O`RTA ASRLARDA ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI
![shogirdligi tugaguniga qadar sizdan o'g'irlik qilmasin va hech qanday sabab bilan
qochib ketmasligini zimmamga olaman.
Men, Piter Borre shuni kafolat beramanki yuzaga kelishi mumkin bo'lgan har
qanday yo'qotish yoki zarar uchun sizga….. O'z navbatida Piter Feyssak Borrening
o'g'liga sodiqlik bilan ko'rsatma berishga va uni oziq-ovqat va kiyim-kechak bilan
ta'minlashga majburyatini o’z zimmamga olaman. [1248 yil sanasi.]
Manba: Louis Blancard, ed., Documents Inédits sur le Commerce de Marseille
au Moyen yoshi, jild. 2 (Marsel: Barlatier-Feissat, 1884). 4
DOCUMENT 8
Urban Conditions Information on urban housing is most readily obtained from
the contracts made between householders and the builders – masons and carpenters
– who had contracted to build their houses. The following extracts are from
contracts published in L. F. Salzman’s Building in England, Appendix B. Most are
in Latin, and have been translated or summarized by the author.
Housing
Simon of Canterbury undertakes in the presence of the Mayor and Aldermen
to build for William de Hangitone, using his own materials, “a hall and chamber
together with a small chamber, and a larder between the aforesaid hall and
chamber; also a solar above the chamber with a fireplace; there is to be a gallery at
the upper end of the hall [in capite aule] and an outside staircase from the ground
to the gallery, and two compartments in the cellar under the hall, and one
compartment crosswise under the hall for the drain [toilet, cloaca] and two
conduits for the said drain, and a stable of the length between the said hall and the
[illegible in manuscript].
London, 1308. No.
4
Norman Pounds. “THE MEDIEVAL CITY” , London-2005, P – 1 97 .
8](/data/documents/0def6284-51b5-4c91-81e2-19c2747ca132/page_8.png)
![3 Source: L. F. Salzman, Building in England down to 1540: A Documentary
History (Oxford: Clarendon Press, 1967), pp. 417–18 5
HUJJAT 8
Shahar sharoitlari
Shahar uy-joylari to'g'risidagi ma'lumotlar eng oson shartnomalardan olinadi.
Uy egalari va quruvchilar va duradgorlar o'rtasida qilingan uylarini qurish
uchun shartnoma tuzdilar. Quyidagi parchalar L. F. Salzmanning Angliyadagi
binosida chop etilgan shartnomalardan olingan.
Ularning aksariyati lotin tilida bo'lib, muallif tomonidan tarjima qilingan yoki
umumlashtirilgan.
Uy-joy
Kenterberidagi Saymon mer va Aldermenlar ishtirokida Uilyam de Xingtone
uchun o'z materiallaridan foydalangan holda "zal" qurishni o'z zimmasiga oladi va
xona kichik xona bilan birga va yuqorida ko'rsatilgan zal va kamera, zalning
yuqori qismida galereya bo'lishi kerak, galereyaning zinapoyaning tashqi tomoni
va ikkita bo'linmadahliz ostidagi yerto'la va zal ostida ko'ndalang bo'lgan bitta
bo'lim
drenaj uchun [hojatxona, cloaca] va dedi drenaj uchun ikki o'tkazgichlar va dedi
zal va [qo'lyozma o'qib bo'lmaydigan] o'rtasidagi uzunligi barqaror.
London, 1308. № 3
Manba: L. F. Salzman, Angliyada 1540 yilgacha bo'lgan bino: Hujjatli tarix
(Oksford: Clarendon Press, 1967), 417-18-betlar.
Contract to Build the Boar Inn on the Market Place
An indenture between William Ludlowe and John Fayrebowe, carpenter of
Busshopestrowe, Wiltshire witnesseth that John “will make for the said William a
house within the Bore [tavern] adjoining the Market Place . . . containing in length
63 feet and within the walls 20 feet. The grounsills* are to be 15 inches wide and
5
Norman Pounds. “THE MEDIEVAL CITY” , London-2005, P – 1 98 .
9](/data/documents/0def6284-51b5-4c91-81e2-19c2747ca132/page_9.png)
![10 inches thick. There are to be 14 principal posts, every post 16 feet long and 13
inches wide and 12 inches thick. Every ‘somer’** to be 16 inches wide and 15
inches thick. And every joist 8 inches thick and 9 inches wide. There are to be 10
inches between every joist. Every ‘byndyngbeme’*** is to be 9 inches thick and
15 inches wide, and every wallplate, 8 inches thick and 9 inches wide, and every
rafter 4 inches thick at the top and 5 inches at the foot. The rafters are to be spaced
at 9 inch intervals. . . . The house is to be well and truly made of sufficient timber,
clean and without sap or windshake, ready to be set up and reared by the feast of
the Nativity next. The said John shall find all timber for doors and windows and
studs for the walls. And William shall find all nails, wattle [withies or osiers to be
daubed with clay; see Glossary], roofing and mason’s work necessary, and also
meat and wages for two men working with the said John for seven days at the
rearing of the house, and also the meat and wages for the men carting the timber to
Salisbury. William will also pay 20 li [livres, i.e., pounds] for building the house
and finding the timber, to be paid in three installments.” 6
Salisbury, 1444. No. 73.
Source: Salzman, Building in England, pp. 516–17.
Boar Innni bozor maydonida qurish uchun shartnomasi
Uilshir, Busshopestrouning duradgori Uilyam Lyudlou va Jon Feyrbou
o'rtasidagi kelishuv, Jon "yasashiga guvohlik beradi. Uilyam uchun Bore [taverna]
ichidagi uyga ulashgan Bozor joyi. Uzunligi 63 fut va devorlar ichida 20 ni o'z
ichiga oladi oyoq. Gruntlarning* kengligi 15 dyuym va qalinligi 10 dyuym bo'lishi
kerak.
Har bir postning uzunligi 16 fut va 13 dyuym bo'lgan 14 ta asosiy post bo'lishi
kerak kengligi va qalinligi 12 dyuym. Har bir "biroz"** kengligi 16 dyuym va 15
bo'lishi kerak dyuym qalin. Va har bir novda qalinligi 8 dyuym va kengligi 9
dyuym. U yerda har bir ustunlar orasida 10 dyuym bo'lishi kerak. Har bir
"byndyngbeme"*** uchun qalinligi 9 dyuym va kengligi 15 dyuym va har bir
6
Norman Pounds. “THE MEDIEVAL CITY” , London-2005, P – 1 99 .
10](/data/documents/0def6284-51b5-4c91-81e2-19c2747ca132/page_10.png)
![devor plitasi 8 dyuym bo'lishi kerak qalin va 9 dyuym kengligida, va har bir rafter
4 dyuym qalinligi yuqori va Oyoqda 5 dyuym. Rafters 9 dyuymli oraliqda
joylashtirilishi kerak. Uy yaxshi va chinakam yog'ochdan yasalgan, toza va toza
bo'lishi kerak dastani yoki shamol silkitmasdan, bayramga qadar o'rnatish va
etishtirishga tayyor keyingi tug'ilish. Aytgan Yuhanno eshik va derazalar uchun
barcha yog'ochlarni va devorlar uchun tirgaklarni topadi. Uilyam esa barcha
tirnoqlarni topadi [withies yoki osiers loy bilan bo'yalgan; Lug'atga qarang], tom
yopish va masonning ishi zarur, shuningdek, ishlaydigan ikki kishi uchun go'sht va
ish haqi Yetti kun davomida aytilgan Yuhanno bilan uy tarbiyasida, shuningdek.
Solsberiga yog'och olib ketayotgan odamlarning go'shti va ish haqi. Uilyam uy
qurish va topish uchun ham 20 li [livr, ya'ni funt] to'laydi. yog‘och uch bo‘lib
to‘lanadi”.
Solsberi, 1444. No 73.
Manba: Salzman, Angliyadagi bino, 516-17-betlar.
11](/data/documents/0def6284-51b5-4c91-81e2-19c2747ca132/page_11.png)
O`RTA ASRLARDA ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI MUNDARIJA KIRISH I. BOB . O’RTA ASRLARDA ANGLIYA 1.1 Qishloq va Urbanizatsiyalashuv sabablari ……….. ............. 1.2. O`rta asr Shartnomalariga nazar ……. .................................. II. BOB . ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI 2.1. Shahar hunarmandchiligi va savdo masalalari …………. 2.2. Anglya shahar hunarmandchiligi York shahri misolida …… III. BOB . “ O `rta asrlarda A ngliya shahar hunarmandchiligi ” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish 3.1 Noan’anaviy ta’lim texnologiyasi … ………………… 3.2 BBB” metodi ……………………………… XULOSA GLOSSARIY FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1
KIRISH Shaharnining qishloqdan hatto bozori mavjud bo’lgan qishlog'idan ajratib turuvchi fazilatlardan biri shaharda uchratish mumkin bo'lgan hunarmandchilikning xilma-xilligi edi. Ishlab chiqarishning deyarli har qanday sohasi bo'yicha mutaxassisliklar va kichik mutaxassisliklarni shahar markazida topish mumkin edi. Qolaversa, XII-XIII asrlarda Yevropa iqtisodiyoti kengayib borar ekan, turli hunarmandchilik mahoratiga talab ham oshib bordi. Olimlarning fikricha hunarmandchilik turlarini ajratishning kuzatishning bir usuli - o'sha paytda endigina ishlatilayotgan familiyalardir. Ko'pgina hunarmandlar o'z oilalarini o'zlarining hunarlari bilan aniqlaydigan nomlarni oldilar; masalan, qurilishda ishlaydigan oilalarga Smit, Shmidt, Faber, Tinker, Plumb, Houseman, Meyson, Maurer, Thatcher, Glazer, Turner, Carpenter va Dauber kiradi. O'rta asrlarda jamiyat asosan qishloqlardan iborat bo'lib, aholining atigi besh foizga yaqini shaharlarda yashagan. O'rta asr shaharlari zamonaviy standartlarga ko'ra kichkina edi. Londonda taxminan 50 000 aholi bor edi; York, uning eng yaqin raqibi, 8000 dan kam. Odatda, bu ikkala shaharning chegaralari ta'sirchan devorlar bilan belgilangan. Shaharlar odatda qulay bozor yoki ma'muriy markaz bo'lganligi sababli rivojlangan. Haftalik bozor chakana savdoning markazi va odamlar hayotidagi muhim voqea edi, chunki biz bilgan do'konlar yoki do'konlar yo'q edi. London Normand istilosidan oldin Angliyaning poytaxti va eng yirik shahri bo'lgan. Boshqa ingliz shaharlari va shaharlari iqtisodiy o'zgarishlar shamoli tufayli qudrat zinapoyasidan yuqoriga ko'tarildi yoki pastga tushdi. 1066 yilda Angliya-sakslarning birlashgan va gullab-yashnagan Angliyasi bosqinchi Normandiya gertsogi Uilyam tomonidan bosib olindi. Asrlar davomida mahalliy aholiga zulm qilmagan Normanlar tezda ingliz jamiyatiga singib ketishdi. 2
Normand qirollari va ularning o rnini egallagan Anjevinlar yoki Plantagenetslarʻ Fransiyada katta mulklarini saqlab qolishgan, shuning uchun qirol saroyida va umuman, o qimishli odamlar orasida frantsuz tili va madaniyati moda bo lishda ʻ ʻ davom etgan. O'rta asrlarda Angliyada deyarli har bir kishining tabiiy tili, shu jumladan, vaqt o'tishi bilan qirol ingliz tili edi; lekin frantsuz Angliyada rasmiy til sifatida uzoq vaqt saqlanib qoldi. Angliyada kuchli milliy o'ziga xoslikning o'sishi 13-asrda boshlangan. Qit'ada bo'lgani kabi, oilaviy ishlab chiqarish tubida paydo bo'lgan hunarmandchilik Angliyada anglo-sakson davrida va 11-asrda rivojlanib, kuchayib, shaharlarning tez o'sishi tufayli u muhim omil bo'ldi. O'rta asrlarda Angliyada shaharlar asosan daryolar bo'yida va qirg'oq bo'ylab paydo bo'lgan dastlab shaharlar qishloq xo'jaligi markazlari bo'lib, ular eksport uchun non etishtirdilar. Savdogarlar esa o'z mollarini daryo va dengiz yo'llari, portlar yordamida amalga oshirilgan. Tashqisavdo ichki savdoga qaraganda foydaliroq bo’lgan. Angliya shaharlari nomlari va haqida malumotlarni, Domesday Kitobidagi malumotlar asosida o’rganiladi. Domesday Kitobi ikkita mustaqil asarni o’zida jamlagan bular “Kichik Domesday” va “Buyuk Domesday”. Domesday kitobida jami 268 984 kishi qayd etilgan, ularning har biri uy xo'jaligi boshlig'i edi. 13 418 ta joyni nomlaydi. Uning asosiy qismini tashkil etuvchi to liq qishloq joylaridan ʻ tashqari, Domesday ko pgina shaharlarga oid qiziqarli yozuvlarni o z ichiga oladi, ʻ ʻ 5624 tegirmon ro'yxati keltirilgan. Kitobda, shuningdek, 28 000 ta qul sanab o'tilgan. O’rta Asrlarda Shahar hunarmandchiligi mavzusida o’rgamnish olib boorish jarayonida asosan Angliyalik mualliflarning asarlaridan foydalandi lekin ushbu asarlar va boshqa masalalarga bag'ishlangan adabiyotlar, afsuski, alohida toifalarga ajratilmaydi. Natijada, keyingi bo'limlardagi ishlar o'rtasida katta o'xshashliklar mavjud bunga malumotlarni o’qish jarayonida tushunasiz. Bir necha asarlarni o’rgangan holda O’sha davr haqida maluotlarni o’rganib chiqib O’rta asrlarda Anglyadagi muhitni Shahar hayotini aholining mehnat 3
faoliyatini va shahardagi ishlab chiqarish jarayonlari savdo-sotiq, shaharlarning iqtisodiy ahvoli. Bundan tashqari Anglyada shaharlar qay tarzda vujudga kelgani va rivojlanish sabablari, qishloq ahlining aynan shaharga intilish sabablarini o’rgangan holda ushbu mavzuni yoritdim I. BOB . O’RTA ASRLARDA ANGLIYA 1.1 Qishloq va Urbanizatsiyalashuv sabablari Aksariyat hunarmandchilik an'anaviy ravishda shahar mashg'ulotlari sifatida qaralgan, ammo ular qishloqda boshlanib shaharga ko’chgan, ba'zi ma'lumotlarda hatto qishloqda ham qolgan zamonaviy davrda. Ba'zilari, masalan, tog'-kon sanoati va metallurgiya sanoati, qazib oluvchi va yoqilg'i va katta hajmdagi foydali qazilmalarga bog'liq bo'lgan sanoat tarmoqlari, xomashyo tabiatidan qishloqda edi; boshqalar, masalan, frezalash va to'la mato, mexanizmlar ularning ishlashi uchun oqayotgan suvga bog'liq bo’ldi. Masalan, yigiruv va ma'lum darajada to'quvchilik qishloq ya’ni uy hunarmandchiligi bo'lib qoldi, chunki ular qishloq xo'jaligi taqvimiga kiritilishi mumkin. Qolaversa qishloq, maishiy hunarmandchilik ish bilan ta'minlangan, odatda qishloq sharoitida ayollar kam ish bilan band bo'lgan. Shunday qilib, qishloq hunarmandlarining shaharlik ustalardan farqi ularning mashq qilishlar ortidan hunarmandchilik tarmoqlarining takomillashuvi va hunarmandlarning o'sib borayotgan kasbiy mahorat ining o’sishi, shaharlarining tajribali to'quvchilari tomonidan nozik bilan to'qilgan elita matolar, professional hunarmandlar sinfi o'z navbatida shaharlaning yuksalishiga sabab bo'ldi, sifatli mahsulot uchun pul to'lashga qodir va tayyor aristokratik sinf mavjud bo’lishi. shahar mahsulotlari eng yuqori sifatga yetishiga sabab bo’ldi. O'rta asrlarda shahar hunarmandchiligining soni ko'paydi, chunki ilgari birlashgan ishlab chiqarishlar alohida jarayonlarga bo'lingan, ma'lum bir hunarmand mas'uliyati ostida har bir jarayon bilan alohida hunarmandlar ishlagan. 4
Masalan pichoq yasaovchilarning ish taqsimoti: temirchi, tutqichlarni o'rnatuvchilar, ularni olib yurish uchun teri g'iloflar tikuvchilardan tashkil topgan guruhlarga ajralgan. Kiyim tikishda talab qilinadigan noziklik darajasiga ko'ra ko'plab alohida hunarmandchilikni o'z ichiga olgan, ip yigiruvchilardan tashqari taroqchilar, bo yoqchilar, to quvchilardan iborat. Ushbu hunarmandlarning ba'zilari nomlariʻ ʻ bilan abadiylashtirilgan. Bitta buyumni ishlab chiqarish bir nechta hunarmandlarning xizmatlarini talab qilgan, bu maqsadga muvofiq edi chunki hunarmandlar uchun ish o’rinlari yaratilgan agar iloji bo'lsa, ular bir-biriga yaqin yashashar edi. 1 Shundan xulosa qilsak bo’ladiki bu ish jarayoni hunarmandchilikning yanada rivojlantirishi bilan o’sha hunarmadchilik sohasining yuksak darajada rivojlanishiga sabab bo’lganli. Yuz minglab muhojirlarning hech biri o'zlarining ko'chib o'tishlari to'g'risida shaxsiy yozuv qoldirmagan, ammo biz ularning sabablarini tushunishga harakat qilishimiz mumkin. Qishloq iqtisodiyoti hammaga munosib turmush tarzini yaratib bera olmadi. Kam ta'minlanganlar masalan, ko'plab yoshlar va kichik mulkka ega bo'lganlar, allaqachon ishchi kuchi bilan yaxshi ta'minlangan va yer tanqis bo'lgan qishloqlarda uzoq muddatli qashshoqlikka duch kelishdi. Vaqti-vaqti bilan oziq- ovqat tanqisligi tahdidi ostida bo'lgan gavjum qishloq o'z aholisini tark etishga majbur qildi, ammo odamlar nosog'lom turmush sharoitiga qaramay, shaharlarga to'planishdi, chunki shaharlar ham ularga ijobiy afzalliklarni taklif qilib, yangi kelganlarni jalb qildi. Shaharlarni qishloq xo'jaligidan tashqari turli xil kasblar bilan shug'ullanadigan, hunarmandchilik ustunlik qiladigan ammo ma'murlar, ruhoniylar, maktab o'qituvchilari, fohishalar va boshqa mutaxassislarni o'z ichiga olgan doimiy ravishda tashkil etilgan odamlar kontsentratsiyasi deb belgilanadi. Muhojir bo'lmoqchi bo'lganlar uchun shaharlarda turli ko'nikmalar va iste'dodlilar uchun imkoniyatlar yaratganligi sababli shahar ularni o’ziga chorladi. Aynan shu 1 Norman Pounds. “THE MEDIEVAL CITY” , London-2005, P – 119. 5