SAMARQAND VILOYATIDA EKOTURIZM ISTIQBOLLARI A N N O T A T S I Y A Turizm O‘zbekiston Respublikasida milliy iqtisodiyot tarkibida ustuvor tarmoq va mintaqaviy rivojlanishning asosiy omillaridan biri sifatida qaraladi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, respublikada 7,3 ming madaniy meros ob’ekti mavjud bo‘lib, ularning bir qismi YUNESKOning Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan. Shunday qilib, Ipak yo li O zbekiston hududidan o tgan va u bo ylabʻ ʻ ʻ ʻ turlarga qiziquvchi xorijlik sayyohlar umumiy sayyohlar sonining 27 foizini tashkil qiladi.). O‘zbekistondagi qudratli “magnit”lardan biri Buyuk ipak yo‘lidir. Bozorda mashhur bo‘lgan ushbu mahsulotdan sayyohlar uchun asosiy mahsulot sifatida foydalanib, mamlakatimizda xalqaro loyihalar ko‘magida rivojlana boshlagan, biroq xalqaro bozorlarda hali o‘z o‘rniga ega bo‘lmagan ekologik turizmni rivojlantirish zarur. “Respublikamizda mavjud tabiiy dam olish maskanlari resurslari ekologik turizm, agroturizm, madaniy turizm, sun’iy va tabiiy suv havzalarida baliq ovlash, kabi turizmning turlarini, Respublamizning turli fasllarida ham sayyohlarni qabul qilish imkonini beradi. O‘zbekiston madaniy-ma’rifiy dam olishni yaxshi ko‘radiganlar uchun hamda faol dam olish uchun keng ko‘lamli xizmatlarni taklif qila oladi.Samarqand viloyati hududida ekologik sayohatlarga muvaffaqiyatli aylanishi mumkin bo‘lgan noyob joylar ko‘p. Ulardan birini hisobga olish mumkin. Zarafshon milliy tabiat bog i tabiiy resurslari ekologik turizm, ʻ agroturizm, ekstremal turizm, etnik turizm, baliq ovlash, kabi turizmning barcha turlarini qabul qilish imkonini beradi. Turli turistik marshrut lar yil davomida mehmonlarni kutib olish uchun mavjud resurslar yetarli hisoblanadi. Samarqand viloyatida ekologik turizmni rivojlantirish maqsadida turistik obyektlarni rivojlantirish magistrant faoliyatining vazifalaridan biridir. Ob'ektlardan biri Zarafshon davlat qo'riqxonasi, ikkinchisi - Kattaqo'rg'on suv ombori, hududi bo'yicha turli yo'nalishlarda ekologik sayohatlar tashkil etish mumkin bo'lgan eng yirik hisoblanadi.

A N N O T A T I O N Tourism is considered as one of the main factors of priority sector and regional development in the structure of the national economy in the Republic of Uzbekistan. According to statistics, there are 7.3 thousand objects of cultural heritage in the republic, part of which are included in the UNESCO World Heritage List. Thus, foreign tourists who have passed the Silk Road through the territory of Uzbekistan and are interested in species along it make up 27% of the total number of tourists). One of the powerful “magnets”in Uzbekistan is the Great Silk Road. Using this product, which is popular in the market, as the main product for tourists, it is necessary to develop ecological tourism in our country, which began to develop with the support of international projects, but has not yet had a place in international markets. "The resources of the natural resorts that exist in our Republic allow us to receive such types of tourism as ecological tourism, agrotourism, cultural tourism, fishing in artificial and natural water bodies, tourists even in different seasons of our Republic. Uzbekistan is able to offer a wide range of services for those who like cultural and educational recreation, as well as for active recreation. On the territory of the Samarkand region there are many unique places that can successfully turn into ecological tours. One of them can be taken into account. The natural resources of Zarafshan National Nature Park make it possible to accept all types of tourism, such as ecological tourism, agrotourism, extreme tourism, ethnic tourism, fishing, etc. Various tourist routes are sufficient resources available to welcome guests throughout the year. The development of tourist facilities in the Samarkand region with the aim of promoting ecological tourism is one of the tasks of the master's activity. One of the objects is the Zarafshan state reserve, the other is the Kattakurgan reservoir, the largest in the territory of which it is possible to organize ecological tours in different directions. 2

M U N D A R I J A KIRISH……… ………………………………………………………………5 I. BOB. ADABIYOTLAR SHARHI ……………………………………….....9 1.1. Ekologik turizmning paydo bo’lishi va rivojlanishi tarixi…………………9 1.2. “Ekoturizm” tushunchasining mavjud talqinlari va uning tamoyillari……12 II. BOB TADQIQOT SHAROITLARI, OBEKTI VA USLUBLARI …..…18 2.1. Tadqiqot sharoitlari.................................................. ....................................18 2.2. Tadqiqot obekti.......................................................... ...................................20 2.3.Tadqiqot uslublari......................................................................... .................20 III. BOB. TADQIQOT ISHI NATIJALARI SAMARQAND VILOYATIDA EKOTURIZM ISTIQBOLLARI .……………………………………………21 3.1. Samarqand viloyatining ekoturizmni rivojlantirish uchun qulayligi………21 3.2. Samarqand viloyatida mavjud ekoturizimni rivojlantirish istiqbollari…….28 3.3. Zarafshon milliy tabiat bog’i, Urgut tumani, Ohaliksoy ekoturizm obyekti misolida.……………………………………………………………………..…36 XULOSALAR ………………………………………………………………....67 TAVSIYALAR ……………………………………………………………...…68 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ……………………….69 3

K I R I SH Insonning dam olishga, ya'ni tiklanish va dam olishga bo'lgan ehtiyoji doimo mavjud bo'lgan. Inson mehnat faoliyati jarayonida sarflangan kuchlarni tiklashi kerak. Turizm nafaqat dam olish va sog'lomlashtirish, balki madaniy- ma'rifiy tadbirlarni ham o'zida jamlagan holda jamiyatning rekreatsion ehtiyojlarini qondirishning eng samarali usuli hisoblanadi. Hozirgi vaqtda turizmning eng faol rivojlanayotgan yo'nalishlaridan biri ekologik turizmdir [8]. Ekoturizm - ekotizimlar yaxlitligini buzmasdan, ma'lum bir hududning tabiiy va madaniy-etnografik xususiyatlari to'g'risida tasavvurga ega bo’lish maqsadida tabiati nisbatan tegmagan joylarga sayohat [14,3]. Ekoturizm hissiy va psixologik stressni kamaytirishga, insonning tabiat bilan aloqa qilish ehtiyojlarini ta’minlashga, yangi joylar, sayohatlar haqida ma'lumot olishga yordam beradigan omil sifatida muhim ijtimoiy rol o'ynaydi. Bu ma'rifat, dunyoqarashni faol ravishda kengaytirish va dunyoni bilish vositasidir. Hozirgi vaqtda atrof-muhitga kuchli antropogen ta'sir ko'rsatilayotganligi sababli tabiiy resurslardan, jumladan, rekreatsion resurslardan oqilona foydalanish muammosi juda dolzarbdir. Aholi o‘rtasida ekologik mas’uliyat va ekologik bilimlarni shakllantirish zarurati dolzarbdir. Bunday sharoitda ekologik turizm ekologik tarbiyaning eng samarali shakli hisoblanadi [18,12]. Shu bilan birga, ekoturizm tabiatda amalga oshiriladigan har qanday inson faoliyati kabi tabiatdan foydalanish turlaridan biridir. Shuning uchun u, albatta, tabiiy muhitga ta'sir qiladi. Ekologik turizmning uning boshqa turlaridan tubdan farqi tabiatda turistlarning xulq-atvorini tartibga solish, tabiiy landshaftlarni haddan tashqari yuklanish va ifloslanishdan himoya qilish, tabiiy majmualarning buzilishining oldini olishdan iborat. Bunga ekologik turizmni rivojlantirish uchun eng qulay va qulay bo'lgan hududda yo'nalishni oqilona tashkil etish orqali erishish mumkin [102,86]. Ishning dolzarbligi. Butunjahon turistik tashkilotining hisobotida turizmni barqaror rivojlantirishning 10 ta dasturi bayon etilgan bo'lib, unda «ekoturizmni 4

rivojlantirish uchun iqlim o'zgarishi, chiqindilarni nazorat qilish, yerlardan barqaror foydalanish, bioxilma-xillikni va alohida muhofaza etiladigan hududlarni saqlash masalalariga alohida e'tibor berish» lozimligi ta'kidlangan. Ekoturizmni rivojlantirishda ekotizimlarning doimiyligini tabiiy holda saqlash, bioxilma-xillikni va tabiat yodgorliklarini asrashni ilmiy asosda tashkil etish, ekoturizmni barqaror rivojlantirish strategiyalarini ishlab chiqishni taqozo etadi. Jahon amaliyotida ekoturizmni rivojlantirishda tabiat yodgorliklari, alohida muhofaza etiladigan hududlar, geotizimlarni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga ustuvor ahamiyat berilmoqda. Shuningdek, ekoturizmning davriyligini uzaytirish, hududiy tarkibini takomillashtirish, komplekslik imkoniyatlarini aniqlash hamda samaradorligini oshirishga alohida e'tibor berilmoqda. Respublikamizda turizm va uning (eko, agro, tarixiy, diniy, ekstremal) tarmoqlarida xizmat turlarini shakllantirish, hududlarning imkoniyatlarini hisobga olgan holda turizmni rivojlantirish bo'yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF–60-son Farmoni bilan tasdiqlangan «2022-2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot dasturida», «Ekoturizm infrotuzilmasi tarqqiy etishi, qolgan sohalarda uning o’rnini oshirish, TUR xizmatlarni sifatini yaxshilash, turizm infratuzilmasini kengaytirish» hamda «odamlarning ekologik xavfsiz muhitda yashashini ta’minlash»1yuzasidan muhim vazifalar belgilab berilgan. Respublikamiz Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF– 60-son Farmoni bilan tasdiqlangan «2022–2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi», Davlatimiz rahbarining 2016 yil 2 dekabrdagi PF-4861- son «O'zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni taminlash chora-tadbirlari to'g'risida»gi Farmoni, 2018 yil 3 fevraldagi PF- 5326son «O'zbekiston Respublikasi turizm salohiyatini rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratish bo'yicha qo'shimcha tashkiliy chora-tadbirlar to'g'risida»gi Farmoni, 2018 yil 7 fevraldagi PQ-3514-son «Ichki turizmni jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to'g'risida»gi Qarori hamda mazkur 5