logo

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SAYLOV TIZIMI

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

132 KB
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING
SAYLOV TIZIMI
REJA:
1.Saylov huquqi tushunchasi va uning konstitutsiyaviy kafolatlanishi
2. Saylov tizimi tushunchasi va asosiy prinsiplari
3. Saylovlar va ularni o`tkazish tartibi
1 Saylov huquqi tushunchasi va uning konstitutsiyaviy kafolatlanishi
O`zbekiston   Respublikasi   fuqarolarining   eng   muhim   siyosiy   huquqlaridan
biri   davlat   vakillik   organlariga   saylash   va   saylanish   huquqidir   (Konstitutsiyaning
117-moddasi). Fuqarolar ushbu huquq orqali davlat ishlarini boshqarishda bevosita
hamda o`z vakillari  orqali  davlatning eng muhim siyosiy  masalalarini  muhokama
qilish va hal etishda faol ishtirok etadilar (Konstitutsiyaning 32-moddasi).
Saylov tushunchasi  vakillik organni ovoz berish yo`li bilan tashkil toptirish
tartibidir.   Vakillik   organlarini   saylash   jarayonida   vujudga   keladigan
munosabatlarni   tartibga   soluvchi   huquqiy   normalar   saylov   huquqi   deb   ataladi.
Saylov huquqi O`zbekiston   Respublikasining konstitutsiyaviy huquqining muhim
institutidir.
Saylov   huquqi   tushunchasining   yana   bir   ma`nosi   ham   bor.   Bu   tushuncha
fuqaroning   saylovdagi   ishtiroki,   vakillik   organlariga   saylash   va   saylanish   kabi
subyektiv huquqini ta`riflab berish uchun ishlatiladi.
Bu borada aktiv saylov huquqi bilan passiv saylov huquqini bir-biridan farq
qilish   kerak.   Aktiv   saylov   huquqi   fuqaroning   saylash,   vakillik   organlarini
saylashda bevosita qatnashish huquqini bildiradi. Passiv saylov huquqi –saylanish
huquqidir.   Professor   A.Saidov   ta`kidlashicha   "Saylov   huquqi"   tushunchasi   va
iborasi ikki ma`noda ishlatiladi deb izohlaydi. Birinchisi, bu saylov huquqi saylov
qo`yiladigan   davlat   organlarini   shakllantirishni   tartibga   soluvchi   huquqiy
me`yorlar tizimidir. Saylov huquqining manbalari Konstitutsiya, davlatning oliy va
mahalliy vakillik organlariga saylovlar haqidagi qonunlardir. Ikkinchisi, bu saylov
huquqi   fuqarolarning   saylab   qo`yiladigan   organlarini   tuzishda   qatnashish,   ya`ni
unga   o`zlarining   saylanish   (passiv   saylov   huquqi)   va   ularning   tarkibini   saylash
(faol saylov huquqi) huquqlaridir."
Davlat organlari o`zining tuzilish tartibi jihatidan turli xususiyatlarga egadir.
O`zbekiston   Respublikasining   Konstitutsiyasiga   muvofiq   davlatning   ba`zi
organlari   saylanadi,   boshqalari   tuziladi.   Davlat   hokimiyati   organlariga
o`tkaziladigan   saylovlar   demokratik   asosda   o`tkaziladi.   O`zbekistonda   ildiz   otib
borayotgan   demokratiya   jahonda   tan   olingan   demokratik   an`analarni   o`zida
mujassamlashtiradi.   Bu   demokratiya   hech   qanday   milliy,   irqiy   va   boshqa
cheklashlarni bilmaydi. Shu bilan birga, davlat organlarini saylash va tuzish tartibi
ularning   har   qaysisining   o`ziga   xos   xususiyatlariga   muvofiq   ravishda   amalga
oshiriladi.
O`zbekiston   Respublikasi   davlat   vakillik   organlariga   saylovlar   O`zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasi, "O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov
to`g`risida"gi,   "O`zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   saylovi   to`g`risida"gi,   "Xalq
deputatlari   viloyat,   tuman   va   shahar   Kengashlariga   saylov   to`g`risida"gi   va
"O`zbekiston   Respublikasi   Markaziy   saylov   komissiyasi   to`g`risida"gi   qonunlar
tashkil qilinadi va o`tkaziladi.
Davlatdagi   eng   muhim   masalalarning   fuqarolar   xohish-irodasi   bilan   hal
etilishi   demokratiyaning   yaqqol   namoyon   bo`lishidir.   Davlat   hokimiyatini
shakllantirishda   saylovlar   va   demokratik   tamoyillar   muhim   ahamiyatga   ega.
O`zbekistonda eng muhim masalalarning asosan referendum yo`li bilan hal etilishi
2 bevosita   demokratiya   namunasidir.   Shuni   ham   ta`kidlab   o`tish   kerakki,
O`zbekistonda   barcha   davlat   organlarini   demokratik   asoslarda   tuzish   tartibi   va
chinakam   xalqchilligi   bilan   ham   ajralib   turadi.   Xalqchillik   shu   narsada   o`z
ifodasini topadiki, butun davlat apparatining negizini tashkil etgan davlat organlari
uning xalq deputatlari bevosita saylovchilar tomonidan umumiy saylov yo`li bilan
saylanadilar.
O`zbekistonda saylovlar ochiqligi, oshkoraligi saylov tizimining eng muhim
tamoyillaridan bo`lib hisoblanadi.
Vakillik organlarining umumiy saylov yo`li bilan tashkil  etilishi  alohida va
ko`p   qirrali   ahamiyatga   ega.   Umumxalq   saylovlar   davlat   hokimiyatini   amalga
oshirishda fuqarolar ishtirokining eng muhim shakllaridan biridir.
O`zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasining   XXIII   bobida   fuqarolarning
saylov   huquqi   kafolatlanishi   alohida   mustahkamlangan.   Konstitutsiyaning   117-
moddasida   shunday   deyiladi:   "O`zbekiston   Respublikasining   fuqarolari   vakillik
organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar .Har bir saylovchi bir ovozga
ega. O`z xohish-irodasini bildirish tengligi va erkinligi qonun bilan kafolatlanadi. 
O`zbekiston   Respublikasida   Prezident   saylovi,   hokimiyatning   vakillik
organlari   saylovi   umumiy,   teng,   to`g`ridan-to`g`ri   saylov   huquqi   asosida   yashirin
ovoz   berish   yo`li   bilan   o`tkaziladi.   O`zbekiston   Respublikasining   18   yoshga
to`lgan fuqarolari saylash huquqiga egadirlar.
Sud   tomonidan   muomalaga   layoqatsiz   deb   topilgan   fuqarolar,   shuningdek
ozodlikdan   mahrum   etish   joylarida   saqlanayotganlar   saylanishi   mumkin   emas   va
saylovda   qatnashmaydilar.   Boshqa   har   qanday   hollarda   fuqarolarning   saylov
huquqlarini to`g`ridan-to`g`ri yoki bilvosita cheklashga yo`l qo`yilmaydi.
Saylov o`tkazish tartibi qonun bilan belgilanadi."
Saylov tizimi tushunchasi va asosiy prinsiplari
Saylovlar   fuqarolarning   davlat   va   jamiyat   ishlarini   boshqarishga   faol   jalb
qilishning eng muhim  shakllaridan biridir. O`zbekistonda  saylov tizimi  va saylov
huquqi   chinakam   demokratik   prinsiplarga   asoslangan   bo`lib,   prinsiplar
O`zbekiston   fuqarolarining   davlat   suverenitetini   to`liq   amalga   oshirishni
ta`minlaydi.
Davlatda   vakillik   organlarini   shakllantirish   yuzasidan   mavjud   bo`lgan   va
fuqarolarni saylovga jalb etish, saylovni tashkil qilish va deputatning saylovchilar
bilan o`zaro munosabatlarini belgilaydigan tartibi saylash tizimi deyiladi.
Saylov   tizimi   tushunchasi   –   davlatning   demokratik   yoki   demokratik
emasligini   ko`rsatuvchi   asosiy   omildir.   Professor   A.Saidov   "Saylov   tizimi
tushunchasi"   bu  fuqarolik   jamiyatida  davlatning   vakillik  organlarini   saylash   yo`li
bilan yuzaga keluvchi davlat jamoat munosabatlari tizimidirdeb fikr bildiradi.
Saylov tizimining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
Birinchisi:   umumiy   saylov   huquqi   prinsipi.   Bu   prinsip   shundan   iboratki,
O`zbekistonning   18   yoshga   to`lgan   barcha   fuqarolari   saylash   huquqiga   egadirlar,
aqldan   ozganligi   qonunda   belgilangan   tartibda   aniqlangan   fuqarolar   bundan
mustasnodir. O`zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  lavozimiga o`ttiz besh  yoshdan
kichik bo`lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita saylovgacha kamida o`n
3 yil   O`zbekiston   hududida   muqim   yashagan   O`zbekiston   fuqarosi   saylanishi
mumkin.
O`zbekistonning   25   yoshga   to`lgan   fuqarosi   Oliy   Majlis   Qonunchilik
palatasi deputatligiga saylanishi mumkin.
Xalq   deputatlari   viloyat,   tuman   va   shahar   Kengashlariga   deputatlar   saylovi
umumiydir. Saylov kunigacha 21 yoshga to`lgan O`zbekiston fuqarolari saylanish
huquqiga egadirlar.
Saylovda   qatnashish   uchun   yosh   senzidan   boshqa   cheklovchi   senzlarning
yo`qligi   saylov   huquqining   chinakam   va   real   umumiyligini   ko`rsatadi.   Bu   huquq
demokratiyaning   eng   muhim   prinsiplariga   -   xalq   suverenitetiga,   O`zbekiston
fuqarolarining   huquqiy   jihatdan   tengligiga   asoslanadi.   Aqldan   ozganligi   qonunda
belgilangan tartibda aniqlangan shaxslarning mustasno qilinganligi tamomila tabiiy
va qonuniyatli bir holdir. Buning boisi shuki, bunday shaxslar o`z hatti-harakatlari
to`g`risida   o`zlariga   hisob   berolmaydilar   va   saylovda   qatnashish   huquqidan   ongli
ravishda   foydalana   olmaydilar.   O`zbekistonda   saylovda   qatnashish   uchun   yosh
darajasi oqilona kamaytirilib, 18 yosh qilib belgilangan.
Saylovda qatnashish uchun boshqa senzlar yo`qligi O`zbekistonda keng xalq
ommasi   saylovlarda   faol   qatnashish   imkoniyatiga   egadir.   Masalan,   1999   yil   5
dekabrda   Oliy   Majlisga   o`tkazilgan   saylov   vaqtida   saylovchilarning   95,03   foizi
ovoz berishda ishtirok etdi.
2004   yilning   26   dekabrida   mamlakatimizda   ilk   bor   O`zbekiston
Respublikasining ikki palatali parlamenti – Oliy Majlisning Qonunchilik palatasiga
saylovlar   bo`lib   o`tdi.   Mazkur   saylovlarda   yuqoridagi   partiyalar   O`zlarining
deputatlikka qo`ygan nomzodlari uchun kurash olib boradilar. 
Umumiy saylov  huquqi   O`zbekistonning  barcha  fuqarolariga  nisbatan   joriy
etiladi.   Fuqaroligi   bo`lmagan   shaxslar   va   O`zbekiston   hududida   yashovchi
ajnabiylar   saylovda   qatnashish   va   vakillik   organlariga   saylanish   huquqiga   ega
emas. Umumiy saylov huquqi  O`zbekiston Respublikasining  xorijiy davlatlardagi
vakolatxonalarida,   kasalxonalarda,   tug`ruqxonalarda,   sanatoriylarda   va   boshqa
shifoxonalarda,   kemalarda,   yirik   temir   yo`l   stansiyalarida,   aeroportlarda   va   shu
singarilarda   saylov   uchastkalarini   tashkil   etish   yo`li   bilan   ham   ta`minlanadi.
Tegishli   organlar   saylov   uchastkalarini   tuzish   va   ovoz   beriladigan   joylarni
belgilash vaqtida saylovchilar uchun eng ko`p qulaylik vujudga keltirish zarurligini
ko`zda tutadi.
Saylov   dam   olish   kuni   o`tkaziladi.   Xalq   deputatlariga   saylov   bilan   bog`liq
xarajatlar   davlat   hisobidan   bo`lib,   bu   qoida   saylov   to`g`risidagi   qonunlarda
mustahkamlab   berilgan.   Saylov   o`tkazish   uchun   eng   yaxshi   jamoat   binosi   ajratib
beriladi. Fuqarolarning o`z saylov huquqini amalga oshirishiga hech narsa xalaqit
bera olmaydi.
Qonunda   fuqarolarning   saylov   huquqlarini   buzganlikda   aybdor   shaxslarni
javobgarlikka   tortilishi   nazarda   tutilgan.   Umumiy   saylov   huquqining   keng
kafolatlanganligi fuqarolarning ovoz berishda deyarli yoppasiga ishtirok etishlarini
ta`minlaydi.
Ikkinchisi:   teng   saylov   prinsipi.   Saylov   tizimining   demokratik   mohiyati
saylovning   umumiy   bo`lishida,   ya`ni   barcha   fuqarolarning   saylovda   ishtirok
4 etishidagina   emas,   shuningdek   saylovning   teng   bo`lishida   hamdir.   Umumiy   va
teng   saylov   prinsiplari   o`zaro   chambarchas   bog`liq   bo`lib,   bir-birini   to`ldiradi.
Umumiy   saylov   bo`lmasa,   teng   saylov   ham   bo`lishi   mumkin   emas.   O`zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasining 117-moddasida hamda “Oliy Majlisga saylov
to`g`risida”gi   qonunida   “Har   bir   fuqaro   –   saylovchi   bir   ovozga   ega.   O`zbekiston
Respublikasi fuqarolari ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy mavqei, irqi va
milliy mansubligi, jinsi, ma`lumoti, tili, dinga munosabati, mashg`ulotining turi va
xususiyatidan qat`i nazar teng saylov huquqiga egadirlar”, deb belgilangan.
Saylov   huquqining   tengligi,   saylovchi   faqat   bitta   saylovchilar   ro`yxatiga
kiritilishi va ovoz berishi bilan ta`minlanadi.
Uchinchisi:   to`g`ridan-to`g`ri   saylov   prinsipi.   O`zbekiston   Respublikasida
saylov   umumiy   va   teng   bo`libgina   qolmay,   shu   bilan   birga   to`g`ridan-to`g`ri
hamdir,   ya`ni   vakillik   organlarga   deputatlar   to`g`ridan-to`g`ri   saylanadi,   xalq
deputatlarining   barcha   vakillik   organlarga   fuqarolar   bevosita   saylaydilar.
To`g`ridan-to`g`ri   saylov   to`g`ridan-to`g`ri   bo`lmagan   saylovdan   shu   bilan   farq
qiladiki, birinchi holda deputat saylovchilar tomonidan bevosita xohish-irodalarini
erkin ifoda etishlari yo`li bilan saylanadi.
To`g`ridan-to`g`ri saylovlarning joriy etilishi saylovchilarning deputat bilan
bevosita aloqasini kuchaytiradi. To`g`ridan-to`g`ri saylov ko`p bosqichli saylovdan
shu   bilan   farq   qiladiki,   bunda   saylovchilar   o`z   deputatini   yaqin   biladilar,   undan
hisob berib turishini talab qila oladilar.
To`rtinchisi:   yashirin   ovoz   berish   prinsipi.   O`zbekiston   Respublikasi
Konstitutsiyasining 117-moddasida O`zbekiston Respublikasida Prezident saylovi,
hokimiyatning   vakillik   organlariga   saylovlar   yashirin   ovoz   berish   yo`li   bilan
o`tkaziladi.
Saylovchilarning saylovlarda yashirin ovoz berishlari demokratiyani amalga
oshirish   shakllaridan   biridir.   Zero,   bunday   ovoz   berishda   huquqlar   o`z   xohish-
istaklarini erkin ifoda etish imkoniyatiga ega bo`ladilar.
Konstitutsiyada   saylov   huquqining   prinsiplarining   mustahkamlanishi
O`zbekiston   Respublikasida   saylovchilar   uchun   barcha   imkoniyatlarning
yaratilganligi, ularning saylovlarda qatnashish huquqlari hech qanday senzlar bilan
cheklanmaganligi   va  fuqarolarning   davlatni   idora   etishda   aktivligi   oshganligining
yaqqol namunasidir.
Saylovlar va ularni o`tkazish tartibi
2002   yil   27   yanvarda   bo`lib   o`tgan   referendum   natijasida   O`zbekiston
Respublikasining davlat hokimiyatini amalga oshirilishida muhim o`zgarishlar yuz
berdi.   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   II-chaqiriq,   sakkizinchi
sessiyasida,   "Referendum   yakunlari   hamda   davlat   hokimlari   tashkil   etilishining
asosiy   prinsiplari   to`g`risida"gi   Konstitutsiyaviy   Qonuni   qabul   qilindi.   Bu   esa
yuqorida ko`rsatib o`tilganidek, O`zbekiston hayotida davlat boshqaruvini amalga
oshirilish borasida tub islohotlarni boshlab berdi.
Davlat   hokimiyati   organlarini   shakllantirish   tartibi   jamiyat   a`zolarining
diqqat   e`tiborida,   bo`lib   hozirgi   kunda   ham   har   doimgidan   ko`ra   ham   ko`proq
e`tiborni o`ziga jalb etmoqda.
5 Jamiyat   hayotidagi   o`zgarishlar   va   jamiyat   munosabatlaridagi   siyosiy,
iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy aloqalar rivoji, har bir shaxsning ijtimoiy ongiga ta`sir
etib,   uning   siyosiy-huquqiy   ongini   shakllanishiga   olib   kelmoqda.   Shunday
jarayonlardan biri, albatta saylovga bo`lgan munosabatlarda ko`rinadi.
Demokratik   jarayonlarning   izchil   rivoji   o`zbek   xalqining   asriy   orzularini
yuzaga chiqishiga omil bo`lib kelmoqda.
"Sovetlar   davri"dagi   soxta   saylovlar   mazmunini   chuqur   anglagan   xalqimiz,
o`z   taqdirini   o`zi   belgilash   imkoniga   ega   bo`lganidan   so`ng,   haqiqiy   xalq
hokimiyatchiligi   tamoyilini   o`z   hayotlarida   ko`rish   maqsadida,   davlat
hokimiyatining manbai faqat o`zi ekanligiga ishonch bilan qarab, bugungi siyosiy
jarayonlarda faol ishtirok etmoqda.
Saylov   instituti   konstitutsiyaviy   huquqning   asosiy   instituti   bo`lib,   bevosita
va bilvosita demokratiya shakllaridan biri hisoblanadi.
Xalq o`z hokimiyatini o`zi shakllantirar ekan, bu orqali o`z kelajak taqdirini
ham   shu   hokimiyatga   ishonib   topshirdi.   Hokimiyat   ushbu   ishonch   va   orzu-
umidlarni ro`yobga chiqishiga mas`uldir.
Shuning uchun ham saylov jarayonlarini huquqiy tartibga solish saylovlarni
o`tkazishdan ko`zlangan maqsadga erishishda muhim vositadir.
O`zbekiston   Konstitutsiyasida   belgilangan   saylov   o`tkazish   tamoyillarni
yanada hayotga keng va chuqur tadbiq etish uchun ham ushbu moddada aks etgan
qoida juda ham muhimdir.
"O`zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   saylovi,   Oliy   Majlis   Qonunchilik
palatasiga   hamda   Qoraqalpog`iston   Respublikasi   Jo`qori   Kengesiga,   viloyatlar,
tumanlar,   shaharlar   davlat   hokimiyati   vakillik   organlariga   saylov   tegishincha
ularning konstitutsiyaviy vakolat muddati tugaydigan yilda – dekabr oyi uchinchi
o`n kunligining birinchi yakshanbasida o`tkaziladi.
O`zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   saylovi   hamda   davlat   hokimiyati
vakillik   organlariga   saylov   muddatlari   bir   paytga   to`g`ri   kelib   qolgan   taqdirda
davlat hokimiyati vakillik organlarining vakolat muddati bir yilga uzaytiriladi."
Shunday   qilib,   ushbu   modda   Prezident   saylovini,   Oliy   Majlisning   quyi
palatasiga   hamda   Qoraqalpog`iston   Respublikasi   Jo`qorg`i   Kengesi,   viloyatlar,
tumanlar,   shaharlardagi   davlat   hokimiyatining   vakillik   organlariga   o`tkaziladigan
saylovlarni   aniq   ma`lum   kunda   o`tkazilishini   belgilab   berdi.   Ushbu   organlar
vakolat   muddati   tugaydigan   yil   saylov   yili   hisoblanib,   shu   yilning   dekabr   oyi
uchinchi   o`n   kunligining   birinchi   yakshanbasi   saylov   o`tkaziladigan   kun   deb
olindi.   Bunga   ham   ma`lum   asoslar   bor.   Avvalo,   dekabr   yilning   yakunlovchi   oyi
hisoblanganligi uchun, saylovchilarning yillik rejadagi asosiy vazifalari bajarilgan
bo`ladi.
Yakshanba   kuni   saylov   kuni   deb   belgilanishi   ham   aksariyat   davlatlarda
ma`qullangan.   Masalan,   Germaniya   Federativ   Respublikasi   qonunchiligi   saylovni
yakshanba   yoki   ish   kuni   hisoblanmagan   kunda   o`tkazishni   taqazo   etadi.   Chunki,
yakshanba   kuni   saylovchilarning   deyarli   barchasi   o`zlarining   doimiy   istiqomat
joylarida   bo`lib,   saylov   uchastkalari   saylovchilarning   doimiy   yashash   joyini
hisobga   olib,   tashkil   qilinadi.   Ma`lumki,   saylov   uchastkalari,   saylovchilarning
bevosita   erkini-irodasini   belgilovchi   ovoz   berish   joyidir.   Saylovni   ish   kuniga
6 to`g`ri kelishi ularning ham, davlatning ham iqtisodiy manfaatlarini biroz bo`lsada
cheklashi mumkinligi e`tiborga molikdir. Qolaversa, mehnatkashlarning individual
manfaatlarini  ham  hisobga  olib saylovning yakshanba  kuni  o`tkazilishi  maqsadga
muvofiq deb topildi.
Uchinchi   o`n  kunlikning  birinchi   yakshanbasi   dekabrning quyidagi   raqamli
kunlariga to`g`ri keladi: 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27.
Demak, saylovlar yangi yil kirib kelishidan kamida 4 kun oldin o`tkazaladi.
Konstitutsiyaviy   qonun   davlat   boshlig`i   hamda   vakillik   organlari
saylanadigan   vaqtni   bir   davrda   bo`lmasligini   ta`minlashga   qaratilgan   ushbu   sa`i-
harakatdan ko`zlangan maqsad quyidagilarda ifodalanadi: 
birinchidan,   ma`lum   bir   shart-sharoitlarda   shakllangan   kayfiyat   ta`sirida
bo`lgan   saylovchilar   bir   vaqtda   ham   ijro   hokimiyatiga   boshchilik   qilish   lozim
bo`lgan Prezidentni va davlat hokimiyatining vakillik organlari deputatlarini tanlab
olishi   orqali   vujudga   kelishi   mumkin   bo`lgan   salbiy   holatlarni   oldini   olishga
qaratilgan.   Chunki,   ma`lum   davrdagi   shart-sharoitlar   masalan   davlat   xavfsizligini
ta`minlash   tabiiy   sharoitlar   va   iqtisodiy   muammolar   yuzaga   kelgan   davrlardagi
saylovlar salbiy oqibatlarni yuzaga keltirishi mumkin;
ikkinchidan,   turli   davrda   shakllangan   hokimiyat   tarmoqlari   turli   siyosiy-
huquqiy-falsafiy   fikrlarga   ega   bo`lib   mavjud   muammolar   yechimini   topishga
turlicha yondoshishlari tufayli jamiyat va davlat hayotini rivojiga ijobiy hissalarini
ko`shadigan muqobil tizim yarata oladi;
uchinchidan,   hokimiyat   bor   joyda   muholif   kuchlar   mavjudligini   hisobga
olsak,   muholifat   ham   u   yoki   bu   hokimiyat   tarmog`idan   o`rin   olishga   doimiy
harakat qiladi; 
to`rtinchidan,   demokratik   mamlakatlarning   davlatchilik   tajribasi   shuni
ko`rsatadiki,   hokimiyat   tarmoqlarining   turli   davrlarda   shakllanishi   hokimiyat
taqsimlanishi   va   ularning   birini-biri   tiyib   turish   hamda   muvozanatda   ushlash
tamoyilini ta`minlashiga qaratilgan tadbirlardan biri hisoblanadi.
Umuman olganda, saylov  o`tkazish  muddatlarini  aniq  belgilash  demokratik
jarayonlarni   uzluksizligini   ta`minlaydi,   xalqimizning   siyosiy   huquqiy   qarashlarini
yanada   kengaytiradi,   pirovardida   saylovlar   natijasiga   bog`liq   orzu   istaklarimizni
ro`yobga   chiqishida   amaliy   yordam   beradi.   Shuningdek,   "Referendum   yakunlari
hamda   davlat   hokimiyati   tashkil   etilishining   asosiy   prinsiplari   to`g`risida"gi
Konstitutsiyaviy Qonunning 6-moddasida hamda “ Oliy Majlissalovi to`g`risida”gi
qonunida   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   yuqori   palatasi   Senatning
tashkil etilish prinsiplari mustahkamlangan: 
"Senat   hududiy   vakillik   palatasi   bo`lib,   Senat   a`zolaridan   (senatorlardan)
tarkib topadi.
Senat   a`zolari   Qoraqalpog`iston   Respublikasi,   viloyatlar   va   Toshkent
shahridan   teng   miqdorda   –   olti   kishidan   saylanadilar.   Senatga   saylov
Qoraqalpog`iston Respublikasi Juqorg`i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar
davlat   hokimiyati   vakillik   organlari   deputatlarining   tegishli   qo`shma   majlislarida
mazkur   deputatlar   saylanganidan   so`ng   bir   oy   ichida   ular   orasidan   yashirin   ovoz
berish yo`li bilan o`tkaziladi.
7 Senatning   o`n   olti   nafar   a`zosi   fan,   san`at,   adabiyot,   ishlab   chiqarish
sohasida   hamda davlat   va  jamiyat  faoliyatining boshqa  tarmoqlarida  katta  amaliy
tajribaga ega bo`lgan va alohida xizmat  ko`rsatgan eng obro`li fuqarolar orasidan
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi.
Saylov   kuni   yigirma   besh   yoshga   to`lgan   hamda   kamida   besh   yil
O`zbekiston   Respublikasi   hududida   muqim   yashagan   O`zbekiston   Respublikasi
fuqarosi Senat a`zosi bo`lishi mumkin.
Senatning vakolat muddati – besh yil."
Mazkur   moddaga   binoan   Oliy   Majlisning   yuqori   palatasi   Senat   deb
nomlandi.   «Senat»   termini   yuridik   atama   sifatida   ko`pchilikka   tanish.   Deyarli
barcha   ilmiy,   siyosiy,   huquqiy   adabiyotlarda   parlamentning   yuqori   palatasi   Senat
deb   nomlanadi.   AQSH,   Fransiya,   Italiya   kabi   davlatlar   parlamentlarining   yuqori
palatasi ham rasman «Senat» nomi bilan ataladi.
Senat   –   yuqori   palata   sifatida   barcha   federativ   davlatlarda   mavjud,   u
federatsiya   subyektlarining   vakillaridan   iborat   tarzda   tuzilib,   parlamentning
mustaqil   tarkibiy   tuzilmasi   hisoblanadi.   Avvalo   AQSH   davlat   tarixida   ilk   bor,
federatsiya   subyektlarining   manfaatini   himoya   qilish   maqsadida   tuzilgan
parlamentning   yuqori   palatasi   keyinchalik   boshqa   federativ   davlatlar
parlamentlarining   tashkil   etilishida   namuna   bo`ldi.   Unitar   davlatlarning   aksariyat
ko`pchiligida   ma`muriy-hududiy   birliklarning   manfaatlarini   himoya   qilish
maqsadida,   yuqori   palata   -   Senat   hududiy   birliklarning   vakillaridan   iborat   tarzda
tuziladi. Bunga Italiya, Fransiya davlatlarining parlamentlari misol bo`la oladi. 
Oliy   Majlis   Senatining   tashkil   etilishi   Qoraqalpog`iston   Respublikasi,
Toshkent shahri va viloyatlarning har biridan vakil qilib yuboriladigan a`zolardan
iborat   holda   tuziladi.   Har   bir   ma`muriy-hududiy   birlik,   tenglik   tamoyili   asosida
o`zlarining olti nafardan iborat vakillarini Senat a`zoligiga taqdim etadi. 
Senatga   saylanadigan   a`zolar   nomzodini   ko`rsatuvchi   organlar,   faqat   o`z
tarkibiga kirgan deputatlar orasidan Senat a`zoligiga nomzod tanlab olish huquqiga
ega ekanligi ko`rsatilgan. Demak, saylov asosida senator bo`ladigan shaxs, avvalo
tegishincha   tuman,   shahar,   viloyat   yoki   Qoraqalpog`iston   Respublikasi   Jo`qorg`i
Kengesi deputati bo`lishi lozim. 
Ushbu   moddaga   binoan   Senat   a`zoligiga   nomzod   har   bir   viloyatda
tegishincha   viloyat   hamda   shu   viloyat   hududidagi   shahar   va   tumanlar   vakillik
organlari   deputatlarining   qo`shma   majlisida   ko`rsatiladi,   qo`shma   majlis   a`zolari
o`z   oralaridan   olti   nafar   deputatni   Senat   a`zoligiga   viloyat   vakillari   sifatida
saylaydi.
Toshkent   shahri   hamda   Qoraqalpog`iston   Respublikasi   ham   o`z   hududiy
vakillik organlari deputatlarining qo`shma majlisida oltitadan o`z vakillarini saylab
Senat tarkibiga kiritadi.
Demak,   viloyatlar,   Toshkent   shahri   va   Qoraqalpog`iston   Respublikasining
har   biridan   oltitadan   saylab   olingan   jami   –   84   nafar   kishi   saylov   asosida   Oliy
Majlisning yuqori palatasi - Senat a`zosi hisoblanadi.
Senat tarkibini shakllantirishda tayinlash prinsipi asosida ham o`n olti nafar
kishini Senat tarkibiga kiritish belgilangan.
8 Senat   tarkibiga   O`zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   tomonidan
tayinlanadigan ushbu nomzodlikka talablar shundan iboratki, nomzodlar mamlakat
ahamiyati darajasidagi amaliy tajribaga ega bo`lgan, elu-yurtning hurmati, e`tibori
va   ishonchini   qozongan,   ijtimoiy   hayotning   barcha   sohalaridan   boxabar   shaxslar
bo`lishi lozim. Shunday shaxslar ichidan tanlab olinib, davlat boshlig`i tomonidan
tayinlangan Senat a`zolari Senat faoliyatida katta xizmat ko`rsatishi tabiiy hol. Shu
bilan   birga   ushbu   tarkibdan   o`rin   olgan   shaxslar   ma`muriy-hududiy   birliklar
vakillarining   hudud   manfaatlari   borasidagi   tortishuv   hamda   bahslar   yechimini
topishida amaliy yordam beradi. Binobarin elning nufuzli vakillari bo`lmish ushbu
tarkibdagi   shaxslar,   davlat   boshlig`i   singari,   xalq   va   davlat   manfaatlarining
mushtarakligini   ta`minlash,   mamlakat   taqdiri,   kelajagi   masalalarida   ham   ulkan
mas`uliyatni his etadilar.
Horijiy   davlatlarda   tayinlash   usuli   orqali   yuqori   palata   tarkibini
shakllantirish GFR, Kanada, Iordaniya mamlakatlarida mavjud.
Senat a`zosi  bo`lishlik uchun nomzodga nisbatan ba`zi talablar mavjud. Bu
esa saylov kuniga qadar 25 yoshga to`lgan, shu bilan birga, O`zbekiston hududida
kamida   5   yil   muqim   yashagan   O`zbekiston   Respublikasi   fuqarosi   bo`lgan
shaxslargagina Senat a`zosi bo`lish imkoniyatini beradi.
Senat   a`zosi   bo`lish   uchun   ma`lum   yosh   belgilanishi   tabiiy,   chunki   yuqori
palataning   o`ziga   xos   xususiyatlari   bo`lib,   barcha   mamlakatlarda   yuqori   palataga
a`zolik uchun yuqori yosh belgilangan. Masalan, Turkiya Senatiga a`zo bo`lishlik
uchun nomzod saylov kuni kamida 40 yoshda bo`lishi lozim. Bunday holat AQSH,
Hindiston, Yaponiya davlatlarida – 30 yosh, Braziliya, Fransiya davlatlarida – 35
yoshni talab qiladi.
Senatning vakolat muddati – besh yil qilib belgilangan. Oliy Majlis vakolat
muddati besh yil qilib belgilanganligi, uning har ikki palatasiga ham tegishlidir.
Senat yuqori palata sifatida o`ziga xos xususiyatlar hamda vakolatlarga ega
bo`ladi.   Senatning   asosiy   ish   faoliyati   ma`lum   davrlarda   chaqirilib   turiladigan
sessiyalarida namoyon bo`ladi. Senat qonunchilik jarayonida o`ziga xos funksiyani
amalga   oshirib   qonunlarni   puxta   va   pishiq   yaratilishiga,   shuningdek   shoshma-
shosharlik bilan qabul qilingan qonunlarni qayta ishlanishi uchun mas`uliyat bilan
qarovchi hamda hududlar manfaatining mushtarakligini ta`minlovchi organ sifatida
faoliyat yuritadi. 
Senatning O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan taqdim etiladigan
ma`lum mansabdor lavozimlariga nomzodlarni tasdiqlash, mamlakat tashqi siyosiy
faoliyatining ustuvor yo`nalishlarini belgilash, shuningdek davlat mudofaasiga doir
masalalarda ayrim vazifalarni amalga oshirish funksiyalari ham mavjud.
Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasiga   saylovni   o`tkazuvchi   saylov   okruglari,
Qoraqalpog`iston Respublikasi  Juqorg`i Kengesi  raisining, viloyatlar va Toshkent
shahri   hokimlarining   taqdimnomasiga   binoan   Markaziy   saylov   komissiyasi
tomonidan   tuziladi.   Saylov   okruglarining   chegaralari   Qoraqolpog`iston
Respublikasi,   viloyatlar   va   Toshkent   shahrining   ma`muriy-hududiy   tuzilishini
inobatga   olgan   holda   belgilanadi.   Saylov   okruglari,   qoida   bo`yicha,   O`zbekiston
Respublikasining butun hududida saylovchilar soni teng holda tuziladi. 
9 Markaziy   saylov   komissiyasining   qarori   asosida   saylov   okruglarining
ro`yxatini   ularning   chegaralari   va   saylovchilar   sonini   ko`rsatilgan   holda   saylov
tayinlanganidan keyin kechi bilan o`n besh kun ichida e`lon qiladi. Saylov okrugi –
saylov   o`tkazish   uchun   Konstitutsiya   va   saylov   to`g`risidagi   qonunlar   asosida
belgilab qo`yilgan hududiy saylov birligidir.
Deputat qaysi okrugdan saylangan bo`lsa, u shu okrug aholisining vakili deb
hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to`g`risidagi qonunga
asosan,   Oliy   Majlisga   saylov   o`tkazish   uchun   bir   yuz   yigirmata   saylov   okrugi
tuziladi.
O`zbekiston   Respublikasi   mahalliy   xalq   deputatlar   kengashlariga   saylov
to`g`risidagi   qonunga   asosan   xalq   deputatlar   viloyat   va   Toshkent   shahar
kengashlariga   deputatlar   saylashda   -   60-tadan   saylov   okruglari   tuziladi.   Xalq
deputatlari  tuman  va shahar  kengashlariga  deputatlar  saylashda  -  30 tadan saylov
okrugi tuziladi.
Har   bir   saylov   okrugidan   bitta   deputat   saylanadi.   O`zbekiston
Respublikasida   saylovlarni   tashkil   qilish   hududiy   prinsipga   asoslanadi,   shuning
uchun saylovlar saylov okruglari orqali amalga oshiriladi.
Saylov   to`g`risidagi   qonunlarga   asosan   saylov   uchastkalari   shahar,   tuman
hokimlarining   taqdimnomasiga   asosan   okrug   saylov   komissiyalari   tomonidan
tuziladi.   Harbiy   qismlarda   saylov   uchastkalari   qismlar   yoki   harbiy   qo`shilmalar
komandirlarining   taqdimnomasiga   binoan   okrug   saylov   komissiyalari   tomonidan
tuziladi.   O`zbekiston   Respublikasining   xorijiy   davlatlardagi   vakolatxonalari
huzurida   saylov   uchastkalari   Tashqi   ishlar   vazirligining   taqdimnomasiga   binoan
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan tuziladi. 
Saylov   uchastkalari   saylov   tayinlangandan   keyin   o`ttiz   kundan   kechikmay
tuziladi.   Saylov   uchastkalari   kamida   20   nafar   va   ko`pi   bilan   3000   nafar
saylovchilardan   iborat   tuziladi.   O`zbekiston   Respublikasida   saylovni   tashkiliy
ravishda o`tkazish uchun quyidagicha saylov komissiyalari tashkil etildi:
Markaziy saylov komissiyasi;
Okrug saylov komissiyasi;
Uchastka saylov komissiyasi.
O`zbekiston   Respublikasi   Markaziy   saylov   komissiyasi   O`zbekiston
Respublikasi   Prezidenti,   Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasiga   saylovlarini,
shuningdek   O`zbekiston   Respublikasi   Referendumini   tashkil   etish   va   o`tkazish
uchun tuziladi hamda u o`z faoliyatini doimiy asosda amalga oshiradi.
Markaziy   saylov   komissiyasi   o`z   faoliyatida   O`zbekiston   Respublikasi
Konstitutsiyasiga,   Saylov   to`g`risidagi   qonunlarga,   referendum   to`g`risidagi
qonunga   va   boshqa   qonunlarga   amal   qilib   ish   olib   boradi.   Markaziy   saylov
komissiyasi   Oliy   Majlis   palatalari   tomonidan   o`n   besh   nafar   a`zodan   iborat
tarkibda   tuziladi.   Markaziy   saylov   komissiyasining   a`zolari   Qoraqolpog`iston
Respublikasi   Juqorg`i   Kengesi,   xalq   deputatlari,   viloyatlar   va   Toshkent   shahar
kengashlarining   tavsiyasi   bo`yicha   Oliy   majlis   palatalari   tomonidan
tasdiqlanadilar. Markaziy saylov komissiyasining raisi komissiya a`zolari orasidan
Prezidentning   taqdimnomasi   bilan   komissiya   majlisida   saylanadi.   Raisning
o`rinbosari   va   komissiya   kotibi   komissiya   a`zolari   orasidan   komissiya   majlisida
10 saylanadilar.   Markaziy   saylov   komissiyasi   respublika   hududida   saylov
to`g`risidagi   qonunning   ijro   etilishini   nazorat   qiladi   va   uning   hamma   joyida   bir
xilda qo`llanishini ta`minlaydi. 
Okrug   saylov   komissiyasi   saylov   e`lon   qilingandan   keyin   Markaziy   saylov
komissiyasi   tomonidan  yigirma  kundan  kechikmay  rais,  rais  o`rinbosari,  kotib  va
yana   kamida   6   nafar   a`zodan   iborat   tarkibda   tuziladi.   Okrug   saylov
komissiyalarining   vakolatlari   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisiga   saylov
to`g`risidagi   qonunda   to`liq   ko`rsatilgan.   Saylov   okrugi   saylov   to`g`risidagi
qonunning ijrosini  nazorat  qiladi, saylov uchastkalarini  tuzadi  va ularga rahbarlik
qiladi,   deputatlikka   nomzodlarga   saylov   kompaniyasida   ishtirok   etishlari   uchun
teng   sharoit   yaratilishini   ta`minlaydi,   Markaziy   saylov   komissiyasi   tomonidan
ro`yxatga olingan deputatlikka nomzodlar to`g`risidagi ma`lumotlarni e`lon qiladi
va   bu   nomzodlarga   tegishli   guvohnomalar   beradi,   saylov   okrugi   bo`yicha   saylov
natijalarini   aniqlaydi  va  Markaziy  saylov  komissiyasiga  taqdim   etadi  va  qonunda
ko`rsatilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. 
Uchastka   saylov   komissiyasini   okrug   saylov   komissiyasi   tuzadi.   Uchastka
saylov   komissiyasi   saylov   tayinlangandan   keyin   ellik   kundan   kechikmay   5-19
nafar   a`zodan,   shu   jumladan   rais,   rais   o`rinbosari   va   kotibdan   iborat   tarkibda
tuziladi.   O`zbekiston   Respublikasining   xorijiy   davlatlardagi   vakolatxonalari
hududida   uchastka   saylov   komissiyasi   raisning   vazifalarini   idora   rahbari   amalga
oshiradi. 
O`zbekiston   Respublikasi   vakillik   organlari   saylovlariga   tayyorgarlik
ko`rish,   ovoz   berishni   tashkil   qilish   va   berilgan   ovozlarni   sanab   chiqish   uchun
saylov   uchastkalariga   bo`linadi.   Uchastka   saylov   komissiyasi   aholini   saylov   kuni
va   ovoz   berish   joyi   to`g`risida   xabardor   qiladi.   Ovoz   berish   binolari   va   saylov
qutilari   hamda   boshqa   saylov   ashyolari   tayyorlab   qo`yilishini   ta`minlaydi.   Oliy
Majlisga saylov to`g`risidagi qonunda uchastka saylov komissiyasining vakolatlari
to`liq ko`rsatilgan. 
O`zbekiston   Respublikasida   saylovga   tayyorgarlik   ko`rish   va   ularni
o`tkazish bilan bog`liq bo`lgan tadbirlar orasida deputatlikka nomzodlar ko`rsatish
eng muhim va ma`suliyatli tadbirlar hisoblanadi.
Qonunchilik   palatasi   deputatligiga   nomzodlar   ko`rsatish   huquqiga   siyosiy
partiyalar   va   fuqarolar   ko`satish   huquqiga   egalar.   Siyosiy   partiya,   saylov
kampaniyasi boshlaganligi e`lon qilingan kundan kamida olti oy oldin O`zbekiston
Respublikasi   Adliya   vazirligi   tomonidan   ro`yhatga   olingan,   saylovda   ishtirok
etishini  qo`llab-quvvatlovchi  kamida  ellik ming saylovchining  imzosini  to`plagan
taqdirdagina deputatlikka nomzodlar ko`rsatishi mumkin. 
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   qonunchilik   palatasiga
nomzodlar   ko`rsatish   siyosiy   partiyalar   tomonidan   saylovga   oltmish   besh   kun
qolganida   boshlanadi   va   qirq   besh   kun   qolganida   tugaydi.   Deputatlikka   nomzod
tanlash   tartibi   siyosiy   partiyalarning   o`zlari   hal   qilgani   holda,   har   bir   okrugdan
bitta deputat, ya`ni 120 deputat ko`rstatishga vakolatlidir.
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   qonunchilik   palatasi   deputatligiga
nomzodlar ko`rsatish uchun saylash huquqiga ega ega bo`lgan har bir fuqaro yoki
fuqarolar guruhi deputatlikka nomzod ko`rsatish uchun tegishli saylov okrugining
11 kamida   uch   yuz   nafar   saylovchisidan   iborat   saylovchilar   tashabbuskor   guruhini
tuzishi mumkin. Deputatlikka nomzod ko`rsatgan saylovchilar tashabbuskor guruhi
okrug   saylovchilari   umumiy   sonining   kamida   sakkiz   foizi   miqdorida   nomzodni
qo`llab   –   quvvatlovchi   imzoni   to`plashi   (imzolayotgan   fuqarolar   miqdori   har   bir
mahalla,   qishloq   yoki   ovul   bo`yicha   mutanosib   ravishda   taqsimlangan   bo`lishi
shart) kerak.
O`zbekiston   Respublikasi   Xalq   deputatlari   viloyat,   tuman   va   shahar
Kengashlarining   deputatligiga   nomzodlar   ko`rsatish,   siyosiy   partiyalar,
fuqarolarning   o`zini-o`zi   boshqarish   organlari   tomonidan   saylovga   oltmish   besh
kun qolganida boshlanadi va qirq besh kun qolganida tugallanadi.
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   Qonunchilik   palatasi   deputatligiga
nomzodlar   Markaziy   saylov   komissiyasi   tomonidan   ro`yxatga   olingan   kundan
boshlanib,   Markaziy   saylov   komissiyasi   tomonidan   belgilanadigan   tartibda
ommaviy   axborot   vositalaridan   foydalanishda   teng   huquq   va   sharoitlar   yaratib
berilib,   deputatlikka   nomzod   besh   nafarga   qadar   ishonchli   vakilga   ega   bo`lishi,
nomzod   ro`yhatga   olinganidan   keyin   o`z   ishonchli   vakillarini   o`zi   belgilashi,
deputatlikka nomzod qilib ro`yxatga olingan shaxs saylovchilar bilan uchrashuvlar
o`tkazishi,   saylovoldi   yig`ilishlarida   so`zga   chiqish   huquqiga   egadirlar.
Televideniye   ko`rsatuvlari   va   radio   eshittirishlarida   qatnashish   vaqtida,   o`rtacha
oylik ish haqi saylov o`tkazish uchun ajratiladigan mablag`lar hisobidan saqlangan
holda, ishlab chiqarish yoki xizmat vazifalarini bajarishdan ozod bo`lish huquqiga
ega. 
O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentligiga   nomzod   15   nafarga   qadar
ishonchli vakillarga ega bo`lishga haqlidirlar. Ishonchli vakillar nomzodga saylov
kampaniyasini   o`tkazishda   yordam   beradilar,   uni   O`zbekiston   Respublikasining
Prezidenti   etib   saylash   uchun   targ`ibot   olib   borib,   davlat   va   jamoat   tashkilotlari,
saylov   komissiyalari   bilan   bo`ladigan   munosabatlarda   nomzodning   manfaatini
himoya qiladilar. 
Xalq   deputatlari   viloyat,   tuman   va   shahar   Kengashlari   deputatligiga
nomzodlar tegishli viloyat, tuman, shahar saylov komissiyasi tomonidan ro`yxatga
olingan   kundan   e`tiboran   boshlanadi.   Deputatlikka   nomzodlarga,   siyosiy
partiyalarga,   mustaqil   tashabbuskor   guruhlarga   tegishli   viloyat,   tuman,   shahar
saylov   komissiyasi   tomonidan   belgilanadigan   tartibda   ommaviy   axborot
vositalaridan   foydalanishda   teng   huquq   beriladi   va   saylovchilarning   yig`ilishlari
uchastka   saylov   komissiyasi   tomonidan   barcha   nomzodlar   uchun   mutlaq   teng
sharoitlarga rioya etilgan holda tashkil qilinadi. 
Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi deputatligiga nomzod uch
nafarga   qadar   ishonchli   vakilga   ega   bo`lishi   mumkin.   Ular   nomzod   deputat   etib
saylanishi   uchun   tashviqot   yuritadilar,   mahalliy   davlat   organlari   va   jamoat
birlashmalarining organlari, saylovchilar bilan o`zaro munosabatlarda, shuningdek
saylov   komissiyalarida   nomzodning   manfaatlarini   himoya   qiladilar.   Shu   bilan
birga,   saylov   kompaniyalarida,   xalqning   siyosiy   irodasini   shakllantirish   va   ifoda
etishda partiyalarning roli doim ham bir xilda baholanavermaydi. Ko`p partiyalilik
prinsipi partiya ro`yxatlari (fraksiyalari) bo`yicha saylangan deputatlar jumlasidan
siyosiy uyushmalar tashkil etishda o`z aksini topadi. Mazkur uyushmalar aholi turli
12 tabaqalarining   parlamentdagi   siyosiy   vakilligini   ta`minlabgina   qolmasdan,   balki
butun   parlament   ishining   tashkil   etilishini   yaxshilashga   ham   ko`maklashadi.
Bunda,   tabiiyki,   jamiyatning   bir   nechta   kichik   siyosiy   partiya   va   guruhlarga
parchalanishi   va   parlamentda   ularning   ancha   to`liq   vakilligi   parlament   ishiga
salbiy ta`sir  ko`rsatishi:  qarama-qarshiliklar natijasida (agar parlamentda barqaror
ko`pchilik   bo`lmasa)   parlamentning   vakolatlari   jumlasiga   kiritilgan   muayyan
masalani hal qilishning iloji bo`lmasligi mumkinligini ham e`tiborga olish lozim. 
2004 yil 26 dekabr va 2005 yil 9 yanvarda takroriy ovoz berish natijalariga
ko`ra, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining barcha 120
deputati   saylandi   va   ro`yxatga   olindi.   Saylovda   489   deputatlikka   nomzod,   shu
jumladan siyosiy partiyalardan 435 va saylovchilarning tashabbuskor  guruhlardan
mustaqil nomzodlar 56 kishi ishtirok etdi. 2004 yil 26 dekabrdagi asosiy saylovda
12197159   (85,1%)   saylovchi,   joriy   yil   9   yanvarida   esa   5400000   dan   ortik,   kishi
yoki takroriy ovoz berishda ishtirok etish xuquqiga ega saylovchilarning qariyb 80
% qatnashdi.
Saylovlar   natijasida   O`zbekiston   Liberal-demokratik   partiyasi
saylovchilarning   eng   ko`p   ovozini   oldi,   bu   partiyadan   deputatlarning   34,3%
saylandi,   O`zbekiston   Xalq   demokratik   partiyasidan   deputatlarning   23,3%
saylandi.   Shuningdek,   Fidokorlar   partiyasining   11   a`zosi,   "Adolat"   partiyasining
10 a`zosi saylandi. Tashabbuskor guruhlardan ko`rsatilgan 56 nomzoddan 14 kishi
deputatlikka   saylandi,   Qonunchilik   palatasiga   saylangan   deputatlar   orasidan   ular
11,6 foizni tashkil etdi.
Ta`kidlash   joizki,   ikki   palatali   parlament   tizimida   faqat   Qonunchilik
palatasigina siyosiylashgan xususiyatga ega bo`lgani bois, deputatlar birlashmalari-
fraksiya va deputatlar guruhlari aynan mazkur palatada tuziladi.
“ O`zbekiston Respublikasi  Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi to`g`risida”gi
qonunning   23-moddasiga   ko`ra,   Qonunchilik   palatasi   deputatlari   siyosiy,
professional   va   boshqa   asosda   fraksiyalar   va   deputatlar   guruhlari   shaklida
deputatlar birlashmalarini tuzishi mumkin.
Demak, mamlakatimiz parlamenti  faoliyati  bilan  bog`liq qonun hujjatlariga
muvofiq,   deputatlar   birlashmalarining   ikki   shakli-fraksiyalar   va   deputatlar
guruhlari mavjud.
Fraksiya   siyosiy   partiyadan   ko`rsatiladigan   deputatlar   tomonidan   partiya
manfaatlarini   Qonunchilik   palatasida   ifodalash   maqsadida   tuziladigan   va
belgilangan   tartibda   ro`yxatdan   o`tkazilgan   deputatlar   birlashmasidir.   Deputatlar
guruhlarini   Qonunchilik   palatasi   tarkibiga   saylangan,   siyosiy   partiyadan
ko`rsatilmagan deputatlar tuzishi mumkin.
Qonunchilik   palatasiga   nomzod   qo`yilgan   xotin   —qizlar   jami   159   kishi
kuchli intiluvchanlik va yuksak professionalizmni namoyish etdi, siyosiy yetuklik,
akl   zakovat   raqiblaridan   qolishmadi.   Natijada   qonunchilik   palatasiga   saylangan
deputatlarning   qariyb   18%ni   xotin   —qizlar   tashkil   etdi,   bu   esa   1999   yilda   Oliy
Majlisga bo`lgan saylovlaridagidan ikki yarim baravar ko`pdir.
13 Tashabbuskor guruhlardan ko`rsatilgan 56 nomzoddan 14 kishi deputatlikka
saylandi, qonunchilik palatasiga saylangan deputatlar orasidan ular 11,6%ni tashkil
etdi.
Saylangan   deputatlar   orasida   18,3%   —yuristlar,   21,7%   —iqtisodchilar.
Deputatlarning   10%   sanoat,   qurilish,   transport   va   aloqa   soxasi   vakillari,   7,5%
qishloq   xo`jaligi   vakillari,   12,5%   tadbirkorlar,   20%   ta`lim,   fan,   madaniyat   va
sog`liqni saqlash xodimlari, 16% nodavlat notijorat tashkilotlar vakillari.
Bu   o`zgarishlar   eng   avvalo   Qonunchilik   palatasining   doimiy,   professional
asosida   ish   olib   borishidir.   Bu   palataga   a`zo   bo`lish   uchun   asosiy   da`vogarlar
sifatida   siyosiy   partiyalar   va   saylovchilarning   tashabbus   guruhlari   maydoniga
chiqadi», - deb ko`rsatadi I.A.Karimov.
Bu   palataga   saylangan   deputat   siyosiy   jarayonda   faol   ishtirok   etib,
professional nuqtai-nazardan mana shu qonun chiqaruvchilik, qonun yaratuvchilik
va qonun ijod qilish ishigi mukammal yetarli tayyorgarlikka ega bo`lgan shaxslar
bo`lishi lozim.
Ovoz   berish.   Ovoz   berish   saylov   jarayonining   eng   muhim   bosqichi   bo`lib
aynan   shu   bosqichda   xalqning   xoxish   irodasi   amalga   oshadi.   Odatda   ovoz   berish
tadbiri saylov qonunchiligida batafsil bayon etiladi.
Ovoz   berishga   saylovchilar   ro`yxatida   turuvchi   fuqarolar   shaxsini
tasdiqlovchi   xujjatlar   bilan   (qator   mamlakatlarda   saylov   kartochkasi   yoki   ovoz
berish   huquqini   beruvchi   guvohnomalar)   yo`l   qo`yiladi.   Shuni   alohida   ta`kidlash
lozimki bir qator mamlakatlarda an`anaviy saylov byulletenlari orqali ovoz berish
bilan   birga   maxsus   mashinalar   vositasida   ham   ovoz   berish   amaliyoti   mavjud.
Maxsus   mashinalar   orqali   ovoz   berish   saylovchilarni   xoxish   irodasini   qanday
kechayotganligini   kuzatish   bilan   birga   saylov   natijalarini   tezlik   bilan   aniqlash
imkonini   beradi,   bu   esa   saylov   qonunchiligini   buzilishini   oldini   oladi   deb
hisoblanadi. Lekin mashinalar ham odamlarga bo`ysunadi. Shuning uchun mutlaq
qonuniy ovoz berish jarayonini kafolatlamaydi. 
Saylov   kunida   o`zi   ro`yhatdan   o`tgan   doimiy   yashash   joyida   bo`lmagan
saylovchilarni ovoz berishda qatnashishini hal qilish masalasi ham jahonning turli
mamlakatlari   qonunchiligida   turlicha   hal   qilingan.   Ba`zi   davlatlarda   bu   masala
(maslan   Rossiya,   Avstriya)   shaxs   agar   saylov   kunida   o`zi   yashash   joyida
bo`lmasligi   mumkinligini   tasdiqlovchi   hujjatni   (masalan,   xorijiy   davlatga   bilet)
taqdim   qilsa,   saylovga   qadar   ovoz   berishi   mumkin   bo`ladi.   Xorijiy   davlatlarda
doimiy   yashovchi   fuqarolar   ham   saylovdan   oldin   o`z   davlati   elchixonasida   ovoz
berishi mumkin. Ko`pchilik davlatlarda shunday xolatni hisobga olib pochta orqali
ovoz   berish   amaliyoti   ham   mavjud.   Masalan,   Germaniyada   pochta   orqali   ovoz
berishda   saylovchi   o`z   vaqtida   saylov   okrugi   rahbariga   (ya`ni   okrug   saylov
organining   raisiga)   pochta   orqali   ovoz   berish   huquqini   beruvchi   guvohnomasi   va
alohida   muhrlangan   konvertda   saylov   byulletenini   to`ldirilgan   holatda   jo`natishi
lozim.   Agar   pochta   saylov   kunida   soat   18.00   ga   qadar   yetib   kelsa   ovoz   berilgan
hisoblanadi.   Saylovchi   o`z   guvohnomasini   saylov   byulletenini   o`z   qo`li   bilan
to`ldirganligi haqida qasamyod bilan imzolashi lozim. 
Saylov kunida o`z doimiy yashash joyida bo`lmaydigan saylovchilarni ovoz
berishining yana bir usuli – ishonchli  vakil  orqali ovoz berishdir. Fransuz  Saylov
14 kodeksi   ishonchnoma   orqali   ovoz   berishi   mumkin   bo`lgan   shaxslar   doirasini
batafsil belgilagan, unga ko`ra xorijda bo`lgan, xizmat  safarida bo`lgan, saylovda
bevosita   qatnashishga   sog`lig`i   yo`l   qo`ymaydigan   va   boshqa   fuqarolar
ishonchnoma   orqali   ovoz   berishlari   mumkin.Umumiy   saylovlardagi   ovoz   berish
odatda bir kunda o`tkaziladi. 
O`zbekiston   Respublikasida   saylovlarda   ovoz   berish   jarayoni   saylov   kuni
ovoz   berish   binosi   uchastka   saylov   komissiyasi   a`zolarining   kamida   uchdan   ikki
qismi hozir bo`lganda ochiladi hamda saylov kuni soat 6 dan 20 gacha o`tkaziladi.
Ovoz   berish   vaqti   va   joyi   to`g`risida   uchastka   saylov   komissiyasi   saylovchilarni
kechi bilan saylovga o`n kun qolganida xabardor qiladi.
Saylov   komissiyasining   raisi   komissiya   a`zolari   hozirligida   saylov   qutisini
muhrlaydi,   saylov   byulletenlari   va   saylovchilarning   ro`yhatlarini   komissiya
a`zolari   o`rtasida   taqsimlaydi   hamda   saylov   boshlanganligini   e`lon   qiladi.
Saylovchi ovoz berish binosiga kelgach, uchastka saylov komissiyasining a`zosiga
o`z   shaxsini   tasdiqlovchi   xujjatni   ko`rsatadi   hamda   saylovchilar   ro`yhatiga   imzo
qo`yadi.   Shundan   keyin   unga   saylov   byulleteni   beriladi.   Saylov   byulleteni   ovoz
beruvchi   tomonidan   yashirin   ovoz   berish   kabinasida   to`ldiriladi.   Saylovda
saylovchi   o`zi   qarshi   ovoz   berayotgan   deputatlikka   nomzodlarning   saylov
byulletenidagi   familiyasini   o`chiradi   va   to`ldirilgan   saylov   byulletenini   saylov
qutisiga tashlaydi. Harbiy qismlarda, sanatoriylar dam olish uylarida, kasalxonalar
va   boshqa   statsionar   davolash   muassasalarida,   shuningdek   olis   va   borish   qiyin
bo`lgan   yerlardagi   fuqarolar   turgan   joylarda   tuzilgan   saylov   uchastkalarida,
basharti   ro`yhatga   kiritilgan   barcha   saylovchilar   ovoz   berib   bo`lgan   bo`lsa,
uchastka saylov komissiyasi istalgan vaqtda ovoz berish tugaganligini e`lon qilishi
mumkin. 
Saylov   natijalarini   aniqlash.   Berilgan   ovozlarni   hisoblash   avval   saylov
uchastkalarida   saylov   tugashi   bilan   darhol   boshlanadi.   Dastlab   har   bir   saylov
okrugida   berilgan   barcha   ovozlar   hisoblanadi,   so`ngra   byulletenlar   orasidan
haqiqiy   emas   deb   topilganlari   chiqarib   tashlanadi.   Odatda   qonunchilik   bilan
qanday   saylov   byulletenlari   haqiqiy   emas   deb   topilishi   mumkinligi   belgilangan
bo`ladi, shubhali  holatlar uchastka saylov  organining maxsus bayonnomasi  orqali
hal qilinadi. 
Saylov   uchkastkasida   hisoblab   chiqilgan   ovozlar   yuqori   turuvchi   saylov
organiga yuboriladi. Saylov natijalari saylov okrugi miqiyosida, tegishli holatlarda
hududiy va markaziy organlar miqyosida e`lon qilinadi.Turli mamlakatlarda bir xil
ovoz   berish   jarayoni   bo`lib,   unda   teng   miqdorda   saylovchilar   qatnashgan   bo`lsa
ham   saylov   natijalari   qo`llaniladigan   saylov   tizimiga   ko`ra   turlicha   bo`lishi
mumkin. 
Takroriy   shuningdek,   navbatdan   tashqari   va   alohida   bir   okruglarda   saylov
o`tkazilganda saylov jarayonining bir muncha soddalashtirilgan tartibi qo`llanilishi
mumkin. 
Respublikamizda   saylov   natijalari   quyidagi   tartibda   aniqlanadi,   ya`ni
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   Qonunchilik   palatasiga   deputatlar
saylovining   natijalarini   aniqlash   uchastka   saylov   komissiyalari   tomonidan   taqdim
etilgan   bayonnomalar   asosida   aniqlanadi.   Okrug   saylov   komissiyasi;   okrug
15 bo`yicha   saylovchilar   umumiy   sonini;   saylov   byulletenlari   va   varaqalari   olgan
saylovchilarning sonini;  ovoz berishda  ishtirok etgan saylovchilarning sonini;  har
bir deputatlikka nomzodni yoqlab va unga qarshi berilgan ovozlar sonini; haqiqiy
emas   deb   topilgan   saylov   byulletenlari   varaqlari   soni   aniqlanadi   va   Markaziy
saylov komissiyasiga belgilangan tartibda taqdim etiladi. O`z navbatida Markaziy
saylov   komissiyasi   okrug   saylov   komissiyalaridan   olingan   bayonnomalar   asosida
okrug   saylov   komissiyasi   singari   hisoblash   jarayonini   amalga   oshirgandan   so`ng,
ovoz   berishda   ishtirok   etgan   saylovchilar   yarmidan   ko`pining   ovozini   olgan
deputatlikka   nomzod   deputat   etib   saylangan   hisoblanadi.   Agar   saylovda
saylovchilar ro`yxatiga kiritilgan saylovchilarning o`ttiz uch foizidan kami ishtirok
etgan bo`lsa, saylov o`tmagan hisoblanadi. Xuddi mana shunday saylov natijalarini
aniqlash   qoidasi   O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentligiga   saylov   o`tkazishda
hamda   xalq   deputatlari   viloyat,   tuman   va   shahar   Kengashlariga   o`tkaziladigan
saylovlarda ham amalga oshiriladi.
Takroriy ovoz berish. O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga, Oliy Majlis
Qonunchilik   palatasi   va   xalq   deputatlari   viloyat,   tuman,   shahar   Kengashlari
deputatligiga   saylash   uchun   ikki   nafardan   ortiq   nomzod   qo`yilgan   bo`lsa   va
nomzodlardan   xech   biri   talab   qilingan   miqdordagi   ovozni   olmagan   bo`lsa
saylovchilarning   ovozini   eng   ko`p   olgan   ikki   nomzod   ishtirokida   takroriy   ovoz
berish o`tkaziladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga saylovlarda Markaziy
saylov   komissiyasi,   Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasi   va   xalq   deputatlari   viloyat,
tuman, shahar Qengashlari deputatligiga saylovlarda okrug komissiyasi tegishincha
viloyat,   tuman,   shahar   saylov   komissiyasi   mazkur   qaror   haqida   okrug
saylovchilarini xabardor qiladi. 
O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentligiga   takroriy   saylovlar   asosiy   saylov
o`tkazilgan   kundan   boshlab   bir   oy   ichida,   lekin   kamida   o`n   besh   kun   keyin
o`tkaziladi,   Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasi   va   xalq   deputatlari   viloyat,   tuman,
shahar   kengashlari   deputatligiga   takroriy   saylovlar   asosiy   saylov   kunidan   keyin
ikki hafta ichida o`tkaziladi. 
Takroriy   ovoz   berish   chog`ida   ovoz   berishda   qatnashgan   saylovchilarning
ovozini   boshqa   nomzodga   nisbatan   ko`p   olgan   Respublika   Prezidentligiga,   Oliy
Majlis Qonunchilik palatasi va xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlari
deputatligiga nomzod, takroriy ovoz berishda ro`yhatga kiritilgan saylovchilarning
yarmidan   ko`pi   qatnashgan   va   bu   nomzodni   yoqlab   berilgan   ovozlar   unga   qarshi
berilgan ovozlardan ortiq bo`lgan taqdirdagina saylangan hisoblanadi.
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   Senati   a`zoligiga   takroriy   ovoz
berish,   agar   ovoz   berish   chog`ida   belgilangan   miqdorda   Senat   a`zolari
saylanmagan   bo`lsa,   saylanmay   qolgan   miqdordagi   Senat   a`zoligi   uchun
ovozlarning   zarur   miqdorini   to`plamagan   nomzodlar   bo`yicha   davlat   hokimiyati
vakillik   organlarining   (xalq   deputatlari   viloyat,   tuman   va   shahar   kengashlari)
qo`shma majlislarining o`zida o`tkaziladi. 
Takroriy   saylovlar.   O`zbekiston   Respublikasi   qonunchiligiga   binoan
O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentligiga  takroriy saylovlar  saylov  o`tkazilmagan
yoki   haqiqiy   emas   deb   topilsa   yohud   agar   O`zbekiston   Respublikasi
Prezidentligiga   saylash   uchun   ikkitadan   ko`p   nomzod   qo`yilmagan   bo`lsa   va
16 ulardan   hech   biri   saylovchilarning   ovozini   zarur   miqdorda   olmagan   bo`lsa,
Markaziy saylov komissiyasi takroriy saylov tayinlaydi. Bunda komissiya saylovni
yangi   tarkibdagi   okrug   va   uchastka   saylov   komissiyalari   o`tkazishi   zarurligi
to`g`risida   qaror   qabul   qilishi   mumkin.   Ovoz   berish   asosiy   saylov   o`tkazilgan
saylov   uchastkalarida   va   saylovchilarning   avval   tuzilgan   ro`yhatlari   bo`yicha
o`tkaziladi. 
Komissiyalar   tuzish,   O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentligiga   nomzodlar
ko`rsatish va ularni ro`yhatga olish, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini
takror   o`tkazish   bilan   bog`liq   boshqa   chora-tadbirlar   «O`zbekiston   Respublikasi
Prezidenti saylovi to`g`rsida”gi qonunda belgilangan tartibda amalga oshiriladi. 
Takroriy   saylov   asosiy   saylov   o`tkazilganidan   keyin   qirq   kun   ichida
o`tkaziladi. 
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   Senati   a`zolarining   takroriy
saylovi quyidagi hollarda o`tkaziladi: 
A) Agar saylov haqiqiy emas deb topilgan bo`lsa;
B) Agar takroriy ovoz berish natijasida belgilangan miqdorda Senat a`zolari
saylanmagan bo`lsa.
Ikkinchi   holatda   nazarda   tutilgan   vaziyatlarda   takroriy   saylov   saylanmay
qolgan   miqdordagi   Senat   a`zoligi   uchun   o`tkaziladi.   Senat   a`zolarining   takroriy
saylovi   Senatga   o`tkazilgan   asosiy   saylovdan   keyin   ko`pi   bilan   o`n   besh   kunlik
muddat ichida o`tkaziladi. 
Saylanmay   qolgan   miqdordagi   Senat   a`zoligiga   nomzodlar   ko`rsatish   va
takroriy saylov o`tkazish qonunchilik bilan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. 
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   Qonunchilik   palatasi   va   xalq
deputatlari   viloyat,   tuman   va   shahar   Kengashlariga   takroriy   saylovlar   quyidagi
hollarda o`tkaziladi:
A)   Basharti,   saylov   okrugi   bo`yicha   saylov   o`tmagan   yohud   emas   deb
topilgan bo`lsa;
B)   Agar   takroriy   ovoz   berish   saylangan   deputatni   aniqlash   imkonini
bermagan bo`lsa;
V)   Agar   saylov   okrugi   bo`yicha   deputatlikka   ko`pi   bilan   ikki   nomzod
ovozga qo`yilgan bo`lsa va ulardan birortasi ham saylanmagan bo`lsa. 
Takroriy   saylov   tegishincha   Markaziy,   viloyat,   tuman   va   shahar   saylov
komissiyasining   topshirig`iga   binoan   okrug   saylov   komissiyasi   tomonidan
o`tkaziladi.   Bunda   tegishli   saylov   komissiyasi   takroriy   saylov   yangi   tarkibdagi
okrug va  uchastka saylov  komissiyalari  tomonidan o`tkazilishi  to`g`risidagi  qaror
qabul   qilinishi   mumkin.   Ovoz   berish   asosiy   saylov   o`tkazish   uchun   tuzilgan
avvalgi saylov uchastkalarida va saylovchilar ro`yhatlari bo`yicha o`tkaziladi. 
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   Qonunchilik   palatasi   va   xalq
deputatlari viloyat, tuman, shahar  Kengashlari  deputatligiga takroriy saylov kechi
bilan bir oylik muddat ichida o`tkaziladi. 
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov deputatlikka nomzodlarga
qo`yiladigan  talablar  haqida   to`xtab,  quyidagilarni   ta`kidlaydi:  ”Deputat   bo`lishni
istagan odam, avvalo, halol-pokligi, ma`naviy yetukligi, teran bilimi, qobiliyati, el-
17 yurt   manfaatini   shaxsiy   manfaatidan   ustun   qo`yish   kabi   xususiyatlari   bilangina
saylovchilarning ishonchiga sazovor bo`lishi mumkin”.
Siyosiy partiyalar faqat o`z partiyasi a`zolarigina emas, balki partiyasizlarni
ham   deputatlikka   nomzod   etib   ko`rsatishlari   mumkin.   Quyidagilar   Oliy   Majlis
Qonunchilik palatasi deputatligiga nomzod etib ro`yxatga olinmaydilar:
Qasddan sodir etilgan jinoyat uchun ilgari sudlangan fuqarolar.
Saylov   tayinlangan   kunga   qadar   besh   yil   mobaynida   O`zbekiston
Respublikasi hududida doimiy yashamagan fuqarolar.
O`zbekiston  Respublikasi  Qurolli  Kuchlarining harbiy xizmatchilari, Milliy
xavfsizlik   xizmati,   Ichki   ishlar   vazirligi   va   boshqa   harbiylashtirilgan
bo`linmalarning xodimlari.
Diniy tashkilotlar va birlashmalarning professional xizmatchilari.
Hukumat   a`zolari,   sudyalar,   bosh   prokuror   va   prokuratura   organlarining
mansabdor   shaxslari,   vazirliklar,   idoralar   rahbarlari   va   ularning   o`rinbosarlari,
hokimiyat   ijroiya   organlarining   mansabdor   shaxslari   (viloyatlar,   tumanlar   va
shaharlarning   hokimlaridan   tashqari)   deputat   etib   saylangudek   bo`lsalar,   egallab
turgan   lavozimlaridan   bo`shash   to`g`risida   ariza   berganlari   taqdirdagina   Oliy
Majlis deputatligiga nomzod etib ro`yxatga olinadilar. 
Deputatlikka nomzodlarni ro`yxatga olish saylovga o`ttiz besh kun qolganda
to`xtatiladi.   Deputatlikka   nomzodlar   Markaziy   saylov   komissiyasi   ro`yxatga
olganidan   keyin   besh   kun   ichida   deputatlikka   nomzod   to`g`risidagi   ma`lumot
okrug   saylov   komissiyasi   tomonidan   mahalliy   matbuotda   e`lon   qilinadi.
Deputatlikka   nomzodlar   ko`rsatish,   nomzodni   keng   muhokama   qilish   saylov   oldi
muhim   bosqichi   hisoblanadi.   Deputatlikka   nomzodlar   Markaziy   saylov
komissiyasi  tomonidan ro`yxatga olingan kundan boshlab saylov oldi tashviqotlar
boshlanadi.
Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasi   deputatligiga   nomzod   beshtagacha
ishonchli vakilga ega bo`lishi mumkin. Mahalliy vakillik organlariga deputatlikka
nomzodlar   uchtagacha   ishonchli   vakilga   ega   bo`lishi   mumkin.   Ishonchli   vakillar
nomzod   deputat   etib   saylanishi   uchun   tashviqot   ishlari   olib   boradilar.   Ishonchli
vakillarni deputatlikka nomzodlarning o`zi tanlaydi va ularni ro`yxatga olish uchun
tegishli okrug saylov komissiyasiga taqdim qiladi. 
O`zbekiston   Respublikasida   hokimiyat   vakillik   organlariga   saylovchilar
ro`yxatini   uchastka   saylov   komissiyalari   tuzadilar   va   uni   har   bir   uchastkada
tegishli uchastka saylov komissiyasining raisi va kotibi imzolaydi.
Saylovchi   faqat   bitta   saylovchilar   ro`yxatiga   kiritilishi   mumkin.   Uchastka
saylov komissiyasi  saylovchilar ro`yxatlarini tuzish ishiga jamoatchilik vakillarini
jalb qilish asosida ish olib boradilar.
Saylov   kunigacha   yoki   saylov   o`tkazilayotgan   kunda   18   yoshga   to`lgan
barcha fuqarolar saylovchilar ro`yxatiga kiritiladi.
O`zbekiston   Respublikasining   xorijiy   davlatlardagi   vakolatxonalari
huzurida,   sanatoriylar,   kasalxonalarda,   invalidlar   uylarida,   dam   olish   uylarida   va
boshqa   davolash   muassasalarida   tuzilgan   saylov   uchastkalari   bo`yicha
saylovchilarning   ro`yxatlari   mazkur   muassasalar   rahbarlarining   taqdim   etilgan
ma`lumotlari asosida tuziladi.
18 Harbiy   qismlarda   saylovchilar   ro`yxatlari   harbiy   qismlarning   komandirlari
taqdim etgan ma`lumotlar asosida tuziladi.
Saylovchilar ro`yxatida har bir saylovchining familiyasi, ismi, otasining ismi
tug`ilgan   yili   va   turar   joyi   ko`rsatiladi.   Saylovchilar   ro`yxati   saylovga   15   kun
qolganda   saylov   uchastka   hududida   hamma   tanishishi   uchun   taqdim   qilinadi.
Saylovchilar   ro`yxatidan   tushib   qoldirilgan   saylovchilar   uchastka   saylov
komissiyasiga arz qilishi mumkin. Uchastka saylov komissiyasi yigirma to`rt soat
ichida   uni   ko`rib   chiqib   saylovchilar   ro`yxatiga   kiritadi.   Uchastka   saylov
komissiyalari   ro`yxatlar   bilan   tanishiladigan   joyni   va   vaqtni   saylovchilarga   xabar
qiladi.   Agar   saylov   komissiyasi   noto`g`ri   qaror   qabul   qilsa,   bu   holda   saylovchi
saylov   komissiyasi   qarori   ustidan   qonunda   ko`rsatilgan   tartibda   sudga   shikoyat
qilishi mumkin. 
Saylov   byulletenlari   saylovga   kamida   uch   kun   qolganda   yetkazib   beriladi.
Saylov   byulletenlari   uchastka   saylov   komissiyalariga   qat`iy   hisob   bilan   beriladi.
Saylov   byulletenlari   davlat   tilida,   shuningdek   okrug   saylov   komissiyasining
qaroriga   binoan   saylov   okrugi   aholisining   ko`pchiligi   muomala   qiladigan   tillarda
nashr etiladi.
Saylov to`g`risidagi qonunlarga binoan saylov kuni ovoz berish ertalab soat
6.00 dan kechqurun 20.00 gacha o`tkaziladi. Ovoz berish odatda maxsus ajratilgan
binoda   o`tkaziladi.   Shuning   uchun   ovoz   beradigan   joylarni   jihozlab   qo`yiladi,
saylov byulletenlari beriladigan joy belgilanadi va saylov qutilari o`rnatiladi. 
Saylov   qutilari   shunday   o`rnatiladiki,   ovoz   beruvchilar   uning   oldiga   borish
uchun   yashirin   ovoz   beradigan   kabina   yoki   xonalar   orqali   o`tadilar.   Ovoz   berish
kabinalari   yoki   xonalarining   nechta   bo`lishi   saylov   uchastkalaridagi
saylovchilarning soniga qarab belgilanadi. Saylovchi ovoz berish binosiga kelgach,
uchastka   saylov   komissiyasining   a`zosiga   o`z   shaxsini   tasdiqlovchi   hujjatni
ko`rsatadi   hamda   saylovchilar   ro`yxatiga   imzo   qo`yadi.   Shundan   keyin   unga
saylov   byulleteni   beriladi.   Agarda   saylovchi   bir   sababga   ko`ra   saylovchilar
ro`yxatiga familiyasi kirmay qolgan bo`lsa uning shaxsi, fuqaroligi va turar joyini
tasdiqlovchi hujjatga asosan saylovchilar ro`yxati ilovasiga kiritiladi. Ovoz berish
vaqtida   saylovchi   qarshi   ovoz   berayotgan   nomzodlarning   saylov   byulletenidagi
familiyalarini o`chiradi.
Saylov   kuni   ovoz   berish   binosi   uchastka   saylov   komissiyasi   a`zolarining
kamida   uchdan   ikki   qismi   hozir   bo`lgandagina   ochiladi.   Uchastka   saylov
komissiyasi   saylov   kunidan   oldin   saylov   kunini   o`tkazish   uchun   tashkiliy
vazifalarni   ko`rib   chiqadi   va   har   bir   saylov   komissiyasi   a`zosi   qanday   ishlarni
bajarishi   kerak,   ariza   va   shikoyatlarni   qabul   qilish   tartibi,   tegishli   ma`lumotlarni
kim   tayyorlaydi   kabi   vazifalar   oldindan   belgilab   olinadi   va   javobgar   a`zolar
aniqlanadi.   Uchastka   saylov   komissiyasining   raisi   soat   20.00-da   ovoz   berish
tamom   bo`lganligini   e`lon   qiladi.   Ovoz   berish   tugagach,   saylov   qutilarini
ochishdan   oldin   uchastka   saylov   komissiyasining   a`zolari   ishtirokida   saylov
varaqalari solingan yopiq konvertlar qutilarga tashlanadi, foydalanilmagan barcha
saylov   byulletenlari   uchastka   saylov   komissiyasi   tomonidan   sanab   chiqiladi   va
bekor   qilinadi.   Uchastka   saylov   komissiyasi   shu   uchastkada   ovozga   qo`yilgan
barcha   saylov   uchastkasi   bo`yicha   saylov   natijalarini   alohida-alohida
19 bayonomasiga   yozadi.   Okrug   saylov   komissiyasi   uchastka   saylov   komissiyalari
yuborgan   saylov   bayonotiga   asosan   okrug   bo`yicha   berilgan   ovozlarni   hisoblab
chiqadi.   Deputatlikka   nomzod   okrugdagi   barcha   saylovchilar   ovozlarining
yarmidan ko`prog`ini olgan taqdirdagina saylangan deb hisoblanadi. 
Okrug   saylov   komissiyasi   hokimiyat   vakillik   organi   deputati   qilib
saylanganlik to`g`risidagi  guvohnoma beradi. Markaziy saylov komissiyasi  okrug
saylov komissiyalaridan olingan bayonlar asosida va saylov to`g`risidagi qonunlar
asosida quyidagi vazifalarni amalga oshiradi:
Respublika bo`yicha saylovchilarning umumiy sonini;
Saylov byulletenlari va varaqalari olgan saylovchilarning sonini;
Ovoz berishda ishtirok etgan saylovchilarning sonini;
Har   bir  deputatlikka  nomzodni  yoqlab  va   unga  qarshi   berilgan   ovozlarning
sonini;
Deputatlikka   nomzodlar   ko`rsatilgan   har   bir   siyosiy   partiyani   yoqlab
berilgan ovozlarning umumiy sonini;
Haqiqiy   emas   deb   topilgan   saylov   byulletenlari   va   varaqalari   sonini
aniqlaydi.
Ovoz   berishda   ishtirok   etgan   saylovchilarning   yarmidan   ko`pining   ovozini
olgan   Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasi   deputatligiga   nomzod   saylangan   deb
hisoblanadi. Agar saylovchilarning ro`yxatiga kiritilgan saylovchilarning yarmidan
kami saylovda ishtirok etgan bo`lsa, saylov o`tmagan deb hisoblanadi.
Agar   saylov   okrugi   bo`yicha   ikkitadan   ortiq   nomzod   ovozga   qo`yilgan
bo`lsa   va   ulardan   birontasi   ham   ko`pchilik   ovozni   ololmasa,   ya`ni   deputat   bo`lib
saylanmay   qolsa,   okrug   saylov   komissiya   eng   ko`p   ovoz   olgan   ikki   nafar
nomzodni   okrugda   takroriy   ovozga   qo`yishni   o`tkazish   to`g`risida   qaror   qabul
qiladi.   Bu   qaror   Markaziy   saylov   komissiyasiga   yuboriladi.   Markaziy   saylov
komissiyasining qarori asosida ikki hafta ichida takroriy ovoz berish o`tkaziladi.
Saylov   okrugi   xalq   deputatligiga   ko`pi   bilan   ikkita   nomzod   ovozga
qo`yilgan   bo`lsa   va   ulardan   birontasi   ham   belgilangan   miqdorda   ovoz   ololmay
saylanmagan   bo`lsa   yoki   saylov   okrugi   bo`yicha   ovoz   berishga   umumiy
saylovchilarning   yarmidan   ozi   qatnashganligi   uchun   shu   okrugda   saylov
bo`lmagan   deb   hisoblansa   yohud   saylov   haqiqiy   emas   deb   topilsa,   Markaziy
saylov   komissiyasi   tegishli   okrug   saylov   komissiyasiga   shu   okrugda   takroriy
saylov o`tkazishni topshiradi. 
O`zbekiston   Respublikasi   hokimiyat   vakillik   organiga   saylangan   ayrim
deputatlarning   vakolatlarini   haqiqiy   emas   deb   topilgan   taqdirda,   saylovchilar
tomonidan   deputat   chaqirib   olinganda   va   boshqa   sabablarga   ko`ra   deputatlik
vakolatlari muddatidan oldin to`xtatilgan hollarda tegishli saylov okruglarida yangi
saylov   o`tkaziladi.   Xalq   deputati   o`rni   bo`shab   qolganda   uning   o`rniga   saylov
Markaziy   saylov   komissiyasi   tomonidan   saylov   kunidan   kamida   bir   oy   oldin
belgilanadi   va   saylov   to`g`risida   qonunlar   talablari   asosida   saylov   o`tkaziladi.
Okrug   saylov   komissiyasi   bo`shab   qolgan   deputatlar   o`rniga   saylov   o`tkazishda
okrug   saylov   komissiyalari   saylov   kuniga   yigirma   besh   kun   qolganida   tuziladi.
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   va   xalq   deputatlari   mahalliy
Kengashlarining   vakolat   muddati   bir   xil   -   besh   yil   bo`lganligi   uchun   deputatlik
20 o`rni vakillik organining vakolat muddati tugashiga olti oydan kam vaqt qolganda
bo`shab   qolsa,   yangi   deputat   saylovi   o`tkazilmaydi.   Okrug   saylov   komissiyalari
saylov   bo`lib   o`tgandan   keyin   deputat   bo`lib   saylangan   deputat   to`g`risida
Markaziy   saylov   komissiyasiga   bayonot   beradi.   Markaziy   saylov   komissiyasi
bayonotni   olgandan   keyin   saylangan   deputatlarni   ro`yxatga   oladi,   bu   haqda
deputatni   xabardor   qiladi   va   Markaziy   saylov   komissiyasi   o`n   kun   ichida
saylangan deputatlar to`g`risida e`lon qiladi. O`zbekiston Respublikasi mustaqilligi
davrida  ikki  marotaba vakillik organlariga saylovlar  o`tkazildi,  har  qanday  davlat
o`z   erkini,   huquqini   qo`lga   kiritar   ekan,   unda   davlat   hokimiyatini   amalga
oshirilishi   vaqt   o`tgan   sari   rivojlanib   takomillashib   boradi   hamda   yangi
islohotlarga talab va ehtiyojlar ortadi. 
21 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
RAHBARIY ADABIYOTLAR:
1.   Mirziyoyev   Sh.M.   Milliy   taraqqiyot   yo limizni   qat iyatʻ ʼ   bilan   davom   ettirib ,
yangi bosqichga ko taramiz. T. 1. - Toshkent: O zbekiston.. 2017.	
ʻ ʻ
2. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz. - Toshkent: O zbekiston. 2017.	
ʻ
3. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson ma nfaatlarini ta minlash – yurt	
ʼ ʼ
taraqqiyoti   va   xalq   farovonligining   garovi.   O zbekiston   Respublikasi	
ʻ
Konstitutsiyasi   qabul   qilinganining   24   yiligiga   bag ishlangan   tantanali	
ʻ
marosimidagi ma ruzasi. - Toshkent: O zbekiston. 2017.	
ʼ ʻ
4.   Mirziyoyev   Sh.M.   Erkin   va   farovon,   demokratik   O zbekiston   davlatini	
ʻ
birgalikda barpo etamiz. - Toshkent: O zbekiston. 	
ʻ 2017.
ASOSIY ADABIYOTLAR
1. O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi T.2021y 
2. “O‘zbekiston   respublikasi   oliy   majlisiga   saylov   to‘g‘risida”gi   o‘zbekiston
respublikasi qonuniga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish haqida
3. Saylov   qonunchiligi   takomillashtirilishi   munosabati   bilan   o‘zbekiston
respublikasining   ayrim   qonun   hujjatlariga   o‘zgartish   va   qo‘shimchalar   kiritish
to‘g‘risida  o‘zbekiston respublikasining qonuni, 08.02.2021 yildagi o‘rq-670-son
Internet nashrlari
1. https://www.namangan.uz/uz/yangiliklar-2/313-saylov-demokratiyaning-   
muhim-shakli
2. https://library-tsul.uz/category/saylov-qonunchiligi/   
3. http://uzbekistan-geneva.ch/brayl-shriftli-saylov-byulletenlari.html   
4. https://xs.uz/uz/post/sajlov-2021-mobil-ilovasi-yaratildi-barcha-malumot-   
endi-doim-yoningizda
22

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SAYLOV TIZIMI REJA: 1.Saylov huquqi tushunchasi va uning konstitutsiyaviy kafolatlanishi 2. Saylov tizimi tushunchasi va asosiy prinsiplari 3. Saylovlar va ularni o`tkazish tartibi 1

Saylov huquqi tushunchasi va uning konstitutsiyaviy kafolatlanishi O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining eng muhim siyosiy huquqlaridan biri davlat vakillik organlariga saylash va saylanish huquqidir (Konstitutsiyaning 117-moddasi). Fuqarolar ushbu huquq orqali davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o`z vakillari orqali davlatning eng muhim siyosiy masalalarini muhokama qilish va hal etishda faol ishtirok etadilar (Konstitutsiyaning 32-moddasi). Saylov tushunchasi vakillik organni ovoz berish yo`li bilan tashkil toptirish tartibidir. Vakillik organlarini saylash jarayonida vujudga keladigan munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar saylov huquqi deb ataladi. Saylov huquqi O`zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy huquqining muhim institutidir. Saylov huquqi tushunchasining yana bir ma`nosi ham bor. Bu tushuncha fuqaroning saylovdagi ishtiroki, vakillik organlariga saylash va saylanish kabi subyektiv huquqini ta`riflab berish uchun ishlatiladi. Bu borada aktiv saylov huquqi bilan passiv saylov huquqini bir-biridan farq qilish kerak. Aktiv saylov huquqi fuqaroning saylash, vakillik organlarini saylashda bevosita qatnashish huquqini bildiradi. Passiv saylov huquqi –saylanish huquqidir. Professor A.Saidov ta`kidlashicha "Saylov huquqi" tushunchasi va iborasi ikki ma`noda ishlatiladi deb izohlaydi. Birinchisi, bu saylov huquqi saylov qo`yiladigan davlat organlarini shakllantirishni tartibga soluvchi huquqiy me`yorlar tizimidir. Saylov huquqining manbalari Konstitutsiya, davlatning oliy va mahalliy vakillik organlariga saylovlar haqidagi qonunlardir. Ikkinchisi, bu saylov huquqi fuqarolarning saylab qo`yiladigan organlarini tuzishda qatnashish, ya`ni unga o`zlarining saylanish (passiv saylov huquqi) va ularning tarkibini saylash (faol saylov huquqi) huquqlaridir." Davlat organlari o`zining tuzilish tartibi jihatidan turli xususiyatlarga egadir. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq davlatning ba`zi organlari saylanadi, boshqalari tuziladi. Davlat hokimiyati organlariga o`tkaziladigan saylovlar demokratik asosda o`tkaziladi. O`zbekistonda ildiz otib borayotgan demokratiya jahonda tan olingan demokratik an`analarni o`zida mujassamlashtiradi. Bu demokratiya hech qanday milliy, irqiy va boshqa cheklashlarni bilmaydi. Shu bilan birga, davlat organlarini saylash va tuzish tartibi ularning har qaysisining o`ziga xos xususiyatlariga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi davlat vakillik organlariga saylovlar O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, "O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to`g`risida"gi, "O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to`g`risida"gi, "Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylov to`g`risida"gi va "O`zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi to`g`risida"gi qonunlar tashkil qilinadi va o`tkaziladi. Davlatdagi eng muhim masalalarning fuqarolar xohish-irodasi bilan hal etilishi demokratiyaning yaqqol namoyon bo`lishidir. Davlat hokimiyatini shakllantirishda saylovlar va demokratik tamoyillar muhim ahamiyatga ega. O`zbekistonda eng muhim masalalarning asosan referendum yo`li bilan hal etilishi 2

bevosita demokratiya namunasidir. Shuni ham ta`kidlab o`tish kerakki, O`zbekistonda barcha davlat organlarini demokratik asoslarda tuzish tartibi va chinakam xalqchilligi bilan ham ajralib turadi. Xalqchillik shu narsada o`z ifodasini topadiki, butun davlat apparatining negizini tashkil etgan davlat organlari uning xalq deputatlari bevosita saylovchilar tomonidan umumiy saylov yo`li bilan saylanadilar. O`zbekistonda saylovlar ochiqligi, oshkoraligi saylov tizimining eng muhim tamoyillaridan bo`lib hisoblanadi. Vakillik organlarining umumiy saylov yo`li bilan tashkil etilishi alohida va ko`p qirrali ahamiyatga ega. Umumxalq saylovlar davlat hokimiyatini amalga oshirishda fuqarolar ishtirokining eng muhim shakllaridan biridir. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XXIII bobida fuqarolarning saylov huquqi kafolatlanishi alohida mustahkamlangan. Konstitutsiyaning 117- moddasida shunday deyiladi: "O`zbekiston Respublikasining fuqarolari vakillik organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar .Har bir saylovchi bir ovozga ega. O`z xohish-irodasini bildirish tengligi va erkinligi qonun bilan kafolatlanadi. O`zbekiston Respublikasida Prezident saylovi, hokimiyatning vakillik organlari saylovi umumiy, teng, to`g`ridan-to`g`ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo`li bilan o`tkaziladi. O`zbekiston Respublikasining 18 yoshga to`lgan fuqarolari saylash huquqiga egadirlar. Sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotganlar saylanishi mumkin emas va saylovda qatnashmaydilar. Boshqa har qanday hollarda fuqarolarning saylov huquqlarini to`g`ridan-to`g`ri yoki bilvosita cheklashga yo`l qo`yilmaydi. Saylov o`tkazish tartibi qonun bilan belgilanadi." Saylov tizimi tushunchasi va asosiy prinsiplari Saylovlar fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishga faol jalb qilishning eng muhim shakllaridan biridir. O`zbekistonda saylov tizimi va saylov huquqi chinakam demokratik prinsiplarga asoslangan bo`lib, prinsiplar O`zbekiston fuqarolarining davlat suverenitetini to`liq amalga oshirishni ta`minlaydi. Davlatda vakillik organlarini shakllantirish yuzasidan mavjud bo`lgan va fuqarolarni saylovga jalb etish, saylovni tashkil qilish va deputatning saylovchilar bilan o`zaro munosabatlarini belgilaydigan tartibi saylash tizimi deyiladi. Saylov tizimi tushunchasi – davlatning demokratik yoki demokratik emasligini ko`rsatuvchi asosiy omildir. Professor A.Saidov "Saylov tizimi tushunchasi" bu fuqarolik jamiyatida davlatning vakillik organlarini saylash yo`li bilan yuzaga keluvchi davlat jamoat munosabatlari tizimidirdeb fikr bildiradi. Saylov tizimining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: Birinchisi: umumiy saylov huquqi prinsipi. Bu prinsip shundan iboratki, O`zbekistonning 18 yoshga to`lgan barcha fuqarolari saylash huquqiga egadirlar, aqldan ozganligi qonunda belgilangan tartibda aniqlangan fuqarolar bundan mustasnodir. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga o`ttiz besh yoshdan kichik bo`lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita saylovgacha kamida o`n 3

yil O`zbekiston hududida muqim yashagan O`zbekiston fuqarosi saylanishi mumkin. O`zbekistonning 25 yoshga to`lgan fuqarosi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatligiga saylanishi mumkin. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga deputatlar saylovi umumiydir. Saylov kunigacha 21 yoshga to`lgan O`zbekiston fuqarolari saylanish huquqiga egadirlar. Saylovda qatnashish uchun yosh senzidan boshqa cheklovchi senzlarning yo`qligi saylov huquqining chinakam va real umumiyligini ko`rsatadi. Bu huquq demokratiyaning eng muhim prinsiplariga - xalq suverenitetiga, O`zbekiston fuqarolarining huquqiy jihatdan tengligiga asoslanadi. Aqldan ozganligi qonunda belgilangan tartibda aniqlangan shaxslarning mustasno qilinganligi tamomila tabiiy va qonuniyatli bir holdir. Buning boisi shuki, bunday shaxslar o`z hatti-harakatlari to`g`risida o`zlariga hisob berolmaydilar va saylovda qatnashish huquqidan ongli ravishda foydalana olmaydilar. O`zbekistonda saylovda qatnashish uchun yosh darajasi oqilona kamaytirilib, 18 yosh qilib belgilangan. Saylovda qatnashish uchun boshqa senzlar yo`qligi O`zbekistonda keng xalq ommasi saylovlarda faol qatnashish imkoniyatiga egadir. Masalan, 1999 yil 5 dekabrda Oliy Majlisga o`tkazilgan saylov vaqtida saylovchilarning 95,03 foizi ovoz berishda ishtirok etdi. 2004 yilning 26 dekabrida mamlakatimizda ilk bor O`zbekiston Respublikasining ikki palatali parlamenti – Oliy Majlisning Qonunchilik palatasiga saylovlar bo`lib o`tdi. Mazkur saylovlarda yuqoridagi partiyalar O`zlarining deputatlikka qo`ygan nomzodlari uchun kurash olib boradilar. Umumiy saylov huquqi O`zbekistonning barcha fuqarolariga nisbatan joriy etiladi. Fuqaroligi bo`lmagan shaxslar va O`zbekiston hududida yashovchi ajnabiylar saylovda qatnashish va vakillik organlariga saylanish huquqiga ega emas. Umumiy saylov huquqi O`zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlardagi vakolatxonalarida, kasalxonalarda, tug`ruqxonalarda, sanatoriylarda va boshqa shifoxonalarda, kemalarda, yirik temir yo`l stansiyalarida, aeroportlarda va shu singarilarda saylov uchastkalarini tashkil etish yo`li bilan ham ta`minlanadi. Tegishli organlar saylov uchastkalarini tuzish va ovoz beriladigan joylarni belgilash vaqtida saylovchilar uchun eng ko`p qulaylik vujudga keltirish zarurligini ko`zda tutadi. Saylov dam olish kuni o`tkaziladi. Xalq deputatlariga saylov bilan bog`liq xarajatlar davlat hisobidan bo`lib, bu qoida saylov to`g`risidagi qonunlarda mustahkamlab berilgan. Saylov o`tkazish uchun eng yaxshi jamoat binosi ajratib beriladi. Fuqarolarning o`z saylov huquqini amalga oshirishiga hech narsa xalaqit bera olmaydi. Qonunda fuqarolarning saylov huquqlarini buzganlikda aybdor shaxslarni javobgarlikka tortilishi nazarda tutilgan. Umumiy saylov huquqining keng kafolatlanganligi fuqarolarning ovoz berishda deyarli yoppasiga ishtirok etishlarini ta`minlaydi. Ikkinchisi: teng saylov prinsipi. Saylov tizimining demokratik mohiyati saylovning umumiy bo`lishida, ya`ni barcha fuqarolarning saylovda ishtirok 4

etishidagina emas, shuningdek saylovning teng bo`lishida hamdir. Umumiy va teng saylov prinsiplari o`zaro chambarchas bog`liq bo`lib, bir-birini to`ldiradi. Umumiy saylov bo`lmasa, teng saylov ham bo`lishi mumkin emas. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasining 117-moddasida hamda “Oliy Majlisga saylov to`g`risida”gi qonunida “Har bir fuqaro – saylovchi bir ovozga ega. O`zbekiston Respublikasi fuqarolari ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy mavqei, irqi va milliy mansubligi, jinsi, ma`lumoti, tili, dinga munosabati, mashg`ulotining turi va xususiyatidan qat`i nazar teng saylov huquqiga egadirlar”, deb belgilangan. Saylov huquqining tengligi, saylovchi faqat bitta saylovchilar ro`yxatiga kiritilishi va ovoz berishi bilan ta`minlanadi. Uchinchisi: to`g`ridan-to`g`ri saylov prinsipi. O`zbekiston Respublikasida saylov umumiy va teng bo`libgina qolmay, shu bilan birga to`g`ridan-to`g`ri hamdir, ya`ni vakillik organlarga deputatlar to`g`ridan-to`g`ri saylanadi, xalq deputatlarining barcha vakillik organlarga fuqarolar bevosita saylaydilar. To`g`ridan-to`g`ri saylov to`g`ridan-to`g`ri bo`lmagan saylovdan shu bilan farq qiladiki, birinchi holda deputat saylovchilar tomonidan bevosita xohish-irodalarini erkin ifoda etishlari yo`li bilan saylanadi. To`g`ridan-to`g`ri saylovlarning joriy etilishi saylovchilarning deputat bilan bevosita aloqasini kuchaytiradi. To`g`ridan-to`g`ri saylov ko`p bosqichli saylovdan shu bilan farq qiladiki, bunda saylovchilar o`z deputatini yaqin biladilar, undan hisob berib turishini talab qila oladilar. To`rtinchisi: yashirin ovoz berish prinsipi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 117-moddasida O`zbekiston Respublikasida Prezident saylovi, hokimiyatning vakillik organlariga saylovlar yashirin ovoz berish yo`li bilan o`tkaziladi. Saylovchilarning saylovlarda yashirin ovoz berishlari demokratiyani amalga oshirish shakllaridan biridir. Zero, bunday ovoz berishda huquqlar o`z xohish- istaklarini erkin ifoda etish imkoniyatiga ega bo`ladilar. Konstitutsiyada saylov huquqining prinsiplarining mustahkamlanishi O`zbekiston Respublikasida saylovchilar uchun barcha imkoniyatlarning yaratilganligi, ularning saylovlarda qatnashish huquqlari hech qanday senzlar bilan cheklanmaganligi va fuqarolarning davlatni idora etishda aktivligi oshganligining yaqqol namunasidir. Saylovlar va ularni o`tkazish tartibi 2002 yil 27 yanvarda bo`lib o`tgan referendum natijasida O`zbekiston Respublikasining davlat hokimiyatini amalga oshirilishida muhim o`zgarishlar yuz berdi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining II-chaqiriq, sakkizinchi sessiyasida, "Referendum yakunlari hamda davlat hokimlari tashkil etilishining asosiy prinsiplari to`g`risida"gi Konstitutsiyaviy Qonuni qabul qilindi. Bu esa yuqorida ko`rsatib o`tilganidek, O`zbekiston hayotida davlat boshqaruvini amalga oshirilish borasida tub islohotlarni boshlab berdi. Davlat hokimiyati organlarini shakllantirish tartibi jamiyat a`zolarining diqqat e`tiborida, bo`lib hozirgi kunda ham har doimgidan ko`ra ham ko`proq e`tiborni o`ziga jalb etmoqda. 5