ВАЗОРАТИ ТАЪЛИМИ ОЛ ВА МИЁНА МАХСУСИ Ӣ РЕСПУБЛИКАИ ЗБЕКИСТОН Ӯ ДОНИШГОҲИ ДАВЛАТИИ САМАРҚАНД БА НОМИ ШАРОФ РАШИДОВ ФАКУЛТЕТИ ФИЛОЛОГИЯ КАФЕДРАИ ФИЛОЛОГИЯИ ТО ИК ВА ЗАБОНҲОИ ШАРҚИ ХОРИ А Ҷ Ҷ КОРИ КУРС Ӣ АЗ ФАННИ ТАЪРИХИ ЗАБОНШИНОСИИ ТО ИК Ҷ ДАР МАВЗ И Ӯ “САДРИДДИН АЙН ВА МАСЪАЛАҲОИ ЗАБОНШИНОСИИ ТО ИК” Ӣ Ҷ 1

МУНДАРИ А:Ҷ Муқаддима............................................................................5 Боби I. Китоби “Материалҳо барои ом зиши лаҳ аи ӯ ҷ то икони Осиёи Марказ ” А.А. Семёнов ҷ ӣ .......................... 7 1. 1. Фикр ҳои олимони рус дар бахши шевашинос ӣ ........10 1. 2. Тадқиқот ва асарҳои Зарубин доир ба забоншиносии то ик ... ҷ . ..................................................14 Боби II. Ҳиссаи олимони рус дар грамматикаи забони то ик ҷ ӣ ....................................................................... 16 2. 1. Ақидаҳои Неменова дар бораи тадқиқи забони то ик ҷ ӣ .........................................................21 2. 2. Хизмати Вера Расторгуева дар забоншиносии то ик ҷ .. .......................................................... 24 Хулоса...................................................................................30 Р йхати адабиётҳо................................................................32 ӯ 2

Мавз ъ: ӯ Тадқиқи шеваҳои то ик аз ониби олимони рус ҷ ҷ Нақша: Муқаддима Боби I. Китоби “Материалҳо барои ом зиши лаҳ аи то икони Осиёи ӯ ҷ ҷ Марказ ” А. А. Семёнов ӣ 1. 1. Фикр ҳои олимони рус дар бахши шевашинос ӣ 1. 2. Тадқиқот ва асарҳои Зарубин доир ба забоншиносии то ик ҷ Боби II. Ҳиссаи олимони рус дар грамматикаи забони то ик ҷ ӣ 2. 1. Ақидаҳои Неменова дар бораи тадқиқи забони то ик ҷ ӣ 2. 2. Хизмати Вера Расторгуева дар забоншиносии то ик ҷ Хулоса Р йхати адабиётҳо ӯ 3

М У Қ А Д Д И М А Воқеаҳои сиёсии асри XIX, инчунин паҳншавии тар умаҳои асрҳоиҷ классик адабиёти форсу то ик талаботро оид ба омўхтан ва тадқиқи ин ӣ ҷ забонҳо зиёд намуд. Дар солҳои 60-ум XIX дар Рассия тамоюли омўхтани забонҳои форс ва то ик ав мегирад. Аввалин забоншинос, ки аз олими рус ӣ ҷ ӣ ҷ ба омўхтани забони то ик кўшиш кардааст, В.В. Григорьев мебошад. Пас аз ҷ ӣ ў олимони шарқшиноси рус К.Г.Залинин, В.А. Жуковский, А.А.Семёнов, П.Е.Кузнецов ба омўхтан ва тадқиқ кардани лаҳ аҳои алоҳидаи он шурўъ ҷ кардаанд. Барои рушду равнақ ёфтани забони то ики хидмати забоншиносони ҷ рус хеле зиёд аст. Аз инҳо: Вера Расторгуева фарзанди сарзамини мо буд . Дар кишвар анги Бузурги Ватании пурдаҳшат давом мекард. Ҳукумати Ҷ ш роҳо бисёр корхонаву муассисаҳоро аз қисматҳои ғарбии мамлакат ба ӯ минтақаву ноҳияҳои Шарқи Дуру Осиёи Миёна к чонида буд. ӯ Дар ҳамин қатор аз шаҳри дар муҳосира қарордоштаи Ленинград низ Институти забон ва тафаккури Академияи илмҳои Иттиҳоди Ш равиро ба ӯ пойтахти То икистон - шаҳри Сталинобод (ҳоло Душанбе) интиқол дода ҷ буданд. Он ҳангом дар аспирантураи ин муассисаи бонуфуз таҳти роҳнамоии профессор И. Зарубин ду нафар духтари рус - шарқшиносони маъруфи оянда Вера Сергеевна Расторгуева ва Валентина Степановна Соколова таҳсил мекарданд. Барои В. Расторгуева, ки ҳан з дар солҳои дар факултаи ӯ шарқшиносии Донишгоҳи давлатии Ленинград таҳсил карданаш дар дил орзуи мутахассиси забони то ик шуданро мепарварид, ин сафари ҷ ӣ ғайричашмдошт як подоши сарнавиштсоз ҳисоб меёфт. медонист, ки барои ӯ бо соҳиби забон аз наздик шинос шудан, барои ба муаммоҳои забон даст бурдан ва барои набзи онро сан идан кори тадқиқотиро бояд аз лаҳ аҳо сар ҷ ҷ 4

кард. Ин буд, ки бо тавсияи роҳнамои илмии худӯ ба таҳқиқи лаҳ аи ҷ то икони ноҳияи Варзоб машғул шуд. Он солҳо лаҳ ашиносии то ик дар ҷ ҷ ҷ ҳолати ибтидоии ташаккул қарор дошт. Тадқиқоти олимони рус А.Семёнов, И. Зарубин, М. Андреев, Н. Кисляков, А. Розенфелд, забоншиносони то ик Л. ҷ Бузургзода, Б. Ниёзмуҳаммадов, О. алолов ва дигарон хиштҳои аввалине Ҷ буданд, ки ба бунёди лаҳ ашиносии то ик гузошта мешуданд. В. Расторгуева ҷ ҷ бо тадқиқоти нахустини худ -"Лаҳ аи варзобии забони то ик " на фақат ба ҷ ҷ ӣ равнақи илми лаҳ ашинос саҳми босазое гузошт, балки ба туфайли сарукор ҷ ӣ доштан бо низоми забон ба бисёр масъалаҳои савтиёт ва сарфу наҳви забони то ик равшан андохт. Тадқиқоти В. Расторгуева, ки онро дар соли 1944 ба ҷ ӣ ӣ ӯ сифати рисолаи номзад дифоъ намуд, аз нигоҳи демограф - таркиби аҳолии ӣ ӣ ноҳия низ аҳамияти пурарзише дорад. Муҳаққик аз р йи лаҳ а дар ноҳияи ӯ ҷ Варзоб мав уд будани се тоифаи то иконро муайян карда, барои тадқиқ ҷ ҷ лаҳ аи гур ҳи аввалро, ки ҷ ӯ баромади аслии худро ба Самарқанд нисбат медодаанд, интихоб намудааст. Тадқиқоти мазкур, ки соли 1952 бо номи "Очеркҳо доир ба лаҳ ашиносии то ик" ба табъ расид, ҷ ҷ минбаъд асоси силсилаи пан илди "Очеркҳо" - и гардид. В. Расторгуева дар солҳои баъд ҷ ҷ ӯ ӣ тадқиқоти худро доир ба лаҳ аҳои шимолии забони то ик идома дода, дар ҷ ҷ ӣ бораи г йишҳои то икии водии Фарғона (Чусту Косонсой, Риштону С х, ӯ ҷ ӯ Ху анду Конибодом, Исфараю Уротеппа ва ғайра) асарҳои пурарзише ҷ офаридааст. Тасаввур метавон кард, ки дар солҳои пан оҳуми асри гузашта ҷ дар шароите, ки воситаҳои нақлиёти мусофирбар чандон фаровон набуд, барои як нафар зан ин қадар масофаи калонро ба хотири илм тай кардан ч ӣ қадар заҳмат талаб мекард. Ин корро танҳо шахси фидоии роҳи илме чун ӯ ан ом дода метавонист. ҷ К.Р.Залеман ва В.А.Жуковский дар соли 1990 китоби дарсии «Краткая грамматика новоперсидского языка»-ро тартиб доданд, ки он баъзе хусусиятҳои умумии грамматикаи забони то икиро низ дарбар мегирад. ҷ Чунон ки муаллифон қайд кардаанд, дар киботи онҳо натанҳо забони Эрон, балки мардуми форсизабони Осиёи Миёна низ ба ҳисоб гирифта буд. Дар 5