logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARI FANIDAN “TALABA-KADRLAR” MB NI LOYIHALASHTIRISH

MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARI FANIDAN “TALABA-KADRLAR” MB NI LOYIHALASHTIRISH

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2206.58984375 KB
Ko'chirib olish
MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARI FANIDAN “TALABA-KADRLAR” MB NI LOYIHALASHTIRISH Mundarija I. NAZARIY QISM ............................................................................................................................. 4 1.1. Ma’lumot bazasi tushunchasi ....................................................................................................... 4 1.2 Talaba -kadrlar. Kadrlar kimlar va ularning vazifalari. ................................................................. 9 1.3. “Talaba kadrlar” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish ............... 10 II. AMALIY QISM ........................................................................................................................... 13 2.1.JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI ........................................................................ 13 2.2. Umumiy jadval ........................................................................................................................... 16 2.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish ........ 18 2.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish ...................................................... 21 Xulosa ................................................................................................................................................ 23 Foydalanilgan adabiyotlar: ................................................................................................................ 24 Kirish Kadrlar bo’limining assosiy vazifasi: Universitet fakultetlari, kafedralari va boshqa tashkiliy tuzilmalari bilan hamkorlikda zarur mutaxassislik va yetarli malakaga ega bo'lgan, zamon talablariga javob bera oladigan professor-o'qituvchilar va xodimlar bilan ta'minlashni tashkil etish. Professor-o'qituvchilar va xodimlarni ishga olish, ishdan bo'shatish, lavozimini o'zgartirish, ularni universitet bo'linmalariga to`g`ri taqsimlash, rag`batlantirish va intizomiy jazo choralarini qo'llash masalalari yuzasidan taklif va tavsiyalar tayyorlash; Universitetning tashkiliy tuzilmasi, me`yoriy hujjatlar qabul qilish, o'quv, ilmiy, ma'naviy-ma'rifiy yo'nalishlardagi universitet faoliyatini takomillashtirish, kadrlar tayyorlash bilan bog`liq masalalar yuzasidan takliflar tayyorlash; O'zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining Kadrlar va o'quv yurtlari boshqarmasi bilan hamkorlikda vazirlik va universitet o'rtasidagi tezkor uzviylikni ta'minlash; Professor- o'qituvchilar, xodimlar va talabalarning mehnat intizomini, universitet ichki mehnat tartibi qoidalari va boshqa me'yoriy hujjatlar qoidalariga rioya qilinishini nazorat qilish; Kadrlar masalasi bo'yicha boshqa tashkilotlar bilan hamkorlik aloqalarini olib borish. I. NAZARIY QISM 1.1. Ma’lumot bazasi tushunchasi Bugungi dunyoda ma’lumotlar har xil va keng tarqalgan. Ma’lumotlar bazasi ma’lumotlarni saqlash va boshqarishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Ma’lumotlar bazalari ma’lumotlarni doimiy ravishda va xavfsiz tarzda almashishni ta’minlaydi. Ma’lumotlar nafaqat keng yoyilgan va keng tarqalgan hamdir. Bu tashkilotlarning yashashi va rivojlanishi uchun ham zarurdir. Masalan, OTM o’zining professor-o’qituvchilari, fakultetlari, tegishli yo’nalishlari va mutaxassisliklari hamda talabalari haqida hech qanday ma’lumotga ega bo’lmasdan turib rivojlanishi mumkinmi, degan savolni o’rtaga qo’yib ko’raylik. Barcha OTMlar ushbu turdagi ma’lumotlarni saqlashlari kerak. Muhim ahamiyatga ega bo’lganidek, ular kerak bo’lganda qaror qabul qiluvchilar uchun ma’lumotlarga ega bo’lishlari kerak. Ishonch bilan aytish mumkinki, OTMning barcha axborot tizimlarining maqsadi ularga axborotni tashkiliy manba sifatida ishlatishga yordam berishdir. Ushbu tizimlarning barchasida ma’lumotlarni yig’ish, saqlash, umumlashtirish, boshqarish va tarqatish turadi. Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi[6]. Axborot tizimining turiga va masalaning qo’yilishiga qarab, bu ma’lumotlar bir yoki ikki mavzudagi bir necha megabaytdan biznesning ichki va tashqi muhitidagi yuzlab mavzularni qamrab oladigan terabaytgacha o’zgarishi mumkin. Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtisoslashgan tuzilmalardir. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog’liq. Maydon – bu saqlanadigan ma’lumotlarning eng kichik birligi. Tipik ma’lumotlar bazasida bir qancha tiplarning yoki saqlanadigan maydonlarning har birini tavsiflovchi ko’plab nusxalari (occurrence yoki instance) mavjud. Masalan, OTMlar haqida ma’lumot mavjud bo’lgan ma’lumotlar bazasida "OTM raqami" nomi bilan saqlanadigan maydon turini o’z ichiga olishi mumkin va ma’lumotlar bazasida tavsiflangan OTMlarning har bir turi uchun (fakultetlar, yo’nalishlar, guruhlar, talabalar va boshqalar) ushbu saqlanadigan maydonning alohida nusxasi mavjud bo’ladi. Yozuv – bu tegishli saqlanadigan maydonlar to’plamidir. Bunday holda, saqlangan yozuvning nusxasi saqlanadigan maydonlarning tegishli nusxalari guruhidan iborat. Fayl - bu bir xil turdagi saqlangan yozuvlarning barcha mavjud nusxalari to’plami. Oddiylik uchun har qanday berilgan fayl faqat bitta turdagi saqlanadigan yozuvlarni o’z ichiga olishi mumkin deb qabul qilinadi. Ushbu soddalashtirish keyingi mulohazalarga jiddiy ta’sir ko’rsatmaydi. Ma’lumotlar bazasini loyihalash uchun axborot va ma’lumotlar o’rtasidagi farqni tushunib olish kerak. Axborot - bu ma’lumotlarning ma’nosini ochib berish uchun qayta ishlash natijasidir. Axborotdan qaror qabul qilish uchun asos sifatida foydalanish mumkin. Masalan, OTM professor-o’qituvchilari haqidagi ma’lumotlarning qisqacha tavsifi attestatsiya organlariga OTM uchun attestatsiyani o’tkazish yoki o’tkazmaslikni belgilashda foydali bo’lgan tushunchalarni beradi. Ushbu misoldan ko’rinib turibdiki, ma’lumot o’z vaqtida va aniq ma’lumotlarni talab qiladi. Bunday ma’lumotlar to’g’ri yaratilishi va ularga kirish va qayta ishlash oson bo’lgan formatda saqlanishi kerak. Bundan tashqari, har qanday asosiy manba kabi ma’lumotlar muhiti ehtiyotkorlik bilan boshqarilishi kerak. Ma’lumotlarni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi va olinishiga qaratilgan qoidalar [6]. Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish tashkiloti yoki xayriya faoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi lozim. Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’lumotlar bazasidan foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar bazasi bu quyidagilar to’plamini saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyuter tuzilmasi: • Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini qiziqtirgan muhim faktlar; • Metadata (ma’lumotlar haqidagi ma’lumotlar [6]), ular orqali oxirgi foydalanuvchi ma’lumotlari birlashtiriladi va boshqariladi. Metadata ma’lumotlar xarakteristikalarini va ma’lumotlar bazasida topilgan ma’lumotlarni bog’laydigan munosabatlar to’plamini tavsiflaydi. Masalan, meta-ma’lumotlar komponenti har bir ma’lumot elementining nomi, har bir ma’lumot elementida saqlanadigan qiymatlar turi (raqamlar, sana yoki matn) va ma’lumotlar elementini bo’sh qoldirish mumkinligi kabi ma’lumotlarni saqlaydi. Metadata ma’lumotlarning qiymati va ishlatilishini to’ldiruvchi va kengaytiradigan ma’lumotlarni taqdim etadi. Qisqa qilib aytsak, metadata ma’lumotlar bazasida ma’lumotlarning yanada to’liq tasvirini taqdim etadi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) bu ma’lumotlar bazasi tuzilishini boshqaruvchi va unda saqlanadigan ma’lumotlarga kirishni boshqaradigan dasturlar to’plami. Qaysidir ma’noda ma’lumotlar bazasi juda yaxshi tashkillashtirilgan elektron topshirish kabinetiga o’xshaydi, unda kuchli dasturiy ta’minot (MBBT) kabinet tarkibini boshqarishga yordam beradi. Ma’lumotlar bazasining turlari. Har bir ma’lumotlar bazasi ma’lum bir ma’lumot to’plamini saqlaydi va ma’lum maqsadda foydalaniladi. Yillar o’tishi bilan, ma’lumotlar bazalaridan texnologiya va innovatsion foydalanish rivojlanib borgan sari ma’lumotlar bazalarini tasniflashda turli xil usullar qo’llanilmoqda. Masalan, ma’lumotlar bazalari qo’llab-quvvatlanadigan foydalanuvchilar soni, ma’lumotlar joylashgan joyda, saqlanadigan ma’lumotlar turi, ma’lumotlardan maqsadli foydalanish va ma’lumotlar tuzilish darajasi bo’yicha tasniflanishi mumkin. Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi bitta foydalanuvchi yoki ko’p foydalanuvchi sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. Bitta foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llab-quvvatlaydi. Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. Bunga javoban, ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi nisbatan kam miqdordagi foydalanuvchilarni (odatda 50 dan kam) qo’llab-quvvatlasa, tashkilotning ishchi guruhi ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Ma’lumotlar bazasi butun tashkilot tomonidan ishlatilganda va ko’plab bo’limlarda (50 dan ortiq, odatda yuzlab) foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlasa, ma’lumotlar bazasi korxona bazasi deb nomlanadi. Joylashuv ma’lumotlar bazasini tasniflash uchun ham ishlatilishi mumkin. Masalan, bitta saytda joylashgan ma’lumotlarni qo’llab- quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Bir nechta turli saytlarda tarqatilgan ma’lumotni qo’llab-quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi taqsimlangan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan (tarqatilgan) ma’lumotlar bazasi ma’lumotlar bazasini amalga oshirish va boshqarish uchun aniq belgilangan infratuzilma (apparat, operatsion tizimlar, tarmoq texnologiyalari va boshqalar)ni talab qiladi. Odatda, infratuzilmaga ma’lumotlar bazasini yaratadigan va ishlaydigan tashkilot egalik qiladi va xizmat qiladi. Ammo so’nggi yillarda bulutli ma’lumotlar bazalaridan foydalanish tobora ommalashib bormoqda. Bulutli ma’lumotlar bazasi - bu Microsoft Azure yoki Amazon AWS kabi bulutli ma’lumotlar xizmatlaridan foydalanib yaratilgan va saqlanadigan ma’lumotlar bazasi. Uchinchi tomon yetkazib beruvchilari tomonidan taqdim etiladigan ushbu xizmatlar ma’lumotlar bazasi uchun ishlashning aniq choralarini (ma’lumotlarni saqlash hajmi, talab qilinadigan o’tkazuvchanlik va mavjudlik) ta’minlaydi, lekin uni amalga oshirish uchun asosiy infratuzilmani ko’rsatishi shart emas. Ba’zi bir kontekstlarda ma’lumotlar bazalarini tasniflashning mashhur usuli ularda saqlanadigan ma’lumotlar turiga qarab belgilanadi. Ushbu mezondan foydalangan holda ma’lumotlar bazalari ikki toifaga guruhlanadi: umumiy maqsadlar va aniq bir sohaga asoslangan ma’lumotlar bazalari. Umumiy maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida bir nechta fanlarda ishlatiladigan turli xil ma’lumotlar mavjud - masalan, umumiy demografik ma’lumotlarni o’z ichiga olgan ro’yxatga olish ma’lumotlar bazasi va LexisNexis va ProQuest ma’lumotlar bazalari, turli mavzularda gazeta, jurnal va jurnal maqolalarini o’z ichiga olgan. Aniq bir maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida muayyan fan sohalariga yo’naltirilgan ma’lumotlar mavjud. 1.2 Talaba -kadrlar. Kadrlar kimlar va ularning vazifalari. Kadrlar (frans. cadre — shaxsiy tarkib) — 1) korxona, muassasa, firma, hissadorlik jamiyatlari, banklar, kasaba uyushmalari va jamoat tashkilotlarida malakali xodimlarning asosiy tarkibi. O zbekistonda mustaqillikdan so ng K. tayyorlash O zbekistonʻ ʻ ʻ Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1997-yil 29 avg .da qabul qilingan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida amalga oshirilib, bir butun uzluksiz tizimda olib boriladi. Shaxsning kadr sifatida shakllanish bosqichiga tayyorgarlik umumiy o rta ta lim maktablari, akademik ʻ ʼ litseylarda amalga oshiriladi. K.ning asosiy kontingenti kasb-hunar kolleji, bakalavriat va magistratura orqali tayyorlanadi. Yuqori ilmiy salohiyatli, malakali K. ni tayyorlash aspirantura, ordinatura, ad yunktura, ʼ doktoranturada amalga oshiriladi. Mamlakatda yuqori malakali K.lar tayyorlashga alohida e tibor ʼ qaratilmoqsa. Shu maqsadda yangi o quv dargohlari ochildi, talabalarni ʻ rivojlangan xorijiy mamlakatlarda kasb egallashlariga keng yo l ochib ʻ berildi. O zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov birinchi ʻ chaqiriq O zR Oliy Majlisining 9-sessiyasi (1997)da umumlashtirilgan ʻ holda K. tayyorlash tizimining shakllanishi va faoliyat ko rsatishning ʻ asosiy tamoyillari quyidagi vazifalarni o z ichiga olishini ta kidladi: ʻ ʼ barcha xil va turdagi ta lim muassasalarida yuqori malakali mutaxassislar ʼ tayyorlash uchun uzluksiz ta lim, fan va i.ch. salohiyatidan samarali ʼ foydalanish; davlat ta lim standartlarini joriy etish va ularning faoliyat ʼ ko rsatish mexanizmini ishlab chiqish; ixtisosliklar, malaka darajasiga ʻ ko ra, mutaxassislarga bo lgan umumdavlat va mintaqaviy talablarning ʻ ʻ istiqbolini aniqlash; ta lim tizimini tuzilish va mazmun jihatidan isloh ʼ qilish uchun o qituvchilarni va murabbiylarni qayta tayyorlash; davlat va ʻ ijtimoiy muassasalarning kasbga yo naltirish bo yicha faoliyatini ʻ ʻ takomillashtirish. Bunda kasb tanlashning bozor ehtiyojlari va imkoniyatlarini e tiborga olish zarur, toki bir shaxs o ziga mos kasbni ʼ ʻ egallay olsin; K. tayyorlash tizimi iste molchilari — korxonalar, ʼ muassasalar, firmalar, hissadorlik jamiyatlari, banklar va b. tuzilmalarning imkoniyatlaridan, birinchi navbatda, o rta maxsus kasb- ʻ hunar va oliy o quv yurtlarining moddiy va moliyaviy bazasini ʻ mustahkamlash uchun mumkin qadar kengroq foydalanish; K. tayyorlash va ta lim sohasiga chet el sarmoyalari, xalqaro donorlik tashkilotlari va ʼ jamg armalarining mablag larini jalb etish; qonun doirasida o quv ʻ ʻ ʻ rejalari, dasturlari va o qitish yo riqlari, ta limiy xizmatlarni belgilashda ʻ ʻ ʼ ta lim muassasalariga, birinchi navbatda, oliy o quv yurtlariga ʼ ʻ mustaqillik berish va o zini o zi boshqarish usullarini joriy etish. Yuqori ʻ ʻ malakali, zamonaviy bilimlarga ega bo lgan, hozirgi kun talablari asosidaʻ fikrlay oladigan yetuk K.ni tayyorlash — ham ijtimoiy-siyosiy, ham iqtisodiy muammolarni hal etishning kaliti hisoblanadi. 2002-yil O zbekistonda umumiy o rta ta lim maktablarini 603193 ʻ ʻ ʼ (shulardan 35663 tasi 11-sinfni), akademik litseylarni 4349, kasb-hunar kollejlarini 24368, bakalavriatni 27742, magistraturani 1828 nafar o quvchi yoshlar bitirib chikdi. 1999-yilda aspiranturada 3,9 ming , ʻ doktoranturada 340 kishi tahsil oldi. O zbekistonda K. ma lum ʻ ʼ muddatlarda maxsus kurslarda o z malakalarini oshirib boradilar. Buning ʻ uchun barcha sohalardan malaka oshirish institutlari, fakultetlari, kurslar tashkil etilgan. 1999-yil O zbekistonda 308,3 ming kishi i.ch.da yangi ʻ kasb o rgangan va malakasini oshirgan hamda boshqa o qish turlariga ʻ ʻ jalb qilingan. 1.3. “Talaba kadrlar” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish Qo’yilgan masala yuzasidan ma’lumotlar bazasida jadvallar hosil qilindi. Ular orasidagi bog’lanishlar mos keluvchi (ustma-ust tushuvchi) maydonlari yordamida bog’langan. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar orasidagi munosabatlar quyidagi to’rtta turda bo’lishi mavjud: birga-bir, birga-ko’p, ko’pga-bir, ko’pga-ko’p. Masala yuzasidan ma’lumotlar bazasini loyilahashda birga-ko’p va ko’pga-ko’p bog’lanish munosabatlaridan foydalanildi. Birga-ko’p bog’lanish munosabati ma’lumotlar bazasini loyihalashda ko’p uchraydi va uning vazifasi takrorlanmaydigan qiymat oluvchi (kalit) maydonga ega bo’lgan jadvalning har bir yozuvi qiymatiga ushbu maydon qiymatlari orqali bog’langan jadvaldagi ko’p sondagi yozuvlarini mos qo’yishdir. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari haqidagi ma’lumotlarni keltiramiz: “Sayohat Agentligi ” –haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh id TalabaKadrlar Int Kalit maydon TalabaKadrlarname varchar(45) TalabaKadrlar nomi TalabaKadrlarlikSite Varchar(255) TalabaKadrlar manzili TalabaKadrlarNumber Int TalabaKadrlar telefoni “ Xizmat turi ”- haqidagi ma ’ lumotni saqllovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh id Servis Int Kalit maydon Servisname varchar(45) Servis nomi ServisSite Varchar(255) Servis manzili “Employee” –Bulimlar haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh id Employee Int Kalit maydon EmployeeFullName Varchar(45) Bulim nomi Empl oyeeDate Int Xodim ma’lumoti EQmployeePasspor t Int Xodim pasporti “Client” – Mijozlar malumotlari saqlanadigan jadval Maydon nomi Tipi Izoh idClient int Kalit maydon First_Name Varchar(45) Ismi Last_Name Varchar(45) Familiyasi Email Varchar(45) Email pochtasi Phone1 int Birinchi telefon raqam Phone2 int ikkinchi telefon raqam Addres Varchar(100) Manzili “Employee” –ishchilar haqidag ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh EmployeeId Int Kalit maydon First_Name Varchar(45) Ismi Last_Name Varchar(45) Familiyasi Phone Int Telefon raqami Addres Varchar(255) Manzili Email Varchar(100) Email Part_Id Int Bulim Idsi “Client_Has_Part” bu jdaval Mijoz va bulimlar jadvalining kupga kup aloqasi mavjud bulgan jadval Maydon nomi Tipi Izoh idClient Int Mijoz Id si idPart Int Bulim id si “Client_Has_Employee” bu jadval Mijoz va Ishchilar jadvalining kupga kup aloqasi mavjud bulgan jadval Maydon nomi Tipi Izoh idClient Int Mijoz Id si idEmployee Int Ishchilari id si II. AMALIY QISM 2.1.JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI Bu yerda Talaba-kadr va Boshqaruv tizimini 1:N bog’lanishi ko`rsatilgan Bu yerda kadrlar bo’limi va joy turi o`rtasidagi ko`pga ko`p aloqa mavjud bo`lgan jadvallar Bu yerda Talaba kadr boshqaruv va Kadrlar o`rtasidagi ko`pga ko`p aloqa mavjud bo`lgan jadvallar Bu yerda Bo`limlar va Ishchilar o`rtasidagi 1:N aloqa ko`rsatilgan 2.2. Umumiy jadval 2.3 . SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish Talaba-kadr CREATE TABLE [dbo] . [Talaba kadr] ( [Id] INT IDENTITY ( 1 , 1 ) NOT NULL, [Talaba kadrName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [Talaba kadrAddres] NVARCHAR ( 255 ) NOT NULL, [Talaba kadrPhone] INT NOT NULL, CONSTRAINT [PK_ Talaba kadr] PRIMARY KEY CLUSTERED ( [Id] ASC ) ); Manager CREATE TABLE [dbo] . [Manager] ( [Id] INT IDENTITY ( 1 , 1 ) NOT NULL, [Name] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [EmplCOunt] INT NOT NULL, [OnlineId] INT NULL, CONSTRAINT [PK_Manager] PRIMARY KEY CLUSTERED ( [Id] ASC ), CONSTRAINT [FK_Parts_managers_managerId] FOREIGN KEY ( [SayohatAgentligiId] ) REFERENCES [dbo] . [SayohatAgentligi’s] ( [Id] ) ); Employee table CREATE TABLE [dbo] . [Employees] ( [Id] INT IDENTITY ( 1 , 1 ) NOT NULL, [FirstName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [LastName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [Phone] INT NOT NULL, [Addres] NVARCHAR ( 255 ) NOT NULL, [Email] NVARCHAR ( 100 ) NOT NULL, [PartId] INT NULL, CONSTRAINT [PK_Employees] PRIMARY KEY CLUSTERED ( [Id] ASC ), CONSTRAINT [FK_Employees_Parts_PartId] FOREIGN KEY ( [PartId] ) REFERENCES [dbo] . [Parts] ( [Id] ) ); Kadr jadvali CREATE TABLE [dbo] . [Kadrlar] ( [Id] INT IDENTITY ( 1 , 1 ) NOT NULL, [FirstName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [LastName] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [Phone] INT NOT NULL, [Phone2] INT NOT NULL, [Addres] NVARCHAR ( 255 ) NOT NULL, [Addres2] NVARCHAR ( 255 ) NOT NULL, [PayType] NVARCHAR ( 45 ) NOT NULL, [PayAmount] INT NOT NULL, [Email] NVARCHAR ( 100 ) NOT NULL, CONSTRAINT [PK_kadrs] PRIMARY KEY CLUSTERED ( [Id] ASC ) ); KadrEmpoyee table CREATE TABLE [dbo] . [ KadrEmpoyee ] ( Id INT NOT NULL IDENTITY , [KadrsId] INT NULL, [EmployeesId] INT NULL, CONSTRAINT [FK_ KadrEmpoyee _Kadrs_KadrsId] FOREIGN KEY ( [KaddrsId] ) REFERENCES [dbo] . [Kadrs] ( [Id] ) ON DELETE CASCADE , CONSTRAINT [FK_ KadrEmpoyee _Employees_EmployeesId] FOREIGN KEY ( [EmployeesId] ) REFERENCES [dbo] . [Employees] ( [Id] ) ON DELETE CASCADE , CONSTRAINT [PK_ KadrEmpoyee ] PRIMARY KEY ( [Id] ) ); TalabaPart table CREATE TABLE [dbo] . [ TalabaPart] ( Id Int not null IDENTITY , [KadrtsId] INT NULL, [PartsId] INT NULL, CONSTRAINT [FK_KadrPart_kadrs_kadrtsId] FOREIGN KEY ( [KadrId] ) REFERENCES [dbo] . [Clients] ( [Id] ) ON DELETE CASCADE , CONSTRAINT [FK_kadrPart_Parts_PartsId] FOREIGN KEY ( [PartsId] ) REFERENCES [dbo] . [Parts] ( [Id] ) ON DELETE CASCADE , CONSTRAINT [PK_kadrPart] PRIMARY KEY ( [Id] ) 2.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish 1-jadval. “Talaba-kadr” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO SayohatAgentligi VALUES ( 'Nilufar', 'Samarqand shahar Beruniy kuchasi', 2294514); 2-jadval. “servis” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO servis VALUES ( 'Paytype', 10, 2); 3-jadval. “Employee” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Employee VALUES ( ‘Zebiniso’, Muxsinova’, 997789626, 'Samarqand shahar Beruniy kuchasi', ‘Zebo9626@mail.ru'’,2); 4-jadval. “karlar” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO kadrlar VALUES ( ‘Zebiniso’, ‘Muhsinova’, 997789626, , 'Samarqand shahar Beruniy kuchasi', 'Samarqand shahar Amir Temur', ‘Zebo9626@mail.ru' 5-jadval. “ kadrEmpoyee ” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO kadrEmpoyee VALUES ( 1, 2); 6-jadval. “ kaddrPart ” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO kadrPart VALUES ( 1, 2); Xulosa Bu malumotlar Talaba kadr tizimi uchun tuzildi. Bunda men unga kerakli jadvallarni tuzib o’zaro aloqalarni hosil qilib chiqdim. Darslar davomida men malumotlar mazasi bilan ishlashni kurib chiqdim. Shu jumladan jadvallarni yaratish, uchirish, tahrirlash kabi usullarni ham urganib chiqdim. Biz biror dastur tuzganimizda unda asosiy qismlaridan bir bu baza qismi hisoblanadi. Uni tug’ri loyihalash juda muhim hisoblanadi. Chunki u butun dasturni qanday ishlashini hal qilib beradi. Dastur shu asosida ishlaydi. Malumotlar bazasi bilan ishlashdi eng muhim ishlardan biri normallashtirish hisoblanadi. Normallashtirishlarni qilmasdan bu bazadan foydalanib bulmaydi chunki u baza bilan ishlash ancha murakkablashib ketadi va kompyuterdan kup joy ajratishi mumkin. Bu esa malumotlar tez suratda kupayib ketishi va malumotlar bilan ishlash jarayonini sekinlashtirishga olib keladi. Men bundan tashqari bu darslar davomida malumotlarni qidirish, uchirishlarni ham kurib chiqdim. Malumotlar bazasi uzi hayotimizda biror real sohaga tegishli malumotlarning tuliq ishlash strukturasi tuzilib uni relyatsion malumotlar bazasi orqali uzaro aloqalarni joylagan holda malumotlarini saqlash hisoblanadi. Bizda hayotimizda ham bunday kurinishlar juda kup uchraydi masalan:Oddiy sinf jurnalini oladigan bulsak unda uquvchilarning biror fandan olgan baholari saqlanadi. Unda uquvchilarning ism familiyalari malumotlar bazasida jadvalning qatorlariga sanalar esa ustun nomlariga jurnalning usha saxifasi yozilgan fan nomi esa jadval nomiga mos keladi. Biz shunchaki shunaqa kurinishda bulgan malumotlarni elektron tarzda saqlashimiz va ularni tahrirlashni qilishimiz mumkin. Malumotlar bazalari bilan ishlash uchun kuplab tizimlar mavjud bulib ular shu malumotlar bilan ishlash uchun kerak buladi. U tizimlar Sql yoki NoSql da ishlaydi. Ularning bazilari bilan ishlash bepul bazilari esa letsenziya talab qiladi. Biz bu tuzgan bazamizni biror muhit orqali u bilan ishlashimiz mumkin. Masalan Visual Studio muhitini oladigan bulsak unda C# dasturlash tilidan bu baza bilan ishlashimiz mumkin. Kuplab dasturlash muhitlarida biz sql surovlaridan emas turli ORM lardan foydalanishimiz mumkin. Masalan Entity Framework bunda biz sql surovlari emas shu ormning uz imkoniyatlaridan foydalanishimiz mumkin u bizda kerakli surovlarni sql surovlariga ugirib beradi bu bizga bazi xatoliklar kelib chiqishini oldini olishi mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni. (№563-11. № 560-II 11.12.2003 y.). 2. “Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlar ” fani bo ’ yicha elektron o ’ quv qo ’ llanma, TATU FF. 3. Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X., “ MS Access 2002 - ma ’ lumotlar majmuasini boshqarish tizimi ” (o ’ quv qo ’ llanma) Toshkent.: Toshkent Moliya instituti, 2004. 4. Кодд Э.Ф., “Реляционная модель данных для больших совместно используемых банков данных”. СУБД . 1995 г . Internet saytlari: 5. www.ictcouncil.gov.uz-Kompyuterlashtirishni rivojlantirish bo`yicha Vazirlar Maxkamasi muvofiqlashtiruvchi Kengashining sayti. 6. www.ecsoman.edu.ru–Rossiya Federatsiyasi Oliy o`quv yurtlarida o`qitilayotgan fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy komplekslar. 7. http://www.voydod.uz/ - qidiruv tizimi. 8. ziyonet.uz–O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi.

MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARI FANIDAN “TALABA-KADRLAR” MB NI LOYIHALASHTIRISH Mundarija I. NAZARIY QISM ............................................................................................................................. 4 1.1. Ma’lumot bazasi tushunchasi ....................................................................................................... 4 1.2 Talaba -kadrlar. Kadrlar kimlar va ularning vazifalari. ................................................................. 9 1.3. “Talaba kadrlar” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish ............... 10 II. AMALIY QISM ........................................................................................................................... 13 2.1.JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI ........................................................................ 13 2.2. Umumiy jadval ........................................................................................................................... 16 2.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish ........ 18 2.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish ...................................................... 21 Xulosa ................................................................................................................................................ 23 Foydalanilgan adabiyotlar: ................................................................................................................ 24

Kirish Kadrlar bo’limining assosiy vazifasi: Universitet fakultetlari, kafedralari va boshqa tashkiliy tuzilmalari bilan hamkorlikda zarur mutaxassislik va yetarli malakaga ega bo'lgan, zamon talablariga javob bera oladigan professor-o'qituvchilar va xodimlar bilan ta'minlashni tashkil etish. Professor-o'qituvchilar va xodimlarni ishga olish, ishdan bo'shatish, lavozimini o'zgartirish, ularni universitet bo'linmalariga to`g`ri taqsimlash, rag`batlantirish va intizomiy jazo choralarini qo'llash masalalari yuzasidan taklif va tavsiyalar tayyorlash; Universitetning tashkiliy tuzilmasi, me`yoriy hujjatlar qabul qilish, o'quv, ilmiy, ma'naviy-ma'rifiy yo'nalishlardagi universitet faoliyatini takomillashtirish, kadrlar tayyorlash bilan bog`liq masalalar yuzasidan takliflar tayyorlash; O'zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining Kadrlar va o'quv yurtlari boshqarmasi bilan hamkorlikda vazirlik va universitet o'rtasidagi tezkor uzviylikni ta'minlash; Professor- o'qituvchilar, xodimlar va talabalarning mehnat intizomini, universitet ichki mehnat tartibi qoidalari va boshqa me'yoriy hujjatlar qoidalariga rioya qilinishini nazorat qilish; Kadrlar masalasi bo'yicha boshqa tashkilotlar bilan hamkorlik aloqalarini olib borish.

I. NAZARIY QISM 1.1. Ma’lumot bazasi tushunchasi Bugungi dunyoda ma’lumotlar har xil va keng tarqalgan. Ma’lumotlar bazasi ma’lumotlarni saqlash va boshqarishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Ma’lumotlar bazalari ma’lumotlarni doimiy ravishda va xavfsiz tarzda almashishni ta’minlaydi. Ma’lumotlar nafaqat keng yoyilgan va keng tarqalgan hamdir. Bu tashkilotlarning yashashi va rivojlanishi uchun ham zarurdir. Masalan, OTM o’zining professor-o’qituvchilari, fakultetlari, tegishli yo’nalishlari va mutaxassisliklari hamda talabalari haqida hech qanday ma’lumotga ega bo’lmasdan turib rivojlanishi mumkinmi, degan savolni o’rtaga qo’yib ko’raylik. Barcha OTMlar ushbu turdagi ma’lumotlarni saqlashlari kerak. Muhim ahamiyatga ega bo’lganidek, ular kerak bo’lganda qaror qabul qiluvchilar uchun ma’lumotlarga ega bo’lishlari kerak. Ishonch bilan aytish mumkinki, OTMning barcha axborot tizimlarining maqsadi ularga axborotni tashkiliy manba sifatida ishlatishga yordam berishdir. Ushbu tizimlarning barchasida ma’lumotlarni yig’ish, saqlash, umumlashtirish, boshqarish va tarqatish turadi. Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi[6]. Axborot tizimining turiga va masalaning qo’yilishiga qarab, bu ma’lumotlar bir yoki ikki mavzudagi bir necha megabaytdan biznesning ichki va tashqi muhitidagi yuzlab mavzularni qamrab oladigan terabaytgacha o’zgarishi mumkin. Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtisoslashgan tuzilmalardir.

Ma’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog’liq. Maydon – bu saqlanadigan ma’lumotlarning eng kichik birligi. Tipik ma’lumotlar bazasida bir qancha tiplarning yoki saqlanadigan maydonlarning har birini tavsiflovchi ko’plab nusxalari (occurrence yoki instance) mavjud. Masalan, OTMlar haqida ma’lumot mavjud bo’lgan ma’lumotlar bazasida "OTM raqami" nomi bilan saqlanadigan maydon turini o’z ichiga olishi mumkin va ma’lumotlar bazasida tavsiflangan OTMlarning har bir turi uchun (fakultetlar, yo’nalishlar, guruhlar, talabalar va boshqalar) ushbu saqlanadigan maydonning alohida nusxasi mavjud bo’ladi. Yozuv – bu tegishli saqlanadigan maydonlar to’plamidir. Bunday holda, saqlangan yozuvning nusxasi saqlanadigan maydonlarning tegishli nusxalari guruhidan iborat. Fayl - bu bir xil turdagi saqlangan yozuvlarning barcha mavjud nusxalari to’plami. Oddiylik uchun har qanday berilgan fayl faqat bitta turdagi saqlanadigan yozuvlarni o’z ichiga olishi mumkin deb qabul qilinadi. Ushbu soddalashtirish keyingi mulohazalarga jiddiy ta’sir ko’rsatmaydi. Ma’lumotlar bazasini loyihalash uchun axborot va ma’lumotlar o’rtasidagi farqni tushunib olish kerak. Axborot - bu ma’lumotlarning ma’nosini ochib berish uchun qayta ishlash natijasidir. Axborotdan qaror qabul qilish uchun asos sifatida foydalanish mumkin. Masalan, OTM professor-o’qituvchilari haqidagi ma’lumotlarning qisqacha tavsifi attestatsiya organlariga OTM uchun attestatsiyani o’tkazish yoki o’tkazmaslikni belgilashda foydali bo’lgan tushunchalarni beradi. Ushbu misoldan ko’rinib turibdiki, ma’lumot o’z vaqtida va aniq ma’lumotlarni talab qiladi. Bunday ma’lumotlar to’g’ri yaratilishi va ularga kirish va qayta ishlash oson bo’lgan formatda saqlanishi kerak.

O'xshashlar

Universitet ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
“MAKTAB” ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
Avtosalon ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
“Univerisitet” ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
Shifoxona ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish