logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. OPERATSION TIZIMLAR

OPERATSION TIZIMLAR

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

290.279296875 KB
Ko'chirib olish
MUNDA RIJA KIRISH ..................................................................................................................... 2 1.1. OTning rivojlanish tarixi. ................................................................................ 3 1.2. OTlar arxitekturasi xususiyatlari. ................................................................... 6 Operatsion Tizim Arxitekturasi ............................................................................. 6 1.3. Xotirani himoya qilish usullari. ...................................................................... 8 Segmentatsiya .................................................................................................... 8 Varaqlangan virtual xotira ................................................................................. 8 1.4. Fayl tizimini tashkil etish xususiyatlari. ......................................................... 9 1.5. Ma'lumotlarni arxivlash. ............................................................................... 12 1.6. Tarmoqqa ulanishni tashkil qilishda OT uchun diagnostika dasturlari. ....... 16 1.7. Virtual mashina. ........................................................................................... 20 Virtual mashina nima? .......................................................................................... 20 Virtual mashinadan foydalanishning har kuni sabablari ................................. 20 XULOSA ............................................................................................................. 21 FOYDALANINGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI. ....................................... 22 INTERNET RESURSLARI ................................................................................ 22 K I R IS H Operatsion tizimlar nazariyasi asoslari, kompyuter tizimlarining ishga tushirilishi, muvofiqlashishi, boshqarilishi va yomonlashtiruvchilarga qarshi qo'llanishini tushunishga asoslanadi. Bu nazariya, operatsion tizimlarning ishlashi va kompyuter tizimining umumiy jarayonida ahamiyatli bo'lgan asosiy masalalarni o'rganishni o'z ichiga oladi. Operatsion tizimlar nazariyasi asoslari quyidagilarni o'z ichiga oladi: 1. Oliy darajadagi ko'rsatkichlarni amalga oshirish: Operatsion tizimlar xavfsizlik, to'siqnesslik va ishonchli ishlashni ta'minlash uchun turli xavfsizlik ko'rsatkichlarini qo'llab-quvvatlaydi. Shuningdek, operatsion tizimlar yuqori darajadagi to'siqnesslik ko'rsatkichlarini ham ta'minlaydi. 2. Yagona interfeys: Operatsion tizimlarning interfeysi barcha foydalanuvchilar uchun yagona bo'ladi. Bu interfeys orqali foydalanuvchilar kompyuterda o'tkaziladigan har qanday amallarni bajarishlari mumkin bo'ladi. 3. Boshqaruvchi vositalarning juda ko'plikka qo'llanishini ta'minlash: Operatsion tizimlar kompyuter tizimini boshqarish uchun juda ko'p vositalarni qo'llashni ta'minlaydi. Bu vositalar, foydalanuvchilar va tizim administratorlari uchun xavfsizlik, ishga tushirish va boshqaruvni osonlashtirishga yordam beradi. 4. Tarmoq tizimi bilan integratsiya: Operatsion tizimlar shaxsiy kompyuterlar, serverlar va boshqa qurilmalar orasidagi tarmoq aloqasini ta'minlash uchun integratsiya qilinishi mumkin. 5. Energiyani samarali ishlatish: Operatsion tizimlar energiya sarfiyatini pastga olib kelish, ishonchli ishlash va energiya samarali ishlatishni ta'minlash uchun turli xavfsizlik sohalari yordamida amalga oshirilishi mumkin. Operatsion tizimlar nazariyasi asoslari bu quyidagi muhim masalalarni o'z ichiga oladi va operatsion tizimlarning to'liqroq foydalanilishi uchun juda muhimdir. 2 1. 1. O Tn i n g ri voj l a ni sh t a ri xi . Birinchi operatsion tizim Birinchi kompyuterlarda operatsion tizimlar bo lmagan. O sha davrdaʻ ʻ birinchi kompyuterlarda ishlaydigan har bir dastur kompyuterda ishlash uchun zarur bo lgan barcha kodlarni o z ichiga olishi, o rnatilgan apparat bilan aloqa ʻ ʻ ʻ qilish va dastur bajarishi kerak bo lgan hisob-kitoblarni bajarishi kerak edi. Bu ʻ holat hatto eng oddiy dasturlarni ham juda murakkab holga keltirardi Ushbu muammoga javoban markaziy kompyuterlar egalari kompyuterga kiritilgan dasturlarni yozish va bajarishni osonlashtiradigan tizimli dasturiy ta minotni ishlab chiqa boshladilar va shu bilan birinchi operatsion tizimlar ʼ dunyoga keldi. Operatsion tizimlar evolyutsiyasi yettita asosiy bosqichdan o tgan ʻ (jadvalda ko rsailgan). ʻ Kompyuterlar uchun birinchi operatsion tizim GM- NAA deb atalgan. U 1955-yilda General Motors vakili Robert Patrik hamda North American Aviation vakli Ouen Mok tomonidan tuzilgan. U tizim monitorlariga asoslangan va faqat katta mashinalarda ishlashga mo ljallangan. GM-NAA ning ʻ asosiy vazifasi eski dastur tugashi bilan yangi dasturni avtomatik ravishda bajarishdan iborat bo lgan. ʻ Tizim evolyutsiyasi. Birinchi davr (1945-1955-yillar). Raqamli kompyuterlarni yaratishda muvaffaqiyatlar Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin sodir bo ldi. 40-yillarning o rtalarida birinchi lampali ʻ ʻ hisoblash qurilmalari yaratildi. Shu bilan birga, kompyuterni loyihalash va dasturlash amalga oshirildi. Bunga boshqa amaliy sohalardan har xil turdagi amaliy muammolarni hal qilish sohasidagi tadqiqot ishlari kirar edi. O sha paytda ʻ dasturlash faqat mashina tilida amalga oshirilgan. O sha paytda operatsion tizimlar ʻ yo qligi sababli barcha vazifalar dasturchi tomonidan maxsus boshqaruv panelidan ʻ qo lda hal qilinardi. Operatsion tizimda matematik hamda yordamchi dasturlar ʻ kutubxonalaridan boshqa dasturiy ta minot yo q edi. ʼ ʻ 3 Ikkinchi davr (1955-1965-yillar) 1950-yillarning o rtalarida hisoblash texnikasining rivojlanishida yangiʻ texnik baza — yarimo tkazgich elementlarning paydo bo lishi bilan bog liq yangi ʻ ʻ ʻ davr boshlandi. Ikkinchi avlod kompyuterlari yanada ishonchli bo ldi. Ular juda ʻ muhim vazifalarni ishonib topshirish uchun yetarlicha uzoq vaqt ishlay olar edi. Aynan shu davrda dasturchilar va operatorlar, foydalanishga topshiruvchilar hamda kompyuterlarni ishlab chiquvchilarga bo lingan edi. ʻ Bu yillarda birinchi algoritmik tillar va birinchi tizim dasturlari — kompilyatorlar paydo bo ldi. Protsessor vaqtining narxi oshdi, bu dasturni ishga ʻ tushirish o rtasida kamroq qo shimcha xarajatlarni talab qilgan. Birinchi ommaviy ʻ ʻ ishlov berish tizimlari paydo bo ldi, ular birin-ketin dasturni ishga tushirishni ʻ avtomatlashtirdi va shu bilan protsessorning yuklanish koeffitsientini oshirdi. Ommaviy ishlov berish tizimlari zamonaviy operatsion tizimlarning prototipidir. Partiyalarni qayta ishlash tizimlarini amalga oshirish jarayonida rasmiylashtirilgan topshiriqlarni boshqarish tili ishlab chiqildi, uning yordamida dasturchi tizim va operatorga kompyuterda qanday ishni bajarishni xohlashini aytdi. Odatda perfokartalar palubasi ko rinishidagi bir nechta vazifalar to plami topshiriqlar ʻ ʻ paketi nomini oldi. Uchinchi davr (1965-1980-yillar) Kompyuterlar rivojlanishining uchinchi muhim davri 1965-1980-yillarga to g ri keladi. Bu vaqtda texnik bazada tranzistorlar kabi alohida yarimo tkazgichli ʻ ʻ ʻ elementlardan integral mikrosxemalarga o tish sodir bo ldi, bu esa yangi, uchinchi ʻ ʻ avlod EHMlariga ancha keng imkoniyatlar berdi. Bu davr, shuningdek, dasturiy ta minotga mos keladigan mashinalar ʼ oilalarini yaratish bilan tavsiflanadi. Integral mikrosxemalarga asoslangan dasturiy ta minotga mos keladigan mashinalarning birinchi oilasi IBM/360 seriyali ʼ mashinalar ishlab chiqilgan edi. 1960-yillarning boshlarida qurilgan bu oila ikkinchi avlod mashinalaridan narx/unumdorlik jihatidan sezilarli darajada ustun 4 keldi. Tez orada dasturiy ta minotga mos keladigan mashinalar g oyasi umumʼ ʻ e tirof etildi. ʼ Dasturiy ta minot operatsion tizim muvofiqligini talab qildi. Bunday operatsion ʼ tizimlar katta va kichik turli xil tashqi qurilmalarga ega katta va kichik hisoblash tizimlarida tijorat sohasida va ilmiy tadqiqot sohasida ishlashi kerak edi. Ushbu qarama-qarshi talablarning barchasini qondirish niyatida tuzilgan operatsion tizimlar dizayn jihatidan juda murakkab ekanligini isbotladi. Ular minglab dasturchilar tomonidan yozilgan ko p millionlab montaj qatorlaridan iborat bo lib, ʻ ʻ minglab xatolarni o z ichiga olgan, bu esa cheksiz tuzatish oqimiga sabab bo lgan ʻ ʻ edi. Operatsion tizimning har bir yangi versiyasida ba zi xatolar tuzatildi va boshqa ʼ qo shimchalar kiritildi. ʻ O zining ulkan hajmi va ko plab muammolariga qaramay, uchinchi avlod ʻ ʻ mashinalarida OS/360 va shunga o xshash boshqa operatsion tizimlar ko pchilik ʻ ʻ iste molchilar ehtiyojlarini qondirdi. Operatsion tizimlarning ushbu avlodining eng ʼ muhim yutug i multidasturlashni amalga oshira olishida edi. Multidasturlash ʻ — bir protsessorda bir nechta dasturlar navbatma-navbat bajariladigan hisoblash jarayonini tashkil qilish usulidir. Bitta dastur kiritish-chiqarish operatsiyasini bajarayotganda, protsessor dasturning ketma-ket bajarilishida bo lgani kabi (bitta ʻ dasturli rejim) bo sh turmaydi, balki boshqa dastur (ko p dasturli rejim)ni bajaradi. ʻ ʻ Bunday holda, har bir dastur bo lim deb ataladigan o z operativ xotirasiga ʻ ʻ yuklanadi. Yana bir yangilik paydo bo ldi ʻ — spuling ( spooling ). O sha paytda spuling ʻ hisoblash jarayonini tashkil qilish usuli sifatida aniqlangan, unga muvofiq vazifalar perfokartalardan diskka hisoblash markazida paydo bo lgan tezlikda o qiladi va ʻ ʻ keyingi vazifa tugagach, diskdan yangi vazifa bo shatilgan bo limga yuklandi. ʻ ʻ Partiyali ishlov berish tizimlarini multidasturlash orqali amalga oshirish bilan bir qatorda yangi turdagi operatsion tizim — vaqtni taqsimlash tizimlari paydo bo ldi. ʻ 5 1.2. OTlar arxitekturasi xususiyatlari. O p er at s i o n Ti z i m A rx i t ekt u ra s i Operatsion tizimning asosiy dasturiy komponentlari birgalikda yadro deb nomlanadi. Yadro tizimdagi barcha manbalarga cheklovsiz kirish huquqiga ega. Dastlabki monolitik tizimlarda operatsion tizimning har bir komponenti yadro ichida joylashgan bo'lib, boshqa har qanday komponent bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqa o'rnatishi va tizimga cheklovsiz kirish huquqiga ega edi. Bu operatsion tizimni juda samarali qilgan bo'lsa-da, bu xatolarni ajratish qiyinroq ekanligini va noto'g'ri yoki zararli kod tufayli shikastlanish xavfi yuqori ekanligini anglatardi. Monolitik OS arxitekturasi (1-rasm). Operatsion tizimlar kattalashib, murakkablashib borayotganligi sababli, ushbu yondashuv asosan operatsion tizim dizaynerlariga tizimning murakkabligini boshqarishda yordam berish uchun o'xshash funktsiyalarga ega komponentlarni qatlamlarga birlashtirgan modulli yondashuv foydasiga tark etildi. Ushbu turdagi arxitekturada har bir qatlam faqat uning ustidagi va ostidagi qatlamlar bilan bog'lanadi va quyi darajadagi qatlamlar yuqori darajadagilarga ularning bajarilishini yashiradigan interfeys yordamida xizmat ko'rsatadi. Qatlamli operatsion tizimlarning modulliligi har bir qatlamni qo'shni qatlamlarga hech qanday o'zgartirish talab qilmasdan o'zgartirishga imkon beradi. Ushbu modulli yondashuv operatsion tizimga tuzilish va izchillikni 6 o'rnatsa-da, disk raskadrovka va modifikatsiyani soddalashtirsa-da, foydalanuvchi jarayonidan xizmat so'rovi xizmat ko'rsatilishidan oldin tizim dasturiy ta'minotining ko'plab qatlamlaridan o'tishi mumkin va ishlash monolitik yadro bilan taqqoslanmaydi. Bundan tashqari, barcha qatlamlar hali ham tizimga cheklovsiz kirish huquqiga ega bo'lganligi sababli, yadro hali ham noto'g'ri yoki zararli kodlarga moyil. Bugungi operatsion tizimlarning aksariyati, shu jumladan Microsoft oynalari va Linux, ba'zi darajadagi qatlamlarni amalga oshiradi. Qatlamli OS arxitekturasi (2-rasm). Mikrokernel arxitekturasi yadro ichidagi juda oz sonli xizmatlarni o'z ichiga oladi, uni kichik va o'lchovli saqlashga harakat qiladi. Xizmatlar odatda past darajadagi xotirani boshqarish, jarayonlararo aloqa va jarayonlarning hamkorlik qilishini ta'minlash uchun asosiy jarayonlarni sinxronlashtirishni o'z ichiga oladi. Mikrokernel dizaynlarida aksariyat operatsion tizim komponentlari, masalan jarayonlarni boshqarish va qurilmalarni boshqarish, yadrodan tashqarida tizimga kirishning past darajasi bilan ishlaydi. Mikrokernellar juda modulli bo'lib, ularni kengaytiriladigan, ko'chma va kengaytiriladigan qiladi. Yadrodan tashqaridagi operatsion tizim komponentlari operatsion tizimning qulashiga olib kelmasdan ishlamay qolishi mumkin. Yana bir 7 bor, salbiy tomoni-bu tizimning ishlashini pasaytirishi mumkin bo'lgan modullararo aloqa darajasining oshishi. 1.3. Xotirani himoya qilish usullari. Segmentatsiya Segmentatsiya kompyuter xotirasini segmentlarga ajratishni anglatadi. Xotira joylashuviga havola segmentni aniqlaydigan qiymatni va shu segment ichidagi ofsetni o'z ichiga oladi. Bu x86 arxitekturasi ushbu arxitekturada himoyalangan xotiradan foydalanish uchun foydali bo'lgan bir nechta segmentatsiya xususiyatlariga ega. X86 arxitekturasida Global Deskriptorlar jadvali va Mahalliy tavsiflovchi jadvallar kompyuter xotirasidagi segmentlarga murojaat qilish uchun ishlatilishi mumkin. X86 protsessorlaridagi xotira segmentlariga ko'rsatgichlar protsessor segment registrlarida ham saqlanishi mumkin. Dastlab x86 protsessorlarida CS (kod segmenti), SS (stek segmenti), DS (ma'lumotlar segmenti) va ES (qo'shimcha segment) 4 segmentli registrlar mavjud edi; keyinchalik yana ikkita segment registrlari qo'shildi - FS va GS. Varaqlangan virtual xotira Varaqlashda xotira manzili maydoni yoki segmenti teng o'lchamdagi bloklarga bo'linadi [b] deb nomlangan sahifalar . Foydalanish virtual xotira har qanday sahifa har qanday joyda kompyuterning fizik xotirasining tegishli chegarasida joylashgan bo'lishi yoki himoyalangan deb belgilanishi mumkin. Virtual xotira chiziqli bo'lishga imkon beradi virtual xotira manzil maydoni va undan parchalangan bloklarga kirish uchun foydalanish jismoniy xotira manzil maydoni. Ko'pchilik kompyuter arxitekturalari xotira xotirasini himoya qilish uchun pagingni qo'llab-quvvatlovchi sahifalar ham foydalanadi. A sahifalar jadvali virtual xotirani fizik xotiraga solishtiradi. Arxitektura va OS ga qarab bitta varaq jadvali, har bir jarayon uchun sahifa jadvali, har bir segment uchun sahifa jadvali yoki sahifa jadvallari iyerarxiyasi bo'lishi mumkin. Sahifa jadvallari odatda jarayonga ko'rinmaydi. Sahifalar jadvallari qo'shimcha xotirani ajratishni 8 osonlashtiradi, chunki har bir yangi sahifani jismoniy xotiraning istalgan joyidan ajratish mumkin. Imtiyozsiz uchun bu mumkin emas [c] unga aniq ajratilmagan sahifaga kirish uchun ilova, chunki har bir xotira manzili ushbu dasturga ajratilgan sahifani ko'rsatib yoki uni yaratadi uzmoq deb nomlangan sahifa xatosi . Ajratilmagan sahifalar va boshqa biron bir dasturga ajratilgan sahifalarda dastur nuqtai nazaridan biron bir manzil yo'q. Sahifadagi xatolik, albatta, xatolikni ko'rsatmasligi mumkin. Sahifadagi xatolar nafaqat xotirani himoya qilish uchun foydalaniladi. Operatsion tizim sahifalar jadvalini shunday qilib boshqarishi mumkinki, avvalgi sahifaga murojaat qilish kerak almashtirildi diskka sahifadagi xato sabab bo'ladi. Operatsion tizim sahifadagi nosozlikni ushlab turadi, kerakli xotira sahifasini yuklaydi va dastur xato bo'lmaganday davom etadi. Sifatida tanilgan ushbu sxema virtual xotira , hozirda foydalanilmayotgan xotiradagi ma'lumotlarni disk xotirasiga ko'chirishga va dasturlar uchun shaffof tarzda qaytarishga, umumiy xotira hajmini oshirishga imkon beradi. Ba'zi tizimlarda sahifani buzish mexanizmi uchun ham foydalaniladi bajariladigan kosmik himoya kabi W ^ X . 1.4. Fayl tizimini tashkil etish xususiyatlari. Fayl tizimi - bu operatsion tizim komponentasi bo’lib, nomlangan berilganlar to’plamiga murojaatni, tashkil etish va saqlashni ta’minlovchidir.Berilganlarning nomlangan to’plami fayllar deb ataladi. Fayllarning asosiy xususiyatlari. 1. Fayl -bu ismga ega ob’ekt bo’lib, shu ism orqali faylni ichidagi ma’lumotlar bilan ishlovchi ob’ektdir. Ism bu belgilar ketma-ketligi bo’lib, uning uzunligi aniq operatsion tizim turiga bog’liqdir. 2. Faylni joylashishiga bog’liq emasligi. Aniq bir fayl bilan ishlash uchun u faylning tashqi qurilmadagi joylashishini bilish talab qilinmaydi. 3. Kirish-chiqish funktsiyalari to’plami. Xar bir operatsion tizim fayllar bilan ma’lumot almashinuvni ta’minlovchi funktsiyalar to’plamiga ega. 9 Bu funktsiyalar to’plami quyidagilardan tashkil topadi: 1. Fayl ish uchun ochilgan. Yoki mavjud yoki yangi faylni ochish mumkin. Shunday savol tug’ilishi mumkin. - nima uchun faylni ochish kerak? Nima uchun birdaniga fayldan o’qish va faylga yozish mumkin emas? Xaqiqatda, bu operatsion tizimga fayl aniq jarayon bilan ishlashini markaziy ravishda e’lon qilish vositasidir.U esa ushbu ma’lumotlarga asosan qandaydir yechim qabul qilishi mumkin. (masalan, boshqa jarayonlar uchun ushbu faylga murojaatni cheklab qo’yishi mumkin.). 2. O’qish-yozish. Ko’pincha fayl bilan ma’lumot almashinuv berilganlar bloki ko’rinishida tashkil etilishi mumkin. Ushbu berilganlar bloki ikki xil xususiyatga ega. Bir tomondan ixtiyoriy hisoblash tizimi uchun berilganlar blokining o’lchami aniq berilgan, ya’ni bular apparat -dastur o’lchamlaridir. Ikkinchi tomondan bu berilganlar bloki real almashinuvda dasturchi tomonidan ixtiyoriy ravishda boshqarilishi mumkin. O’qish-yozish funktsiyalarida ko’pincha almashinuv uchun berilganlar bloki o’lchami va o’qilishi yoki yozilishi kerak bo’lgan berilganlar bloki soni beriladi. Tanlangan berilganlar blokining o’lchamidan almashinuvlarning unumdorligi bog’liq, faraz qilaylik bir mashina uchun berilganlar blokining unumdorlik o’lchami 256 Kb bo’lsa, siz 128 Kb lik almashinuvni amalga oshirmoqchi bo’lsangiz, u xolda siz mantiqiy bloklarni o’qish uchun ikki marotaba 128 Kb dan murojaat qilasiz. Bu xolda siz 256 Kb ni bir martada o’qish o’rniga, bir blokga ikki marotaba murojaat qilasiz va bir safar yarmini, keyingi safar keyingi yarmini o’qiysiz. Bu erda yana ba’zi bir «unimsizlik» elementlari uchrashi xam mumkin, lekin ularni «aqlli» operatsion tizim tekislab yuboradi, agar tekislay olmasa, demak bu sizning xatoyingiz bo’ladi. 3. Fayl ko’rsatkichini boshqarish. Xar bir ochilgan fayl bilan fayl ko’rsatkichi tushunchasi bog’liq. Bu ko’rsatkich komandalarning hisoblagich registri bo’lib, xar bir vaqtda keyingi fayl bo’yicha almashinuvni amalga oshirish mumkin bo’lgan nisbiy adresni ko’rsatadi. Ushbu blok bilan almashinuv tugagandan so’ng ko’rsatkich blokdan tashqariga ko’chiriladi. Fayl bilan ishni tashkil etish uchun 10 ushbu fayl ko’rsatkichini boshqarish talab etiladi. Fayl ko’rsatkichini boshqarish funktsiyasi mavjud bo’lib, ko’rsatkichni fayl bo’yicha ixtiyoriy (mumkin bo’lgan chegaralarda) ko’chirish imkonini beradi. Ko’rsatkich bu qandaydir o’zgaruvchi bo’lib, dasturdan murojaat qilish mumkin, va u faylni ochish funktsiyasi (ushbu o’zgaruvchini tashkil etuvchi) bilan bog’liq. 4. Faylni yopish. Bu amal ikkita funktsiya orqali amalga oshirilishi mumkin: 1) Faylni yopish va oxirgi qiymatini saqlab qolish. 2) Faylni yo’qotib (o’chirib) tashlash. Fayl yopilgandan so’ng u bilan barcha aloqalar tugatiladi va u kanonik xolatga o’tadi. Fayllar tizimining asosiy xususiyatlari. Fayllar tizimi fayllar uchun sanab utilgan barcha xususiyatlarni o’z ichiga oladi, va yana ba’zi bir qo’shimcha xususiyatlarga xam ega. Bu xususiyatlar fayllar tizimining strukturalik tashkil etilishi bilan bog’lik. Keling, qandaydir tashqi saqlash qurilmasi (TSQ) fazosini qarab chiqaylik va bu fazoda fayllarni joylashtirishni tashkil etishni ko’rib chiqamiz. Uzluksiz segmentli fayllarni birdarajali tashkil etish. «Birdarajali» termini tizim unikal nomlangan fayllar bilan ishlashni ta’minlashini anglatadi. Tashqi saqlash qurilmasi chegarasida berilganlarni saqlash uchun katalog deb ataluvchi soxa ajratiladi. «Boshlang’ich blok» berilgan ism bilan boshlanuvchi tashqi saqlash qurilmasidagi nisbiy adresni ko’rsatadi. «Oxirgi blok» berilgan faylning oxirgi blokini aniqlaydi. Faylni ochish funktsiyasi katalogda fayl ismini topish, uning boshlanishi va oxirini aniqlashni amalga oshiradi. (amalda berilganlar ko’rsatilganidan kam joy egallashi mumkin, lekin bu xaqda keyinroq to’xtalamiz). Bu xarakat juda oddiy, shu bilan katalogni OT xotirasida saqlash mumkin, bu esa almashinuvlarni kamayishiga olib keladi. Agar yangi fayl tashkil etilayotgan bo’lsa, u bo’sh joyga yoziladi. Ismlar katalogiga o’xshash bo’sh fazolar (fragmentlar) jadvali bo’lishi mumkin. O’qish-yozish qo’shimcha almashinuvlarsiz amalga oshiriladi, chunki faylni ochishda biz berilganlarni joylashtirish diapazoniga ega bo’lamiz. O’qish ushbu 11 struktura blokiga mos ravishda amalga oshiriladi va xech qanday qo’shimcha ma’lumot talab etilmaydi, almashinuv xam mos ravishda tezda amalga oshiriladi. Endi qarab chiqaylik, bunday faylga qo’shimcha ma’lumot yozmoqchimiz, lekin bo’sh fazo joy yo’q? Bu xolda tizim ikki xil yo’l tutishi mumkin. Birinchidan, u sizga joy yo’qligini aytadi va siz o’zingiz nimadir qilishingiz kerak bo’ladi, ya’ni qandaydir ushbu faylni biror joyga ko’chirib turadigan va kerakli ma’lumotni qo’shadigan jarayonni qo’yasiz. Bunday ko’chirish yetarli darajada qimmatga tushadigan funktsiya. Ikkinchi imkoniyat - almashinuvni rad etiladi. Bu esa faylni ochish jarayonida avvaldan qo’shimcha joy olib qo’yish kerakligini anglatadi; bu xolda fayl tizimi buferning bo’sh o’lchamini tekshiradi va u kam bo’lsa, Ushbu faylni joylashtirish uchun bo’sh joy qidiradi. Bunday kuramizki, bunday tashkil etish sodda, almashinuvlarda unumli, lekin fayl uchun joy yetishmagan xollarda unimsizlik boshlanadi. Bunday tashkari fayl tizimining uzoq ishlashi davomida diskda xuddi operativ xotiradagi kabi fragmentatsiya xolati yuz beradi. Ya’ni bush joylar mavjud ,lekin faylimizni joylashtirish uchun yetarli joy yo’q bo’lgan xolat yuzaga keladi. Fayl tizimini bunday tashkil etilishining fragmentatsiyasi bilan kurashishda uzoq, og’ir va fayl tizimi uchun xavfli bo’lgan jarayon, ya’ni fayllarni bir-biriga zichlashtirish jarayoni amalga oshiriladi. Bunday tashkil etish bir foydalanuvchilik fayl tizimi uchun kulay va foydalidir, chunki foydalanuvchilarning kupligi xolatida fragmentatsiya yuz beradi. Zichlashtirish jarayonini xar doim qo’yish maqsadga muvofiq emas. Boshqa tomondan tizim oddiy va xech qanday qo’shimcha xarajatlar talab qilmaydi. 1.5. Ma'lumotlarni arxivlash. Fayllarni arxivlash. Kompyuterdan foydalanish jarayonida turli sabablarga ko’ra diskdagi ma’lumotlarni o’chirish yoki zararlantirish mumkin. Bu magnit diskning ishdan chiqishi, fayllarning buzilishi yoki umuman ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin. 12 Shuningdek kompyuter xotirasida ma’lumotlarning ko’payib ketishi turli muammolarga olib keladi. Ma’lumotlarni hajm jihatdan kichraytirish uchun arxivlash dasturlaridan foydalanish mumkin. Arxivlash natijasida bir nechta fayl, hato kataloglar siqilgan holda bir faylga birlashtiriladi.., arxiv faylni ochish natijasida ular o’z holatiga qaytariladi. Fayllarni arxivlovchi dasturlar arxivatorlar deb ataladi. Arxivator dasturlar fayllarni arxivlash va ochish, arxiv fayllarni yangilash, bo’laklarga bo’lib va qirqib arxivlash, arxiv fayllarni birlashtirish, arxiv fayllar mundarijasini ko’rish, parolli arxiv fayllarni hosil qilish imkoniyatlariga ega. Arxivatorlar - bu shunday dasturlarki, ular yordamida bir yoki bir necha fayllarni yagona fayl – arxivga kichraytirish imkoniyati mavjud bo’ladi. Fayllarni arxivlash – bu biror faylning diskda qisqartirilgan nushasini hosil qilish. Fayl yoki fayllar arxivlanganda arxiv fayli hosil bo`ladi va ularda arxivning mundarujasini tashkil etadi. Arxiv mundarijasida arxivda qaysi fayllar borligi haqida ma’lumot olish mumkin. Arxiv mundarijasida arxivdagi har bir fayl uchun quydagi ma’lumot lar saqlanadi. Fayl nomi - Fayl saqlangan katalog haqida ma’lumot - Faylning oxirgi modifikatsiyasining kuni va vaqti. - Diskdagi va arxivdagi faylning uzunligi. - Arxivdagi har bir faylni davriy nazorat qilish uchun maxsus kod. Bu kod arxivni butunligini tekshirish uchun foydalaniladi. Arxivlash jarayonida fayllar siqiladi. Shuning uchun ham arxivlashda siqish darajasi tushunchasi kiritilgan. Arxivlashda siqish darajasi deganda , faylning siqilgandan keyingi hajmining ( uzunligining ) boshlang`ich hajmiga nisbatiga aytiladi. Masalan , faylning boshlang`ich hajmi 100 kb bo`lib , uning siqilgandan keyingi hajmi 10 kb bo`lsa , ARJ arxivatori siqish darajasini 10% deb ( boshlang`ich hajmining necha foiz qolganligini) PKZIP arxivatori esa 90% deb ( boshlang`ich hajmining necha foizga qisqarganligi) ko`rsatiladi. 13 Arxivlovchi fayllarning hozirgi kunda eng ommobop , qulay va ko`p ishlatiladigan turlaridan biri bu DOS operatsion tizimi ostida ishlaydigan ARJ arxivatoridir. Fayllarni arxivlash bilan ARJ dasturi misolida tanishib chiqamiz. MATN katalogidagi fayllani arxivlash lozim bo`lsa, Arj a matn ko`rinishida buyruq beriladi. Bu yerda arj arxivlash dasturining nomi, a – <add > (qo`shimcha qilmoq) so`zidan olingan arxivni tuzish yoki movjud arxivga fayllarni qo`shimcha qilish amalini anglatuvchi ko`rsatma , matn esa hosil qilinadigan arxiv faylining nomi. Mazkur buyruq berilgandan so`ng fayllarni arxivga joylashtirish boshlanadi va bunda har bir faylining nomi hamda uning siqilish foizi ko`rsatib boriladi. Dastur ishi tugagandan so`ng , katalogdagi barcha fayllarni o`z ichiga olgan matn .arj arxiv fayli hosil bo`ladi.(Fayl nomidagi arj kengaytmani arxivlash dasturining o`zi qo`shadi.) Mazkur buyruq L. Narc arxivlash dasturi uchun L . Narc a matn.ko`rinisida, PKZIP arxivlash dasturi uchun Pkzip a m ko`rinishoda bo`ladi. Buyruqlar mos ravishda matn .lzh va matn .zip fayllarini hosil qiladi. Joriy katalogdagi fayllarni bir buyruq yordamida boshqa katalog yoki boshqa diskka arxivlash ham mumkin. Buning uchun buyruq ko`rinishi quydagicha bo`ladi: Arj a c :\ archive \ matn yoki arj a a: matn Birinchi buyruq matn. Arj faylini C diskdagi ARCHIVE katologida, ikkinchi buyruq katologida hosil qiladi. Arxivdagi fayllarning yangiroq versiyasi ustiga eskiroq versiyani yozmaslik uchun arxivniyangilash amali mavjud. Bu maqsadda arj u matn ko`kinishidagi buyruqlardan foydaliniladi. U harfi update ( << обнoвитъ>> - yangilash ) so`zidan olingan bo`lib, buyruqning bajarilishida matn. arj fayliga katalogdagi unda yo`q bo`lgan fayllar va yangiroq versiyasi mavjud bo`lgan fayllar qo`shiladi. Fayllar versiyasining yangiligi ular diskka saqlangan vaqt bo`yicha aniqlanadi. ( Bu bompyuterlarda vaqtni to`g`ri o`rnatishni taqazo etadi.) 14 Arxiv fayli ichidagi ma`lumotlarni yo`qotgan holda katalogdagi barcha fayllarni arxivga jaylashtirish ham mumkin. Bundan buyruq Arj m matn ko`rinishida bo`ladi. Kompyuter xotirasidagi ma`lumotlarning ko`payib ketishi turli muammolarni keltirib chiqaradi. Ma`lumotlar hajm jihatidan kichraytirish uchun arxivlash dasturlaridan foydalanish mumkin. Arxivlash natijasida bir nechta fayl, hatto kataloglar siqilgan holda bir faylga birlashtiriladi, arxiv faylni ochish natijasida ular o`z holatiga qaytariladi. Arxivni ochish, ya`ni undagi fayllarni ochish uchun yuqoridagi buyruqda a harfi o`rniga e (<< extrost >> so`zidan olingan - < извлечь > - chiqarish) harfi qo`yiladi. Arj e matn yoki шаге e matn yoki pkunzir matn Arxivlarni ochishda faqat oxirgi buyruqda PKZIP o`rniga PKUNZIP dasturi bajarilishini ko`rish mumkin. Maskur buyruqlarning bajarilishida qirqib arxivlash, arxiv fayllarni birlashtirish, arxiv fayllar mundarijasini ko`rish, arxivlash dasturisiz ochiladigan arxiv fayllarni hosil qilish bilan tanishiladi. Arxivlash dasturlar va ularning turlari. Arxivlash dasturlari- diskda joyni tejash maqsadida fayllar hajmini qisqartirishga imkon beruvchi dasturlardir. Ular turlicha ko’rinishda ishlatilsa-da, ishlash tamoyili bir xil: fayllatda aynan takrorlanadigan o’rinlar mavjud bo’lib, ularni diskda to’liq saqlash mazmunsizdir. Arxivlash dasturlarinig vazifasi takrorlanadigan shunday bo’laklarni topib, ularning o’rniga boshqa bir ma’lumotni yozish hamda ularning aniq ketma-ketligini to’liq ko’rsatishdan iborat. Bundan ko’tinadiki, turli fayllar uchun ularning siqilganlik darajasi turlicha bo’ladi. Masalan, matn yozilgan fayllar 2 martagacha siqilsa, rasmlarni tasvirlovchi fayllar 4 martagacha , hatto besh martagacha siqiladi. Dast7rlar ifodalangan fayllar esa juda kam-1% ga yaqin siqilai. O’rtacha qilib aytganda arxivlash dasturlari fayllar hajmini 1,5-2 barobar qisqartirishga imkon beradi. 15 Arxivlash dasturlari turlari ko’p bo’lib, ular har usullarda ishlatiladi. Ular qo’llaniladigan matematik usullar, arxivlash, arxivlash tezligi va eng asosiysi siqish samaradorligi bilan farq qiladi. Arxivlash dasturlaridan yetarli darajada tez va yaxshi ishlaydiganlari PKZIP, LHARC, ARJ, RAR va boshqalar. Eng ko’p tarqalgan arxivlovchilar: ARJ, PKARC, PKPAK, PAK, PKZIP, LHRC, PKZIP va ARJ qulayroq va tеzroq ishlaydi. Shuning uchun quyida ARJ, PKZIP va PKUNZIP dasturlarining qisqacha tafsifini kеltiramiz. Arxivli fayl bir n е cha fayllarni siqilgan holda bir faylga joylashgan majmuidir. Arxiv fayl mundarijaga ega. Unda fayllar nomi, fayl joylashgan katalog nomi, oxirgi o`zgartirish vaqti va sanasi, faylning diskdagi va arxivdagi hajmi va t е kshirish kodi haqidagi ma'lumot b е riladi. 1.6. Tarmoqqa ulanishni tashkil qilishda OT uchun diagnostika dasturlari. Tarmoq qurilgandan so‘ng, uni nazorat qilish birinchi o‘ringa chiqadi. Boshlovchi administratorlar qurilgan tarmoqni nazorat qilishda tayyor dasturlardan foydalanishadi, bu bir hisobda to‘g‘ri, lekin operatsion tizimning o‘z buyruqlari bo‘lganda, qo‘shimcha dasturni o‘rnatish ortiqcha ish bo‘lsa kerak. Xo‘sh, tarmoqning nimalari nazorat qilinadi, yoki tarmoqning nimalarini bilish lozim (agar tarmoq qurishda qatnashmagan bo‘lsangiz)? Eng asosiysi, tarmoq administratori lokal tarmoqdagi manzillarni, ular bilan aloqa mavjudligini, ishlatilayotgan portlarni, boshqa lokal tarmoqlar ulangan bo‘lsa, ulargacha bo‘lgan marshrutlarni bilishi shart. Maqolada, Windows operatsion tizimining «Komandnaya stroka» oynasi orqali, yuqorida qo‘yilgan savollarga javob beruvchi buyruqlarni ko‘rsatib o‘taman. Dastlab, » Komandnaya stroka» oynasini ochib olamiz, bu ishni qilishning ikki usulini ko‘rsatib o‘taman (Windows XP, Windows 7, Windows 8): 1. Win+R tugmasi bosiladi va hosil bo‘lgan oynaga cmd buyrug‘i terilib, Enter tugmasi bosiladi. 2. Pusk -> Vse programmi -> Standartnie -> Komandnaya stroka 16 Yendi, tarmoq administratori bilishi shart bo‘lgan asosiy buyruqlar bilan tanishamiz: 1. Ipconfig Bu buyruq orqali nimalarni ko‘rish mumkin: Kompyuter mantiqiy adresi: IPv4-adres…192.168.100.37 Mantiqiy adres maskasi: Maska podseti…255.255.255.0 Asosiy shlyuz(marshrut adresi): Osnovnoy shlyuz: 192.168.100.1 1.1 ipconfig/all bu buyruq orqali qo‘shimcha ma’lumotlar olishingiz mumkin, asosiylari quyidagilar:tarmoq kartasi fizik adresi (Mas adres): Fizicheskiy adres… 74-56-21-A5-… kompyuter nomi: Imya kompyutera…test DHCP va DNS xizmatlari yoqilgan yoki yoqilmaganligi haqida. 2. ipconfig /flushdns 17 Agar sizning kompyuteringiz DNS xizmati orqali mantiqiy manzil olayotgan bo‘lsa (IP adres), DNS server sozlashlarini o‘zgartirsangiz (ma’lum bir sabablarga ko‘ra, misol uchun ERR_DNS_FAIL yoki RR_NAME_RESOLUTION_FAILED nomli xatolar chiqsa), sizning kompyuteringiz eski manzil bilan ishlashni davom ettirishi mumkin, sababi kesh xotirada shu manzil saqlanib qolgan bo‘ladi, bu buyruq orqali, kompyuter nomlari saqlanadigan kesh xotira tozalanadi. Bu buyruq DNS xizmati bilan ishlashda foyda beradi. 3. Ping Ma’lum bir kompyuter bilan fizik aloqa mavjudligini tekshirib beradi. Bu buyruq bilan oldingi maqolalarning birida tanishgan edik, ma’nosi fizik ulanish mavjudligini aniqlash. Agar aloqa mavjud bo‘lsa, aloqa mavjud bo‘lmasa Undan tashqari bu buyruq orqali biror saytning manzilini ham bilish mumkin (albatta kompyuter internetga ulangan bo‘lsa) 18 4. Tracert. Biror uzelgacha bo‘lgan marshrutni paketlar jo‘natish va qabul qilish orqali ko‘rsatib beradi, u yerga borish uchun qanday manzillar orqali o‘tish kerakligini. Uzel sifatida biror sayt yoki boshqa tarmoqdagi biror kompyuter ishlatilishi mumkin. Undan tashqari har bir oraliqda paketlar qanday tezlikka erishganini ham ko‘rish mumkin bo‘ladi. 5. Netstat-an Kompyuterning tarmoqdagi statistikasini beradi, ya’ni, kompyuterdagi barcha ochiq portlar (ochiq portlar orqali kompyuterga kirishni amalga oshirish 19 mumkin, har xil protokollar orqali), ulanish amalga oshirilgan boshqa kompyuter manzillari. 6. Getmac fizik manzil — mas manzil haqida ma’lumot olish. Tarmoq haqidagi asosiy buyruqlar shulardan iborat, bu buyruqlarni ma’lum bir kalit so‘zlarlar orqali to‘liq ishlatish mumkin, qanday kalit so‘zlar ishlatish kerakligini buyruqning o‘z qo‘llanmasidan aniqlashingiz mumkin, misol uchun ipconfig buyrug‘ining kalit so‘zlarini aniqlaymiz: ipconfig /? « /? » shu simvollar orqali barcha buyruqlarning qo‘llanmasini chiqarish mumkin. 1.7. Virtual mashina. Vi rt u al m a sh i n a ni m a? Virtual mashina bir jismoniy qurilma ichida qo'shimcha kompyuterlarni taqlid qilish uchun dasturiy ta'minot va mavjud kompyuteringiz kombinatsiyasidan foydalanadi. Virtual mashinalar alohida operatsion tizimni (mehmonni) va shuning uchun mavjud bo'lgan kompyuteringizdan (uy egasi) alohida kompyuterni taklit qilish qobiliyatini ta'minlaydi. Ushbu mustaqil ibora o'z oynasida paydo bo'ladi va odatda, mustaqil ravishda fayllar uzatish kabi vazifalar uchun mehmon va xost o'rtasidagi interaktivlikka ko'pincha ruxsat etiladi. Virtual mashinadan foydalanishning har kuni sabablari VM ni ishga tushirishning ko'pgina sabablari mavjud, jumladan, ikkinchi qurilma yordamida turli platformalarda dasturiy ta'minotni ishlab chiqish yoki sinovdan o'tkazish. Yana bir maqsad o'zingiznikidan farq qiladigan operatsion tizimga mos bo'lgan ilovalarga kirishga imkon beradi. Buning bir misoli, agar sizda Mac mavjud bo'lsa, Windows-ga xos o'yin o'ynashni xohlaysiz. Bunga qo'shimcha ravishda, VMlar asosiy, host operatsion tizimida har doim amalga oshirilmaydigan tajriba bo'yicha moslashuvchanlikni ta'minlaydi. VM dasturlarining aksariyati siz mehmonlar OS tizimining rasmlarini olishga imkon beradi. Keyinchalik key fayllarni buzish yoki hatto zararli dasturiy ta'minot kabi inflyatsiya sodir bo'lishi mumkin. 20 XULOSA Operatsion tizimlar nazariyasi asoslari, operatsion tizimlarin yaradilmasi, isletilmesi, monitorinqi ve opttimizasiyasi uchun kerakli olan prinsiplar va metodologiyalar to'plamini ifodalaydi. Bu asoslarning bir qismi quyidagilardan iboradir: 1. Qonuniylik: Operatsion tizimlar joriy xolatda mavjud bo'lgan qonunlarga muvofiq ishlovchi bo'lishi kerak. 2. Yagona Qo'llanuvchi Tizim (YQT) prinsipi: YQT prinsi, bir nechta tizimlarning birlashtirilganligi natijasida ko'paygan kutilmalar va xatolar sonini kamaytiradi. 3. Maqsadga yo'naltirilganlik: Operatsion tizimlar maqsadlarga yo'naltirilib yaratilishi kerak va foydalanuvchilar tomonidan talab qilingan funksiyalarni bajarishga qodir bo'lishi kerak. 4. Avtomatlashtirish: Operatsion tizimlar avtomatik yechim topish uchun yaratilishi va ishlatilishi kerak. 5. Xavfsizlik: Operatsion tizimlar foydalanuvchilar uchun xavfsizligini ta'minlashga qodir bo'lishi kerak. 6. Tahliliy approach (tahliliy yaklaşım): Bu prinsiipga muvofiq, operatsion tizimlar yaratilishi va optimallashtirilishida tahliliy yaklaşimdan foydalanish kerak. 7. Sistemli yaklaşım: Operatsion tizimlar barcha qismlarini, ularning o'zaro aloqalarini va ularning umumiy ta'sirini o'rganuvchi sistemli yaklaşimdan foydalanish kerak. Operatsion tizimlar nazariyasi asoslari, bir-biriga bog'liq va integratsiyalangan harakatlar to'plamidir. Qonuniylik, YQT prinsi, maqsadga yo'naltirilganlik, avtomatlashtirish va xavfsizlik kabi prinsiplarning ishlatilishi operatsion tizimlar yaratishida juda muhimdir. 21 FOYDALANINGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI. 1. Gordeev A.V. Operatsion tizimlar: Universitetlar uchun darslik. - 2-nashr. - Sankt-Peterburg. : Piter, 2007. - 416 p. - ISBN 978-5-94723-632-3 2. Denning P.J., Braun R.L. Operatsion tizimlar // Zamonaviy kompyuter. - M., 1986 yil. 3. Irtegov D.V. Operatsion tizimlar bilan tanishtirish. - 2-nashr. - Sankt-Peterburg. : BHV-SPb, 2007. - ISBN 978-5-94157-695-1 4. Kernighan B.W., Pike R.W. UNIX - Universal Programming Environment = UNIX dasturlash muhiti. - M., 1992 yil. 5. Olifer V. G., Olifer N. A. tarmoq operatsion tizimlari. - Sankt-Peterburg. : Piter, 2002. - 544 p. - ISBN 5-272-00120-6 6. Stallings V. Operatsion tizimlar = Operatsion tizimlar: ichki va dizayn tamoyillari. - M .: Uilyams, 2004. - 848 p. - ISBN 0-1303-1999-6 7. Tanenbaum E.S. Ko'p darajali kompyuter tashkiloti = Strukturaviy kompyuter tashkiloti. - M .: Mir, 1979. - 547 b. 8. Tanenbaum E.S. Zamonaviy operatsion tizimlar = Zamonaviy operatsion tizimlar. - 2-nashr. - Sankt-Peterburg. : Piter, 2005. - 1038 p. - ISBN 5-318. INTERNET RESURSLARI 1. https://fayllar.org/operatsion-tizimlar-va-ularning-turlari.html 2. https://uz.wikipedia.org/wiki/Operatsion_tizimlar_tarixi 3. https://studfile.net/preview/16535007/ 4. https://arxiv.uz/uz/documents/slaydlar/informatika-va-at/operatsion-tizimlari 5. https://uz.zahn-info-portal.de/wiki/Operating_system 6. https://uz.eyewated.com/operatsion-tizimlar-va-kompyuter-tarmoqlari/ 7. https://multiurok.ru/files/operatsion-tizimlari.html 22

MUNDA RIJA KIRISH ..................................................................................................................... 2 1.1. OTning rivojlanish tarixi. ................................................................................ 3 1.2. OTlar arxitekturasi xususiyatlari. ................................................................... 6 Operatsion Tizim Arxitekturasi ............................................................................. 6 1.3. Xotirani himoya qilish usullari. ...................................................................... 8 Segmentatsiya .................................................................................................... 8 Varaqlangan virtual xotira ................................................................................. 8 1.4. Fayl tizimini tashkil etish xususiyatlari. ......................................................... 9 1.5. Ma'lumotlarni arxivlash. ............................................................................... 12 1.6. Tarmoqqa ulanishni tashkil qilishda OT uchun diagnostika dasturlari. ....... 16 1.7. Virtual mashina. ........................................................................................... 20 Virtual mashina nima? .......................................................................................... 20 Virtual mashinadan foydalanishning har kuni sabablari ................................. 20 XULOSA ............................................................................................................. 21 FOYDALANINGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI. ....................................... 22 INTERNET RESURSLARI ................................................................................ 22

K I R IS H Operatsion tizimlar nazariyasi asoslari, kompyuter tizimlarining ishga tushirilishi, muvofiqlashishi, boshqarilishi va yomonlashtiruvchilarga qarshi qo'llanishini tushunishga asoslanadi. Bu nazariya, operatsion tizimlarning ishlashi va kompyuter tizimining umumiy jarayonida ahamiyatli bo'lgan asosiy masalalarni o'rganishni o'z ichiga oladi. Operatsion tizimlar nazariyasi asoslari quyidagilarni o'z ichiga oladi: 1. Oliy darajadagi ko'rsatkichlarni amalga oshirish: Operatsion tizimlar xavfsizlik, to'siqnesslik va ishonchli ishlashni ta'minlash uchun turli xavfsizlik ko'rsatkichlarini qo'llab-quvvatlaydi. Shuningdek, operatsion tizimlar yuqori darajadagi to'siqnesslik ko'rsatkichlarini ham ta'minlaydi. 2. Yagona interfeys: Operatsion tizimlarning interfeysi barcha foydalanuvchilar uchun yagona bo'ladi. Bu interfeys orqali foydalanuvchilar kompyuterda o'tkaziladigan har qanday amallarni bajarishlari mumkin bo'ladi. 3. Boshqaruvchi vositalarning juda ko'plikka qo'llanishini ta'minlash: Operatsion tizimlar kompyuter tizimini boshqarish uchun juda ko'p vositalarni qo'llashni ta'minlaydi. Bu vositalar, foydalanuvchilar va tizim administratorlari uchun xavfsizlik, ishga tushirish va boshqaruvni osonlashtirishga yordam beradi. 4. Tarmoq tizimi bilan integratsiya: Operatsion tizimlar shaxsiy kompyuterlar, serverlar va boshqa qurilmalar orasidagi tarmoq aloqasini ta'minlash uchun integratsiya qilinishi mumkin. 5. Energiyani samarali ishlatish: Operatsion tizimlar energiya sarfiyatini pastga olib kelish, ishonchli ishlash va energiya samarali ishlatishni ta'minlash uchun turli xavfsizlik sohalari yordamida amalga oshirilishi mumkin. Operatsion tizimlar nazariyasi asoslari bu quyidagi muhim masalalarni o'z ichiga oladi va operatsion tizimlarning to'liqroq foydalanilishi uchun juda muhimdir. 2

1. 1. O Tn i n g ri voj l a ni sh t a ri xi . Birinchi operatsion tizim Birinchi kompyuterlarda operatsion tizimlar bo lmagan. O sha davrdaʻ ʻ birinchi kompyuterlarda ishlaydigan har bir dastur kompyuterda ishlash uchun zarur bo lgan barcha kodlarni o z ichiga olishi, o rnatilgan apparat bilan aloqa ʻ ʻ ʻ qilish va dastur bajarishi kerak bo lgan hisob-kitoblarni bajarishi kerak edi. Bu ʻ holat hatto eng oddiy dasturlarni ham juda murakkab holga keltirardi Ushbu muammoga javoban markaziy kompyuterlar egalari kompyuterga kiritilgan dasturlarni yozish va bajarishni osonlashtiradigan tizimli dasturiy ta minotni ishlab chiqa boshladilar va shu bilan birinchi operatsion tizimlar ʼ dunyoga keldi. Operatsion tizimlar evolyutsiyasi yettita asosiy bosqichdan o tgan ʻ (jadvalda ko rsailgan). ʻ Kompyuterlar uchun birinchi operatsion tizim GM- NAA deb atalgan. U 1955-yilda General Motors vakili Robert Patrik hamda North American Aviation vakli Ouen Mok tomonidan tuzilgan. U tizim monitorlariga asoslangan va faqat katta mashinalarda ishlashga mo ljallangan. GM-NAA ning ʻ asosiy vazifasi eski dastur tugashi bilan yangi dasturni avtomatik ravishda bajarishdan iborat bo lgan. ʻ Tizim evolyutsiyasi. Birinchi davr (1945-1955-yillar). Raqamli kompyuterlarni yaratishda muvaffaqiyatlar Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin sodir bo ldi. 40-yillarning o rtalarida birinchi lampali ʻ ʻ hisoblash qurilmalari yaratildi. Shu bilan birga, kompyuterni loyihalash va dasturlash amalga oshirildi. Bunga boshqa amaliy sohalardan har xil turdagi amaliy muammolarni hal qilish sohasidagi tadqiqot ishlari kirar edi. O sha paytda ʻ dasturlash faqat mashina tilida amalga oshirilgan. O sha paytda operatsion tizimlar ʻ yo qligi sababli barcha vazifalar dasturchi tomonidan maxsus boshqaruv panelidan ʻ qo lda hal qilinardi. Operatsion tizimda matematik hamda yordamchi dasturlar ʻ kutubxonalaridan boshqa dasturiy ta minot yo q edi. ʼ ʻ 3

Ikkinchi davr (1955-1965-yillar) 1950-yillarning o rtalarida hisoblash texnikasining rivojlanishida yangiʻ texnik baza — yarimo tkazgich elementlarning paydo bo lishi bilan bog liq yangi ʻ ʻ ʻ davr boshlandi. Ikkinchi avlod kompyuterlari yanada ishonchli bo ldi. Ular juda ʻ muhim vazifalarni ishonib topshirish uchun yetarlicha uzoq vaqt ishlay olar edi. Aynan shu davrda dasturchilar va operatorlar, foydalanishga topshiruvchilar hamda kompyuterlarni ishlab chiquvchilarga bo lingan edi. ʻ Bu yillarda birinchi algoritmik tillar va birinchi tizim dasturlari — kompilyatorlar paydo bo ldi. Protsessor vaqtining narxi oshdi, bu dasturni ishga ʻ tushirish o rtasida kamroq qo shimcha xarajatlarni talab qilgan. Birinchi ommaviy ʻ ʻ ishlov berish tizimlari paydo bo ldi, ular birin-ketin dasturni ishga tushirishni ʻ avtomatlashtirdi va shu bilan protsessorning yuklanish koeffitsientini oshirdi. Ommaviy ishlov berish tizimlari zamonaviy operatsion tizimlarning prototipidir. Partiyalarni qayta ishlash tizimlarini amalga oshirish jarayonida rasmiylashtirilgan topshiriqlarni boshqarish tili ishlab chiqildi, uning yordamida dasturchi tizim va operatorga kompyuterda qanday ishni bajarishni xohlashini aytdi. Odatda perfokartalar palubasi ko rinishidagi bir nechta vazifalar to plami topshiriqlar ʻ ʻ paketi nomini oldi. Uchinchi davr (1965-1980-yillar) Kompyuterlar rivojlanishining uchinchi muhim davri 1965-1980-yillarga to g ri keladi. Bu vaqtda texnik bazada tranzistorlar kabi alohida yarimo tkazgichli ʻ ʻ ʻ elementlardan integral mikrosxemalarga o tish sodir bo ldi, bu esa yangi, uchinchi ʻ ʻ avlod EHMlariga ancha keng imkoniyatlar berdi. Bu davr, shuningdek, dasturiy ta minotga mos keladigan mashinalar ʼ oilalarini yaratish bilan tavsiflanadi. Integral mikrosxemalarga asoslangan dasturiy ta minotga mos keladigan mashinalarning birinchi oilasi IBM/360 seriyali ʼ mashinalar ishlab chiqilgan edi. 1960-yillarning boshlarida qurilgan bu oila ikkinchi avlod mashinalaridan narx/unumdorlik jihatidan sezilarli darajada ustun 4

keldi. Tez orada dasturiy ta minotga mos keladigan mashinalar g oyasi umumʼ ʻ e tirof etildi. ʼ Dasturiy ta minot operatsion tizim muvofiqligini talab qildi. Bunday operatsion ʼ tizimlar katta va kichik turli xil tashqi qurilmalarga ega katta va kichik hisoblash tizimlarida tijorat sohasida va ilmiy tadqiqot sohasida ishlashi kerak edi. Ushbu qarama-qarshi talablarning barchasini qondirish niyatida tuzilgan operatsion tizimlar dizayn jihatidan juda murakkab ekanligini isbotladi. Ular minglab dasturchilar tomonidan yozilgan ko p millionlab montaj qatorlaridan iborat bo lib, ʻ ʻ minglab xatolarni o z ichiga olgan, bu esa cheksiz tuzatish oqimiga sabab bo lgan ʻ ʻ edi. Operatsion tizimning har bir yangi versiyasida ba zi xatolar tuzatildi va boshqa ʼ qo shimchalar kiritildi. ʻ O zining ulkan hajmi va ko plab muammolariga qaramay, uchinchi avlod ʻ ʻ mashinalarida OS/360 va shunga o xshash boshqa operatsion tizimlar ko pchilik ʻ ʻ iste molchilar ehtiyojlarini qondirdi. Operatsion tizimlarning ushbu avlodining eng ʼ muhim yutug i multidasturlashni amalga oshira olishida edi. Multidasturlash ʻ — bir protsessorda bir nechta dasturlar navbatma-navbat bajariladigan hisoblash jarayonini tashkil qilish usulidir. Bitta dastur kiritish-chiqarish operatsiyasini bajarayotganda, protsessor dasturning ketma-ket bajarilishida bo lgani kabi (bitta ʻ dasturli rejim) bo sh turmaydi, balki boshqa dastur (ko p dasturli rejim)ni bajaradi. ʻ ʻ Bunday holda, har bir dastur bo lim deb ataladigan o z operativ xotirasiga ʻ ʻ yuklanadi. Yana bir yangilik paydo bo ldi ʻ — spuling ( spooling ). O sha paytda spuling ʻ hisoblash jarayonini tashkil qilish usuli sifatida aniqlangan, unga muvofiq vazifalar perfokartalardan diskka hisoblash markazida paydo bo lgan tezlikda o qiladi va ʻ ʻ keyingi vazifa tugagach, diskdan yangi vazifa bo shatilgan bo limga yuklandi. ʻ ʻ Partiyali ishlov berish tizimlarini multidasturlash orqali amalga oshirish bilan bir qatorda yangi turdagi operatsion tizim — vaqtni taqsimlash tizimlari paydo bo ldi. ʻ 5

O'xshashlar

Ixtisoslashgann tizimlar
Operatsion tizimlarning tarixi. Operatsion tizimning yangi turlarining imkoniyatlari
Windows operatsion sistemasi
UNIX operatsion tizimi xususiyatlari
Aqlli jamiyatga konsensual tarzda o‘rnatilgan qiymatlar yig‘indisini ifodalovchi tizimlar to‘plami