logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Korxonada buxgalteriya hisobini tashkil etish

Korxonada buxgalteriya hisobini tashkil etish

Yuklangan vaqt:

07.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

59.923828125 KB
Ko'chirib olish
Korxonada buxgalteriya hisobini tashkil etish Reja:   Kirish I bob Korxonada buxgalteriya hisobini to'g'ri tashkil etishning ahamiyati 1.1. Korxonada buxgalteriya hisobining ahamiyati va asosiy vazifalari 1.2.Korxonada buxgalteriya hisobini qurishning umumiy tamoyillari II bob Korxonalarda buxgalteriya hisobini me’yoriy tartibga solish va hisob siyosati. 2.1. Buxgalteriya hisobini tashkil etish texnologiyasi va buxgalteriya ma'lumotlarini qayta ishlashning asosiy yondashuvlari III bob Buxgalteriya hisobidagi islohotlar. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati Kirish Hozirgi kunda bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiy faoliyat markazi butun iqtisodiyotning asosiy bo'g'ini – korxonaga o'tmoqda. Aynan mikroiqtisodiy darajada jamiyat uchun zarur bo'lgan mahsulotlar yaratiladi, zarur xizmatlar ko'rsatiladi. Korxonada eng malakali kadrlar to'plangan. Bu erda resurslarni iqtisodiy va oqilona sarflash, yuqori samarali texnologiyalar, texnologiyalardan foydalanish va mahsulotlarni sotish masalalari hal qilinadi. Ushbu masalalarning aksariyatini hal qilish uchun korxona buxgalteriya hisobi usuliga murojaat qiladi, bu birlamchi kuzatuv (hujjatlar va inventarizatsiya), xarajatlarni o'lchash (baholash va hisoblash), joriy guruhlash (hisoblar va ikki tomonlama yozuvlar) va iqtisodiy faoliyat faktlarini yakuniy umumlashtirish (balans va hisobot). Ushbu kurs ishining maqsadlari quyidagilardan iborat: buxgalteriya hisobini to'g'ri tashkil etishning ahamiyati; buxgalteriya hisobining umumiy tamoyillarini ko'rib chiqish; o'rganilayotgan korxonada buxgalteriya ma'lumotlarini qayta ishlashning tashkiliy shakli va texnologiyasi o'rganildi korxonada buxgalteriya hisobini yanada takomillashtirish yo'llarini aniqlash. I   bob K orxonada  buxgalteriya  hisobini  to'g'ri  tashkil  etishning ahamiyati   1.1.   Korxonada  buxgalteriya  hisobining  ahamiyati  va  asosiy  vazifalari Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarda buxgalteriya hisobini shunday tashkil etish kerakki, u tejamli bo‘lib, kam mablag‘ sarflangan holda ichki va tashqi foydalanuvchilarni ko‘proq axborotlar bilan ta’minlasin. Bozor munosabatlariga o‘tish va davlat mulkini xususiylashtirish xo‘jalik yuritishning mazmuni, tuzilishi hamda psixologiyasida jiddiy o‘zgarishlarga olib keladi. Bu o‘z navbatida, buxgalteriya hisobida tub o‘zgarishlarni talab qiladi. Buxgalteriya hisobi xalqaro biznes tili sifatida davlat qonunlarining bajarilishini kafolatlashi, tadbirkorlikni rivojlantirishiga, mulkni saqlash va ko‘payishiga xizmat qilishi, manfaatdor (investorlar, aksiyadorlar, banklar, fondlar, mol yuboruvchilar, mol oluvchilar, rasmiy organlar va h.k.) lar tomonidan muhim iqtisodiy qarorlarni qabul qilishda (kapitalini investitsiya qilish, bozorga chiqish, xodimlarni yollash, soliq siyosati, moliyalash manbalarini qidirib topish, hisoblashishlar va h.k.) zarur bo‘ladigan to‘liq va ishonarli axborotlarni o‘z vaqtida yetkazib berish kerak. Buxgalteriya hisobini Korxonalarda hozirgi zamon talabi darajasida tashkil etish quyidagi kompleks tadbirlar bilan ta’minlanadi: 1.Buxgalteriya hisobini qonuniy tartibga solish va uning me’yoriy bazasiii shakllantirish bilan; 2.Uslubiy ta’minot (yo‘riknomalar, uslubiy ko‘rsatmalar, sharhlar) bilan; 3. Kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash bilan; 4.X alqaro professional tashkilotlar bilan hamkorlik qilish yo‘li orqali; 5.Hisobni boshqarish tizimini qaytadan tashkil etish yo‘li bilan. «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi Qonunda buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishning quyidagi asosiy tamoyillari keltirilgan: ♦ buxgalteriya hisobini ikkiyoqlamali yozuv usulida yuritish; ♦ buxgalteriya hisobining uzluksizligi; ♦ aktiv va passiv operatsiyalarini pulda baholash; ♦ axborotlarning ishonchliligi; ♦ hisoblash; ♦ ehtiyotkorlik; ♦ shakldan iqtisodiy mazmunning ustuvorligi; ♦ Korxonalarfaoliyatining davomiylik tamoyili; ♦ hisobot ko‘rsatkichlarini tahhoslab bo‘lishligi; ♦ moliyaviy hisobotning xolisligi (betarafligi); ♦ o‘rinlilik (joyidaligi); ♦ hisobot davri daromadi va xarajatlarining muvofiqligi; ♦ aktiv va majburiyatlarni haqiqiy baholash. Qonun korxonalarning ichki buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi asosiy talablarni qo‘yadi: Korxonalar rahbar lari ning q onunchilikka itoat qilishi; moliyaviy hisobotd a keltirilgan axborotlarga tashqi foydalanuvchilar tomonidan ishonch hosil q ilish maqsadida auditor tomonidan tasdiq l angandan so‘ng hisobot yilidan keyingi yilning 1 mayigacha chop etish. Buxgalteriya hisobi yuritishning tamoyillaridan biri maxfiylik (oshkor qilmaslik) bo‘lib hisoblanadi . Bunda buxgalteriya hisobi reg i strlari mazmuni bilan tanishish ma’muriyat roziligi yoki qonunchilikda nazarda t u tilgan hollarda ruxsat etiladi. Buxgalteriya hisobi registrlari bilan tanishishga ruxsat etilgan shaxslar maxfiylikni saqlashi kerak. Korxonalarda buxgalteriya hisobi va hisobotini Korxonalar rahbari tashkil etadi va u quyidagi huquqlarga ega: ♦ bosh buxgalter rahbarligida buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish yoki shartnoma asosida jalb qilingan buxgalterlar xizmatidan foydalanish; ♦ buxgalteriya hisobini yuritishda shartnoma asosida ixtisoslashgan buxgalteriya firmalariga yoki tarkibiga buxgalteriya hisobi sub’ekti kiradigan markazlashgan xo‘jalik A.J.lari hisob bo‘limiga topshirish; ♦ buxgalteriya hisobini mustaqil yuritish. Korxonalar rahbarlariga ko‘yidagilarni ta’minlash mas’uliyati yuklatilgan: ♦ hisob siyosatini ishlab chiqish va tasdiqlash; ♦ ichki hisob va hisobot tizimini ishlab chiqish; ♦ xo‘jalik operatsiyalarini nazorat qilish tartibi; ♦ to‘liq va ishonchli buxgalteriya hisobini yuritish; ♦ hisob hujjatlarini saqlash; ♦ tashqi va ichki foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobotlarni tayyorlash; ♦ soliq hisobotlari va boshqa moliyaviy hujjatlarni tayyorlash; ♦ hisob - kitoblarni o‘z vaqtida yuritish. Korxonalarda buxgalteriya hisobini yuritishga aloqador bo‘lgan shaxslar buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritiщda buxgalteriya hisobining asosiy tamoyillariga rioya qilishlari kerak. Buxgalteriya apparati hujjatlarni ishlab chiqishi, buxgalteriya registrlarida hisob yozuvlarini oqilona olib borishi va ular asosida boshqaruv va moliyaviy hisobotlarni o‘z vaqtida tuzishlari zarur. Korxonalarda buxgalteriya quyidagi bo‘limlardan tashkil topishi mumkin: ♦ material bo‘limi, bu yerda sotib olingan material qiymatliklarni, material yuboruvchilar bilan hisob - kitoblarni, materiallarni saqlash hamda foydalanish joylari bo‘yicha kirimi va sarflanishining hisobi yuritiladi. Unchalik katta bo‘lmagan Korxonalarningbu bo‘limida asosiy vositalar, arzon va tez eskiruvchi buyumlar va tayyor mahsulotlar hisobi ham yuritiladi. Yirik Korxonalarda bu uchastkaning ma’lumotlarini ishlab chiqish uchun maxsus bo‘lim tashkil etiladi; ♦hisoblashish bo‘limi, bu yerda dastlabki hujjatlarga asosan ish haqi hisoblash va undan ushlanmalar bo‘yicha barcha hisoblashishlar olib boriladi, mehnat haqi fondi va iste’mol fondidan foydalanish bo‘yicha nazorat amalga oshiriladi, ijtimoiy sug‘urta va ta’minotga ajratmalar bo‘yicha, pensiya fondi, bandlik fondi va boshqalar bo‘yicha hisoblashishlar hisobini olib boradi; ♦ishlab chiqarish - kalkulyatsiya bo‘limi, bu bo‘limda barcha turdagi ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar hisobi yuritiladi, ishlab chiqarilgan maqsulotlarning xaqiqiy tannarxi aniqlanadi va hisobot tuziladi, tugallanmagan ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlar tarkibi aniqlanadi; ♦umumiy bo‘lim, bu bo‘limda yuqorida sanab o‘tilgan bo‘limlarda hisobga olinmaydigan operatsiyalar hisobi yuritiladi, Bosh daftar yuritiladi va buxgalteriya hisoboti tuziladi. Yirik Korxonalarda moliyaviy bo‘lim ajratilib, unda pul mablag‘lari, Korxonalarva ayrim shaxslar bilan hisob - kitoblar hisobi yuritiladi. Buxgalteriya Korxonalarningbarcha ishlab chiqarish bo‘linmalari bilan bevosita munosabatda bo‘ladi. U ulardan buxgalteriya hisobini yuritish uchun tegishli ma’lumotlar oladi, chunonchi: ♦kadrlar bo‘limidan - ishga qabul qilinganligi, ishdan bo‘shatilganligi, ta’tilga chiqqanligi, Korxonalarichida bir joydan ikkinchi joyga o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi shaxslar ro‘yxati (buyruq)ni alohida kategoriya ishlovchilariga haq to‘lash va mukofotlash, stavkalar, okladlar, shtatlarning o‘zgarishi to‘g‘risidagi Nizomlarini. ; ♦omborlardan - tovar - material qiymatliklarining harakati (kirim, chiqim, bir joydan ikkinchi joyga o‘tkazilishi) to‘g‘risidagi hujjatlarni; ♦ishlab chiqarish bo‘linmalaridan - ayrim xo‘jalik operatsiyalari (maqsulotni ishlab chiqarish va h.k.) bo‘yicha hujjatlar, xarajatlar bo‘yicha ishlab chiqarish hisoboti va boshqalarni; ♦reja bo‘limidan - Korxonalarningbarcha faoliyati bo‘yicha tasdiqlangan reja ko‘rsatkichlari (daromad va xarajatlar smetasi) ni ; Buxgalteriya hisobining mazmuni tegishli xo'jalik yurituvchi sub'ektning iqtisodiy hayotini kuzatish tizimi bilan belgilanadi. Ushbu tizim amalga oshirilayotgan xo'jalik operatsiyalarining uzluksiz, uzluksiz va hujjatlashtirilgan o'zaro bog'liqligi asosida miqdoriy va qiymat ko'rsatkichlaridan foydalanish orqali amalga oshiriladi. Buxgalteriya hisobi nuqtai nazaridan iqtisodiy operatsiya-bu iqtisodiy hayot yoki iqtisodiy hodisaning sodir etilgan faktini hujjatlashtirishning vaqt va makonda aniq belgilangan momenti. Buxgalteriya hisobining vazifalari quyidagilardan iborat:: Xo 'jalik yurituvchi subyekt tomonidan mol-mulkni sotib olish va undan foydalanish bo' yicha amalga oshirilgan xo 'jalik operatsiyalari, uning majburiyatlari to' g 'risida ishonchli, to' liq va o 'z vaqtida ma' lumotlarni shakllantirish Iqtisodiy vositalar aylanishining barcha bosqichlarida, ularning paydo bo'lish sabablaridan qat'i nazar, samarasiz yo'qotishlarning oldini olish va zararsizlantirish Foydalanuvchilarga xo'jalik yurituvchi sub'ekt faoliyatining barcha sohalari bo'yicha amaldagi Qonunchilik talablariga javob beradigan zarur ma'lumotlarni taqdim etish Xo'jalik yurituvchi sub'ekt faoliyatining moliyaviy natijalari va uning moliyaviy holati, shuningdek tovarlar, ishlar yoki xizmatlarning tegishli bozoridagi mavqei to'g'risidagi buxgalteriya ma'lumotlarining ichki va tashqi foydalanuvchilariga sifatli hisobotlarni o'z vaqtida va to'liq taqdim etish Xo'jalik yurituvchi sub'ektning faoliyati natijalari uning daromadlari va xarajatlari miqdorida, moliyaviy holati esa aktivlarni, majburiyatlarni, shuningdek o'z va qarz kapitalini joylashtirish shaklida ifodalanadi. 1.2.   Korxonada buxgalteriya  hisobini  qurishning  umumiy  tamoyillari Buxgalteriya hisobining asosiy tamoyillari ma'lum taxminlar va talablardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Taxminlar ro'yxati quyidagilarni o'z ichiga oladi: Xo'jalik yurituvchi sub'ektning mulkiy izolyatsiyasi Ikkilik Qiymat momenti Faoliyatning uzluksizligi Ishlab chiqarish va uzoq muddatli aktivlarga investitsiyalarning joriy xarajatlarini farqlash Tanlangan ustuvorliklarni qo'llash ketma-ketligi Xo'jalik operatsiyalarini hisobga olishda aks ettirishning vaqtinchalik aniqligi Xarajatlar va daromadlarning muvofiqligi Iqtisodiy sub'ektning ehtiyotkorligi Pul o'lchovining mavjudligi Iqtisodiy voqealarni umumlashtirish chastotasi. Mulkni ajratish taxminlari mulk huquqidan kelib chiqadi. Har bir korxonaning mol-mulki va majburiyatlari qat'iy ajratilgan va uning mulkdorlari yoki boshqa korxonalarning mol-mulki va majburiyatlaridan alohida mavjud. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda bu taxmin buxgalteriya hisobining iqtisodiy birligi printsipiga mos keladi. Korxona mustaqil xo'jalik yurituvchi sub'ekt ekanligi tan olinadi. Buxgalteriya hisobi uni tartibga solish tizimlaridan biriga mos keladigan ma'lum bir tizimga muvofiq amalga oshiriladi. Ma'lumot faqat ushbu iqtisodiy birlik faoliyatiga tegishli. Muayyan iqtisodiy birlik egalarining faoliyati bo'ysunuvchi xususiyatga ega va shuning uchun uning buxgalteriya ma'lumotlari iqtisodiy jarayonlarni boshqarish jarayonida dastlabki ahamiyatga ega bo'ladi. Buxgalteriya hisobidagi ikkilik tashkilot faoliyatining har qanday sanasida tashkilot aktivlarining ta'lim manbalari bilan majburiy tengligini ta'minlaydi. Bozor iqtisodiyotining shakllanishi sharoitida qiymat momenti alohida ahamiyat kasb etdi, chunki buxgalteriya hisobida ob'ektning qiymati faqat talab va taklif ta'siri ostida shakllanadi, deb ishoniladi. Shuning uchun sotib olish qiymati buxgalteriya hisobida birlamchi, sotib olingan mol - mulkdan foydalanishdan kutilayotgan daromad esa ikkilamchi hisoblanadi. Ikkinchisi faqat tashkilotning uzluksizligi printsipi asosida amalga oshiriladi, bu inflyatsiya jarayonlari sharoitida har doim ham kuzatilmaydi, bu esa xo'jalik yurituvchi sub'ektning bankrotligiga olib keladi. Moliyaviy hisobotlar belgilangan shakllar bo'yicha tuziladi, unga qo'yiladigan talablarga zid kelmaydi va belgilangan manzillarda va belgilangan muddatlarda tegishli foydalanuvchilarga taqdim etiladi. Faoliyatning uzluksizligi yoki davom etayotgan faoliyat printsipi, korxona bir marta ro'yxatdan o'tgan bo'lsa, yaqin yoki uzoq muddatda o'z-o'zini yo'q qilish maqsadlarini qo'ymaydi degan taxmindan kelib chiqadi. Majoziy ma'noda, ushbu tamoyil buxgalterlarning xalqaro gerbida tasvirlangan Bernulli egri chizig'ining mazmuniga - hisob xodimlarining xalqaro emblemasiga mos keladi. Bernulli egri chizig'i buxgalteriya hisobi paydo bo'lganidan keyin abadiy mavjud bo'lishining ramzi. Binobarin, dastlab ushbu tamoyil tashkilotning ekspluatatsiya davrining noaniqligini nazarda tutadi, uning davomida u o'zining qonuniy maqsadlarini amalga oshirishi kerak. Aslida, ushbu printsip ko'pincha muassislar tomonidan soliq to'lashdan bo'yin tovlash uchun soxta bankrotlik shartlarini yaratish orqali buziladi. Ishlab chiqarish va uzoq muddatli aktivlarga investitsiyalarning joriy xarajatlarini farqlash mahsulotning ayrim turlari, bajarilgan ishlar yoki ko'rsatilgan xizmatlar xarajatlarini to'g'ri va to'liq hisoblash imkonini beradi. Tanlangan ustuvorliklarni qo'llash ketma-ketligi shuni ko'rsatadiki, korxona tanlangan standartlardan (ustuvorliklardan) ushbu hisobot davridan boshqasiga doimiy ravishda foydalanadi. Ushbu vakolatlar Yuklangan organlarning qaroriga binoan amaldagi me'yoriy hujjatlarning o'zgarishi yoki turli xil qayta tashkil etish protseduralarining paydo bo'lishi (birlashish, ajratish va boshqalar) tufayli ushbu qoidadan istisnolar mumkin. Bunday holda, buxgalteriya siyosatining o'zgarishi tegishli tashkiliy va ma'muriy hujjat bilan tasdiqlangan yildan keyingi yilning 1 yanvaridan (moliyaviy yil boshidan) kiritilishi kerak. Xo'jalik operatsiyalarini hisobga olishda aks ettirishning vaqtinchalik aniqligi shuni anglatadiki, daromadlar va xarajatlar buxgalteriya hisobida ular sodir bo'lgan hisobot davrida emas, balki ushbu daromadlar olinganda va shunga mos ravishda ushbu hisobot davrida faqat ushbu davr daromadlarini olishga hissa qo'shgan xarajatlar qayd etiladi. Masalan, ijarachidan chorak uchun ijara haqini olish ijaraga olingan bino egasiga - uy egasiga (egasiga) olingan summani hisobot davri daromadi sifatida ko'rib chiqishga asos bermaydi. Ushbu daromad har bir hisobot oyi boshlanganda faqat 1/3 qism miqdorida tan olinadi. Ushbu mablag'larni kreditlash paytida-bu faqat kechiktirilgan daromad. Shu bilan birga, ijarachi uchun sanab o'tilgan mablag'lar bo'lishi kerak u tomonidan kechiktirilgan xarajatlar sifatida ko'rib chiqiladi, oylik joriy xarajatlarga keyingi hisobot davriga tegishli qismning 1/3 qismi miqdorida kiritiladi. Xo'jalik operatsiyalarini hisobga olishda aks ettirishning vaqtinchalik aniqligini taxmin qilish buxgalteriya hisobi bo'yicha xalqaro standartlarda qo'llaniladigan hisoblash printsipiga mos keladi. Ikkala holatda ham, ma'lum bir iqtisodiy operatsiya uchun ma'lum bir moliyaviy natijani shakllantirishning dastlabki tabiati: egasining o'zgarishi odatda naqd pul oqimlarining harakati bilan yuqoridagi voqealar bilan bog'liq huquqiy majburiyatlar o'rtasidagi vaqtga to'g'ri kelmaydi. Ularning tasodiflarini istisno qilmasdan, shunga qaramay, u yoki bu hodisaning boshqasiga nisbatan ta'rifi keng tarqalgan. Shuningdek, ushbu voqealarni hisobga olishda aks ettirish nuqtai nazaridan talqin qilishda mumkin bo'lgan xatolarni istisno qilish mumkin emas. Bunday holatlar daromadlar va xarajatlar bo'yicha ham sodir bo'lishi mumkin. Bozor munosabatlari hisoblash printsipiga rioya qilishga katta e'tibor beradi, chunki nafaqat tashkilotning moliyaviy natijalarini to'g'ri hisoblash, balki soliqlar va turli xil yig'imlar bo'yicha, birinchi navbatda byudjet oldidagi majburiyatlarni shakllantirish ham bunga bog'liq. Xarajatlar va daromadlarning shakllanishi vaqtga to'g'ri kelganda, daromadlar va xarajatlar mos keladigan vaqt keladi. Buxgalteriya hisobi uchun bu holat ideal ko'rinadi, chunki u nafaqat olingan daromadlarni ushbu hisobot davriga tegishli xarajatlar bilan taqqoslash, balki taqqoslash imkonini beradi. Shu bilan birga, xaridorlar tomonidan to'langanligi sababli buxgalteriya hisobi uchun mahsulot sotishdan tushgan daromadni belgilaydigan kichik biznes tashkilotlari uchun ruxsat etilgan holatlarda xarajatlarni aks ettirishning yana bir metodologiyasi taqdim etiladi, ya'ni: xarajatlar o'z xizmatlariga o'tkazish yoki egalik qilish natijasida kelib chiqqan qarzni to'lashdan keyin tan olinadi., buyurtmachilarga yoki xaridorlarga ish yoki mahsulotni bajarish. Xo'jalik yurituvchi sub'ektning ehtiyotkorligi – bu e'lon qilinmagan, ammo shunga qaramay buxgalteriya hisobida tan olingan taxmin. Ba'zida bu taxmin konservatizm deb hisoblanadi-ehtiyotkorlik korxonaning potentsial daromadlarni emas, balki potentsial yo'qotishlarni hisobga olishga ko'proq tayyorligida namoyon bo'ladi. Shu sababli, bozor iqtisodiyotida umume'tirof etilgan printsip aktivlar va daromadlarni mumkin bo'lgan eng past darajada baholashdir. Bunday ehtiyotkorlik natijasi shubhali qarzlar uchun turli xil zaxiralarni shakllantirish yoki mulkning ayrim turlarini eng past narxda baholashdir. Masalan, buxgalteriya hisobi qimmatli qog'ozlarga investitsiyalarni ikkita bahoning eng pasti bo'yicha baholashni tan oladi: balans yoki bozor. Shu bilan birga, xarajatlar va majburiyatlar eng yuqori baho bilan qabul qilinadi. Shunday qilib, ushbu taxmin qabul qilingan qarorlarning oqibatlari to'g'risida yuqori darajadagi noaniqlik bilan tavsiflanadi. Pul o'lchovining mavjudligi. Ushbu printsip mohiyatan buxgalteriya hisobi faoliyatining asosini tashkil etuvchi aniqlovchi printsiplardan biri sifatida ko'rib chiqilishi kerak. U buxgalteriya hisobini tartibga solish tizimida e'lon qilinadi, chunki u tabiiy deb hisoblanadi. Shunday qilib, buxgalteriya hisobiga qo'yiladigan asosiy talablar orasida (Rossiya Federatsiyasining "buxgalteriya hisobi to'g'risida" federal qonunining 8 – moddasi), birinchi talab shundan iboratki, tashkilotlarning mol-mulki, majburiyatlari va xo'jalik operatsiyalarini hisobga olish Rossiya federatsiyasi valyutasida-rublda amalga oshiriladi. Shu bilan birga, pul hisoblagichining afzalliklarini ta'kidlab, unga xos bo'lgan kamchiliklarni ko'rsatish kerak. Ulardan asosiysi inflyatsiya jarayonlari natijasida beqarorlik. Holbuki, individual aktivlar kamdan-kam hollarda o'tgan voqealarni baholashga asoslangan holda ustav yoki boshqa maqsadlarda foydalanishda davom etaveradi, vaqti-vaqti bilan ularni joriy pul qiymatiga moslashtirish zarurati tug'iladi. Pul hisoblagichini qo'llash doirasi pul shaklida ifodalanishi mumkin bo'lgan xo'jalik yurituvchi sub'ektning iqtisodiy faoliyati chegaralari bilan belgilanadi. Iqtisodiy voqealarni umumlashtirish chastotasi kompaniyaning moliyaviy- iqtisodiy faoliyati, uning ma'muriyati, egalari, ya'ni aktsiyadorlar to'g'risida davriy hisobotlarni taqdim etishni nazarda tutadi. Shunday qilib, bunday ma'lumotlar qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda taqdim etilishi tabiiy deb hisoblanadi. "Buxgalteriya hisobi to'g'risida" federal qonunining 14-moddasida aytilishicha, oylik va choraklik hisobotlar oraliq bo'lib, hisobot yilining boshidan boshlab hisob-kitob asosida tuziladi. Ushbu moddaning boshqa qoidalari yangi tashkil etilgan tashkilotlar uchun davlat ro'yxatidan o'tgan kundan tegishli yilning 31 dekabrigacha, tashkil etilgan tashkilotlar uchun esa 1 oktyabrdan keyingi yilning 31 dekabrigacha bo'lgan davrni birinchi hisobot yili deb hisoblash zarurligini tan oladi. Boshqa hollarda, barcha tashkilotlar uchun hisobot yili kalendar yil hisoblanadi – 1 yanvardan 31 dekabrgacha. Xalqaro moliyaviy hisobot standarti "moliyaviy hisobotni taqdim etish" ham ushbu hisobotni tayyorlashning odatiy doimiy davri sifatida bir yilni tan oladi. Shu bilan birga, hisobot sanasidan keyin tegishli foydalanuvchilar uchun hisobot berish muddati olti oyda belgilanadi. Shu bilan birga, standart aniqroq chegara muddatlarini belgilaydigan mamlakatlarning milliy qoidalarini ham tan oladi. Ushbu taxminga rioya qilish buxgalteriya hisobini tashkil etishning ustuvor yo'nalishlaridan biridir, chunki u korxona direktorlarining mulkdorlar oldidagi davriy hisobotining majburiyligini tartibga soladi va shuning uchun ularning mulkidan samarali foydalanish uchun javobgarlikni oshiradi. Shunday qilib, iqtisodiy voqealarni umumlashtirish davriyligi printsipining mazmuni asosan hisobot davri printsipiga asoslanadi, bu ma'lum bir davr uchun – chorak, yarim yil, 9 oy va bir yil uchun tegishli hisobot shakllarida individual ko'rsatkichlar shaklida tegishli buxgalteriya ma'lumotlarini taqdim etishni ta'minlaydi. Buxgalteriya hisobining taxminlar nuqtai nazaridan ko'rib chiqilgan asosiy printsiplari faqat ularning to'liq bajarilishi buxgalteriya ma'lumotlariga taqdim etiladigan mulk va majburiyatlarni boshqarish vazifalarini amalga oshirishga imkon beradi degan xulosaga kelish uchun asos beradi. So'nggi paytlarda ikkita asosiy printsip mavjud: Iqtisodiy birlik printsipi (mulkni ajratish) Pul o'lchovi printsipi Qolganlarning barchasi moliyaviy va buxgalteriya ma'lumotlarining sifati bilan bog'liq va protsessual deb tan olingan. Belgilangan printsiplar orasida bozor munosabatlari rivojlangan mamlakatlarda keng qo'llaniladigan dastlabki (tarixiy) yozuv printsipi mavjud emas. Ushbu printsipning mazmuni shuni anglatadiki, dastlabki yozuv, agar u hujjatlashtirilgan va to'g'ri tuzilgan bo'lsa va tomonlar tomonidan boshqacha ko'rsatilmagan yoki sudda isbotlanmagan bo'lsa, buxgalteriya hisobida ishonchli deb tan olinadi. Bu amalga oshirilgan iqtisodiy operatsiyaning huquqiy dalilidir. So'nggi paytlarda iqtisodiyotdagi inflyatsiya jarayonlari pulning sotib olish qobiliyatining pasayishi va mulk qiymatini aks ettirishning noaniqligi tufayli pul o'lchovi printsipini silkitdi. Biroq, bu buxgalteriya hisobiga qo'yiladigan asosiy talablarning mazmunini o'zgartirmadi. Ushbu talablarga quyidagilar kiradi: Iqtisodiy voqealarni hujjatlashtirish Buxgalteriya ko'rsatkichlarining rejalashtirilgan ko'rsatkichlar bilan taqqoslanishi To'liqlik O'z vaqtida Tarkibning shakldan ustunligi Aniqlik Muhimlik Muvofiqlik Aniqlik va mavjudlik Iqtisodiyot va ratsionallik Iqtisodiy voqealarni hujjatlashtirish iqtisodiy faoliyatning har bir haqiqati yozma ravishda qayd etilishi kerakligini anglatadi. Hujjatning yo'qligi iqtisodiy voqea sodir bo'lmaganligini anglatadi. Va agar biron bir voqea sodir bo'lganligi aniqlansa, lekin buxgalteriya hisobida aks etmasa, bu hisobga olish ma'lumotlarining qasddan yoki bexosdan buzilishi yoki buxgalteriya hisobining individual hodisalarga ta'sir qilishi mumkin emasligi (masalan, tabiiy yo'qotish tufayli inventarizatsiya yo'qotishlarining paydo bo'lishi) natijasi sifatida ko'rib chiqilishi kerak. Buxgalteriya ko'rsatkichlarining rejalashtirilgan ko'rsatkichlar bilan taqqoslanishi buxgalteriya hisobining muhim funktsiyalaridan biri – nazorat funktsiyasini amalga oshiradi. Buxgalteriya ko'rsatkichlarini biznes-reja ko'rsatkichlari bilan taqqoslash kerak, chunki bir tomondan, korxonaning iqtisodiy faoliyatini bashorat qilish bosqichida ikkinchisi buxgalteriya ko'rsatkichlari asosida ishlab chiqilgan, boshqa tomondan, rejalashtirilgan ko'rsatkichlarning bajarilishi to'g'risida ma'lumot olish buxgalteriya ma'lumotlarisiz mumkin emas. To'liqlik buxgalteriya ma'lumotlarini pul hisoblagichi tomonidan belgilanadigan chegaralar doirasida boshqarish ehtiyojlariga javob beradigan hajmda shakllantirishni o'z ichiga oladi. Buxgalteriya ma'lumotlarining to'liqligining kafolati hisobot davridagi barcha xo'jalik operatsiyalarini hisobga olishda tashkilotning aktivlari va majburiyatlarini inventarizatsiya qilish materiallari bilan tasdiqlangan so'zsiz aks ettirishdir. O'z vaqtida boshqaruv apparati va tashqi foydalanuvchilarga "darhol, o'z vaqtida"hisobot berishni ta'minlaydi. Qabul qilingan ma'lumotlarning bajarilgan xo'jalik operatsiyalaridan vaqt o'tishi bilan kechikishi boshqaruv jarayoniga o'z vaqtida ta'sir ko'rsatishga imkon bermaydi va uni mohiyatan keraksiz qiladi. Tarkibning shakldan ustunligi shuni anglatadiki, huquqiy normaga rioya qilish va iqtisodiy faoliyatning mukammal faktlarining iqtisodiy maqsadga muvofiqligi tegishli me'yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadigan shakldan ustun bo'lishi kerak. Ushbu talab e'lon qilingan bo'lsa-da, haqiqiy hayotda uni amalga oshirish muammoli ko'rinadi. Aniqlik dastlab buxgalteriya hisobiga xosdir, chunki bu uning o'ziga xos fazilatlaridan kelib chiqadi – hujjatlarni rasmiylashtirish va ularni amalga oshirish uchun mas'ul bo'lgan shaxslar tomonidan iqtisodiy voqealarni doimiy ravishda ro'yxatdan o'tkazish. Buxgalteriya ma'lumotlarining aniqligi talablariga bevosita bog'liq holda uning ahamiyati talab qilinadi. Bozor iqtisodiyotiga o'tishdan oldin ushbu yondashuv mahalliy buxgalteriya hisobida e'lon qilinmagan. Endi, agar ahamiyatlilik darajasi tegishli foydalanuvchilarning qaror qabul qilishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan chegara ichida bo'lishi mumkin bo'lsa, u tan olinadi va hisobga olinadi. Shu bilan birga, moliyaviy hisobotning qasddan yoki bexosdan buzilishi sodir bo'lganligi muhim emas. Asosiysi, bunday hisobot asosida noto'g'ri xulosalar chiqargan yoki noto'g'ri qarorlar qabul qilgan malakali foydalanuvchiga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatgan uning hajmi qanday. Bunday noto'g'ri xulosalarni qabul qilishning boshlang'ich bazasi juda katta yoki juda kichik miqdordagi hisobga olish ma'lumotlari bo'lishi mumkin. Kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda turli xil variantlarni ishlab chiqish va keyinchalik aniq qarorlar qabul qilish jarayonida ularni taqqoslash orqali muhimlikni aniqlashda xato chegarasini kamaytirish mumkin. II bob   Korxonalarda  buxgalteriya   hisobini   me’yoriy   tartibga  solish  va hisob   siyosati. Korxonalardagi hisob axborotlarini bozor iqtisodiyoti talablariga javob berishiga, ob’ektiv, hammaga tushunarli bo‘lishida amaldagi me’yoriy bazaga bog‘liq. O‘zbekiston hududida buxgalteriya hisobi va hisobotining tashkiliy – uslubiy asosini 1996 yil 30 avgustida qabul qilish qilingan «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi Qonun,O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1999 yil 5 fevralda tasdiqlangan «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizom», Buxgalteriya hisobining Milliy standartilari hamda karxonaning hisob siyosati tashkil etadi. Buxgalteriya hisobining Milliy standarti № 21 - sonli «Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar moliyaviy - xo‘jalik faoliyatining buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma» 2004 yilning 1 yanvaridan amalga tadbiq etildi.Shu bilan birga   Korxonalarda buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishning umumiy qoidalarini O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2008 yil 26 martda 1781-son bilan ro‘yxatga olingan Moliya vazirligi va Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2008 yil 21 yanvardagi 1, 1/2-son qarori bilan tasdiqlangan “Korxonalarda buxgalteriya hisobining soddalashtirilgan tizimini tashkil etish to‘g‘risida NIZOM” tartibga soladi. Bu me’yoriy hujjatlar Korxonalarda buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishning umumiy qoidalarini belgilaydi, shuningdek kimning qaramog‘ida bo‘lishi, mulk shakllari hamda faoliyat turlaridan qat’iy nazar barcha Korxonalarva tashkilotlarga ham tegishlidir. Shu bilan birga Korxonalarbu me’yoriy hujjatlarga asoslanib xo‘jalik yuritishning tashkiliy - huquqiy shakllari, tarmoq xususiyatlari va faoliyat xarakrediterlari, xodimlar malakasi va boshqa vazifalarni inobatga olgan holda buxgalteriya hisobi hamda nazoratni tashkil etish usullarini o‘zlari mustaqil belgilash huhuqiga ega. «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi Qonun O‘zbekiston Respublikasi hududida ham undan tashqarida joylashgan barcha O‘zbekiston Respublikasida ro‘yxatdan o‘tgan davlat tashkilotlari va boshqarmalari, yuridik shaxslar, ularning sho‘ba fermer xo‘jaliklarilari, filiallari, vaqilliklari va boshqa tashkiliy bo‘linmalari buxgalteriya hisobining sub’ektlari ekanligini belgilaydi. Buxgalteriya hisobining maqsadi foydalanuvchilarni to‘liq, ishonarli, o‘z vaqtida tuzilgan moliyaviy va buxgalteriya hisobining boshqa axborotlari bilan ta’minlash bo‘lib hisoblanadi. Bu maqsadga muvaffaqiyatli erishish uchun buxgalteriya hisobi quyidagi vazifalarni hal etishi kerak: ♦ buxgalteriya hisobi schyotlarida aktivlar holati va harakati, mulkiy hukuq va majburiyatlar holati to‘g‘risida to‘liq, ishonarli ma’lumotlarni shakllantirish; ♦samarali boshqarish maqsadida buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini umumlashtirish; ♦ moliyaviy, soli q va boshqa hisobotlarni t u zish. Korxonalarda buxgalteriya hisobi ma’lum qoidalar va tamoyillar bo‘yicha yuritiladi. Tamoyil va qoidalarning shunday majmuini o‘rnatish kerakki, uni amal da qo‘llash hisob yuritishining maksimal samarasini ta’minlasin. Bunda samara deb moliyaviy va boshqaruv axborotlarni o‘z vaqtida shakllantirish keng doiradagi foydalanuvchilar uchun ishonchliligi, ravonligi va foyda liligini ta’minlash tushuniladi. Nazariy jihatdan Korxonalarda buxgalteriya hisobini yuritish qoida larini o‘rnatishga uch xil yondoshish mavjud: Markazlashtirilgan - bunda buxgalteriya hisobini yuritish yagona markazdan boshqariladi; Markazlashtirilmagan - h ar bir xo‘jalik sub’ekti uchun buxgalteriya hisobi qoidalarini individuallashtirish. Bu xil yondoshish hisob ishlarini faoliyat xarakrediteriga aynan mos kelishini ta’minlagani bilan bu bozor iqtisodiyoti sharoitida to‘g‘ri kelmaydi; Aralash - bu birinchi va ikkinchi yondoshishni oqilona birlashtirish dir. Ja h on amaliyoti shuni ko‘rsatmoqdaki, aralash usulda markazlashti rilgan tartibda quyidagilar belgilanadi. Moliyaviy axborotlarning ishonchliligi, taqqoslanuvchanligi va foy daliligini ta’minlaydigan hisob yuritishning asosiy qoida h amda tamoy illarini belgilash. Hisob yuritishning umumiy qoidalari va tamoyillari h ar bir Korxonalarning faoliyat ko‘rsatish sharoitlari, xodimlar kvalifikatsiyasi, mavjud boshqaruv texnik bazasidan kelib chiqqan qolda konkretlashtiriladi. Boshqacha qilib aytganda Korxonalaro‘zining hisob siyosatini ishlab chiqadi va amal ga oshiradi. №1 BHMS ”Moliyaviy hisobot va hisob siyosati ” ga asosan Korxonalar h ar bir xo‘jalik yili uchun o‘z hisob siyosatini ishlab chiqishi kerak. Buxgalteriya siyosatiga xo‘jalik faoliyati faktlarini guruhlash va ba h o lash, aktivlar qiymatini hisobdan chiqarish, h ujjat aylanish va inventarizatsiyani tashkil etish usullari, buxgalteriya hisobi schyotlarini qo‘llash usullari, hisob tizimi, axborotlarni ishlab chiqish va boshqa tegishli usul lar kiradi. Shunday qilib hisob siyosati buxgalteriya hisobini yuritish usullari yig‘indisidan iborat. Bu hisob siyosatida moddiy qiymatliklarni tayyorlash, sotib olish va bah olash qoidalari hamda tartibi, buyumlarni asosiy vositalar, inventar va xo‘jalik jihozlariga kiritish mezoni, ularning eskirishi, tayyor mahsulotlarni baholash va sotish tartibi, buxgalteriya hisobini ish schyotlar rejasi ni ishlab chiqish belgilanadi. Navbatdagi hisobot yili uchun ishlab chiqil gan hisob siyosati korxonalar rahbari tomonidan tasdiqlangandan so‘ng yuridik kuchga ega hujjat statusiga ega bo‘ladi. Korxonalarning hisob siyosati korxonalar rahbarining buyrug‘i bilan tasdiqlanadi. Hisob siyosatining shakllantirishda sub’ekt tomonidan qabul qilingan buxgalteriya hisobini yuritish usullari buyruq chiqqan yildan keyingi yilning 1 yanvaridan qo‘llaniladi. Bunda xo‘jalik sub’ekti bo‘linmalarining joylashgan joylaridan qat’i nazar, barcha strukturaviy bo‘linmalari tomonidan qo‘llaniladi. Yangi tashkil etilgan korxonalar qabul qilgan hisob siyosatini korxonalarning moliyaviy hisobotini matbuotda birinchi nashr etilishigacha, lekin davlat ro‘yxatidan o‘tgan sanadan 90 kundan kechikmasdan rasmiylashtirishi kerak. Kalendar yili ichida hisob siyosati o‘zgartirilmaydi. Faqat quyidagi hollarda korxonalarning hisob siyosati o‘zgarishi mumkin: 1. Korxonalar qaytadan tashkil etilsa (birlashish, ajralish); 2.Mulkdorlarning almashishi natijasida; 3.O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi o‘zgarsa yoki O‘zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobini tartibga soluvchi normativ tizimida o‘zgarish bo‘lsa; 4.Buxgalteriya hisobining yangi usullari ishlab chiqilsa. Hisob siyosati oldiga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi: ♦ To‘liqlilik (barcha faktlarni hisobda to‘liq aks ettirishni ta’minlash); ♦ Ehtiyotkorlik - nobudgarchiliklarni aks ettirishga tayyor bo‘lish; ♦ Mazmunning shakldan ustunligi (operatsiyalarni iqtisodiy mazmuniga qarab aks ettirilishi); ♦Qarama-qarshiliksiz(sintetik va analitik hisoblar ma’lumot larining tengligi); ♦Oqilonalilik (hisobni tejamkorlik bilan yuritish). Korxonalarda buxgalteriya hisobi”Korxonalarda buxgalteriya hisobining soddalashtirilgan tizimini tashkil etish to‘g‘risida nizom”( Moliya vazirligi va Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2008 yil 21 yanvardagi 1,1/2-son qarori bilan tasdiqlangan, Adliya vazirligi tomonidan 26.03.2008 yilda 1781-son bilan ro‘yxatga olingan) asosida tashkil etiladi.Fermer xo‘jaliklari, o‘z xo‘jalik faoliyatlarining ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda, hisob siyosatini mustaqil ravishda shakllantiradi. Buxgalteriya hisobi Korxonalartomonidan qonunchilik bilan belgilangan yagona uslubiy asoslar va tartibga muvofiq yuritiladi. Bunda korxonalar qo‘llanilayotgan buxgalteriya hisobi registrlarini, quyidagi talablarga rioya qilgan holda, mustaqil ravishda o‘z faoliyatining xususiyatlariga moslashtirishi mumkin: a)yagona uslubiy asos (ikki yoqlama yozuv tamoyili); b)analitik va sintetik hisob ma’lumotlarining o‘zaro bog‘liqligi; v)boshlang‘ich hujjatlar asosida barcha xo‘jalik operatsiyalarining hisob registrlarida yoppasiga aks ettirish; g)boshlang‘ich hujjatlar ma’lumotlarini fermer xo‘jaligini boshqarish, nazorat qilish va xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish, shuningdek moliyaviy hisobotni tuzish uchun zarur bo‘ladigan ko‘rsatkichlar bo‘yicha jamlash va tizimlash. Korxonalarda xo‘jalik operatsiyalarining buxgalteriya hisobini yuritish uchun asos bo‘lib, operatsiyalarning haqiqatda amalga oshirilganligini qayd etadigan va ularni amalga oshirish uchun farmoyish beradigan boshlang‘ich hisob hujjatlari hisoblanadi. Korxonalarda boshlang‘ich hisob hujjatlari xo‘jalik operatsiyalari amalga oshilgan paytda yoki ular sodir etilgandan so‘ng darhol (kechikreditirmasdan) tuziladi. Korxonalarda tuziladigan boshlang‘ich hujjatlarning majburiy rekvizitlari, ularni tuzish, qabul qilish, saqlash va buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi, shuningdek hujjatlar aylanmasini amalga oshirish tartibi "Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida"gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 9-moddasiga va O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2003 yil 23 dekabrdagi 131-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan Buxgalterlik hisobida hujjatlar va hujjatlar aylanuvi to‘g‘risidagi nizomga muvofiq tartibga solinadi. Boshlang‘ich hujjatlar qonunchilikda belgilangan namunaviy shakllarda yoki korxonalar tomonidan ishlab chiqiladigan va tasdiqlanadigan blankalarda tuziladi. Korxonalarga kelib tushadigan boshlang‘ich hujjatlar albatta tekshirilishi shart. Bunda tekshirish shakl bo‘yicha (hujjatlarning rasmiylashtirilishi to‘liqligi va to‘g‘riligi, rekvizitlarning to‘ldirilishi), mazmun bo‘yicha (hujjatlashtirilgan operatsiyalarning qonuniyligi, alohida ko‘rsatkichlarning mantiqiy bog‘liqligi) amalga oshiriladi. Hisobni soddalashtirilgan shaklda tashkil etish uchun fermer xo‘jaligi xo‘jalik operatsiyalari buxgalteriya hisobining ishchi schyotlar Rejasini tuzadi, bu esa mablag‘lar va ular manbalarining hisobini asosiy schyotlar bo‘yicha yuritish imkoniyatini yaratadi va shu bilan mulkning mavjudligi va saqlanishi, majburiyatlarning bajarilishi va buxgalteriya hisobi ma’lumotlarining ishonchliligi ustidan nazoratni ta’minlaydi. Korxonalar buxgalteriya hisobining ishchi schyotlar Rejasini O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2002 yil 9 sentyabr dagi 103-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan, Adliya vazirligida 2002 yil 23 oktyabrda ro‘yxatga olingan O‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy standarti (21-sonli BHMS) "Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliya-xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma"ga va Moliya vazirligi va Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2008 yil 21 yanvardagi 1, 1/2-son qarori bilan tasdiqlangan, Adliya vazirligida 2008 yil 26 martda 1781-son bilan ro‘yxatga olingan “Korxonalarda buxgalteriya hisobining soddalashtirilgan tizimini tashkil etish to‘g‘risida Nizom”ning 1-ilovasida keltirilgan Korxonalarning moliyaviy- xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi namunaviy Schyotlar rejasiga muvofiq tuzadi. Xo‘jalik operatsiyalari buxgalteriya hisobining ishchi schyotlar rejasida fermer xo‘jaligining hisob siyosatiga asosan qonunchilikda belgilangan tartibda aks ettirilishi lozim. Korxonalarda buxgalteriya hisobining shakli quyidagi shakllar bo‘yicha yuritilishi mumkin: a) buxgalteriya hisobining oddiy shakli; b) buxgalteriya hisobining kombinatsiyalashgan shakli. Fermer xo‘jaligi o‘zining ishlab chiqarish va boshqaruv talablaridan kelib chiqqan holda buxgalteriya hisobi shaklini mustaqil tanlaydi. III bob   Buxgalteriya  hisobidagi  islohotlar. Buxgalteriya hisobini isloh qilish rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o‘tganda iqtisodiy islohatlarining zaruriy elementi hisoblanadi. Xar qanday boshqaruv tizimi, u ma’muriy yoki bozor boshqaruv tizimi bo‘lishidan qatiy nazar, iqtisodiy qarorlar qabul qilishda tegishli axborotlar kerak bo‘ladi. Buxgalteriya hisobi bunday iqtisodiy axborotlarni to‘plash va umumlashtirish vositasidar. Buxgalteriya hisobi turli tizimlarda turli vazifalarni bajaradi va turli maqsadlarni nazardan tutadi, shuning uchun bir iqtisodiy tizimdan boshqasiga o‘tishda buxgalteriya hisobi tizimi ham shunga muvofiq o‘zgartirildi. Mamlakatimizda buxgalteriya hisobi tizimini jahon standartlariga mos va bozor iqtisodiyoti talablarigi javob berishini ta’minlash maqsadidia quyidagi qonun va me’eriy hujjatlar qabul qilindi. 1.«Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» qonun. 1996 yil 30 – avgust. 2.«Mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizom». 1999 yil 5 – fevralda Vazirlar Maxkamasining № 54 - sonli qarori bilan tasdiqlangan. 3.«Fermer xo‘jaliklarilarning chorakli va yillik moliyaviy hisobot shakllarini tasdiqlash to‘g‘risida» Moliyaviy vazirligining 2002 yil 27–dekabrdagi 140-sonli buyrug‘i. 4.«Buxgalteriya hisobining milliy standartlari» . 1998 – 2009 yillarda Moliya vazirlagi tomonidan tasdiqlanib, Adliya vazirligida ro‘yxatdan o‘tkazilgan. Bunga “Moliyaviy hisobotni tayyorlash va takdim etishning konseptual asosi”hamda №1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,14,15,16,17,19,20,21,22, 23,24- Buxgalteriya hisobining milliy standartlari kiradi. «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonun buxgalteriya hisobi yuritilishini tartibga soladi. Shuningdek,«Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonunning 2- moddasida buxgalteriya hisobining maqsadi va vazifalari belgilab berildi. Buxgalteriya hisobining maqsadi foydalanuvchilarni o‘z vaqtida hamda aniq moliyaviy va boshqa buxgalteriya axboroti bilan ta’minlashdir. Buxgalteriya hisobining vazifalari : - Buxgalteriya hisobi hisob varaqalarida (registrlarida ) aktivlarining holati va harakati , mulkiy huquqlar va majburiyatlarning holati t o‘g‘ risidagi to‘liq hamda aniq ma’lumotlarni sh ak llantirish; - Samarali boshqarish maqsadida buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini umumlashtirish; - Moliyaviy , soliq q a doir va boshqa hisobotlarni tuzishdan iboratdir. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 5 fevraldagi №54 sonli qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizom» mamlakatimizdagi xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarda mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibini belgilab berdi. Korxonalarda ham moliyaviy natijalar hisobi « M ahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi h amda m oliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizom» va Buxgalteriya hisobining milliy standartsi №3 «Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot»ga asosan hisobga olib boriladi va Korxonalar xarajatlari quyidagi to‘rt guruhga bo‘linadi: 1. Mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga kiradigan xarajatlar. 2. Davr xarajatlari. 3. Moliyaviy faoliyat xarajatlari. 4. Favqulodda zararlar. Shuningdek, Korxonalar daromadlari h am to‘rt guruhga bo‘linadi: 1. Mahsulot (ish, xizmat) sotishdan tushum. 2. Asosiy faoliyatining boshqa daromadlari . 3. Moliyaviy faoliyat daromadlari . 4. Favqulodda foyda. Korxonalarning xarajatlari va daromadlarining to‘rt guruhga bo‘linishidan, moliyaviy natijalarning besh ko‘rsatkichi aniqlanadi. 1. Mahsulot (ish, xizmat) sotish ning yalpi moliyaviy natijasi. 2. Asosiy ishlab chiqarish faoliyatdan moliyaviy natija. 3. Umumxo‘jalik faoliyatdan moliyaviy natija. 4. Soliq to‘laguncha bo‘lgan foyda. 5. Sof foyda. Moliyaviy natija korxonalarda yil oxirida aniqlanadi, chunki, xo‘jalikda ishlab chiqarilgan mahsulotlar haqiqiy tannarxi yil oxirida aniqlanib, s o‘ ngra sotilgan mahsulotlarning moliyaviy natijasi aniqlanadi. Hozirgi kunda «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» gi konunning 16-moddasiga asosan, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2002 yil 27-dekabrdagi 140-sonli buyrug‘iga asosan moliyaviy hisobotning quyidagi shakllari mavjud: 1) Buxgalteriya balansi (1-shakl) 2) Moliya natijalar to‘g‘risida hisobot (2-shakl) 3) Asosiy vositalar to‘g‘risida hisobot (2-3 shakl) 4) Pul oqimlari to‘g‘risida hisobot (4-shakl) 5) Xususiy kapital to‘g‘risida hisobot (5-shakl) 6) Debetorlik va kreditorlik qarzlar to‘g‘risida ma’lumotnoma (2 a -shakl) Hozirgi kunda mamlakatimizda buxgalteriya hisobini buxgalteriya hisobining halqaro standartlariga mos ravishda olib borish uchun tegishli me’yoriy hujjatlar qabul qilingan va huquqiy baza yaratilgan. Xulosa Mamlakatni yanada rivojlantirish va rivojlangan davlatlar darajasiga yetkazish maqsadida qabu) qilingan ushbu hujjatning uchinchi yo‘nalishida belgilangan iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari borasidagi vazifalar ijrosi tayyorlanayotgan kadrlar sifatiga ham bog‘liqdir. Bunday ustuvor vazifani bajarish iqtisodiyotning rivojlanishini zamon talablariga moslashtirib, takomillashtirib borishni taqozo etadi. Har bir xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘z faoliyatining fovdalilik darajasini doimo tahlil etib, oshirilayotgan jarayonlarning hisobini to‘g‘ri tashkil qilishlari zarur. Bu sharoitda, buxgalteriya hisobi va tahlilning ahamiyati katta bo'lib, ulardan yanada unumli foydalanish zaruriyati ortib boradi Chunki, aynan shu sohalar iqtisodiyot subyektlarining talablari bajarilishida muhim o‘rinni egallaydi. Nazariy jihatdan hanuzgacha buxgalteriya hisobining tashkiliy tuzilishi borasida har xil qarash, g‘oya va fikrlar mavjud bo‘lib, amaliy jihatdan ba’zi bir muammolarni keltirib chiqarmoqdaki, uning natijasida xo‘jalik yurituvchi subyektlarning mablaglarini boshqarish, ularning harakati ustidan nazorat o‘matish va aniq m a’lumotlami olish, hisobini to‘g‘ri tashkil etishda noaniqlik va kamchiliklarga yo‘l qo‘yilishi asossiz yo‘qotishlarga olib kelmoqda Foydalanilgan adabiyotlar  ro'yxati 1. Karimov I.A. Uzbekiston: bozor iktisodiyotiga utishning uziga xos yo`li. - T. Uzbekiston, 1995. 2. Karimov I.A. Uzbekiston iktisodiy isloxotlarni chukurlashtirish yo`lida. - T. Uzbekiston, 1995. 3. M. Ostonakulov. Buxgalteri hisobi nazariyasi. Toshkent "Uzbekiston" 1993 y. 4. M. Umarova, U. Eshboyev, K. Axmadjonov. Buxgalteriya hisobi. Toshkent "Mexnat" 1999 y. 5. www.ziyonet.uz 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Hisob-kitoblar mexanizmini takomillashtirish va respublika hamda mahalliy byudjetlarga to’lovlarning o’z vaqtida kelib tushishini rag’batlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni. 1998 y. 4 fevral. 7. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank buxgalteriya hisobining hisobvaraqlar rejasi. 8. O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarining buxgalteriya hisobining hisobvaraqlar rejasi. 9. O’zbekiston Respublikasida «Naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil qilish haqida»gi 60-sonli Nizom. 2002 y. 12 yanvar. 10. O’zbekiston Respublikasi banklarida ochiladigan bank hisobvaraqlari haqidagi 1-sonli yo’riqnoma. 2001 y. 6 oktyabr. 11. O’zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobi va hisoboti to’g’risidagi 61-sonli yo’riqnoma. 1997 y. 5 sentyabr.

Korxonada buxgalteriya hisobini tashkil etish Reja:   Kirish I bob Korxonada buxgalteriya hisobini to'g'ri tashkil etishning ahamiyati 1.1. Korxonada buxgalteriya hisobining ahamiyati va asosiy vazifalari 1.2.Korxonada buxgalteriya hisobini qurishning umumiy tamoyillari II bob Korxonalarda buxgalteriya hisobini me’yoriy tartibga solish va hisob siyosati. 2.1. Buxgalteriya hisobini tashkil etish texnologiyasi va buxgalteriya ma'lumotlarini qayta ishlashning asosiy yondashuvlari III bob Buxgalteriya hisobidagi islohotlar. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

Kirish Hozirgi kunda bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiy faoliyat markazi butun iqtisodiyotning asosiy bo'g'ini – korxonaga o'tmoqda. Aynan mikroiqtisodiy darajada jamiyat uchun zarur bo'lgan mahsulotlar yaratiladi, zarur xizmatlar ko'rsatiladi. Korxonada eng malakali kadrlar to'plangan. Bu erda resurslarni iqtisodiy va oqilona sarflash, yuqori samarali texnologiyalar, texnologiyalardan foydalanish va mahsulotlarni sotish masalalari hal qilinadi. Ushbu masalalarning aksariyatini hal qilish uchun korxona buxgalteriya hisobi usuliga murojaat qiladi, bu birlamchi kuzatuv (hujjatlar va inventarizatsiya), xarajatlarni o'lchash (baholash va hisoblash), joriy guruhlash (hisoblar va ikki tomonlama yozuvlar) va iqtisodiy faoliyat faktlarini yakuniy umumlashtirish (balans va hisobot). Ushbu kurs ishining maqsadlari quyidagilardan iborat: buxgalteriya hisobini to'g'ri tashkil etishning ahamiyati; buxgalteriya hisobining umumiy tamoyillarini ko'rib chiqish; o'rganilayotgan korxonada buxgalteriya ma'lumotlarini qayta ishlashning tashkiliy shakli va texnologiyasi o'rganildi korxonada buxgalteriya hisobini yanada takomillashtirish yo'llarini aniqlash.

I   bob K orxonada  buxgalteriya  hisobini  to'g'ri  tashkil  etishning ahamiyati   1.1.   Korxonada  buxgalteriya  hisobining  ahamiyati  va  asosiy  vazifalari Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarda buxgalteriya hisobini shunday tashkil etish kerakki, u tejamli bo‘lib, kam mablag‘ sarflangan holda ichki va tashqi foydalanuvchilarni ko‘proq axborotlar bilan ta’minlasin. Bozor munosabatlariga o‘tish va davlat mulkini xususiylashtirish xo‘jalik yuritishning mazmuni, tuzilishi hamda psixologiyasida jiddiy o‘zgarishlarga olib keladi. Bu o‘z navbatida, buxgalteriya hisobida tub o‘zgarishlarni talab qiladi. Buxgalteriya hisobi xalqaro biznes tili sifatida davlat qonunlarining bajarilishini kafolatlashi, tadbirkorlikni rivojlantirishiga, mulkni saqlash va ko‘payishiga xizmat qilishi, manfaatdor (investorlar, aksiyadorlar, banklar, fondlar, mol yuboruvchilar, mol oluvchilar, rasmiy organlar va h.k.) lar tomonidan muhim iqtisodiy qarorlarni qabul qilishda (kapitalini investitsiya qilish, bozorga chiqish, xodimlarni yollash, soliq siyosati, moliyalash manbalarini qidirib topish, hisoblashishlar va h.k.) zarur bo‘ladigan to‘liq va ishonarli axborotlarni o‘z vaqtida yetkazib berish kerak. Buxgalteriya hisobini Korxonalarda hozirgi zamon talabi darajasida tashkil etish quyidagi kompleks tadbirlar bilan ta’minlanadi: 1.Buxgalteriya hisobini qonuniy tartibga solish va uning me’yoriy bazasiii shakllantirish bilan; 2.Uslubiy ta’minot (yo‘riknomalar, uslubiy ko‘rsatmalar, sharhlar) bilan; 3. Kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash bilan; 4.X alqaro professional tashkilotlar bilan hamkorlik qilish yo‘li orqali; 5.Hisobni boshqarish tizimini qaytadan tashkil etish yo‘li bilan. «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi Qonunda buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishning quyidagi asosiy tamoyillari keltirilgan: ♦ buxgalteriya hisobini ikkiyoqlamali yozuv usulida yuritish;

♦ buxgalteriya hisobining uzluksizligi; ♦ aktiv va passiv operatsiyalarini pulda baholash; ♦ axborotlarning ishonchliligi; ♦ hisoblash; ♦ ehtiyotkorlik; ♦ shakldan iqtisodiy mazmunning ustuvorligi; ♦ Korxonalarfaoliyatining davomiylik tamoyili; ♦ hisobot ko‘rsatkichlarini tahhoslab bo‘lishligi; ♦ moliyaviy hisobotning xolisligi (betarafligi); ♦ o‘rinlilik (joyidaligi); ♦ hisobot davri daromadi va xarajatlarining muvofiqligi; ♦ aktiv va majburiyatlarni haqiqiy baholash. Qonun korxonalarning ichki buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi asosiy talablarni qo‘yadi: Korxonalar rahbar lari ning q onunchilikka itoat qilishi; moliyaviy hisobotd a keltirilgan axborotlarga tashqi foydalanuvchilar tomonidan ishonch hosil q ilish maqsadida auditor tomonidan tasdiq l angandan so‘ng hisobot yilidan keyingi yilning 1 mayigacha chop etish. Buxgalteriya hisobi yuritishning tamoyillaridan biri maxfiylik (oshkor qilmaslik) bo‘lib hisoblanadi . Bunda buxgalteriya hisobi reg i strlari mazmuni bilan tanishish ma’muriyat roziligi yoki qonunchilikda nazarda t u tilgan hollarda ruxsat etiladi. Buxgalteriya hisobi registrlari bilan tanishishga ruxsat etilgan shaxslar maxfiylikni saqlashi kerak. Korxonalarda buxgalteriya hisobi va hisobotini Korxonalar rahbari tashkil etadi va u quyidagi huquqlarga ega: ♦ bosh buxgalter rahbarligida buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish yoki shartnoma asosida jalb qilingan buxgalterlar xizmatidan foydalanish; ♦ buxgalteriya hisobini yuritishda shartnoma asosida ixtisoslashgan buxgalteriya firmalariga yoki tarkibiga buxgalteriya hisobi sub’ekti kiradigan markazlashgan xo‘jalik A.J.lari hisob bo‘limiga topshirish; ♦ buxgalteriya hisobini mustaqil yuritish.

Korxonalar rahbarlariga ko‘yidagilarni ta’minlash mas’uliyati yuklatilgan: ♦ hisob siyosatini ishlab chiqish va tasdiqlash; ♦ ichki hisob va hisobot tizimini ishlab chiqish; ♦ xo‘jalik operatsiyalarini nazorat qilish tartibi; ♦ to‘liq va ishonchli buxgalteriya hisobini yuritish; ♦ hisob hujjatlarini saqlash; ♦ tashqi va ichki foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobotlarni tayyorlash; ♦ soliq hisobotlari va boshqa moliyaviy hujjatlarni tayyorlash; ♦ hisob - kitoblarni o‘z vaqtida yuritish. Korxonalarda buxgalteriya hisobini yuritishga aloqador bo‘lgan shaxslar buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritiщda buxgalteriya hisobining asosiy tamoyillariga rioya qilishlari kerak. Buxgalteriya apparati hujjatlarni ishlab chiqishi, buxgalteriya registrlarida hisob yozuvlarini oqilona olib borishi va ular asosida boshqaruv va moliyaviy hisobotlarni o‘z vaqtida tuzishlari zarur. Korxonalarda buxgalteriya quyidagi bo‘limlardan tashkil topishi mumkin: ♦ material bo‘limi, bu yerda sotib olingan material qiymatliklarni, material yuboruvchilar bilan hisob - kitoblarni, materiallarni saqlash hamda foydalanish joylari bo‘yicha kirimi va sarflanishining hisobi yuritiladi. Unchalik katta bo‘lmagan Korxonalarningbu bo‘limida asosiy vositalar, arzon va tez eskiruvchi buyumlar va tayyor mahsulotlar hisobi ham yuritiladi. Yirik Korxonalarda bu uchastkaning ma’lumotlarini ishlab chiqish uchun maxsus bo‘lim tashkil etiladi; ♦hisoblashish bo‘limi, bu yerda dastlabki hujjatlarga asosan ish haqi hisoblash va undan ushlanmalar bo‘yicha barcha hisoblashishlar olib boriladi, mehnat haqi fondi va iste’mol fondidan foydalanish bo‘yicha nazorat amalga oshiriladi, ijtimoiy sug‘urta va ta’minotga ajratmalar bo‘yicha, pensiya fondi, bandlik fondi va boshqalar bo‘yicha hisoblashishlar hisobini olib boradi; ♦ishlab chiqarish - kalkulyatsiya bo‘limi, bu bo‘limda barcha turdagi ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar hisobi yuritiladi, ishlab chiqarilgan maqsulotlarning

O'xshashlar

Talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish
Oilaga psixologik xizmat ko'rsatishni tashkil etish
HESH JADVALLAR VA ULARNI TASHKIL ETISH
Sinfdan tashqari asosiy bosqich darslarni tashkil etish
EKOLOGIK TURIZMNI TASHKIL ETISH VA RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI