“Samarqand – tarix beshigi” bo‘limini o‘rgatish metodikasi (2-sinf misolida) MUNDARIJA Kirish …………………………………………………………………..……..3-bet I Bob. Boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish savodxonligi o‘qitish savodxonligiga o‘rgatishning nazariy asoslari 1.1. So‘z oxirida kelib og‘zaki nutqda tushib qoladigan undoshlar imlosi ustida ishlash……………………………………..………………………......…8-bet 1. 2. Matn tahlili ustida ishlash……………………………………………….. 17-bet II bob. “Samarqand-tarixi beshigi’’ bo‘limini o‘rgatishning amaliy asoslari 2.1 “ Borish kerak bo‘lgan shahar” matnni o‘qitishni o‘rgatish..……………………. ……………………………………………......29-bet 2.2 “Bu — bizning O‘zbekiston” she’rini o‘qitishni o‘rgatish………...………37-bet 2.3. Tadqiqot usullari va natijalarini ng tahlili. ………..……………………...51-bet Xulosa …………………………….………………………..….……….….…61-bet Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………… ………………..63-bet 1

KIRIS H 1. Mavzuning dolzarbligi: O‘zbekiston respublikasida olib borilayotgan ijtimoiy va amaliy sohalarda keng islohatlar olib borilishi vatan taqdiri, xalq ravnaqi, mustaqil yurtning kelajakdagi boshqaruvchilari yangi avlod tarbiyasiga keng ahamiyatli ravishda e’tibor qaratilmoqda. Respublikamizda mustaqillikka erishgan birinchi kunimizdanoq, umuminsoniy va o‘zbekona qadriyatlarni har tomonlama tiklash, ularga chuqurroq nazar tashlash uchun zamin yaratildi va bunga keng imkoniyatlar yaratildi . Mustaqil Vatanimizga har tomonlama yetuk va mukammal bo‘lgan va keng qamrovli ravishda axloqiy pok, yuksak ma’naviy xislatlarga ega, iymon-e’tiqodi butun, o‘z xalqi, o‘z ona Vataniga fidoiy, barkamol va qadriyatlarimizni to‘laqonli tushunib yetgan o‘ziga ishonchi mustahkam bo‘lgan insonlarni tarbiyalash davlat siyosatida eng oliy bo‘lgan ustuvor masalalarning biri sifatida o‘z mavqeyini topdi[3]. Har bir o‘quvchi yoshlar yuqori sinflarda bolalar barkamol shaxs bo lib, jamoada yetuk insonʻ bo lib shakllanadi. Ayni o sha davrda ularni o zlarining o‘rab olingan muhitdan va ʻ ʻ ʻ o rgangan muhitdan ajratib qo ymasligimiz lozim. Bu yoshlarning o‘sib ʻ ʻ ulg‘ayishiga, ruhiyatiga, davomatiga, oxir-oqibatda ta lim-tarbiyasiga va shu ʼ o‘rinda aytib o‘tishim lozimki, ularning ongiga salbiy ta sir qilishi mumkin. Shu ʼ boisdan ta lim jarayonining uzluksizligini ta minlash, o quv dasturlarini ʼ ʼ ʻ takomillashtirish zarurligini bir qancha ulug‘ pedagoglar ta’kidlab o‘tgan. Ta’limning yangi modeli shuningdek, yangicha ko‘rinishi jamiyatda mustaqil fikrlovchi, erkin shaxsning shakllanishiga va dunyoqarashining barqarorligiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. O‘zining qadr-qimmatini anglaydigan, irodasi baquvvat, imoni butun, hayotda aniq maqsadga ega bo‘lgan insonlarni tarbiyalash imkoniyatiga ega bo‘lamiz. Ana shundan keyin ongli turmush kechirish jamiyat hayotining bosh me’zoniga aylanadi. Shunda inson o‘z aqli, o‘z tafakkuri, o‘z mehnati, o‘z mas’uliyati bilan ongli tarzda ozod va hur fikrli inson bo‘lib yashaydi. Hur fikrli insonda tabiiyki, so‘z boyligi ko‘p bo‘lib, nutq madaniyati ravon shakllangan bo 2

‘ladi davra oldida o‘zining mustaqil fikrini erkin tarzda bemalol ravishda bayon qila oladi. Barcha ma’naviy-axloqiy fazilatlarning poydevori, tushunchalari, ko‘nikmalari bolalikdan ya’ni boshlang‘ich sinfligidan o‘rgatilsa ya’ni tarkib toptirilsagina, bu poydevor barqaror bo‘ladi. Ongli ravishda muloqat qila olishi, ma’naviy-axloqiy fazilatlar tarkibida nutq, muloqot, munosabat madaniyati alohida o‘rin tutadi. O‘quvchilarda berilgan fikrni to‘g‘ri talqin qila olishi matn ustida to‘g‘ri ishlay olishi bu jarayonda munosabatga kirishish malakasini hosil qilishda pedagogikaning roli kattadir. Masalan, har bir o‘quvchi berilgan topshiriqni a’lo darajada o‘zlashtirishga haqli hisoblanadi shu jarayonda o‘quvchilarga to‘g‘ri metodlardan foydalangan holda matni aniq va ravshan tushunib yetishishi, she’rdagi ma’lumotlarni to‘g‘ri tushunishi lozim hisoblanadi. O‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqlarini me’yorlashda va bu jarayonni dars davomida berilgan topshiriqlarga asosan ularning mutanosibligini ta’minlashda masalan, she’rni o‘qitish va o‘rgatish jarayonida va matnni tahlili qilish vaqtida milliy an’analarimizning tabiati va o‘ziga xos xususiyatlariga yangilik qo‘shishimiz muvaffaqiyatli ravishda amalga oshiriladi. O‘quvchilarning bilish darajasi dunyoqarashi o‘zida davvom etayotgan faoliyatlarining o‘ziga xos taraqqiy etishini hisobga olish, ayniqsa, ularning ruhiy, fiziologik xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarga yetarli ahamiyat berilishi lozim. Yosh o‘quvchilarning bilishiga nisbatan e’tiborni kuchaytirish, mehrini oshkora qilishi, bo‘layotgan dars jarayoniga chin dildan yondashishi talab etiladi. Bola shaxsi pedagogik va psixologik nuqtayi nazardan juda nozik his-tuyg‘ularga boy bo‘lib, o‘qituvchi ana shu tuyg‘ularni ilg‘ashi, bola ruhiyatini ko‘rsatishi, ta’lim jarayonida insonparvarlik tarbiyasiga alohida e’tibor berishi zarur. 2. Bitiruv ishining oldiga qo‘ygan maqsad va vazifalari. Maktab o‘quvchilari, ayniqsa, 2-sinf o‘quvchilari ma’lum darajada o‘qish ko‘nikmasini egallaganliklari uchun ularni matn ustida mustaqil ishlashga ko‘proq e’tibor berish lozim va she’rni o‘qitish jarayonida mukammalikka erishish lozim. Maktabda o‘qitish metodikasi 3

o‘zgarmasa, ta’lim sifati ham mazmuni ham muhit ham o‘zgarmaydi. Shu ma’noda o‘quvchilarning bilish darajasini o‘stirishda va ko‘nikmalarini rivijlantirishda yangicha pedagogik texnologiyalardan foydalanish va bu borada o‘quvchini toliqtirib qo‘ymaslik ham zarur va metodika jihatdan ham to‘laqoni foydalanish lozim . O‘quvchilarni savod o‘rgatish davrigacha va savod o‘rgatish davridan boshlaboq nutqini shakllantirish matnni to‘g‘ri talqin qilinishi bo‘yicha amaliy va nazariy ishlar olib boriladi. Olib borilayotgan jarayonda bo‘layotgan muammolarni asta-sekinlik bilan yo‘qotishi lozim. 3. Tadqiqotning obyekti. Bitiruv ish obe’ktini boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi kitobidagi mashqlar tashkil etadi. 4. Таdqiqot predmeti. Bitiruv ish predmeti i sh jarayonida kitobdagi mashqlarni o‘rganishda interfaol usullardan foydalanish asosida o‘quvchilarning matn jarayonini to‘g‘ri talqin qilishi va she’rdagi asl mohiyatni tushunib yetish madaniyatini shakllantirish. 5. Bitiruv ishini yozishda asoslangan materiallar. Ushbu bitiruv malakaviy ishni yozishda O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi q onuni, B irinchi P rezidentimiz I.A.Karimovning asarlari va ma’ruzalarida bayon qilingan ta’limni isloh qilish, maktabgacha ta’limni rivojlantirishga qaratilgan yondashuvlar, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Miromonovichning ta’lim to‘g‘risidagi fikrlari, qarashlar, ta’lim jarayonini takomillashtirishga yo‘naltirilgan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari, 1-4-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsliklari, mavzuga oid ilmiy-pedagogik, ilmiy-metodik manbalar, o‘zbek olimlaridan Jo‘rayev.T.T, Halimov.S.G‘ (“O‘qituvchi nutq madaniyati”), Zunnunova, Qosimovalarinning adabiyotlaridan va kerakli vaqtda internet ma’lumotlardan foydalanildi. 6. Ishning yozilishida qo‘llanilgan metod. Albatta, ona tili va o‘qish savodxonligi darslari o‘qituvchi tomonidan uning rahbarligida o‘tkaziladi. Bitiruv 4

malakaviy ishimizni olgan bilim va tajribamizga tayangan holda, chet el ta’lim tizimi va o‘qituvchilarning ish tajribasiga suyangan holda yoritishga harakat qildik. 7 . Ishning ilmiy yangiligi. Hozirgi kunda mustaqil Respublikamiz uchun yuqori malakali kadrlar yetishtirishda turli xil davr talabiga mos darajada ona tili va o‘qish savodxonligi fanining muhimligini hisobga olgan holda oliy ta’limni “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun”, “Milliy dastur” g‘oyalaridan unumli foydalanish lozimdir. Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida mustaqil o‘quvchilarning matnni erkin holda o‘stirish va she’r jarayonidagi ma’lumotni bemalol tahlil qilish orqali o‘quvchilarning tafakkurini va ongini o‘stiradi, fikrlash qobiliyatini charxlaydi, erkin holda dadil fikr-mulohazalar aytishga chorlaydi hamda ilmiy salohiyatga erishish uchun keng yo‘l ochib beradi. 8. I shning amaliy ahamiyati. Tadqiqot natijasida aniqlangan ilmiy yondashuvlar, ishlab chiqilgan tavsiyalardan matndan va she’rdan shuningdek, anglangan ma’lumotni aniqlash jarayonida madaniyatini shakllantirishga oid mashg‘ulotlarini boyitish, maktabgacha ta’lim muassasalarida olib boriladigan turli o‘quv predmetlarini takomillashtirish , unda bolalarning tanqidiy fikrlashini va nutqini o‘stirishga oid mashqlarni kiritish, hamda ularning bilimini o‘stirishda, malakasini oshirishda keng foydalaniladi. 9 . Ishning muhokamasi. Bitiruv ishining dastlabki muhokamasi Maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim fakulteti Boshlang‘ich ta’lim va texnologiya kafedrasida o‘tkaziladi. 10 . Ishning tuzilishi. Bitiruv ishi kirish, ikki bob va kichik rejalardan,shuningdek, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 11 . Ishning mundarijasi. Ishning kirish qismida, mavzuning dolzarbligi, uning oldiga qo‘ygan maqsad va vazifalari, ishning ilmiy yangiligi, tahlil uslubi, ishning amaliy ahamiyati hamda shakliy tuzilishi haqida fikr yuritilgan. Ishning birinchi bobida: Boshlang‘ich ta’limda ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida o‘quvchilar matnni tahlil qilish jarayonida nutqini o‘stirish 5