MAVZU: MANZARALI O’SIMLIKLAR ZARARKUNANDALARIGA QARSHI KURASH USULLARI VA VOSITALARI. MUNDARIJA I. KIRISH………………………………………………………………………….3 II. ASOSIY QISM 1. O simlik zararkunandalariga qarshi kurashish choralari…………………..5ʻ 2. Agrotexnik himoya usuli ……………………………………………………...8 3. Zararkunandalarga qarshi kurashning biologik usuli………………………9 4. Hasharotlar zararkunandalariga qarshi kurashning samarali biologik usuli……………………………………………………………………………….10 5. Boshqa biologik zararkunandalarga qarshi kurash choralari……………..12 III. XULOSA …………………………………………………………………….28 IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI……………………...29 ILOVALAR………………………………………………………………………30 1

KIRISH Manzarali o simliklar, dekorativ o simliklar — kishilarning estetikʻ ʻ ehtiyojlarini qondirishda foydalaniladigan turli botanik oilalarga mansub madaniy va yovvoyi o simliklar guruhi. Manzarali o simliklar shahar va qishloqlarni ʻ ʻ ko kalamzorlashtirish, istirohat bog lari, ijtimoiy, ishlab chiqarish binolari va turar ʻ ʻ joylarni bezatish, guldastalar yasash uchun o stiriladi. Chiroyi, barglari, gullari, ʻ mevalari rangi, tanasining g aroyib shakllari (shoxlari osilgan, soyabonsimon, us- ʻ tunsimon) bilan tavsiflanadi. Bir qator belgilariga mos, hayot shakliga ko ra — daraxtlar, butalar, chala ʻ butalar, o t o simliklarga, poyasi shakliga ko ra, tik o sadigan, ilashib o sadigan, ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ pastak, yoyilib o sadigan, osilib o sadigan va boshqalarga bo linadi. ʻ ʻ ʻ Manzarali o’simliklar yoki manzarali - odatda bog’dorchilikda yoki uylarning ichki bezaklarining bir qismi sifatida ishlatiladigan dekorativ o’simliklar. Ular bo’shliqlarni obodonlashtirish uchun keng qo’llaniladigan va qimmatbaho o’simliklar bo’lsa-da, bu jins va uning xilma-xilligi haqida juda kam odam biladi. Odatda nomi bilan tanilgan manzarali o’simliklar, ular hech qanday oilaga tegishli emas yoki o’ziga xos turdagi o’simliklar emas, aslida ular bog’larda yoki biz ega bo’lishga qaror qilgan bo’shliqlarda vizual diqqatga sazovor joy bo’lib xizmat qilish uchun o’stiriladigan barcha o’simliklar deb ataladi. ular. Bu shuni anglatadiki, ular ochiq havoda yoki uy yoki uy ichida tugagan makon uchun bezak elementi sifatida ishlatiladigan barcha o’simliklar uchun shu tarzda ma’lum. Hozirgi kunda bu kabi o’simlikliklarning ayrim turlari yo’q bo’lib ketmoqda va shu bilan bir qatorda ularning yangi navlari ham yaratilmoqda. 2

3

ASOSIY QISM 1. O simlik zararkunandalariga qarshi kurashish choralariʻ Davlatimiz rahbarining 2017 yil 9 oktyabrdagi “Fermer, dehqon xo’jaliklari va tomorqa yer egalarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, qishloq xo’jaligi ekin maydonlaridan samarali foydalanish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmoni va 2020 yil 10 apreldagi “Yovvoyi holda o’suvchi dorivor o’simliklarni muhofaza qilish, madaniy holda yetishtirish, qayta ishlash va mavjud resurslardan oqilona foydalanish chora- tadbirlari to’g’risida”gi qarorida qishloq xo’jaligi ekinlari, o’simliklar dunyosi va ulardan samarali foydalanish bo’yicha bir qator maqsad va vazifalar belgilab berilgan. Qishloq xo’jaligining barcha tarmoqlarida yaxshi hosildorlikka erishish uchun, avvalo, yerga yaxshi ishlov berish, agrotexnik tadbirlarni o’z vaqtida bajarish talab etiladi. Ekiladigan har bir o’simlik muayyan agrotexnik bosqichlardan o’tgach yaxshi hosil berishi mumkin. Bundan tashqari, o’simliklarni kasalliklar va zararkunandalardan himoya qilmay turib, ulardan sifatli va yuqori hosil olib bo’lmaydi. Bu masala, ayniqsa, mamlakatimizda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Soha mutaxassislari fikricha, bugungi kunda mamlakatimiz ekin maydonlarida zararli kasallik turlarining salmog’i ortib bormoqda. Zararkunandalar hamda begona o’tlar qishloq xo’jaligi ekinlari hosildorligi va yetishtirilgan mahsulot sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi unsurlardir. Bugungi kunda o’simliklarni kasallik va zararkunandalardan himoya qilishda oson va tezkor usul sifatida kimyoviy usul qo’llanilmoqda. Ammo bu usulni ekologik va iqtisodiy nuqtai nazardan afzal deb bo’lmaydi. Kimyoviy usuldan faqat oxirgi chora sifatida foydalanish mumkin. Ajdodlarimiz o’simlik zararkunandalariga qarshi kuzatuvlari va yillar davomida orttirgan tajriba hamda imkoniyatdan kelib chiqib, mahalliy xomashyodan keng foydalanganlar. Masalan, daraxtning pastki qismini ohak eritmasi bilan oqlash azaldan mavjud. Sababi, daraxt po’stlog’i ostidagi zararkunandalarning tuxumi ohak tarkibidagi ishqor ta’sirida nobud bo’ladi. Erta bahorda qilingan bu usul yaxshi samara beradi, daraxt 4

mevasining sifati va hosildorligining oshishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi, atrofga o’zgacha chiroy bag’ishlaydi. Yurtimizning ko’p hududlari, ayniqsa, qishloq joylarda bog’dorchilik bilan shug’ullanadigan keksa, tajribali dehqonlar tomorqalaridagi ekin, daraxt bargiga shiracha tushganda ertalabki shabnamda oddiy kul sepishadi. Kul tarkibidagi o’yuv chi modda ta’sirida shira bitlari o’z faolligini yo’qotadi, ya’ni o’ladi. Qishloq xo’jaligida begona o’t va zararkunandalarga qarshi kurashishda ko’p holatda tarkibida kimyoviy zaharli modda bo’lgan turli pestitsidlardan foydalaniladi. Pestitsidlar, yuqorida aytilganidek, birinchidan, inson organizmi va atrof- muhit uchun zararli sanaladi. Ular bilan ishlaganda, albatta, shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish shart. Chunki ular tarkibidagi kimyoviy moddalar nafas yo’lini zaharlab, butun organizmga ta’sir ko’rsatishi mumkin. Ikkinchidan, bu kimyoviy preparatlar zararkunandalarning tabiiy dushmani, ya’ni foydali hasharotlarni ham qirib tashlaydi. Shu sababli bu preparatlardan faqat o’ta zararlangan joyga so’nggi chora sifatida foydalanish mumkin, aks holda u ham o’simlikka, ham foydali hasharotlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi: uni umumiy holda qo’llash tavsiya etilmaydi. Uchinchidan, ushbu kimyoviy preparatning narxi qimmat, iqtisodiy jihatdan zarar keltiradi. Pirovardida o’z-o’zidan mahsulot tannarxi oshadi. Biroq zararkunandalarga qarshi chora-tadbirlar vaqtida qo’llanilmasa, mevali daraxtlarni shira bosadi, bit va kanalar ko’payadi va ular bahor faslining oxirida boshqa o’simlik va sabzavotlarga ham o’tishi mumkin. O’zbekiston Fanlar akademiyasi Navoiy bo’limi olimlari qishloq xo’jaligi zararkunandalariga qarshi kurashish uchun tabiiy mahsulotlardan tayyorlangan, ekologik jihatdan toza kompleks birikmadan keng miqyosda foydalanishni tavsiya qilmoqda. Uzoq yillik tajriba va kuzatuvlar asosida eng samarali birikma tanlab olinadi. Uning tarkibi bir qator foydali, dorivor xususiyatlarga ega mahsulotlardan tashkil topgan. Masalan, yong’oq bargi o’zida juda ko’plab makro va mikro, jumladan azot, oltingugurt, fosfor, magniy, temir va boshqa elementlarni saqlaydi, shuningdek, 5