MAKTABGACHA TA`LIM MUASSASASIDA O`YIN
![MAKTABGACHA TA`LIM MUASSASASIDA O`YIN
MUNDARIJA:
KIRISH …………………………………………………………………………….2
I-BOB. MAKTABGACHA TA`LIM MUASSASASIDA O`YIN
FAOLIYATI.5
1.1.O`yin faoliyati haqida tushuncha……………………………………………….5
1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar faoliyatida o`yining
ahamiyati……………….10
II-BOB.MASHG`ULOTLARNI O`YIN TEXNALOGIYASI ASOSIDA
TASHKIL ETISH………………………………………………………………..16
2.1. Maktabgacha ta`lim tizimida o`yinlar texnologiyasi…………………………
16
2.2. O`yin texnologiyasi yordamida tashkil qilingan o`yin
ishlanmasi…………….19
XULOSA ……………………………………………………………………..
…..27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
RO’YXATI …………………………..30
1](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_1.png)
![2](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_2.png)
![KIRISH
Maktabgacha ta’lim tashkilotilaridagi ta’lim–tarbiya jarayonida ilg orʻ
pedagogik va axborot texnologiyalardan foydalanish, tashkilotilarni zamonaviy
bilimlar bilan qurollangan tarbiyachilar bilan to ldirish hamda ularda kasbiy
ʻ
malaka, faoliyatga nisbatan ijodiy yondashuv hissini qaror toptirish, uzluksiz
ta’lim tizimida olib borilayotgan islohatlarning muhim yo nalishlaridan biridir. Har
ʻ
bir mamlakatning iqtisodiy qudrati, ijtimoiy-ma’naviy hayot darajasining
yuksalishi ta’lim tizimining raqobatbardoshligi, ilm-fan taraqqiyoti bilan
belgilanadi. Shu bois, O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha
Harakatlar strategiyasida ta’lim sohasini tubdan takomillashtirish, ta’lim sifatini
oshirish, intellektual salohiyatli, jismoniy barkamol avlodni shakllantirish, aniq
fanlarni chuqurlashtirib o‘qitish va iqtisodiyotning turli sohalari uchun malakali
kadrlarni tayyorlash ustuvor vazifalar sifatida belgilangan bo‘lib,
pirovardida bugungi davr talabiga javob bera oladigan ta’lim tizimni yaratish
ko‘zda tutildi. Maktabgacha ta’lim. Uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini
hisoblangan ushbu soha har tomonlama sog‘lom va barkamol bola shaxsini
tarbiyalash va maktabga tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin,
tahlillar shuni ko‘rsatdiki, oxirgi yillarda turli omillar ta’sirida maktabgacha ta’lim
tizimida bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash borasida rivojlanish o‘rniga, orqaga
ketish holatlari, yil davomida maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim
tashkilotilariga qamrab olish ko‘rsatkichlari o‘sishi tendensiyasi kuzatilmadi.
Aksincha, so‘nggi 20 yil davomida davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim
tashkilotilari soni 45 foizdan ziyodroq kamayib, bugungi kunda Respublika
bo‘yicha bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrab olinishi 30 foizni tashkil
etdi. Bunga mavjud maktabgacha ta’lim tashkilotilarining moddiy-texnika bazasi
zamonaviy talablarga javob bermasligi, tizimda variativ dasturlar, bolalarni
maktabga tayyorlash bo‘yicha muqobil shakllarning ishlab chiqilmaganligi,
rivojlangan mamlakatlarning tajribasi yetarli darajada o‘rganilmaganligi, faoliyat
yuritayotgan pedagog kadrlarning aksariyati oliy ma’lumotli emasligi, ta’lim sifati
3](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_3.png)
![monitoringi yuritilmaganligi kabi omillar sabab bo‘ldi. Davlatimiz rahbari
O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining 26 yilligiga bag‘ishlangan
tantanali marosimdagi nutqida: “Maqsadimiz kelgusi 3-4 yilda mamlakatimizdagi
bog‘cha yoshidagi bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotilariga to‘liq qamrab
olishdan iborat va biz bunga albatta erishamiz”, - deb ta’kidlagan edi. Darhaqiqat,
o‘tgan qisqa vaqt mobaynida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2017-2021
yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida»gi, «Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi, «O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim
vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida»gi farmon va qarorlari, shuningdek,
“Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha 2017-2021
yillarga mo‘ljallangan Bunga misol tariqasida bir nechta qarorlarini,farmonlarini
misol qilib keltirsak adashmaymiz. Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan
takomillashtirish chora- tadbirlari to’g’risidagi PQ – 3261 sonli qarori, O’zbekiston
Respublikasi Maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish
konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi PQ – 4312 sonli qarorlarining qabul
qilinishi asosida Maktabgacha ta’lim sohasida keng ko’lamli ishlar amalga
oshirilmoqda Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’limning boshlang’ich qismi
hisoblanadi. U bolaning sog’lom va rivojlangan shaxs bo’lib shakllanishini
ta’minlab, o’qishga bo’lgan ishtiyoqini uyg’otadi, tizimli o’qitishga tayyorlab
boradi. Shunday ekan, bu tizim faoliyatini yanada kuchaytirish, maktabgacha
ta’lim tashkilotlarida har tomonlama qulay shart-sharotlar yaratish, ularga
maktabgacha yoshdagi bolalarni keng jalb etish farzandlarimizning barkamol va
yetuk shaxs bo’lib shakllanishida muhim o’rin tutadi. 1
Mavzuning dolzarbligi: O zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’limʻ
to g risidagi Nizomga muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda, ota–onalarning
ʻ ʻ
mustaqil ta’lim berishi orqali, shuningdek maktabgacha ta’lim tashkilotilariga jalb
qilinmagan bolalar uchun maktabgacha ta’lim tashkilotilarida, maktablarda yoki
1
1.Mirziyoyev Sh.M “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining
kundalik qoidasi bo’lishi kerak”O’zbekiston Respublikasi. -176 b.
4](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_4.png)
![markazlarda oladi. Bu yerda ular xaftda 2-3 marta shug ullanishadi. Ota –onalargaʻ
maktabgacha ta’lim shaklini tanlash huquqi beriladi.
Kurs ishining maqsadi : O’yin bola hayotining asosiy turini o rganish.
ʻ
Kurs ishining vazifalari :
1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga qoidali o‘yinlar talim berish shakli
pedagogik muammo ekanligini nazariy jihatdan asoslash.
2. Qoidali o‘yinlar bolalarga talim berish shakli mazmunini ishlab chiqish.
3. Qoidali o‘yinlar bolalarga talim berish shakli ko nikmalariga qo yilgan
ʻ ʻ
talabalar va rioya qilish usullarini ishlab chiqish va tajribada tekshirish.
Kurs ishi predmeti : Qoidali o‘yinlar bolalarga talim berish shakli o‘ziga
xosligining mazmuni.
Kurs ishi metodlari : ishimizni tayyorlashda quyidagi metodlardan
foydalandik.
1) Kuzatish
2) Suhbat.
3) Savol javob.
4) Tajriba
Kurs ishining amaliy va ilmiy ahamiyati : Ushbu ishimizda, O‘zbekiston
Respublikasi Maktabgacha ta`lim tizimi konsepsiyasi mohiyatini va uning
ahamiyatini o`rganib chiqamiz va tahlil qilib ma`lumotlar yig`amiz. To`plangan
ma`lumotlardan ertangi kunda tarbiyachilar va bo‘lajak mudiralar foydalanishlari
mumkin bo‘ladi.
Kurs ishi tuzilishi : Kurs ishi kirish, ikki bob, to‘rtta paragraf, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_5.png)
![I-BOB. MAKTABGACHA TA`LIM MUASSASASIDA O`YIN FAOLIYATI
1.1.O`yin faoliyati haqida tushuncha
O`yin rivojlanishda nuqsoni bor bolalarning asosiy faoliyatlaridan
hisoblanadi. O`yin doim haqiqiy hayotni aks ettiradi. Demak, ijtimoiy hayot
o`zgarishi bilan uning mazmuni ham o`zgaradi. O`yin ma’lum maqsadga ko`ra
yo`naltirilgan ongli faoliyat bo`lib, uning mehnat bilan ko`p umumiyligi bor va
yoshlarni mehnatga tayyorlashga xizmat qiladi. O`yin faoliyati asosida bolada
o`quv faoliyati rivojlanadi. Shuning uchun bolalarning o`yin faoliyatini
rivojlantirishga ahamiyat berishimiz kerak.
Bola hech qachon jim o`ynamaydi, bitta o`zi o`ynasa ham u o`yinchoq bilan
gaplashadi, o`zi tasvirlayotgan qahramon bilan muloqot o`matadi, onasi, bemor,
shifokoi xullas haminahaiiimaning o`rniga o`zi gapiradi. So`z obrazning yaxshiroq
ochilishiga yordam beradi.
Nutq o`yin jarayonida juda katta ahamiyatga ega. Nutq orqali bolalar fikr
almashadi, o`z his-tuyg`u, kechinmalarini o`rtoqlashadi. So`z bolalar o`rtasida
do`stona munosabatlar o`rnatilishiga, tevarak-atrofdagi hayot voqealari va
faktlariga bir xilda munosabatda bo`lishga yordam beradi. Bolalarning o`zi
yaratgan o`yindan kelib chiqadigan yoki kattalar tomonidan taklif etilgan
o`yinning g`oyasi, mazmuni, o`yin harakatlari, rollar, o`yin qoidalari uning
tuzilishini tashkil etuvchi qirralardir.
O`yin bola uchun haqiqiy hayotdir. Agar tarbiyachi bolalar o`yiinini oqilona
tashkil eta olsagina u ijobiy natijalarga erishishi mumkin. A.P. Usova shunday
degan edi: «Bolalar hayoti va faoliyatini to`g`ri tashkil etish — ulami to`g`ri
tarbiyalash demakdir. Bolalarni tarbiyalashning o`yin shakli shuning uchun ham
samarali natija beradiki, o`yinda bola yashashni o`rganmaydi, balki o`z hayoti
bilan yashaydi».
O`yin tanlay bilish ham muhim ahamiyatga ega. O`yin bilan ta’lim o`rtasidagi
bog`liqlik bola ulg`aygan sari o`zgarib boradi. Kichik guruhda o`yin ta’lim
berishning asosiy shakli hisoblansa, katta guruhga borganda esa mashg`ulotlarda
6](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_6.png)
![ta’limning roli ortadi. Tayyorlov guruhiga borganda bolalarning o`zlarida
maktabdagi o`qishga ishtiyoq uyg`onib qoladi. Ammo bolalar uchun o`yinning
qadri yo`qolmaydi, balki mazmuni o`zgaradi. Endi bolalarni ko`proq fikriy
faollikni talab etuvchi o`yinlar, sport tarzidagi (musobaqa jihatlari bor) o`yinlar
qiziqtira boshlaydi.
O`yin bola shaxsini tarbiyalashning asosiy vositasidir. O`yin orqali bolalar
kattalarning mehnat tajribasini, bilim, malaka va ko`nikmalari harakat usullarini,
axloq normalari va qoidalarini, mulohaza va muhokamalarini egallab oladilar.
O`yinda bolaning o`z tengdoshlari va kattalar bilan bo`ladigan munosabat usullari
shakllanadi, his va didlari tarbiyalanadi. 2
Bolalarning o`yinda birlashishlari bir necha bosqichga bo`linadi. Birinchi
bosqich bolalarning «yonma-yon» o`yinining shakllanib borishidir. Bu ilk yoshli
va kichik guruh bolalariga xosdir. Bunday o`yinda bolalar o`rtog`ining o`yiniga
qiziqish bilan qaraydilar, birga o`ynab, «yonma-yon» o`tirganlaridan xursand
bo`ladilar. Bu yoshdagi bolalarning o`yini kattalar rahbarligida ularning xulqiga
ta’sir etish orqali tashkil etiladi. Ikkinchi bosqichda bolalar o`yin orqali mexanik
ravishda birlasha boshlaydilar. Bunday birlashishlar qisqa muddatli bo`ladi. Bu
davrga kelib bolalardan kimning qaysi o`yinga qiziqishi aniq bo`la boshlaydi, bir
xil bolalar didaktik o`yinga qiziqsalar, ikkinchilari harakatli o`yinni yoqtiradilar,
uchinchilariga ijodiy o`yinlar ma’qulroq bo`ladi va h.k. Tarbiyachining vazifasi
bolalarni u yoki bu o`yin bilan uzoqroq o`ynashga o`rgatishdir. Uchinchi
bosqichda o`ynovchi bolalar guruhi bir-biriga do`stona munosabat va o`zaro
yoqtirish orqali birlashadilar. Birga o`ynovchilar soni ko`p bo`lmasa-da, bolalar
qiziqib o`ynaydilar. Bu davrga kelib bir-birlariga baho berish umumiy talabi
yuzaga keladi. Bu bosqichda tarbiyachi bolalarning o`yinda birlashishlarining
axloqiy asosini yuzaga keltirishi, ularda o`zaro yordam, o`rtoqlik, do`stlik
munosabatlarini shakllantirishi lozim. Bolalar bog`chasida bolalarning uyushgan,
qiziqarli va mazmunli hayotini ta’minlash uchun yosh guruhlarida rang-barang
2
2.Vazirlar Maxkamasi 2016-yil yakunlari va 2017-yil istiqbollariga bag’ishlangan majlisidagi O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti nutqi. Xalq so’zi gazetasi 2017 yil
7](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_7.png)
![o`yinlardan foydalanish zarur. Ijodiy o`yinlar qoidalarining ichki, yashirin tabiati
bolaga harakat qilishi uchun katta erkinlik yaratadi; uning o`ynayotgan jamoa
oldidagi vazifasi tayyor qoidali o`yinlar mazmuniga nisbatan noaniqroq bo`ladi.
Bu o`ynovchiga suyujetni osonlik bilan o`zgartirish, qo`shimcha rollar kiritish
imkonini beradi. Ijodiy o`yinlar bolalarda katta qiziqish uyg`otadi va ularga ulkan
ta’sir ko`rsatadi, biroq bolalar hayotini tashkil qilishda faqat shu o`yinlardan
foydalanish xato bo`lur edi. Bolalarning qoidali o`yinlarni
egallashlari katta tashkiliy ahamiyatga ega. Qoidalar harakatlarning muayyan
normalarini so`ng esa bolalarning bir-biriga bo`lgan munosabatini belgilaydi,
bolaga o`zini va o`zi bilan birga o`ynayotganlarni nazorat qilish imkonini beradi.
Qoidalami bajarishdagi mustaqillik o`yinda bolalarni maqsadga muvofiq
tarbiyalash jarayonida shakllantiriladi. Bola o`ynayotganda bolalar jamoasi bilan
muayyan munosabatda bo`ladi. O`yinning ijtimoiy ta’siri, u uyg`otadigan hislar
unda tarkib topadigan munosabatlarda mujassamlashgan bo`ladi.
O'yinning bola tarbiyasidagi asosiy roli bolalar tashkilotisi hayotini u bilan
boyitishni talab etadi. Shuning uchun ham o'yin bolalar hayotining kun tartibiga
doimiy qilib kiritilgan. O'yinlar uchun nonushtagacha va undan keyin,
mashg'ulotlardan so'ng, sayrlardan so'ng, kechqurun uyga ketishdan oldin vaqt
ajratiladi. Ertalab o'ta harakatchanlikni talab qilmaydigan o'yinlar uchun sharoit
yaratish maqsadga muvofiqdir. Mazmunan ko'proq didaktik o'yinchoqlar, stol
ustida o'ynaladigan stol-bosma o'yinlari, syujetli-rolli o'yinlarni o'ynagan ma'qul.
Sayr davomida harakatli o'yinlarni, qurish-yasash o'yinlarini tashkil etish
foydalidir. Kun tartibida o'yin uchun maxsus vaqt belgilash o'yinning mustaqil
faoliyat sifatida mavjud bo'lishining va uni bolalar hayotini tashkil etish shakli
sifatida, tarbiya vositasi sifatida qo'llanilishining eng muhim pedagogik shartidir.
Bolalar o'yinning o'ziga xosligi shundaki, u tevarak-atrofdagi hayotni,
kishilarning faoliyati, ishlari, harakatlarini, ularning ish jarayonidagi o'zaro
munosabatlarini aks ettiradi. O'yin paytida xona bolalar uchun dengiz, o'rmon,
metro, temir yo'l vagoni bo'lishi mumkin. 3
3
O zbekiston Respublikasi Prezidentining “O zbekiston Respublikasi maktabgacha ta lim tizimini 2030 yilgacha ʼ ʼ ʼ
8](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_8.png)
![Bola hech qachon jim o'ynamaydi, bitta o'zi o'ynasa ham u o'yinchoq bilan
gaplashadi, o'zi tasvirlayotgan qahramon bilan muloqot o'rnatadi, onasi, bemor,
shifokor xullas hamma- hammaning o'rniga o'zi gapiraveradi. So'z obrazning
yaxshiroq ochilishiga yordam beradi.
Nutq o'yin jarayonida juda katta ahamiyatga ega. Nutq orqali bolalar fikr
almashadi, o'z his-tuyg'u, kechinmalarini o'rtoqlashadi. So'z bolalar o'rtasida
do'stona munosabatlar o'rnatilishiga, tevarak-atrofdagi hayot voqealariga bir xilda
munosabatda bo'lishga yordam beradi.
Bolalarning o'zi yaratgan o'yindan kelib chiqadigan yoki kattalar tomonidan
taklif etilgan o'yinning g'oyasi, mazmuni, o'yin harakatlari, rollar, o'yin qoidalari
uning tuzilishini tashkil etuvchi qirralardir.
O'yinlarning bunday bo'lishi albatta shartli bo'lib, bir o'yinda har xil hayotiy
voqealar aks etishi ham mumkin.
G'oya o'yinning mazmuni, jonli to'qimasi, uning rivojla- nishini, o'yin
harakatlarini, bolalar munosabatlarining har xilligi va o'zaro bog'lanishini belgilab
beradi. O'yinning qiziqarli bo'lishi va unda bolalarning qanday ishtirok etishlari
o'yinning mazmuniga bog'liq. O'yinda bola ijro etadigan rol o'yinning asosiy o'zagi
va tarkibiy qismidir. Shuning uchun ham bu o'yinlar rolli yoki syujetli-rolli o'yinlar
nomini olgan.
Bolalar o'yiniga tarbiyachining rahbarlik qilishi. O'yin bolalarning qiziqarli
ermagigina bo'lib qolmay, shu bilan bir qatorda u bolalarni rivojlantirish va
tarbiyalashning muhim vositasi hamdir. Ammo o'yin kattalar tomonidan tashkil
etilib, unga rahbarlik qilingandagina ijobiy natija beradi.
Pedagog bolalar o'yiniga rahbarlik qilar ekan, quyidagi talablarga e'tibor
berishi zarur: o'yin mazmunining ta’lim- tarbiya beruvchi ahamiyatga ega bo'lishi,
aks ettirilayotgan narsalar haqidagi tasavvurlar to'g'ri va to'la bo'lishi, o'yin
harakatlariga faol, ma’lum maqsadga qaratilgan, ijodiy xususiyatga ega bo'lishi
kerak. Hamma va ayrim bolalarning qiziqishlarini e’tiborga olgan holda o'yinga
rahbarlik qilish, o'yinchoqlarni va boshqa kerakli materiallardan maqsadga
rivojlantirish Kontseptsiyasini tasdiqlash to g risida” gi qarori. 2020 yil 8 may. -76 b.ʼ ʼ
9](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_9.png)
![muvofiq foydalanish, bolalarning o'yinda xayrixoh va xursand bo'lishlarini
ta’minlash lozim.
Pedagog bolalar o'yiniga rahbarlik qilar ekan, bola shaxsi- ning hamma
tomonlariga: ongiga, his-tuyg'ulariga, irodasiga, xulqiga ta'sir etishi va bundan
bolalarni aqliy, axloqiy, estetik va jismoniy tomondan tarbiyalashda foydalanishi
lozim. O'yinda bola kishilarning axloq-odob normalarini, mehnatga
munosabatlarini bilib oladi.
Tarbiyachi bolalar o'yiniga rahbarlik qilayotib, ularni jamoa orqali ham
tarbiyalab boradi. O'yin jarayonida bolalar o'z xohishlarini jamoa xohishi bilan
kelishib olishga, o'yinda o'rnatilgan qoidalarga rioya qilishga o'rganadilar.Ammo
o'yinga to'g'ri rahbarlik qilinmasa, u noxush oqibatlarga ham olib kelishi mumkin.
Tarbiyachi bolalarni jismoniy tomondan tarbiyalashda o'yindan keng foydalanadi.
Juda ko'pchilik o'yinlar bolalardan faol harakat qilishni talab etadi, bu esa o'z
navbatida organizmda modda almashinishini yaxshilaydi, qon aylanishini
tezlashtiradi. Bundan tashqari faol harakat qilish bola gavdasining to'g'ri o'sishini,
harakatlari chiroyli bo'lishini ham ta’minlaydi. O'yin orqali tarbiyachi bolalarda
quvnoq kayfiyat yaratadi, ijobiy ruhiyat hosil qiladi, bu esa bolaning asab-ruhiy,
jismoniy tarbiyasini yaxshilaydi.
O'yin bolalarga estetik tarbiya berish vositasi sifatida ham keng qo'llaniladi.
Bolalar tevarak-atrofdagi hayotni, voqelikni obrazlar, rollar orqali ham aks
ettiradilar. O'yinda bolalarning avval olgan taassurotlari orqali obraz
yaratishlari - xayol juda ham katta ahamiyatga ega. Bolalar juda ko'p o'yinlarda
avval o'rgangan ashula, she’r, raqs, topishmoqlardan keng foydalanadilar. Bundan
tarbiyachi bolalarda estetik did, zavqni tarbiyalashda foydalanadi.
O'yin vaqtini tanlay bilish ham muhim ahamiyatga ega. Nonushta bilan
mashg'ulot o'rtasida bolalar o'yiniga 8-10 daqiqa vaqt beriladi. Bunda bolalar
ko'pincha avval boshlagan o'yinlarini davom ettiradilar. Sayrda bolalarning
o'ynashlari uchun 1 soat - 1 soat 20 minut vaqt ajratiladi. Kunduzgi uyqu va kechki
nonushtadan keyin ham bolalar o'yiniga vaqt beriladi. Bunda bolalar ko'proq
syujetli-rolli o'yinlarni, qurilish materiallari, qo'g'irchoqlar bilan, stol usti
10](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_10.png)
![o'yinchoqlari o'ynashlari mumkin. Shu bilan birga ermak o'yinlardan ham
foydalaniladi.
Ammo o'yin bilan ta'lim o'rtasidagi bog'liqlikbola ulg'aygan sari o'zgarib
boradi. Kichik guruhda o'yin ta'lim berishning .isosiy shakli hisoblansa, katta
guruhga borganda esa mashg'ulotlarda ta’limning roli ortadi. Tayyorlov guruhiga
borganda bolalarning o'zlarida maktabdagi o'qishga ishtiyoq uyg'onib qoladi.
Ammo bolalar uchun o'yinning qadri yo'qolmaydi, balki mazmuni o'zgaradi.
Endi bolalarni ko'proq fikriy faollikni talab etuvchi o'yinlar, sport tarzidagi o'yinlar
qiziqtira boshlaydi.
Shunday qilib, pedagogika fani o'yinga bola shaxsini har tomonlama
shakllantirish vositasi va ular hayotini tashkil etish shakli, bolalar jamoasini
shakllantirish vositasi deb qaraydi.
1.2 . Maktabgacha yoshdagi bolalar faoliyatida o`yining ahamiyati
O’yin maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning asosiy faoliyati bo’lib, u
orqali bola shaxs sifatida shakllanadi.O’yin bolaning o’quv, mehnat faoliyati,
kishilarga munosabatning qay darajada shakllanganligimi belgilab beradi. O’yin
bolalarning jismoniy rivojlanishi, maktabgacha ta’lim muassasasining ta’lim-
tarbiya ishida, bolalarni aqliy,axloqiy, mehnat va estetik tarbiyalashda katta
ahamiyatga ega. Jamiyatning ma’naviy takomillashuvi unda amalga oshiriladigan
ta’lim-tarbiya ishlarining mazmuni, shakl va mohiyatiga bog’liqdir.
Shu boisdan ham ta’limdagi yangilanishni, respublikamizda amalga
oshirilayotgan bosqichma-bosqich ta’lim tizimini pedagogik talqin qilish, bu
jarayonni samaradorli kechishini ta’minlash zaruriyati yuzaga keladi. Haqiqatdan
ham o’yin, har bir yosh bosqichda bolaning tevarak atrofdagi hayotni va kishilar
o’rtasidagi turli munosabatlarni har tomonlama bilib olishga qaratilgan faoliyatidir.
Maktabgacha yoshdagi bolaning o’yin faoliyati mazmun jihatdan har kungi
vaziyatga qarab o’zgarib turadi. O’yin doimo o’zgarib turganligi tufayli bola
o’ynab charchamaydi, zerikmaydi. Bolaning atrof muhitga, kishilarga, narsalarga
va o’ziga bo’lgan turli munosabatlari mazmun hamda shakl jihatdan har doim
o’zgarib turadigan o’yin jarayonida namoyon bo’ladi. Bolalarning turli ehtiyojlari,
11](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_11.png)
![istak va qiziqishlari, qobiliyatlari hamda bir qancha shaxsiy fazilatlari o’yin
jarayonida bevosita rivojlanadi. 4
O’yin jarayonidagi bolalar faol faoliyatining psixik taraqqiyot uchun
ahamiyati shundaki, bolalarning turli sifat va fazilatlari o’yin jarayonida faqat
namoyon bo’libgina qolmasdan, bunda sifat va fazilatlar mustahkamlanadi,
o’zlashtiriladi. Shuning uchun psixologik nuqtai nazardan oqilona, ya’ni, to’g’ri
tashkil qilingan o’yin bola shaxsini har tomonlama o’stiradi va shuning bilan birga
bolaning butun psixik jarayonlarida – sezish, idrok, diqqat, xotira, tafakkur, hayol
va irodani ildam rivojlanishiga yordam beradi. O’yin o’z mohiyati jihatidan katta
kishilarning xatti-harakatlari va xulq-atvorlariga faol taqlid qilishdan iborat bo’lishi
tufayli bolalarda ma’naviy sifatlarning mustahkamlanishi uchun va odob-axloq
qoidalarini bilib olishlari uchun keng imkoniyatlar beradi. Maktabgacha yoshdagi
bola o’yin jarayonida shifokorlik yoki o’qituvchilik rolini bajarayotgan bo’lsa, shu
kasbga tegishli barcha sifatlarni namoyon qilishga intiladi. Ular o’yinga juda
berilib ketsalar, bajarayotgan rollariga xos sifatlar shunchalik samimiy, ijodiy
tarzda namoyon bo’ladi. Bolalar uchun o’yin mazmunining hech bir chegarasi
yo’q. Maktabgacha yoshdagi bolalar kattalar hayotini hamma tomonlarini o’z
o’yinlarida aks ettira oladilar.
O’yinning ahamiyati bola shaxsining o’sib kamolotga yetishiga ta’sir
ko’rsatishdin iboratdir. O’yin har bir yosh bosqichda bolaning tevarak atrofdagi
dunyoni va kishilar o’rtasidagi munosabatlarni bilib olishni ifodalaydi. Bolaning
moddiy dunyoga, kishilarga, o’z-o’ziga munosabati o’zgarayotgan o’yinda
namoyon bo’ladi. Bolalarning ehtiyojlari, istak, qiziqish (havas)lari bevosita
o’yinda ifodalanadi. O’yin bolalarning xayolparastligi tufayli narsalar va kishilar
dunyosini ular uchun ma’qul tomonga “o’zgartirish” imkoniyatini beradigan
faoliyatdir. Ma’lumki, bolalarning asosiy vaqti o’yin bilan o’tadi. O’yin
maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlanishining muhim vositasi,
ularning asosiy faoliyati bo’lib hisoblanadi.
4
Ilk qadam davlat o‘quv dasturi 2018 yil. -98 b.
12](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_12.png)
![O’yin jarayonida bola shaxsi faoliyat sub’ekti sifatida shakllana boshlaydi.
O’yin uzoq davrlardan beri mashhur olimlar, pedagog-psixologlar, faylasuflar,
sotsiologlar, etnograflar va madaniyat arboblari diqqatini o’ziga qaratib kelingan
dolzarb mavzudagi muammolardan biridir. Bola psixikasining taraqqiy etishida
o’yinning roli beqiyosdir. Biz bolaning psixik taraqqiyotini o’yin faoliyatisiz
tasavvur qilishimiz qiyin. Chunki, o’yin orqali bola faqat jismoniy tomondan emas,
balki psixologik tomondan ham rivojlanadi.
O’yin orqali bola olamni, undagi narsa hodisalarni, ularga xos xususiyatlarni
o’rganibgina qolmay, balki nutq so’zlashga, mustaqil fikrlashga, xayol qilishga,
ijod qilishga, muomala madaniyatiga o’rganadi. Ko’pchilik psixologlar hamda
pedagoglar o’yinning psixologik masalalari bilan bevosita shug’ullanib,
o’yinlarning bolani psixik kamol toptirishdagi ahamiyatiga alohida to’xtalib
o’tganlar. Ma’lumki, o’yin bola uchun voqelikni aks ettirishdir. Bu voqelik bolani
qurshab turgan voqelikdan ancha qiziqarlidir.
Har bir inson maktabgacha yoshda etakchi faoliyat o'yin ekanligini biladi. Bir
paytlar N.K.Krupskaya "o'yin - o'sib borayotgan bola tanasining ehtiyoji", bolalar
uchun o'yin - "o'qish, ular uchun o'yin - mehnat, ular uchun o'yin - tarbiyaning
jiddiy shakli, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o'yin - bu o'yin-kulgining bir
usuli" deb yozganligi ajablanarli emas. atrof-muhitni o'rganish ".
Garchi kundalik hayotda odamlar bema'ni, qiziqarli narsalarni "o'yin" so'zi
bilan bog'lashsa ham, uning maktabgacha yoshdagi bolaning o'z vaqtida va to'liq
rivojlanishi uchun ahamiyati Birlashgan Millatlar Tashkiloti o'yinni bolaning
ajralmas huquqi deb e'lon qilganligidan dalolat beradi. Va butun dunyo olimlari
bolalar o'yinlarini maxsus o'rganish, ularning tasnifi, ota-onalar, o'qituvchilar,
psixologlar va hatto shifokorlarni bolalar bilan o'yin o'zaro ta'sirida o'qitish bilan
shug'ullanadilar. Bolalar o'yiniga bunday jiddiy e'tibor bejiz emas.
Mashhur bolalar psixologi D. B. Elkonin o'yinni "kelajakdagi shaxsning
haqiqiy ijodiy fikrining ulkan ombori" deb ataydi, bu bolalarga tashqi, ko'rinadigan
13](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_13.png)
![dunyoda boshqa hech qanday faoliyat bera olmaydigan bunday yo'nalish
imkoniyatini beradi. 5
O'yin yigitlarning butun hayotiga kiradi. U bolalikka xosdir va kattalarning
mohirona rahbarligi bilan mo''jizalar yaratishga qodir. U dangasani mehnatkash,
bilmaganni bilimli, qobiliyatsizni hunarmand qila oladi. Sehrli tayoq kabi, o'yin
bolalarning ba'zan ularga juda zerikarli, oddiy va zerikarli bo'lib tuyulgan narsaga
munosabatini o'zgartirishi mumkin.
O'yin bolalikning doimiy va o'zgarmas hamrohidir. Har bir kattalar, xoh u
o'qituvchi, xoh ota-ona bo'lsin, pedagogik maqsadlarga erishish uchun o'yinlarni
bilishi, ularni o'tkazish metodikasini egallashi, maktabgacha yoshdagi bolalarning
yoshiga mos ravishda tanlay olishi kerak.
Agar biz bolalar bog'chasidagi o'yin haqida gapiradigan bo'lsak, unda bu
o'qituvchiga bolalar jamoasini yig'ishga, yopiq va uyatchan bolalarni faol
faoliyatga kiritishga yordam beradi. O'yinda ongli intizom tarbiyalanadi, bolalarni
qoidalarga, adolatga, o'z harakatlarini nazorat qilish qobiliyatiga, boshqalarning
harakatlarini to'g'ri va ob'ektiv baholashga o'rgatadi.
Bolalar uchun o'yin o'zini namoyon qilishning muhim vositasi, kuch
sinovidir. O'yinlarda tarbiyachi o'z o'quvchilarini, ularning xarakterini, odatlarini,
tashkilotchilik qobiliyatini, ijodiy qobiliyatlarini yaxshiroq bilishi mumkin, bu
unga ularning har biriga ta'sir qilishning eng to'g'ri usullarini topishga imkon
beradi. Va bu juda muhim, o'yinlar o'qituvchini bolalarga yaqinlashtiradi, ular
bilan yaqinroq aloqa o'rnatishga yordam beradi.
Maktabgacha yosh - har bir inson hayotidagi eng muhim davrlardan biri. Bu
yoshda salomatlik, to'g'ri jismoniy rivojlanish poydevori qo'yiladi, harakat
qobiliyatlari shakllanadi, jismoniy tarbiya va sportga qiziqish shakllanadi, shaxsiy,
axloqiy-irodaviy va xulq-atvor fazilatlari tarbiyalanadi.
Sog‘lom, jismonan tayyor yosh avlodni tarbiyalash o‘qituvchi, shifokor, ota-
onalarning hayotiy va asosiy vazifasidir. Bugungi kunda jismoniy tarbiya va
5
O zbekiston Respublikasining Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo’yiladigan davlat talablariʼ
2018 yil 18 iyun.
14](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_14.png)
![sog'lomlashtirish ishlari har qanday maktabgacha ta'lim muassasasi faoliyatida eng
dolzarb hisoblanadi.
O'z vaqtida va to'g'ri tashkil etilgan jismoniy tarbiya muhim rol o'ynaydi,
uning asosiy vazifalaridan biri harakatlarni rivojlantirish va takomillashtirishdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalik davrida bolaning harakatlarini rivojlantirish va
takomillashtirish turli yo'llar bilan amalga oshiriladi. Bir tomondan, bolalarning
harakat tajribasini boyitish, yangi ko'nikma va ko'nikmalarni egallashga ularning
mustaqil faoliyati, o'yinlari, mehnati yordam beradi, boshqa tomondan, bolalarning
dam olish va dam olish muammolarini hal qilishga qaratilgan maxsus tashkil
etilgan jismoniy tarbiya tadbirlari. va tarbiyaviy xususiyatga ega. Sinflar
bolalarning harakatlarini o'rgatishning asosiy shakli sifatida tan olingan. Shu bilan
birga, maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiya tizimida barcha yosh
guruhlarida keng qo'llaniladigan ochiq o'yinlar juda muhim o'rin egallaydi.
Kichik maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ochiq o'yinlar muhim ehtiyojdir.
Ularning yordami bilan turli xil vazifalar hal qilinadi: ta'lim, tarbiya va
sog'lomlashtirish.
O'yin jarayonida bolalarning harakat qobiliyatlarini rivojlantirish va
takomillashtirish, axloqiy fazilatlarni shakllantirish, shuningdek, jamoada hayot
odatlari va ko'nikmalarini shakllantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratiladi.
Boshlang'ich maktabgacha yoshdagi bolalar o'yin vazifalarini katta zavq bilan
bajaradilar.
O'yin davomida bola turli harakatlarda mashq qiladi. Kattalar yordamida u
yangi, murakkabroq harakatlarni o'zlashtiradi.
O'yin bolaga uyatchanlik, uyatchanlikni engishga yordam beradi. Ko'pincha
chaqaloqni har kimning oldida biron bir harakatni bajarish qiyin. O'yinda
o'rtoqlarining harakatlariga taqlid qilib, u tabiiy va tabiiy ravishda turli xil
harakatlarni amalga oshiradi.
O'yin qoidalariga bo'ysunish bolalarda tashkilotchilik, e'tibor, ularning
harakatlarini nazorat qilish qobiliyatini tarbiyalaydi va ixtiyoriy sa'y-harakatlarning
namoyon bo'lishiga yordam beradi. Bolalar, masalan, o'qituvchining ko'rsatmasi
15](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_15.png)
![bo'yicha birgalikda harakat qilishni boshlashlari kerak, agar o'yin matn bilan birga
bo'lsa, faqat signal yoki matnning oxirgi so'zlaridan keyin haydovchidan qochish
kerak.Ochiq o'yinlar ko'pincha ko'chada, toza havoda o'ynaydi. Datoza havoda
bolalarning faol motor faolligi yurak va o'pkaning ishini oshiradi va natijada qonni
kislorod bilan ta'minlash ortadi. Bu bolalarning umumiy salomatligiga foydali ta'sir
ko'rsatadi: tuyadi yaxshilanadi, mustahkamlanadi asab tizimi tananing turli
kasalliklarga chidamliligini oshiradi. 6
Ota-onalar farzandlarining o'yinlarining birinchi ishtirokchilaridir. Va ona
yoki otaning bola bilan muloqoti qanchalik faol bo'lsa, u tezroq rivojlanadi.Ota-
onalar nafaqat o'yinni tashkil qiladi, balki bolalarning o'yin-kulgilariga ham jalb
qilinadi. Kattalarning bunday ishtiroki ikki baravar foyda keltiradi: bu bolalarga
katta quvonch va zavq bag'ishlaydi, onalar va dadalarga o'z farzandini yaxshiroq
bilish, uning do'sti bo'lish imkoniyatini beradi.Kichkina bolada jadal sur'atlarda
bo'lgan energiya ozod qilinishi kerak, shuning uchun boshlang'ich maktabgacha
yoshdagi bolalar harakatga va ochiq o'yinlarga muhtoj.
6
Qodirova F., Tashpulatova Sh. “Bolalar bog’chasida metodik ishlar”–Тoshkent.: Voris 2017 y. -176 b.
16](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_16.png)
![II-BOB. MASHG`ULOTLARNI O`YIN TEXNALOGIYASI ASOSIDA
TASHKIL ETISH
2 . 1. Maktabgacha ta`lim tizimida o`yinlar texnologiyasi
O'yin texnologiyasining nazariy asoslari. Bugungi kunda ta’ lim tizimida,
jumladan, maktabgacha ta’lim tizimida ham yan gi pedagogik texnologiyalar,
interfaol usullardan keng foy- dalanilmoqda. Bu texnologiyalarning mazmun-
mohiyatini, asosiy tamoyillarini, qonuniyatlarini, ulardan samarali foy dalanish
yo'llarini amaliyotchi-tarbiyachi va o'qituvchilarga yetkazib berish pedagogika fani
oldida turgan dolzarb muammolardan biridir.
Ta’lim texnologiyasi tushunchasi ta'lim maqsadiga erishish quroli, ya'ni
oldindan loyihalashtirilgan ta'lim jarayonini yaxlit tizim asosida bosqichma-
bosqich amaliyotga joriy etish va shu maqsadga erishishning metod, usul va
vositalari tizimini, ta'lim jarayonini boshqarishni ifodalaydi.
Pedagogik texnologiyaning markaziy muammosi bola shaxsini rivojlantirish
orqali ta'lim maqsadiga erishishni ta’minlashdan iborat. Pedagogik
texnologiyaning tamoyillari quyidagilardir: kafolatlangan yakuniy natija,
ta'limning sama- radorligi, qaytuvchan aloqaning mavjudligi, ta'lim maqsadining
aniq shakllanganligi.
O'yin texnologiyasi ham o'yin metodidan o'zining aniq maqsadi, amalga
oshirish kerak bo'lgan jarayonlarning mantiqiy ketma-ketligi va o'zaro bog'liqligi,
oldindan belgilangan nati- jalarga erishish kafolati bilan farq qiladi.
L.S. Vigodskiy o'yinni bolaning ichki ijtimoiy dunyosi, ijtimoiy
buyurtmalarni o'zlashtirish vositasi sifatida ta’riflaydi.Har qanday o'yin muayyan
vazifalarni bajaradi:
maftunkorlik;
kommunikativlik;
o'z imkoniyatlarini amalga oshirish;
tashxis;
o'yin ishtirokchilari o'rtasidagi muloqot;
17](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_17.png)
![ijtimoiylashuvlik.
S.A. Shmakovning ta'kidlashicha, o'yinlar quyidagi to'rt asosiy xususiyatga
ega:
erkin rivojlantiruvchi faoliyat, ya’ni bola o'yinni o'zi tanlay- di, unda faol
ishtirok etadi. Bunda birinchi navbatda, yakuniy natija emas, balki o'yin jarayoni
muhim ahamiyatga ega;
ijodiy xarakter, ya'ni o'yin jarayonida bolalar uchun ijod qilishga katta
imkoniyatlar mavjud;
emotsional ta’sir - bola o'yinda markaziy o'rin egallash- ni xohlaydi, g'olib
bo'lishga intiladi, bu bolaning faolligini oshirishga yordam beradi;
asosiy va qo'shimcha qoidalar o'yin mazmuni, uning mantiqiy ketma-ketligini
belgilaydi.
O'yin strukturasiga maqsad, rejalashtirish, maqsadga erish ish, natijalarni
tahlil qilish kabi komponentlar kiradi. O'yinning eng asosiy xususiyati uning
ijodiyligidadir. U o'zaro kurash, musobaqalashish, raqobat shaklida namoyon
bo'ladi. 7
O'yin faoliyat sifatida maqsadni belgilab olish, rejalashtirish va amalga
oshirish, natijalarni tahlil qilishni qamrab oladi va bunda shaxs subyekt sifatida o'z
imkoniyatlarini to'la amalga oshiradi.O'yinli faoliyatni motivatsiyalash o'yin
xarakterining musobaqalashish shartlari, shaxsning o'zini namoyon qila olishi, o'z
imkoniyatlarini amalga oshirish ehtiyojlarini qondirishdan kelib chiqadi. Jarayon
sifatida o'yin tuzilmasi (G.K. Selevko ta’biricha) quyidagilarni qamrab oladi:
o'ynash uchun olingan rollar;
bu rollarni ijro etish vositasi bo'lgan o'yin harakatlari;
haqiqiy narsalarni shartlilarga almashtirish;
o'yinda ishtirok etuvchilarning real o'zaro munosabatlari;
o'yinda shartli ravishda yaratilgan sujet (mazmun).
7
Ezopova S.A. Maktabgacha ta'lim yoki katta maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash: innovatsiyalar va
an'analar // Maktabgacha pedagogika. – 2007 yil №6.
18](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_18.png)
![Har qanday texnologiyada, jumladan, o'yin texnologiyalari- da ham, o'quv
maqsadi aniq belgilanishi zarur. Bu texnologi yaning asosiy negizidir. Maqsad
to'g'ri qo'yilishi uchun tarbiya chi bolaga nimani o'rgatmoqchi bo'lganligini bilishi
kerak. Bitta mashg'ulotda bitta maqsad qo'yilishi maqsadga muvofiq. Masa lan,
bolalarni 3 raqami bilan tanishtirish yoki yil fasllari haqida tushuncha berish va
h.k.
O'yin texnologiyalari (ayniqsa, bog'cha bolalari uchun) rivoj- lantiruvchi
maqsadlarni (bolaning idrok, xotira, diqqat, tafak- kurini rivojlantirish) amalga
oshirishi ham mumkin. Bunda o'yin jarayonida yakuniy natija muhimroq bo'ladi.
Maktabgacha ta'lim tizimida pedagogik o'yinlarning shakllari va amalga
oshirish metodlari.
Pedagogik ijrochilik o'yinlarini bola uch yoshdan boshlab o'zlashtira
boshlaydi. Shu yoshga kelib bola odamlar o'rtasidagi munosabatlar bilan tanisha
boshlaydi, hodisalarning ichki va tashqi tomonlarini ajrata boshlaydi, o'zida ichki
kechinmalarni seza boshlaydi. Ularga munosabat bildiradi.
Maktabgacha yoshda bolalar o'yin faoliyatini o'zlashtira borib ijtimoiy qadrli
va ijtimoiy baholanuvchi faoliyatga tayyor- lana boshlaydilar. Maktabgacha ta'lim
tizimida qo'llaniladigan pedagogik o'yinlarning quyidagi turlari mavjud:
Bolalar kayfiyatini ko'taruvchi.
Hamkorlikka chorlovchi.
Bolalarni o'zligini namoyon etishga chorlovchi.
Bolalarda o'ziga ishonch hissini shakllantiruvchi, jismoniy va intellektual
muammolarni yo'qotishga qaratilgan.
Maktabgacha bolalar xatti-harakatidagi cheklanishlarni tavsiflovchi
(diagnostika).
Bolalar shaxsi strukturasiga ijobiy korreksiyalar beruvchi.
Millatlararo bag'rikenglikni shakllantiruvchi.
Bolalarda ijtimoiy, jamoaviy munosabatlarni shakllanti ruvchi o'yinlar.
Pedagogik o'yinlarni quyidagicha tasniflash mumkin.
19](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_19.png)
![Faoliyat turlariga qarab: ijtimoiy intellektual, mehnat, ijti moiy va psixologik
o'yinlar.
Pedagogik jarayonlarning xarakteriga qarab: ta’lim-tarbi- yaviy,
rivojlantiruvchi, ijodiy, psixotexnik o'yinlar.
O'yinlar metodlariga qarab: predmetli, sujetli, badiiy rolli, hodisalarni
tasavvur etuvchi va dramalashtiruvchi o'yinlar.
Predmetlar asosidagi o'yinlar: matematik, biologik, ekologik, musiqali,
texnikaviy, jismoniy tarbiyalovchi,iqtisodiytejamkor- lik va ishbilarmonlik,
tadbirkorlikni rivojlantiruvchi o'yinlar.
O'yin vositalari bo'yicha: o'yin vositalari (koptok, pirami- da, kub va boshq.)
bilan amalga oshiriladigan o'yinlar va o'yin vositalarisiz amalga oshiriladigan
o'yinlar xontaxta ustida, xonada va dalada o'ynaladigan o'yinlar, kompyuter va
televizor o'yinlari kabi texnik vositalar.
2.2. O`yin texnologiyasi yordamida tashkil qilingan o`yin ishlanmasi
Maktabgacha ta’lim muassasasi uzluksiz ta’limning birinchi qadami
bo‘libgina qolmay, balki faol, ijodkor va ma’naviy jihatdan boy shaxsni
shakllantiruvchi ilk pog‘ona hamdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
2017 yil 30 sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni hamda “O‘zbekiston
Respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish
to‘g‘risida”gi Qarori bunga dalildir. Maktabgacha ta’lim muassasa (MTM)larida
ta’lim-tarbiya jarayonini yuqori saviyada tashkil etish tarbiyalanuvchilarga
ta’limning keyingi bosqichlarida qiynalmasdan davom ettirishga imkoniyatlar
yaratadi.
Bugunga kelib xorijiy mamlakatlarda, maktabgacha ta’lim muassasasi
tarbiyachilarini ingliz tiliga o‘rgatish borasida ko‘plab ta’lim dasturlari ishlab
chiqarilmoqda. Masalan, Rossiya mutaxassislari M.N. Yevseyeva, T.V.
Zemchenkova, L.L. Likova, I.A. Shishkova va boshqalar tomonidan
maktabgacha ta’lim muassasasi bolalariga ingliz tilidan saboq beruvchi dastur
20](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_20.png)
![ishlanmalari taklif etildi. Ushbu dasturlar o‘zida bolalarga mo‘ljalangan ingliz
tilidagi so‘z va iboralarni, she’rlar, qo‘shiqlar va turli xil interfaol o‘yinlarni
mujassamlashtirgan.
Kitobdagi mavzular ko‘proq fonetika va leksikaga qaratilgan.
Dastur ishlanmasi “Firststeps” (“Birinchi qadam”) deb nomlangan va u 2007–
2010 yillari tahrirlangan “Step by step” nomli o‘quv dasturini amalga oshirishga
asoslangan. “Step by step” o‘quv dasturi 5–7 yoshli maktabgacha ta’lim
muassasasirirg tarbiyachilariga mo‘ljalangan. Rossiyaning «Pchelka» nomli
bog‘chasida amalda sinovdan o‘tgan ushbu o‘quv dasturi bolalarga ingliz tilini
o‘rgatishda yuqori ko‘rsatkichlarga erishish mumkinligini isbotladi.
“Firststeps” (“Birinchi qadam”) dasturining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri –
unga asoslangan ta’lim jarayoni ingliz ertak qahramonlari (Winnie the Pooh, Tiger,
Piglet, Donkey) bilan sirli o‘rmoniga sayohat tarzida tashkil etilgan. Har bir mavzu
qiziqarli hikoyalarga boy bo‘lib, avvalgi darsni mantiqan davom ettiradi. Bolalarda
ingliz tiliga kuchli qiziqish uyg‘otish maqsadida, turli ko‘ngilochar o‘yinlar,
qiziqarli topishmoqlar, she’rlar, qo‘shiqlar, dialogli suhbatlar ishlatilgan. Bolalar
sonining 5-8 tadan 10-12 tagacha bo‘lishi talab etiladi. Muallifning dasturi
doirasida 4-5 daqiqa davomida tanaffus e’lon qilinib, qo‘shiq kuylash, raqsga
tushish majburiy hisoblanadi.
Undan tashqari xorijiy tajribadan kelib chiqib quyidagi tartibni keltirish
mumkin. O‘yin qoidasini bolalar o‘zlari o‘yin jarayonida belgilashadi. Qoidali
o‘yinlarning mazmuni va qoidasi kattalar tomonidan belgilanadi.
Qoidali o‘yinlarga quyidagilar kiradi: didaktik o‘yinlar, harakatli o‘yinlar,
musiqaviy o‘yinlar, ermak o‘yinlar.
Bolalarga ta’lim-tarbiya berish maqsadida kattalarning o‘yinni tanlay bilishi,
unga to‘g‘ri rahbarlik qilish "Bolajon"da belgilangan vazifalarni muvaffaqiyatli
amalga oshirishni ta’minlaydi. 8
8
T.S. Usraanxodjayev, Sh.X. IsroUov, A.A. Pulatov, Sh.A. Pulatov “Milliy va harakatli o’yinlar” Toshkent
«iqtisod-moliya» 2015 yil. -55 b.
21](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_21.png)
![O‘yin bolalarni rivojlantirish va tarbiyalash vositasidir. Psixologlar o‘yinni
maktabgacha yosh davrida etakchi faoliyat deb hisoblaydilar. O‘yin tufayli
bolaning yuqori rivojlanish bosqichiga o‘tishini ta’minlovchi sifatlar shakllanadi,
uni ruhiyatida sezilarli o‘zgarishlar yuz beradi.
O‘yinda bola shaxsi ning hamma tomoni bir-biriga o‘zaro ta’sir etgan holda
shakllanadi. O‘ynayotgan bolani kuzatayotib uning qiziqishlarini, tevarakatrof
to‘g‘risidagi tasavvurini, kattalarga va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabati ni bilib
olish mumkin.
Shaxsdagi biron sifatni tarbiyalash uchun uning boshqa tomonlarini ham
rivojlantirish kerak. Masalan, bolaning o‘yiniga qiziqishini, tashqilotchilik
qobiliyatini rivojlantirish uchun mazmun jihatidan boy o‘yinlar yaratilishi kerak.
Bolalarning ijodiy o‘yinlarini rivojlantirish uchun esa o‘z navbatida yaxshi tashkil
etilgan bolalar jamoasi zarur bo‘ladi.
O‘yin bolalarni jismoniy tomondan tarbiyalash sistemasida, MTMning ta’lim -
tarbiya ishida, axloqiy, mehnat va estetik tomonlama tarbiyalashda katta o‘rin
tutadi.
O‘yinda bola organizmiga xos bo‘lgan talab va ehtiyojlar qoniqtiriladi,
hayotiy faollik ortadi, bardamlik, tetiklik, guvnoqlik tarbiyalanadi. Shuning uchun
ham bolalarni jismoniy tarbiyalash sistemasida o‘yin munosib o‘rin egallaydi.
O‘yin ta’lim va mashg‘ulotlar bilan, kundalik hayotdagi kuzatishlar bilan
uzviy bog‘liq bo‘lib juda katta ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatga ega. Ijodiy o‘yinlarda
muhim bilim egallash jarayoni yuzaga keladi. bu bolaning aqliy kuchini ishga
soladi, tafakkurini, hayolini, diqqatini, xotirani faollashtirishni talab qiladi, bola
masalalarni mustaqil hal qilishga o‘rganadi, o‘ylagan narsasini amalga oshirish
uchun yaxshiroq va osonroq usul o‘ylab topadi, o‘z bilimlaridan foydalanish va uni
so‘z bilan ifodalashga o‘rganadi.
O‘yinda aks ettirlayotgan narsani bili bolishga qiziqish uyg‘onadi.
Ko‘pincha o‘yin bolalarga yangi bilim berish va ularning fikrini. bilim
doirasini kengaytirish uchun hizmat qiladi. Ijodiy o‘yi nni tor didaktik maqsadlarga
bo‘ysindirib bo‘lmaydi, bu o‘yin yordamida juda katta vazifalar hal qilinadi.
22](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_22.png)
![Qoidali o‘yin bolaning sensor rivojlanishini, taffakkur va nutqini, ixtiyorsiz
diqqatini va xotirasini, har xii harakatlarini muntazam ravishda mashq qildirib
borish imkonini beradi. Har bir qoidali o‘yin ma’lum didaktik maqsadga ega
bo‘lib, bolani umumiy rivojlantirishga qaratilgan bo‘ladi. Ta‘limning o‘yin
shaklida bo‘lishi muhim ahamiyaiga ega bo‘lib bolaning umumiy rivojlantirishga
qaratilgan bo‘ladi. Ta’limning o‘yin shaklida bo‘lishi muhim ahamiyatga ega
bo‘lib, bolaning yosh xususiyatlariga mos keladi. Qiziqarli o‘yin bolaning aqliy
faolligini oshiradi, o‘yinda bola mashg‘ulotdagiga nisbatan murakkabroq masalani
hal qilishi mumkin. Bu ta’lim butunlay o‘yin shaklida bo‘lishi kerak degan gap
emas. Ta’lim turli usullar va metodlarni qo‘llashni talab etadi. O‘yin ta’limning
shakllaridan biri bo‘lib, boshqa bir metod bilan qo‘shib olib borilgandagina yaxshi
natija beradi, bular kuzatish, suhbat, so‘zlab berish va hakozolar.
Bola o‘ynayotib o‘z bilimidan foydalanishni, uni har xil sharoitda ishlata
bilishni o‘rganadi. Ijodiy o‘yinlarda bolalarning fantaziyasi, buyum yasashi,
tajriba qilishiga keng yo‘l ochiladi.
O‘yinda aqliy rivojlanish bilan birga axloqiy sifatlar ham shakllanadi. O‘yin
jarayonida yuz bergan kechilmalar bola ongida chuqur iz qoldiradi, shuning uchun
o‘yin bolada yaxshi hislarni, ulug‘vor orzular va intilishlarni, qiziqishlarni
tarbiyalashga yordam beradi. 9
O‘yin mustaqil faoliyat bo‘lib, bu jarayonda bolalar o‘z tengdoshlari bilan
aloqa qilishga kirishadilar. Ularni umumiy maqsad, unga erishishdagi umumiy
kechilmalar birlashtiradi. Shuning uchun o‘yin do‘stona munosabatlarni
tarbiyalashda, jamoa hayoti malakalarini, tashkilotchilik qobiliyatlarini
shakllantirishda muhimdir. Birgalikdagi o‘yin bilan birlashgau kichik bolalar
jamoasida murakkab munosabatlar vujudga keladi. Tarbiyachining vazifasi har bir
bolani faol o‘yinga jalb qilish, bolalar o‘rtasida do‘stlikka, haqqoniylikka,
o‘rtoqlarini javobgarligini sezishga asoslangan munosabatlar o‘rnatishdan iborat.
O‘yin mehnat tarbiyasi vazifasini bajarishga ham yordam beradi. Bolalar o‘z
9
Pedagogika fanidan izohli lug‘at. (Tuzuvchilar: J. Hasanboyev, X. To‘raqulov, O. Hasanboyeva, N.
Usmonov).Тoshkent , «Fan va texnologiyalar», 2009 yil. –35 b.
23](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_23.png)
![o‘yinlarida har xil kasbdagi qishilarni aks ettiradilar. Bu bilan ular kattalarning
harakatlariga taqlid qilib qolmay, shu bilan bir qatorda ularning ishiga mehnatiga
bo‘lgan munosabatlarini ham aks ettiradilar. O‘yin bolada ko‘pincha mehnat qilish
xoxishini uyg‘otadi, o‘yin uchun keraqli narsalarni tayyorlash va yasashga majbur
qiladi. Bolalar har xil mashinalar yasaydilar va texnik o‘yinchoqlar bilan
o‘ynaydilar.
O‘yin estetik tarbiyaning muhim vositasidir. O‘yinda ijodiy hayol, fikrlash
qobiliyati yuzaga keladi va rivojlanadi. To’g’ri tanlangan o‘yinchoq badiiy didni
tarbiyalashga yordam beradi. Harakatli o‘yinlarda harakatning go‘zalligi va
maromi bolalarni o‘ziga maftun qiladi.
O‘yinning katta tarbiyalovchi ahamiyati o‘z-o‘zidan amalga oshmaydi.
O‘yin befoyda, hatto zarali bo‘lishi, ba’zan yomon hislarni qo‘zg‘atishi
mumkin. Tarbiyachi o‘yin yordamida bolalarni har tomonlama rivojlantirish
vazifasini amalga oshirish uchun unga muntazam ravishda ta’sir etib borishi zarur.
Bu vazifani hal etishda o‘yin bolalar bog‘chasidagi ta’lim-tarbiyaviy ishning
hamma tomonlari bilan bog‘langan bo‘lishi kerak. O‘yinda bolalarning
mashg‘ulotlarda olgan bilim va malakalari aks etadi va rivojlantiriladi, ular orqali
esa bola hayotga o‘rgatiladi. Ikkinchi tomondan, o‘yinda tarbiyalangan sifatlar
faoliyatning boshqa turlariga ko‘chi riladi.
Bolalarning narsalar, ularni sifati to‘g‘risida bilimlarni mustaxkamlash uchun
har xii o‘yinchoqlar, suratlar, uy-ro‘zg‘or buyumlaridan foydalaniladi.
O‘yinchoqlar bilan o‘ynaladigan o‘yinlar. "Xaltachada nima bor?" o‘yinning
maqsadi o‘yinchoqlaring nomlari bilan tanishtirish va bu o‘yinchoqlar to‘g‘risida
bilimlarni mustaxkamlash, tovushlar talaffuzini mashq qildirishdir. "Bu nima?"
o‘yinida bolalar qo‘ g‘irchoqqa har xii narsalar va ularni ishlatilishi to‘ g‘risida
gapirib beradilar. Bunday o‘yin guruhda, bog‘cha maydonchasida, uxlash xonasida
o‘tkazilishi mumkin.
Didaktik o‘yinlarda tarbiyachi bolalarni faqat narsalarning nomi va ular
nimaga keraqligi bilan tanishtiribgina qomay, balki shu narsalarning shakli, rangi,
katta kichikligi, fazoda tutgan o‘rni xaqida ham tanishtiradi.
24](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_24.png)
![Har bir buyum va o‘yinchoq o‘zining aniq tashqi ko‘rinishiga ega bo‘lishi
kerak, o‘yinda esa qo‘yilgan maqsad narsaning asosiy begisini ajrata bilishga
imkon tug‘dirishi lozim.
Bunday talabga xalq o‘yinlari o‘z shakliningi aniqligi, rangining tiniqligi
bilan ko‘proq javob bera oladi.
Bolalarni aqliy vazifalanii bajarishga undaydigan o‘yinlar ham katta
ahamiyatga ega.
Bolalarning rang xaqidagi tushunchalarini mustaxkamlash va aniqlash uchun
quyidagi o‘yinlar o‘tkaziladi: sharlarni rangiga qarab to‘plash, "Dumaloqni
dumalatish", xalqachalarni ipga o‘tkazish, "Shu rangdagi dumalaoqni dumalatish",
"Kimda mana bu rangdagi xalqacha bor", "Kim mana bu rangdagi xaltachani topa
oladi" va x.k ..
Qo‘g‘irchoq bolalarning eng sevimli o‘yinchoqlaridan biri. Har bir bolalar
bog‘chasida didaktik jixozlangan o‘yinchoq bo‘lishi kerak. Qo‘g‘irchoq jixozlariga
kiyim, ichki kiyim, poyafzal, idish-tovoq, mebel o‘yinchoqlar kiradi.
Qo‘g‘irchoq bilan quyidagi o‘yinlarni o‘tkazish mumkin:"Qo‘g‘irchoqni
kiyintirarniz", "Qo‘g‘irchoqni sayrga otlantiramiz", "Qo‘g‘irchoqni mexmon
qi lamiz". "Qo‘g‘irchoqlar bayrami", Qo‘g‘irchoqning tug‘ilgan kuni",
"Qo‘g‘irchoqni uxlatamiz".
O‘yinlar topishmoqlar bilan qo‘shib olib borilganda qiziqarli bo‘ladi.
Masalan, "Qo‘g‘irchokni uxlatamiz" o‘yinida qo‘g‘irchoqqa karovat
tayyorlayotganda tarbiyachi "Uzun , yumshoq, yo‘l-yo‘l... .." (matras), "Oq, toza,
to‘rt burchak ..." (yastiq), "Paxtali issiq ..." yoki "junli issiq"(adyol) va boshqa
topishmoqlarni aytishi mumkin. Qo‘g‘ichoqning karovati tayyor bo‘lgandan keyin
qo‘g‘irchoqni yotqizib, "alla aytadi. 10
Mebellarning nimaga ishlatilishi, o‘yinchoqlarning nomini mustaxkamlash
uchun "Qo‘g‘irchoqqa xona yasatamiz", "Qo‘g‘irchoqqa o‘yinchoq sovg‘a
qilamiz" kabi o‘yinlarni o‘tkazish mumkin.
10
Sodiqova SH.A. “Maktabgacha pedagogika”, “Tafakkur sarchashmalari” – Toshkent. 2013 yil. -68 b.
25](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_25.png)
![Tarbiyachi bolalarni narsalar, ularning nomlari, belgi sifatlari, nimaga
ishlatilishi bilan tanishtiribgina qolmay, muyyan predmetlar orqali ularni oddiy
turlarga ajratishni o‘rgatib boradi; ayiq, qo‘g‘irchoq , quyon-o‘yinchoqlar;
kastryulka, tarelka, choynak-idish-tovoq.
O‘yinlarni narsa va buyumlarni tasvirlovsi rasmlar orqali ham o‘tkazish
murnkin. Bo‘ larga "Bu narsa o‘zi to‘g‘risida nirna deydi?", "Kim birinchi bo‘lib
aytib beradi?" (bolalarni diqqatini rivojlantirishga qaratilgan qo‘ g‘ irchoq, narsa
va ularning shakli, rangi to‘g‘risida), "Kim bo‘ladi?" "Qaysinisi bir xil ?" kabi
o‘yinlarni ko‘rsata bo‘ladi.
Bolalarning tabiat to‘ g‘risidagi bilirnlarini mustaxkarnlash uchun "Hidiga
qarab top", "Mazasiga qarab top, "Ushlab ko‘rib top "!Kim nimani eshityapti"
kabi o‘yinlarni o‘tkazish maqsadga muvofiqdir.Kichik yoshdagi bolalar bilan
so‘zli o‘yinlar o‘tkazilmaydi
Katta va tayorlov guruhlarida didaktik o‘yinlar o‘zining mazmun va g‘oyasi
jixatidan ancha murakkabdir. Bu yoshdagi bolalar bilan buyum va rasmlar
bilangina didaktik o‘yinlar o‘tkaza qolmay, so‘zli didaktik o‘yinlar ham
o‘tkaziladi. Buyumlar va rasmlar bilan o‘tkaziladigan didaktik o‘yi nlarda
bolalarning narsalar sifati, xususiyati, nimadan yasalgani, qayerda qilingani, nima
uchun keraqligi va xakozolar to‘g‘risidagi bilimi aniqlanadi hamda
mustaxkamlanadi. Bunday o‘yinlaga quydagilarni misol qilib keltirish
mumkin:"Nima nimadan yasalgan?", "Guruh xonasiga sayoxat", "Ovoziga qarab
top" va boshqalar. 11
Umumlashtirishga o‘rgatish bo‘yicha turlarga ajratishni o‘rgatuvchi o‘yinlar
katta o‘rin egallaydi. "qaysi fabrikada nima ishlar bajariladi?", "Fabrikada nima ish
qilinadi, dalada nima etishtiriladi?", "Kimga nima kerak" "Kim nima bilan
ishlaydi?", "Qayerda o‘sadi?’’, "Sayoxat"(shahar bo‘lab, dalaga maktabga va
hokazo), "Pochta" va boshqalar. O‘yinni tashkil etishda muhim masalalardan biri –
o‘ynovchilarni guruhlarga biriktirishdir. Guruhlarni tuzishda quyidagi talablarga
rioya qilinadi: guruhlardagi bolalar soni – besh kishidan oshmasligi;har bir
11
R.Ishmuxamedov. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogic texnologiyalar. Toshkent-2017 yil. -18 b.
26](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_26.png)
![guruhdagi bolalarning bir-birini yaxshi tanishi, o‘zaro munosabatlarining yaxshi
bo‘lishini hisobga olish; o‘ynovchilarga vazifalarni taqsimlashda ularning qiziqish
va qobiliyatini hisobga olish.
Xulosa chiqaruvchi yoki hakamlik qilayotgan tarbiyachi o‘yin tugagandan
so‘ng natijalarni umumlashtiradi, yakunlaydi va xulosalarini bayon qiladi.
Xullas, maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim berishda didaktik
loyihalashtirish keng qamrovli yaxlit muammo va uni o‘rganish, amaliyotga tatbiq
qilish lozim. Chunki, yoshlar uchun mo‘ljallangan mashg‘ulotlar bolalarda
jarayonga qiziqish uyg‘otishi hamda sog’lom shakillanishi uchun zamin bo’lishi
lozim.
27](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_27.png)
![XULOSA
Xulosa o’rnida aytish kerakki, maktabgacha yoshdagi bolalar o’yin faoliyati
bilan birga ta’limiy mashg’ulotlarda ham ishtirok etganda,maktabgacha tarbiya
yoshi davridagi ta’limiy mashg’ulotning asosiy mazmuni bolani atrof muhitdagi
narsa va hodisalarning asosiy xususiyatlari bilan tanishtirish, og’zaki nutqni lug’at
boyligi, tovushlarni to’g’ri talaffuz qilish, grammatik tomondan to’g’ri
so’zlashlikka o’rgatish, bog’lanishli nutqni shakllantirishdan iborat, elementar
mavhum tushunchalarga ega bo’lish, jismoniy tarbiya, tasviriy san’at, qirqib
yopishtirish, rasm, loy yoki plastilindan turli buyumlar yasash, qurilish materiallar
bilan ishlash, musiqa va boshqa mazmundagi mashg’ulotlarga qaratilgan bo’ladi,
bu esa bolani aqliy jihatdan maktab ta’limini egallashga tayyorlash imkonini
beradi. O'yinning bola tarbiyasidagi asosiy roli bolalar tashkilotisi hayotini u bilan
boyitishni talab etadi. Shuning uchun ham o'yin bolalar hayotining kun tartibiga
doimiy qilib kiritilgan. O'yinlar uchun nonushtagacha va undan keyin,
mashg'ulotlardan so'ng, sayrlardan so'ng, kechqurun uyga ketishdan oldin vaqt
ajratiladi.
Bolaning rivojlanishi va tarbiyasida o'yin faoliyatning eng muhim turi katta
rol o'ynaydi. Bu maktabgacha yoshdagi bolaning shaxsini, uning axloqiy va
irodaviy fazilatlarini shakllantirishning samarali vositasidir, dunyoga ta'sir qilish
zarurati o'yinda amalga oshiriladi. Bu uning psixikasida sezilarli o'zgarishlarga olib
keladi. Mamlakatimizda eng mashhur o'qituvchi A.S. Makarenko bolalar
o'yinlarining rolini shunday tavsiflagan; "O‘yin bola hayotida muhim, kattaning
qanday mehnati, xizmati borligi ham muhim. O‘yinda bola qanday bo‘lsa, ko‘p
jihatdan u mehnatda bo‘ladi. Shuning uchun kelajak tarbiyasi. raqam, birinchi
navbatda, o'yinda sodir bo'ladi ... " Erta bolalik davridagi faoliyat, idrok va
shaxsiyat sohalarida etakchi yutuqlar: bola o'z tanasini o'zlashtiradi, o'zini
tinglaydi, o'zini o'rganadi, tik yuradi. Qo'llardan biri asosiy harakatlarni bajarishga
kirishadi. Bolada ob'ektiv dunyoga qadriyat munosabati shakllanadi. O'z-o'zini
tekshirish qobiliyati, boshqalar bilan munosabatlarga kirishish qobiliyati.
28](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_28.png)
![Kattalarga taqlid qilish, ya'ni moddiy aqliy va ma'naviy madaniyatni o'zlashtirishga
tayyorlik mavjud. Magistr nutqi. Iroda rivojlanadi, vizual - samarali, vizual-
majoziy va belgi tafakkuri, uning "men" ni ta'kidlaydi. Etakchi faoliyat - sub'ekt -
manipulyativ. Erta yoshdagi ob'ektiv faoliyat doirasida bolaning intensiv aqliy
rivojlanishi sodir bo'ladi. Asosiy narsa, nutq, vizual - samarali fikrlash, o'z-o'zini
anglash ramziy o'yinining boshlanishi. Bola harakat qilish (yurish) va nutq
qobiliyatini egallaydi. Bu hayotning ikkinchi yilidagi asosiy rivojlanishdir. Erta
bolalik davrining oxiriga kelib (hayotning uchinchi yilida) faoliyatning yangi
turlari shakllana boshlaydi, bu yoshdan keyin rivojlangan shakllarga etib boradi va
aqliy rivojlanishni aniqlay boshlaydi. Bu o'yin va samarali faoliyat (chizish,
modellashtirish, loyihalash).
Bolaga uni yaxshilashga yordam beradigan faol faoliyat kerak muhimlik bu
uning manfaatlarini, ijtimoiy ehtiyojlarini qondiradi. O'yinlar bolaning salomatligi
uchun zarur, ular uning hayotini mazmunli, to'liq qiladi, o'ziga ishonchni yaratadi.
Mashhur sovet o'qituvchisi va shifokori E. A. Arkin ularni aqliy vitamin deb
ataganligi ajablanarli emas.O'yin katta tarbiyaviy ahamiyatga ega, u sinfda
o'rganish, kundalik hayotni kuzatish bilan chambarchas bog'liq.
O‘yin jarayonida bolalar o‘z bilim va ko‘nikmalarini amalda qo‘llashni,
ularni turli sharoitlarda qo‘llashni o‘rganadilar. Ijodiy o'yinlarda ixtiro uchun keng
imkoniyatlar ochiladi. Qoidalarga ega o'yinlar bilimlarni safarbar qilishni,
muammoni hal qilishning mustaqil tanlovini talab qiladi.
O'yin - bu bolalar o'z tengdoshlari bilan muloqot qiladigan mustaqil
faoliyatdir. Ularni umumiy maqsad, unga erishish uchun birgalikdagi sa'y-
harakatlar, umumiy tajribalar birlashtiradi. O'yin tajribasi bola ongida chuqur iz
qoldiradi va yaxshi tuyg'ularni, ezgu intilishlarni, jamoaviy hayot ko'nikmalarini
shakllantirishga yordam beradi. Tarbiyachining vazifasi har bir bolani o'yin
jamoasining faol a'zosiga aylantirish, bolalar o'rtasida do'stlik va adolatga
asoslangan munosabatlarni yaratishdir.
Bolalar o'ynashadi, chunki bu ularga zavq bag'ishlaydi. Shu bilan birga,
boshqa hech bir faoliyatda o'yindagi kabi qat'iy qoidalar, xatti-harakatlarning
29](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_29.png)
![bunday shartliligi yo'q. Shuning uchun o'yin bolalarni tarbiyalaydi, ularni o'z
harakatlari, his-tuyg'ulari va fikrlarini maqsadga bo'ysundirishga o'rgatadi.
O'yin kattalar mehnatiga qiziqish va hurmatni tarbiyalaydi: bolalar turli kasb
egalarini tasvirlaydilar va shu bilan birga nafaqat ularning harakatlariga, balki
mehnatga, odamlarga bo'lgan munosabatini ham taqlid qiladilar. Har bir o'yinda
vazifa mavjud bo'lib, uni hal qilish boladan ma'lum bir aqliy mehnatni talab qiladi,
garchi u uni o'yin sifatida qabul qilsa.
Ta'lim amaliyotida turli o'yinlardan o'z vaqtida va to'g'ri foydalanish
"Bolalar bog'chasida ta'lim va tarbiya dasturi" tomonidan belgilangan vazifalarni
bolalar uchun eng maqbul shaklda hal qilishni ta'minlaydi.
Shunday qilib, o'yin ta'limning barcha jihatlari bilan bog'liq va tarbiyaviy
ish bolalar bog'chasi. U sinfda olingan bilim va ko'nikmalarni aks ettiradi va
rivojlantiradi, bolalarga hayotda o'rgatilgan xatti-harakatlar qoidalarini
mustahkamlaydi.
30](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_30.png)
![FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.Mirziyoyev Sh.M “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy
javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi
kerak”O’zbekiston Respublikasi. -176 b.
2.Vazirlar Maxkamasi 2016-yil yakunlari va 2017-yil istiqbollariga
bag’ishlangan majlisidagi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. Xalq so’zi
gazetasi 2017 yil
3.Sh.M.Mirziyoyev “Murojaatnoma” 2020 yil dekabr
4.“ Maktabgacha ta lim tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-ʼ
tadbirlari to g risida.2018 yil 30 sentabr. – 85 b.
ʼ ʼ
5.O zbekiston Respublikasi Prezidentining “O zbekiston Respublikasi
ʼ ʼ
maktabgacha ta lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish Kontseptsiyasini
ʼ
tasdiqlash to g risida” gi qarori. 2020 yil 8 may. -76 b.
ʼ ʼ
6. O zbekiston Respublikasi Prezidentining “ Maktabgacha ta lim va tarbiya
ʼ ʼ
to g risida gi qonuni. 2019 yil 16 dekabr.
ʼ ʼ
7.O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “ Davlat maktabgacha
ʼ
ta lim tizimi hodimlari mehnatiga haq to lash tartibini yanada takomillashtirish
ʼ ʼ
chora-tadbirlari to g risida.”gi qarori.
ʼ ʼ
8. Ilk qadam davlat o‘quv dasturi 2018 yil. -98 b.
9. O zbekiston Respublikasining Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning
ʼ
rivojlanishiga qo’yiladigan davlat talablari 2018 yil 18 iyun.
10. Qodirova F., Tashpulatova Sh. “Bolalar bog’chasida metodik ishlar”–
Т oshkent.: Voris 2017 y. -176 b.
11. Ezopova S.A. Maktabgacha ta'lim yoki katta maktabgacha yoshdagi
bolalarni tarbiyalash: innovatsiyalar va an'analar // Maktabgacha pedagogika. –
2007 yil №6.
11. F.Qodirova va boshqalar “Maktabgacha pedagogika” Toshkent 2019 yil
12. T.S. Usraanxodjayev, Sh.X. IsroUov, A.A. Pulatov, Sh.A. Pulatov
“Milliy va harakatli o’yinlar” Toshkent «iqtisod-moliya» 2015 yil. -55 b.
31](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_31.png)
![13. Pedagogika fanidan izohli lug‘at. (Tuzuvchilar: J. Hasanboyev, X.
To‘raqulov, O. Hasanboyeva, N. Usmonov). Т oshkent , «Fan va texnologiyalar»,
2009 yil. –35 b.
14. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarining o'quv jarayonidagi pedagogik
texnologiyalar / I.V. Rudenko. - Togliatti, 2006 yil.
15. Sodiqova SH.A. “Maktabgacha pedagogika”, “Tafakkur sarchashmalari”
– Toshkent. 2013 yil. -68 b.
16. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida innovatsion jarayonlarni boshqarish. -
M., Sfera, 2008 yil
17. Qayumova N.M.“Maktabgacha pedagogika” TDPUnashriyoti -Toshkent:
2017 yil. -76 b.
18.R.Ishmuxamedov. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogic
texnologiyalar. Toshkent-2017 yil. -18 b.
32](/data/documents/aaccefb6-06c6-44dc-839e-4130093732ad/page_32.png)
MAKTABGACHA TA`LIM MUASSASASIDA O`YIN MUNDARIJA: KIRISH …………………………………………………………………………….2 I-BOB. MAKTABGACHA TA`LIM MUASSASASIDA O`YIN FAOLIYATI.5 1.1.O`yin faoliyati haqida tushuncha……………………………………………….5 1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar faoliyatida o`yining ahamiyati……………….10 II-BOB.MASHG`ULOTLARNI O`YIN TEXNALOGIYASI ASOSIDA TASHKIL ETISH………………………………………………………………..16 2.1. Maktabgacha ta`lim tizimida o`yinlar texnologiyasi………………………… 16 2.2. O`yin texnologiyasi yordamida tashkil qilingan o`yin ishlanmasi…………….19 XULOSA …………………………………………………………………….. …..27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI …………………………..30 1
2
KIRISH Maktabgacha ta’lim tashkilotilaridagi ta’lim–tarbiya jarayonida ilg orʻ pedagogik va axborot texnologiyalardan foydalanish, tashkilotilarni zamonaviy bilimlar bilan qurollangan tarbiyachilar bilan to ldirish hamda ularda kasbiy ʻ malaka, faoliyatga nisbatan ijodiy yondashuv hissini qaror toptirish, uzluksiz ta’lim tizimida olib borilayotgan islohatlarning muhim yo nalishlaridan biridir. Har ʻ bir mamlakatning iqtisodiy qudrati, ijtimoiy-ma’naviy hayot darajasining yuksalishi ta’lim tizimining raqobatbardoshligi, ilm-fan taraqqiyoti bilan belgilanadi. Shu bois, O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ta’lim sohasini tubdan takomillashtirish, ta’lim sifatini oshirish, intellektual salohiyatli, jismoniy barkamol avlodni shakllantirish, aniq fanlarni chuqurlashtirib o‘qitish va iqtisodiyotning turli sohalari uchun malakali kadrlarni tayyorlash ustuvor vazifalar sifatida belgilangan bo‘lib, pirovardida bugungi davr talabiga javob bera oladigan ta’lim tizimni yaratish ko‘zda tutildi. Maktabgacha ta’lim. Uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini hisoblangan ushbu soha har tomonlama sog‘lom va barkamol bola shaxsini tarbiyalash va maktabga tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin, tahlillar shuni ko‘rsatdiki, oxirgi yillarda turli omillar ta’sirida maktabgacha ta’lim tizimida bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash borasida rivojlanish o‘rniga, orqaga ketish holatlari, yil davomida maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotilariga qamrab olish ko‘rsatkichlari o‘sishi tendensiyasi kuzatilmadi. Aksincha, so‘nggi 20 yil davomida davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim tashkilotilari soni 45 foizdan ziyodroq kamayib, bugungi kunda Respublika bo‘yicha bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrab olinishi 30 foizni tashkil etdi. Bunga mavjud maktabgacha ta’lim tashkilotilarining moddiy-texnika bazasi zamonaviy talablarga javob bermasligi, tizimda variativ dasturlar, bolalarni maktabga tayyorlash bo‘yicha muqobil shakllarning ishlab chiqilmaganligi, rivojlangan mamlakatlarning tajribasi yetarli darajada o‘rganilmaganligi, faoliyat yuritayotgan pedagog kadrlarning aksariyati oliy ma’lumotli emasligi, ta’lim sifati 3
monitoringi yuritilmaganligi kabi omillar sabab bo‘ldi. Davlatimiz rahbari O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining 26 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqida: “Maqsadimiz kelgusi 3-4 yilda mamlakatimizdagi bog‘cha yoshidagi bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotilariga to‘liq qamrab olishdan iborat va biz bunga albatta erishamiz”, - deb ta’kidlagan edi. Darhaqiqat, o‘tgan qisqa vaqt mobaynida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi, «Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi, «O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida»gi farmon va qarorlari, shuningdek, “Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha 2017-2021 yillarga mo‘ljallangan Bunga misol tariqasida bir nechta qarorlarini,farmonlarini misol qilib keltirsak adashmaymiz. Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora- tadbirlari to’g’risidagi PQ – 3261 sonli qarori, O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi PQ – 4312 sonli qarorlarining qabul qilinishi asosida Maktabgacha ta’lim sohasida keng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’limning boshlang’ich qismi hisoblanadi. U bolaning sog’lom va rivojlangan shaxs bo’lib shakllanishini ta’minlab, o’qishga bo’lgan ishtiyoqini uyg’otadi, tizimli o’qitishga tayyorlab boradi. Shunday ekan, bu tizim faoliyatini yanada kuchaytirish, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida har tomonlama qulay shart-sharotlar yaratish, ularga maktabgacha yoshdagi bolalarni keng jalb etish farzandlarimizning barkamol va yetuk shaxs bo’lib shakllanishida muhim o’rin tutadi. 1 Mavzuning dolzarbligi: O zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’limʻ to g risidagi Nizomga muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda, ota–onalarning ʻ ʻ mustaqil ta’lim berishi orqali, shuningdek maktabgacha ta’lim tashkilotilariga jalb qilinmagan bolalar uchun maktabgacha ta’lim tashkilotilarida, maktablarda yoki 1 1.Mirziyoyev Sh.M “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”O’zbekiston Respublikasi. -176 b. 4
markazlarda oladi. Bu yerda ular xaftda 2-3 marta shug ullanishadi. Ota –onalargaʻ maktabgacha ta’lim shaklini tanlash huquqi beriladi. Kurs ishining maqsadi : O’yin bola hayotining asosiy turini o rganish. ʻ Kurs ishining vazifalari : 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga qoidali o‘yinlar talim berish shakli pedagogik muammo ekanligini nazariy jihatdan asoslash. 2. Qoidali o‘yinlar bolalarga talim berish shakli mazmunini ishlab chiqish. 3. Qoidali o‘yinlar bolalarga talim berish shakli ko nikmalariga qo yilgan ʻ ʻ talabalar va rioya qilish usullarini ishlab chiqish va tajribada tekshirish. Kurs ishi predmeti : Qoidali o‘yinlar bolalarga talim berish shakli o‘ziga xosligining mazmuni. Kurs ishi metodlari : ishimizni tayyorlashda quyidagi metodlardan foydalandik. 1) Kuzatish 2) Suhbat. 3) Savol javob. 4) Tajriba Kurs ishining amaliy va ilmiy ahamiyati : Ushbu ishimizda, O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta`lim tizimi konsepsiyasi mohiyatini va uning ahamiyatini o`rganib chiqamiz va tahlil qilib ma`lumotlar yig`amiz. To`plangan ma`lumotlardan ertangi kunda tarbiyachilar va bo‘lajak mudiralar foydalanishlari mumkin bo‘ladi. Kurs ishi tuzilishi : Kurs ishi kirish, ikki bob, to‘rtta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 5