ye . P ., Gallay E . A ., Finogenova Z . M . Metod polyarograficheskogo i amperometricheskogo analiza . M .: Izd . MGU . 1963. 3. Geyrovskiy Ya ., Kuta Ya . Osnov polyarografii . M .: Mir . 1965 4. Lopatin B . A . Teoreticheskiye osnov elektroximicheskix metodov analiza . M .: Vssh . sh k .1975. 5. Zolotov Yu . A ., Doro x ova Ye . N ., Fadeyeva V . I . i dr . Osnov analiticheskoy ximii . V 2 kn .. kn . 2. Metod ximicheskogo analiza . M .: Vssh . shk .1999. 6. Fris Dj ., Shenk G . Kolichestvenny analiz . M .: Mir .1978.557 s . 7. Mayranovskiy S . G ., Stradn Ya . P ., Bezugly V . D . Polyarografiya v organicheskoy ximii . M .: Ximiya . 1975.351 s . 8. Koltgof I . M ., Lingeyn Dj . Dj . Polyarografiya . M - L .: Gosximizdat . 1968. 507 s . 9. Izmaylov N . A . Elektroximiya rastvorov . M .: Ximiya .1966. 575 s .

MAVZU: Konduktometrik analizning ishlab chiqarishda qo’llanilishi REJA : I.KIRISH II. ASOSIY QISM 1. Konduktometriya 2. Past chastotali konduktometriya da 3. Bevosita konduktometriya da 4. Kolraush qonuni . 5. Konduktometrik titrlash . 6. Yuqori chastotali konduktometriya . 7. Sirka kislotani bevosita konduktometrik aniqlash. III.Xulosa IV.Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish Konduktometriya. Tokning chastotasi bo‘yicha turlari. Tutashgan va tutashmagan usullar. Bevosita va bilvosita usullar. Past chastotali usul. Solishtirma va molekulyar (ekvivalent) elektr o‘tkazuvchanlik. Kolraush qonuni. Ionlar harakatchanligi. Konsentratsiya, ionlar tabiati, harorat va erituvchining elektr o‘tkazuvchanlikka ta’siri. Bevosita konduktometriya. Konduktometrik titrlash. Qo‘llaniladigan reaksiyalar. Titrlash egri chiziqlarining shakli va modda tabiati. Aralashmalarni titrlash. Yuqori chastotali usul. Elektrolitik bo‘g‘inlar. Sig‘im va induktivlik. Xarakteristik egri chiziqlar. Chastota va titrlash egri chizig‘i. Konsentratsiyaning titrlash egri chizig‘i shakliga ta’siri. Dielkometriya. Konduktometrik analiz usullari elektrolitlar eritmalarining elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchashga asoslangan bo‘lib, tokning ishchi chastotasiga ko‘ra past va yuqori chastotali usullarga bo‘linadi. Konduktometriya usullari elektrodlarning tekshiriladigan eritma bilan tutashganligiga qarab tutashgan va tutashmagan usullarga bo‘linadi. Past (10 3 Gs ) chastotali usullar konduktometriya deb, yuqori (10 6  10 7 Gs ) chastotali usullar esa yuqori chastotali konduktometriya (usul ko‘pincha titrlashning oxirgi nuqtasini topish maqsadida ishlatilgani uchun yuqori chastotali titrlash ) deb yuritiladi. Texnologik jarayonlarni boshkarishda moddalarni tarkibi va fizik xossalarini nazorat kilish talab etiladi. Texnologik jarayon davomida kayta ishlanayotgan maxsulotning tarkibi va fizik xossasi uzgaradi, bu parametrlarni nazorat kilish bevosita texnologik jarayonni borishi tugrisida fikr yuritishga imkon beradi. Moddalarning tarkibi va fizik–kimyoviy xossalari analizatorlar yordamida urganiladi. Gazlarni analiz kilishda kuyidagi usullardan foydalaniladi: ♦ termokonduktometrik

♦ termomagnitik ♦ absarbision-optik ♦ elektr-kimyoviy ♦ termokimyoviy ♦ fotokalorimetrik ♦ xromotografik ♦ masspektrometrik Suyuklik muxitlarini analiz kilishda kuyidagi usullardan foydalaniladi: ♦ optik ♦ konduktometrik ♦ potensiometrik ♦ polyarografik ♦ radioizotopli ♦ titrometrik. Gaz analizatori tekshirilayotgan gaz aralashmasidagi komponent yigindisi konsentrasiyasi xakida ma’lumot beradigan kurilmadir. Gaz analizatorlari xajmga nisbatan%, g/ m 3, mg/ l da darajalanadi. Gaz analizatorlari komplektiga datchik, asbobni normal ishlashini taminlovchi uzellar kiradi. Ayrim gaz analizatorlari bilan tanishib chikamiz. Termokonduktometrik gaz analizatorlari. Ishlash prinsipi gaz aralashmasi issiklik utkazish kobiliyatining tekshirilayotgan component konsentrasiyasiga boglikligiga asoslangan. Asbobning ulchash elementlari uzi kiziydigan karshilik termometri rejimida ishlaydigan, platina tola joylashgan kamera shaklidagi uzgartkichdan iborat.

KONDUKTOMETRIYA Tutashgan usullar yordamida o‘lchash jarayonida elektrodlar tekshiriladigan elektrolit eritmasiga bevosita tushirilgan bo‘ladi. Bu usullar o‘lchash aniqligini oshirish imkonini bersa-da, ular elektrodlarning polyarizatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan tegishli xatolardan xoli emas. Tutashmagan usullarda elektrodlar bilan tekshiriladigan elektrolit eritmasi orasida bevosita tutashuv bo‘lmaydi, ya’ni elektrodlar eritmaga tushirilmagan bo‘ladi. Bu usullarda elektrodlar o‘lchash zanjiri bilan sig‘im yoki induktivlik orqali bog‘lanadi. Bunday usullarda polyarizatsiya hodisasi uchramaydi. Tutashmagan usullar konsentratsiyalari yuqori bo‘lgan, agressiv, yopishqoq va uchuvchan moddalarni tekshirish uchun qulaydir. Elektrod bilan eritma tutashmagan bo‘lganligi uchun ular orasida o‘zaro ta’sir bo‘lmaydi, elektrod ham, eritma ham ifloslanmaydi. Eng muhimi qimmatbaho platina elektrodini arzon metallarga almashtirish mumkin. Tutashmagan usullarda bevosita elektr o‘tkazuvchanlik o‘lchanmasdan, uning hosilasi – tok kuchi o‘lchanadi. Konduktometrik usullarning rangli va loyqa eritmalarni tekshirish, sezuvchanligining yuqoriligi, avtomatlashtirish imkoniyati, titrlashning oxirgi nuqtasini aniq topish, aralashmalarni titrlash va sh.k. qator afzalliklari bilan bir qatorda, selektiv emasligi, konsentratsiyasi yuqori bo‘lgan eritmalarni aniqlashda chetga chiqishlarning uchrashi kabi kamchiliklari ham mavjud. Past chastotali konduktometriya da eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligi bilan konsentratsiyasi orasidagi bog‘liqlik o‘rganiladi. Bunda o‘lchash bevosita va bilvosita usullar yordamida amalga oshiriladi. Bevosita konduktometriya da solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikning konsentratsiyaga bog‘liqligi (43-chizma) asosida tahliliy xulosa qilinadi. Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik deganda, sirt yuzasi 1 sm 2 bo‘lgan ikkita bir- biridan 1 sm masofada joylashgan inert elektrodlar orasidagi elektrolit eritmasining elektr o‘tkazuvchanligi tushuniladi. Eritmaning qarshiligi ( R ) elektrodlar orasidagi

masofaga ( l ) to‘g‘ri va eritmaga tushirilgan elektrodlarning sirt yuzalariga ( s ) teskari mutanosib bog‘langan: R= ρl s Bundan ρ=RS l ya’ni solishtirma qarshilik solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikka teskari qiymat bo‘lganligi uchun æ=1 ρ hosil bo‘ladi. Oxirgi tenglamalardan 1 æ= s lR va mos ravishda æ= l Rs ni olish mumkin. Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik molekulyar (ekvivalent) elektr o‘tkazuvchanlik bilan quyidagicha bog‘langan: λ=æ c1000 =æV bu yerda с – elektrolit eritmasining konsentratsiyasi ( mol/l ); 1000/ с =V – suyultirish chegarasi, l . Molekulyar ( ekvivalent ) elektr o‘tkazuvchanlik deganda, sirt yuzasi 1 sm 2 bo‘lgan ikkita bir-biridan 1 sm masofada joylashgan inert elektrodlar orasidagi, tarkibida modda miqdori mol (ekv.mol) bo‘lgan eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi tushuniladi. Kolraush qonuni . Elektrolitlar eritmalarida elektr toki turli xil zaryadlangan ionlarning qarama-qarshi harakati natijasida paydo bo‘ladi. Eritmaning elektr

O'xshashlar

Konduktometriya
STATISTIK GIPOTEZALARNI TEKShIRISh USULLARINING PEDAGOGIK TADQIQOTLARDA QO’LLANILIShI
ISHLAB CHIQARISH NAZARIYASI
Galvanik elementlar termodinamikasi
AVTASALON LOYIHASINI LOYIHALASHTIRISH VA ISHLAB CHIQISH