logo

Soliq nazoratining moxiyati va uni tashkil etishning huquqiy asoslari

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

334.052734375 KB
Soliq nazoratining moxiyati va uni tashkil etishning huquqiy
asoslari
       Reja:
1. Zamonaviy soliq tizimi.
2. Soliq turlari.
3. Soliq islohoti va uning  yo nalishlariʻ .  
4. Soliq ishini tashkil etishning nazariy asoslari  
5. Soliq nazoratining mohiyati va uni tashkil etishning huquqiy asoslari.                Zamonaviy soliq tizimi.
Soliqning kelib chiqishi davlatning paydo bo lishi bilan chambarchas ʻ
bog liq bo lib, juda qadimiy tarixga ega. Tarixiy manbalarda bundan 	
ʻ ʻ
3760-yil muqaddam   Bobil   davlatida   Hammurapi qonunlari   bilan 
soliqning joriy etilgani to g risida ma lumotlar uchraydi. Hozirgi davrda 	
ʻ ʻ ʼ
ham davlat bajaradigan vazifalarni mablag  bilan ta minlash 	
ʻ ʼ
muammosi soliqning obyektiv zarurligini keltirib chiqaradi.
     Undirish usuliga ko ra, to g ri va egri Soliqga bo linadi. To g ri Soliq 	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
molmulk va daromadga bevosita joriy qilinadi va soliq to lovchi 	
ʻ
tomonidan oraliq vositachilarsiz to lanadi. Keng tarqalgan turlari: 	
ʻ
qo shilgan qiymat solig i, daromad solig i, meros hamda hadya solig i, 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
tovar aylanmasi solig i, savdo solig i, eksportimport solig i va boshqa 	
ʻ ʻ ʻ
Egri soliq ( aksizlar ) tovar (xizmat)lar narxlariga yoki tariflarga kiritish 
mo ljallangan va keyinchalik tovarlar iste molchilariga yuklanadigan 	
ʻ ʼ
Soliq Davlat tuzumi xususiyatlariga ko ra, Soliq tizimi umumdavlat 	
ʻ
(markaziy) va mahalliy (ma muriy-hududiy birliklar) Soliq va 	
ʼ
yig imlardan tashkil topadi.	
ʻ
     O zbekiston Respublikasida Soliq tizimining huquqiy asoslari, uni 
ʻ
to lovchilarning huquqlari hamda majburiyatlari, soliq ishlarini yuritish 	
ʻ
tartiboti 1997-yil 24 aprelda qabul qilingan va 1998-yil 1 yanvardan 
amalga kiritilgan O zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi bilan 	
ʻ
belgilanadi. O zbekiston Respublikasida joriy etilgan umumdavlat 	
ʻ
Soliqi: yuridik shaxslardan olinadigan daromad (foyda) soligi; jismoniy
shaxslardan olinadigan daromad soligi; qo shilgan qiymat solig i; 	
ʻ ʻ
aksiz solig i; yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq; 	
ʻ
ekologiya solig i; suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq. 	
ʻ
Umumdavlat Solig i har yili qonuniy tartibda belgilanadigan 	
ʻ
normativlar bo yicha tegishli byudjetlar o rtasida taqsimlanadi. 	
ʻ ʻ
Mahalliy Soliq va yig iml a r	
ʻ   — molmulk soliq; yer solig i; reklama 	ʻ solig i, avtotransport vositalarini sotganlik uchun soliq, ijtimoiy ʻ
infratuzilmani rivojlantirish soligi, savdosotiq huquqi uchun yig im; 	
ʻ
obodonchilik ishlari uchun yig im va boshqa Mahalliy soliq va yig imlar	
ʻ ʻ
mahalliy byudjetga o tkaziladi.	
ʻ
    Davlat tomonidan undirilgan Soliq byudjet vositasida qayta 
taqsimlanib, soliq to lovchilarga sog liqni saqlash, maorif, ilm-fanni 
ʻ ʻ
rivojlantirish, mudofaa, xuquqni muhofaza qilish kabi ijtimoiy zarur 
davlat xizmatlari orkli bilvosita yo llar bilan qaytadi.	
ʻ
Mamlakatimiz   taraqqiyotini   yangi,   yuksak   bosqichga   ko‘tarish,   buning
uchun   yangi   islohotlarni   amalga   oshirish   hayotiy   zarurat.   Bu   jarayonda
iqtisodiy   zanjirning   muhim   halqalaridan   biri   bo‘lgan   soliq   tizimi   barchaga
teng   va   erkin   raqobat   sharoitini   yaratishda   kamarbasta   bo‘lishi   kerak.
Prezidentimiz   tashabbusi   bilan   2018   yilda   yangi   soliq   konsepsiyasining
qabul   qilinishi   ana   shu   maqsadlarga   erishishning   strategiyasini   belgilab
berdi.
Tizimda   yangi   islohotlarni   boshlab   bergan   mazkur   konsepsiyadan   oldingi
holatga   nazar   tashlasak,   97   foiz   soliq   to‘lovchilar   soddalashtirilgan   rejimda
faoliyat   yuritib,   mamlakatimiz   yalpi   ichki   mahsulotida   ularning   ulushi
qariyb   60   foizga   yetgani   holda,   byudjet   tushumlaridagi   hissasi   bor-
yo‘g‘i   9,2   foizga   teng   bo‘lgan.   Umumbelgilangan   soliq   to‘lovchilar
zimmasiga tushgan asosiy soliq yuki atigi   3   foizni tashkil etgan.
Yaqingacha   pensiya,   maktab   ta limi   va   yo‘l   jamg‘armalariga   soliq   to‘lash,	
ʼ
sug‘urta   badali,   mol-mulk,   QQS   stavkalarining   yuqoriligi   tadbirkorlik
subyektlari   zimmasidagi   katta   yuk   edi.   Shuning   uchun   ularning   o‘zlari
istamagan   holda,   soliqdan   qochish   sxemasini   tanlashga   yoki
soddalashtirilgan   rejimda   qolish   uchun   korxona   ishchilari   soni,   ularga to‘laydigan   ish   haqini   sun iy   yashirishga   hamda   “konvert”   orqali   to‘lashgaʼ
majbur bo‘lardi.
Bugun   esa,   biznesda   tamomila   boshqacha   muhit.   Davlatimiz   rahbari
tashabbusi bilan adolatli, shaffof va uzoqqa mo‘ljallangan tizimni yaratishga
qaratilgan   islohotlarning   amalga   oshirilishi   natijasida   butunlay   yangi   soliq
ma murchiligi yuzaga keldi. Birinchi navbatda, soliqlar turi	
ʼ   16 tadan 9 taga,
nazorat shakllari   13 tadan 2 taga   qisqartirildi.
Prezidentimiz   joriy   yil   20   avgust   kuni   tadbirkorlar   bilan   o‘tkazgan   tarixiy
muloqotida   soliq   sohasidagi   ko‘pchilikning   esidan   ko‘tarilgan   holatlarni
yodga   solgani   bejiz   emas.   Chunki,   yaqingacha   tadbirkorlarga   og‘ir   yuk
bo‘lib   kelgan   pensiya,   maktab   va   yo‘l   jamg‘armalariga   3,2   foizli   yig‘imlar
bekor qilindi. Byudjetdan tashqari jamg‘armalarga mazkur yig‘imlarni bekor
qilish hisobiga har yili qariyb 6 trillion so‘m mablag‘ qoladigan bo‘ldi.
Mol-mulk,   daromad   va   ijtimoiy   soliqlar   stavkalari   2   barobar   kamaytirildi.
Qo‘shilgan   qiymat   solig‘i   20   foizdan   15   foizga   tushirildi,   pandemiyadan
ko‘proq   zarar   ko‘rgan   tarmoqlarga   ijtimoiy   soliq   12   foizdan   1   foizga
pasaytirilib,   mol-mulk   va   yer   soliqlari   to‘lovlaridan   butkul   voz   kechildi.   Bu
esa,   tadbirkorlarga   ixtiyorida   qolgan   2   trillion   so‘m   mablag‘ni   biznes
faoliyatiga sarflash imkonini yaratdi.
–  Odamlar   kundalik   hayotida  ijobiy   o‘zgarishlarni,   jumladan,   soliq  yukidagi
yengilliklarni   sezar   ekan,   avvalambor,   mamlakatimizda   amalga
oshirilayotgan   islohotlarga   ishonchi   va   rag‘bati   ortadi.   Ilg‘or   zamonaviy
axborot-kommunikatsiya,   internet   hamda   raqamli   texnologiyalarning   joriy
etilishi yuksalishning eng qisqa yo‘lidan borishni ta minlaydi. Keyingi paytda	
ʼ
tizimda bu borada qanday ishlar amalga oshirildi?
–   Qisqa   vaqtda   sohani   raqamlashtirish,   jumladan,   Ma lumotlarni   qayta	
ʼ
ishlash markazini bosqichma-bosqich  modernizatsiya qilish,  o‘z  navbatida, soliq   to‘lovchilarga   ro‘yxatdan   o‘tish,   soliq   rejimini   tanlash,   byudjet   bilan
munosabatlarini   onlayn   kuzatish,   hisobotlarni   shakllantirish   va   topshirish,
shaxsiy   kabineti   orqali   dunyoning   istalgan   burchagidan   soliq
majburiyatlarini elektron tarzda bajarish imkoniyatini berdi.
Umumiy   hisobda   soliq   organlarining   elektron   davlat   xizmatlari   portali   –
my.soliq.uz   da   50   ga   yaqin   shu   kabi   masofaviy   xizmatlar   yo‘lga   qo‘yildi.
Bularsiz   bugungi   soliq   ma muriyatchiligini   va   umuman,   bugungi   tizimʼ
faoliyatini tasavvur etib bo‘lmaydi.
  Mamlakatimizda hayotga tatbiq etilayotgan ezgu g‘oya, tashabbuslar ko‘p.
Ular orasida Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan “Xalq davlat idoralariga
emas,   davlat   idoralari   xalqimizga   xizmat   qilishi   kerak!”   tamoyilining   o‘rni
juda   katta.   Nazarimizda,   tizimga   transformatsiya   qilinayotgan   “Soliqchi   –
ko‘makchi” tamoyili ham ana shunday maqsadning uzviy qismi hisoblanadi.
– Ushbu g‘oyani hayotga tatbiq qilish maqsadida Prezidentimizning 2020 yil
30 oktyabrdagi “Yashirin iqtisodiyotni qisqartirish va soliq organlari faoliyati
samaradorligini   oshirish   bo‘yicha   tashkiliy   chora-tadbirlar   to‘g‘risida”gi
farmoni bilan soliq idoralarining tarkibiy tuzilmasi tubdan qayta isloh qilindi.
Soha   tarixida   birinchi   marotaba   Soliq   to‘lovchilarga   xizmat   ko‘rsatish
departamenti,   tadbirkorlikni   qo‘llab-quvvatlash   bo‘limlari   tashkil   etildi.
Pirovardida   oldimizga   qo‘yilgan   eng   muhim   vazifa,   ya ni   fuqarolarimizning	
ʼ
soliqdan   qochishiga   emas,   balki   uni   ixtiyoriy   to‘lashga   o‘tishiga,
tushumlarning   kamayishiga   emas,   aksincha,   o‘sishiga   erishilyapti.   Birgina
raqamga   e tiboringizni   qaratmoqchiman,   tadbirkorlarning   aylanma	
ʼ
mablag‘larini   ko‘paytirish   maqsadida,   yil   boshidan   bugungi   kungacha   9
trillion so‘m QQS manfiy ortiqcha to‘lovlari qaytarildi.
Soliq   to‘lovchilarga   xizmat   ko‘rsatishda   Prezidentimizning   yana   bir   o‘ziga
xos   ezgu   tashabbusi   –   “Mahallabay”   ishlash   tizimi   bizga   yaqin   ko‘makchi bo‘lmoqda.   U   aholi   va   tadbirkorlik   subyektlari   muammolarini   tezkor   hal
etishning eng maqbul yo‘lidir.
                             Soliq turlari
  O’zbekiston Respublikasi soliqqa tortish tizimida amalda bo’lgan soliqli va
soliqsiz   to’lovlar   hamda   ularni   amal   qilish   doirasi.   Soliqlar     majburiy to’lovni
ifoda	
 etuvshi	 pul	 munosabatlarini	 bildirib,	 bu	 munosabatlar	 soliq	 to’lovshilar
(huquqiy	
 va	 jismoniy	 shaxslar)	 bilan	 soliqni	 o’z	 mulkiga	 aylantiruvshi	 davlat
o’rtasida	
 bo’ladi.	 Korxona	 va	 tashkilotlar	 aholiga	 xizmat	 ko’rsatganida,	 ishlar
bajarganida	
 yoki	 bozorlarda	 oldi-sotdi	 kilganda	 ham	 pul	 to’lovlari	 mavjud.	 Lekin
ular	
 soliq	 bula	 olmaydi.	 Soliq	 munosabati	 bulish	 ushun	 davlat	 mamlakatda
yaratilgan	
 ijtimoiy	 maxsulot	 (to’g’riroyoi,	 yalpi	 milliy	 maxsulot)	 qiymatini
taksimlash	
 yo’li	 bilan	 majburan	 davlat	 byudjetiga	 mablag	 tuplash	 jarayonini
amalga	
 oshiradi.
Soliqlar	
 ning	 o’ziga	 xos	 belgilari	 mavjud	 bo’ladi,	 ularga:	 majburiylik,
xazinaga	
 tushishlik,	 kat’iylik	 va	 doimiylik,	 anik	 soliq	 to’lovshi	 ushun
ekvivalentsizlik	
 belgilari	 mavjuddir.
Birinshi belgi-majburiylik.   Soliq	
 va	 yig’imlar	 majburiy	 bo’ladi,	 bunda	 davlat
soliq	
 to’lovshining	 bir	 kism	 daromadlarini	 majburiy	 badal	 sifatida	 byudjetga	 olib
kuyadi.	
 Bu	 majburiylik	 Oliy	 Majlis	 tasdiklab	 bergan	 Soliq	 Kodeksiing	 tamoyili
asosida	
 amalga	 oshiriladi.	 Demak,	 majburiylik	 belgisi	 huquqiy	 tomondan	 davlat
ushun	
 kafolatlangan.
Ikkinshi   belgi   soliqlarning   davlat   mulkiga   aylanishidir.   Soliqlar     albatta
xazinaga-davlat	
 byudjetiga	 va	 boshqa	 davlat	 pul	 fondlariga	 tushadi.	 Bordi-yu,
to’lov	
 boshqa	 ixtiyoriy	 fondlar	 - «Iste’dod»,	 «Ekosan»,	 «Kamolot»,	 «Nuroniy» jamyoarmalariga tushsa,	 unda	 soliq	 munosabati	 bo’lmaydi.	 SHunki	 majburiylik
tamoyili	
 yuk,	 u to’lov	 davlat	 mulkiga	 tushmaydi.
Jadvalda	
 ko’rinib	 turibdiki,	 xozirgi	 kunda     soliqlar     kodeksda	 8	 ta
umumdavlat	
 (respublika)	 soliqlar	 i va	 5	 ta	 mahalliy	 soliqlar     ko’rsatilgan.
o’zgartirishlar	
 bilan	 ularning	 soni	 yig’imlari	 ham	 kushib	 ko’rsatilgan.	 Soliq	 va
yig’imlar	
 bir-biri	 bilan	 bog’liq	 bo’ladi,	 okibat	 natijasida	 ular	 huquqiy	 va	 jismoniy
shaxslarning	
 pul	 daromadlaridan	 olinadi.   Demak,	 soliq	 va	 yig’imlarning	 jami
yig’indisi	
 summasi	 soliq	 o g’ irligi	 tushunshasini	 keltirib	 shikaradi.
Soliqlar   ni   ob’ekti   va   iqtisodiy   mohiyati   bo’yisha   guruhlash.   Soliqlar	
 ni
guruhlash	
 iqtisodiyotga	 ijobiy	 va	 salbiy	 ta’sirlarni	 o’rganishning	 ilmiy	 va	 amaliy
uslubidir.
Soliqlar     soliqqa	
 tortish	 ob’ektiga	 karab	 turt	 guruhga	 bulinadi: Oborotdan olinadigan	 soliqlar
Daromaddan	
 olinadigan	 soliqlar
Mol-mulk     qiymatidan	
 olinadigan	 soliqlar
Er	
 maydoniga	 karab	 olinadigan	 soliqlar	 .
Oborotdan	
 olinadigan	 soliqlar	 ga	 qo’shilgan	 qiymat	 solig’i,	 aksiz	 solig’i,
bojxona	
 va	 yer	 osti	 boyliklari	 qiymatidan	 olinadigan	 soliqlar     kiradi.	 Lekin	 oborot
(aylanma)	
 tushunshasi	 bizning	 qonunshiligimiz	 bo’yisha	 ilgaridek	 maxsulot
realizatsiyasi	
 oborotidan	 emas,	 balki	 maxsulotlarni	 yuklab	 yuborgan	 qiymat	 bilan
ulshanadi	
 (KKSda).	 YAlpi	 tushumdan	 olinadigan	 yagona	 soliq	 ham	 oborotdan
olinadigan	
 soliqlar	 ga	 kiradi.
Daromaddan	
 olinadigan	 soliqlar	 ga	 huquqiy	 shaxslarning	 daromadiga
(foydasiga),	
 jismoniy	 shaxslarning	 daromadiga	 solinadigan	 soliq,	 savdo
tashkilotlarining	
 yalpi	 daromadidan	 soliqlar	 i kiradi.	 Bu	 guruh	 soliqlar	 ga
infrastrukturani	
 rivojlantirish	 solig’i	 ham	 kiradi.
Mol-mulk	
 qiymatidan	 olinadigan	 soliqlarga	 mol-mulk	 solig’i,	 ekologiya,
avtomobil	
 mashitnalarini	 kayta	 sotish	 solig’i	 va	 boshqalar	 kiradi.
Er	
 maydonlaridan	 olinadigan	 soliqlar	 ga	 kishlok	 xujalik	 tovar	 ishlab
shikaruvshilarning	
 yagona	 yer	 solig’i	 va	 yuridik	 (nokishlok	 xujalik)	 va	 jismoniy
shaaxslarning	
 yer	 soliqlar	 i kiradi.	 harajatlardan	 olinadigan	 soliqlar	 ga	 esa
ekologiya	
 solig’i	 kiradi.
Iqtisodiy	
 mohiyatiga	 karab	 soliqlar     egri	 va	 to’g’ri	 soliqlarga	 yoki	 bevosita	 va
bilvosta	
 bulinadi.	 To’g’ri	 soliqlar	 ni	 to’g’ridan	 to’g’ri	 soliq	 to’lovshilarning	 o’zi
tulaydi,	
 ya’ni	 soliqni	 huquqiy	 to’lovshisi	 ham,	 xakikiy	 to’lovshisi	 ham	 bitta	 shaxs
bo’ladi.	
 To’g’ri	 soliq	 yukini	 boshqalarga	 ortish	 holati	 bu	 yerda	 bo’lmaydi.	 Bu
soliqlar	
 ga	 hamma	 daromaddan	 tulanadigan	 va	 barsha	 mulk	 soliqlar	 i kiradi. To’g’ri soliqlar	 dan	 to’g’ridan-to’g’ri	 daromaddan	 soliq	 tulanganligi	 ushun
soliqlar     stavkasining	
 kamaytirilishi	 korxonalar     daromadining	 kup	 qismini	 ularga
koldirib,	
 investitsiya	 faoliyatini	 kengaytirish	 imkonini	 yaratib,	 bozor	 iqtisodiyotini
rivojlantiradi.	
 Bu	 soliqlar	 ning	 stavkalari	 kupaytirilsa,	 biznes	 imkoniyatlari	 kamaya
borib,	
 iqtisodiy	 rivojlanishni	 susaytiradi.	 Demak	 bu	 guruh	 soliqlar	 ning	 stavkalari
to’g’ridan-to’g’ri	
 bozor	 iqtisodiyoti	 bilan	 shambarshas	 boyolangandir.
Egri	
 soliqlar	 ni	 huquqiy	 to’lovshilari	 maxsulot	 (ish,	 xizmatni)	 yuklab
yuboruvshilardir	
 (xizmat	 ko’rsatuvshilardir).     Lekin	 soliq	 oyoirligini	 xakikatdan
ham	
 byudjetga	 to’lovshilari	 tovar	 (ish,	 xizmat)	 ni	 iste’mol	 kiluvshilardir,	 ya’ni
xakikiy	
 soliq	 to’lovshilar	 bu	 yerda	 yashiringan.	 Bu	 soliqlar     tovar	 (ish,	 xizmat)
qiymati	
 ustiga	 ustama	 ravishda	 kuyiladi.
            Soliq islohoti va uning  yo nalishlari	
ʻ .  
Soliq islohotlari: Tadbirkor boy bo‘lsa davlat 
ham boy bo‘ladi Mamlakatimiz soliq tizimidagi islohotlar milliy iqtisodiyotimizni yanada 
rivojlantirish, qulay ishbilarmonlik muhitini yaratishga xizmat qilmoqda.
Soliqlar aslida davlatning mustahkam byudjetini shakllantirishga qaratilgan 
tushumlar manbai hisoblanib, hududlarni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirishga
qayta yo‘naltirilishi bilan ahamiyatlidir. Shu bois har bir fuqaro o‘zi tasarruf 
etgan mulki yoki daromadining belgilangan ulushini mamlakat rivoji uchun 
ajratishi bu iqtisodiy jarayonning barqarorligini ta'minlaydi.
Mustaqil O‘zbekistonimizda har bir islohot inson hamda uning manfaatlari 
uchun amalga oshirilayotganini joriy yil avvalidan Soliq siyosatini 
takomillashtirish konsepsiyasining qabul qilinishi, jismoniy shaxslardan 
olinadigan daromad solig‘ining yagona 12 foizga tushirilgani, 
konsepsiyaning mantiqiy davomi sifatida soliq va bojxona sohasidagi 
imtiyozlarni tartibga solish borasida huquqiy asosning ishlab chiqilgani, 
yanada e'tiborlisi, tadbirkorlar uchun qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasining 
20 foizdan 15 foizga, yagona ijtimoiy to‘lov stavkasining esa 25 dan 12 
foizga pasaytirilganida ham ko‘rish mumkin.
Darhaqiqat, soliq tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar avvalo 
tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash, ularning qonuniy faoliyat ortidan halol 
daromad orttirishiga qaratilgani bilan ahamiyatlidir.
Prezidentimizning 2019 yil 26 sentyabr “O‘zbekiston Respublikasining soliq 
siyosatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni 
soliq yukini kamaytirish va tadbirkorlik sub'yektlarini soliqqa tortishdagi 
nomutanosibliklarni qisqartirishda muhim dasturilamal bo‘lmoqda. Bu bilan 
qo‘shilgan qiymat solig‘ining uzluksiz “zanjiri”ni shakllantirish, iste'mol 
bozorining barqarorligini ta'minlash hamda mahalliy ishlab 
chiqaruvchilarning raqobatbardoshligini oshirish uchun munosib sharoit 
yaratish maqsadida joriy yilning 1 oktyabridan boshlab qo‘shilgan qiymat 
solig‘ining stavkasi 20 foizdan 15 foizgacha pasaytirildi. Endi tahlillarga e'tibor qaratadigan bo‘lsak, birgina Navoiy viloyatida qariyb 
2 ming nafar qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchilari mavjud bo‘lsa, avvalgi 
tartibda bir oyda o‘rtacha 80 milliard so‘m davlat byudjetiga majburiy 
to‘lovlarni amalga oshirgan. Joriy yil 1 oktyabrdan boshlab yangi tartib joriy 
qilingach noyabr va dekabr yakuni bilan ya'ni 2 oyda byudjetga tushum 
qariyb 42 milliard so‘mga kamayadi. Demak, bir oyda o‘rtacha 21 milliard 
so‘mdan ortiqroq mablag‘ iste'molchilar ixtiyorida qolmoqda.
Joriy yil boshidan qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchilar ikki xil rejimda soliq 
to‘lab kelmoqda. Ya'ni, tovar aylanmasi 3 milliard so‘mgacha bo‘lgan 
xo‘jalik yurituvchi sub'yektlar soddalashtirilgan qo‘shilgan qiymat solig‘i 
rejimida va tovar aylanmasi 3 milliard so‘mdan oshgan soliq to‘lovchilar 
umumbelgilangan rejimda qo‘shilgan qiymat solig‘ini to‘lamoqda. Vaholanki,
ushbu holatda bir xil ishlab chiqarishga ega bo‘lsada, yirik korxona 20 foizli 
stavkada, kichik korxona esa tabaqalashtirilgan holda faoliyat turidan kelib 
chiqib, o‘rtacha 7 foiz stavkada byudjetga qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘laydi. 
Bu bir xil ishlab chiqarishga ega soliq to‘lovchilarning soliq yuki mutanosib 
emasligidan dalolat berardi.
Shuni qat'iy inobatga olib, 2020 yil 1 yanvardan soddalashtirilgan tartibda 
qo‘shilgan qiymat solig‘i hisoblash rejimining bekor bo‘lishi adolat va 
tenglik, mahsulot tannarxining arzonlashishi, soliq to‘lovchilar daromadining
oshishi va qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchilarning soliq yuki birxillashishiga
olib keladi.
Shu o‘rinda yana bir muhim jihatga e'tibor qaratadigan bo‘lsak, bugungi 
kunda viloyatda 333 ta davlat tashkilotlari va 209 ta davlat ulushi 50 foizdan
yuqori bo‘lgan yagona ijtimoiy to‘lovchi tadbirkorlik sub'yektlari faoliyat 
ko‘rsatayotgan bo‘lib, ular tomonidan joriy yil yakuni bilan 1 trillion 87 
milliard 466 million so‘m mablag‘ byudjetga yo‘naltirilishi ko‘zda tutilgan. 
Endilikda, ya'ni 2020 yil 1 yanvardan yagona ijtimoiy to‘lov stavkasining 25  foizdan 12 foizga tushirilishi natijasida 518 milliard so‘m xo‘jalik yurituvchi 
sub'yektlar ixtiyorida qolishi ko‘zda tutilyapti.
Bugungi shiddatli iqtisodiy raqobat muhitida tadbirkorlarga keng imtiyozlar 
berish, zarur qulayliklarni yaratish muhim ahamiyatga ega. Davlatimiz soliq 
siyosatida ana shunday zamonaviy tamoyillarni inobatga olib, ayrim 
hollarda oddiygina hisobotlarni topshirish muddatlaridagi kechikish yoki 
ba'zi tushunmovchiliklar yuzaga kelgan vaziyatlarda tadbirkorlarning 
banklardagi hisob raqamlarini vaqtincha yopib qo‘yish holatlari kuzatilar edi.
Endilikda bu tartibdan voz kechilib, tadbirkorga zarur maslahat va ko‘mak 
berish, qo‘llab-quvvatlash maqsadida shaffof tizim yaratildi.
Prezidentimizning joriy yil 10 iyuldagi “Soliq ma'muriyatchiligini 
takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qaroriga 
asosan tadbirkorlik sub'yektlari aniqlangan soliqqa oid huquqbuzarlikni tan 
olib, davlat soliq xizmati organlarining soliqqa oid huquqbuzarlik uchun 
javobgarlikka tortish to‘g‘risidagi qarorini olgan kundan e'tiboran o‘n kun 
muddatda ichida moliyaviy jarimalarni ixtiyoriy ravishda to‘lasa, tadbirkorlik 
sub'yektlari mazkur huquqbuzarlik uchun qonun hujjatlarida belgilangan 
jinoiy va ma'muriy javobgarlikdan ozod etiladi. Shuningdek, mazkur qaror 
bilan yuridik shaxs yoki yakka tartibdagi tadbirkor unga nisbatan 
qo‘llanilgan moliyaviy jarimalar to‘g‘risidagi qarorni olgan kundan boshlab, 
qo‘llanilgan moliyaviy jarimalar miqdorining 50 foizini o‘n kun davomida 
ixtiyoriy ravishda to‘laganda, uni jarima summasining qolgan qismini 
to‘lashdan ozod etish bo‘yicha moliyaviy jarimalarni undirishning 
soddalashtirilgan tartibini joriy etish masalasi ham ko‘rib chiqilmoqda.
Mazkur islohotlar natijasida davlat byudjetiga ta'sir ko‘rsatishi mumkin 
bo‘lgan ayrim omillar ham yuzaga kelishi tabiiy. Birgina qo‘shilgan qiymat 
solig‘i stavkasining pasayishi evaziga, yo‘qotilayotgan byudjet tushumlarini 
qoplash maqsadida viloyatda qo‘shimcha manbalar aniqlanib, dastlabki 
hisob-kitoblarga ko‘ra oyiga o‘rtacha 43 milliard so‘m mablag‘ tushumi  prognoz qilinmoqda. Bunda xususan, soliq stavkasining pasayishi 
natijasida yangi tadbirkorlik sub'yektlari yoki soliq to‘lovchilarning ortishi, 
yagona yer solig‘i to‘lovchilarning qo‘shilgan qiymat solig‘iga o‘tishi va 
boshqa yengilliklar hisobidan byudjet daromadlari barqarorlashib 
boraveradi.
Soliq ishini tashkil etishning nazariy asoslari  
Soliq xizmati va bojxona organlari faoliyatining     huquqiy asoslari
O‘zbekiston Respublikasining	 mustaqillikka	 erishishi	 va	 bozor	 iqtisodiyotiga
o‘tilishi	
 iqtisodiy	 rivojlanishning       yangicha	 shart-sharoitlari	 soliqqa	 tortishning
mutlaqo	
 yangi	 tizimini	 joriy	 qilishni	 talab	 qildi	 va	 bunday	 tizimning	 birmuncha
optimal	
 darajada	 amal	 qilishini	 ta’minlaydigan	 mexanizmning	 yangi	 tuzilmasini
yaratishni	
 taqozo	 etdi.
Respublikamizda	
 hozirda	 amal	 qilayotgan	 soliq     va	 bojxona	 ido ralari	 tizimi
o‘zining	
 muayyan	 tarixiga	 ega.	 Soliq	 idoralari	 sobiq	 Ittifoqda	 60-yillarda	 ham
mavjud	
 edi	 va	 ularning	 tuzilmasi,	 tabiiyki,	 O‘zbekiston	 hududida	 ham	 amal	 qilardi.
Keyinchalik	
 ular	 faoliyati	 to‘xtatib	 qo‘yildi	 va	 faqat	 1990	 yil	 12	 mayda	 qabul
qilingan	
 «Davlat	 soliq	 inspektsiyalarining	 huquqlari,	 vazifalari	 va	 mas’uliyati
to‘g‘risida»gi	
 Qonunga	 muvofiq,	 1990	 yilning	 1 iyulidan	 boshlab	 qayta	 tiklandi.
Biroq	
 bu	 tuzilmalar	 moliya	 organlari	 tizimida	 amal	 qilar	 edi.
Respublikamizda	
 soliq	 idoralari	 faoliyati	 1990	 yilning	 oxirida	 O‘zbekiston
Respublikasi	
 Vazirlar	 Mahkamasining	 «O‘zbekiston	 Respublikasi	 Moliya	 vazirligi
qoshida	
 Dav lat	 moliya-soliq	 bosh	 boshqarmasini	 tashkil	 qilish	 to‘g‘risida»gi
Qarori	
 (1990	 yil	 17	 dekabrdagi	 383-sonli)	 qabul	 qilingan idan	 so‘ng	 faollasha
boshladi	
 va	 O‘zbekiston	 Respublikasi	 Oliy	 Kengashining	 «O‘zbekiston Respublikasining davlat	 soliq	 ido ralari	 to‘g‘risida»gi	 1991	 yil	 14	 iyundagi	 Nizomi
va	
 	O‘zbekiston	 	Respublikasi	 	Vazirlar	 	Mahkamasining	 	«O‘zbekiston
Respublikasining	
 davlat	 soliq	 idoralari	 to‘g‘risida»gi	 1991	 yil	 12	 avgustdagi	 217-
sonli	
 Qarori	 qabul	 qilinganidan	 keyin	 davlat	 nazorati	 va	 boshqaruvining	 mustaqil
tuzilmasi	
 sifatidagi	 soliq	 idoralarining	 shakllanishi	 va	 faoliyat	 ko‘rsatishiga	 asos
solindi.	
 Respublika	 davlat	 boshqaruvining	 mazkur	 tu zilmasi	 1994	 yilgacha,	 ya’ni
O‘zbekiston	
 Respublikasi	 Prezidentining	 farmoniga	 muvofiq	 Vazirlar	 Mahkamasi
qoshidagi	
 Davlat	 bosh	 soliq	 boshqarmasi	 O‘zbekiston	 Res publikasi	 Davlat	 soliq
qo‘mitasiga	
 aylantirilgunga	 qadar	 faoliyat	 ko‘rsatdi.
O‘zbekiston	
 Respublikasi	 Davlat	 soliq	 qo‘mitasining	 maqomi,	 asosiy
vazifalari,	
 funkktsiyalari	 vakolat	 doirasi	 va	 faoliyatining	 tashkiliy	 asoslari
O‘zbekiston	
 Respubli kasi	 Prezidentining	 «O‘zbekiston	 Respublikasi	 Vazirlar
Mahkamasi	
 qoshidagi	 Davlat	 bosh	 soliq	 boshqarmasini	 O‘zbekiston	 Respublikasi
Davlat	
 so liq	 qo‘mitasiga	 aylantirish	 to‘g‘risida»gi	 1994	 yil	 18	 yanvardagi
Farmoniga	
 muvo fiq	 va	 O‘zbekiston	 Respublikasi	 Vazirlar	 Mahkamasining
«O‘zbekiston	
 Respublikasi	 Davlat	 soliq	 qo‘mitasini	 tashkil	 etish	 va	 faoliyat
ko‘rsatishi	
 masalalari	 to‘g‘risida»gi	 1994	 yil	 18	 martda	 qabul	 qilgan	 Qarori	 bilan
tasdiqlangan	
 «O‘zbe kiston	 Respublikasi	 Davlat	 soliq	 qo‘mitasi	 to‘g‘risida»gi
Nizomga	
 binoan	 belgilandi.	 O‘zbekiston	 Respublikasi	 Vazirlar	 Mahkamasining
ushbu	
 qaroriga	 binoan	 Davlat	 soliq	 qo‘mitasi	 soliq	 va	 bojxona	 siyosatini	 amalga
oshirish,	
 shuningdek	 davlatning	 iqtisodiy	 manfaatlari	 va	 mulkiy	 huquqlari
himoyasini	
 ta’minlash	 sohasida	 davlat	 nazorati	 organi	 ekanligi	 belgilab	 qo‘yildi.
1997  yil   bojxona  ishini   tashkil   etishni   takomillashtirish,   yagona   bojxona
siyosatini olib borish, respublika boj xona organlari faoliyatining tezkorligi va
ta’sirchanligini   oshirish,   ularning   mamlakat   iqtisodiy   xavfsizligini
mustahkamlashdagi   rolini   kuchaytirish,   shuningdek,   bojxona   ishi   sohasida
xalqaro   hamkorlikni   yanada   kuchay tirish   maqsadida   O‘zbekiston
Respublikasi   Prezidentining   «O‘zbekison   Respublikasi   Davlat   Bojxona
Qo‘mi tasini   tashkil   etish   to‘g‘risida»gi   1997   yil   8   iyuldagi   PF-1815-son Farmoniga   va   O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining
«O‘zbekiston   Respublikasi   Davlat   bojxona   qo‘mitasi   faoliyatini   tash kil   etish
to‘g‘risida»gi 1997 yil 30 iyuldagi 374-son Qaroriga muvofiq Davlat Bojxona
Qo‘mi tasi  tashkil  etildi, ya’ni  soliq va bojxona faoliyatining funktsiyalari  bir
biridan ajratildi. Shu munosabat bilan O‘zbekiston Respublikasining «Davlat
soliq   xizmati   to‘g‘risida»gi   1997   yil   29   avgustdagi   Qonuni   va   O‘zbekiston
Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   «O‘zbekiston   Respublikasi   Davlat
soliq   qo‘mitasi   faoliyatini   tashkil   etish   masalalari   to‘g‘ri sida»gi   1998   yil   12
yanvardagi   Qaroriga   muvofiq   soliq   organla rining   asosiy   funktsiya   va
vazifalari belgilandi.
O‘zbekiston Respublikasining	 «Davlat	 soliq	 xizmati	 to‘g‘risida»gi	 Qonuniga
muvofiq	
 Davlat	 soliq	 qo‘mitasi,	 Qoraqalpog‘iston	 Respublikasi	 va	 Toshkent
shahrining	
 davlat	 soliq	 boshqarmalari,	 viloyat	 davlat	 soliq	 boshqarmalari,
shuningdek,	
 tumanlar,	 shaharlar	 va	 shaharlardagi	 tumanlar	 davlat	 soliq
inspektsiyalari	
 davlat	 soliq	 xizmatining	 quyi	 organlari	 hisoblanadi.
Davlat	
 soliq	 xizmati	 organlari	 o‘z	 faoliyatlarida	 O‘zbekiston	 Respublikasining
Konstitutsiyasi,	
 «Davlat	 soliq	 xizmati	 to‘g‘risida»gi	 Qonun	 va	 boshqa	 qonun
hujjatlariga,	
 Vazirlar	 Mahkamasining	 qarorlari,	 Prezident	 farmonlari	 va	 boshqa
me’yoriy	
 	hujjatlar,	 	shuningdek,	 	O‘zbekis ton	 	Respublikasining	 	xalqaro
shartnomalariga	
 amal	 qiladi.
Davlat	
 soliq	 xizmati	 organlari	 o‘z	 faoliyatini	 davlat	 hokimiyati	 va	 boshqaruvi
mahalliy	
 organlaridan	 mustaqil	 ravishda,	 qonun	 hujjatlariga	 muvofiq	 amalga
oshiradi.	
 Davlat	 soliq	 xizmati	 organlari	 tomonidan	 o‘z	 vakolatlari	 doirasida	 qabul
qilinadigan	
 qarorlar	 barcha	 yuridik	 va	 jismoniy	 shaxslar	 uchun	 majburiy
hisoblanadi.
 
O‘zbeksiton Respublikasi soliq xizmati organlarining tarkibiy tuzilishi   Davlat boshqaruvi	 organining	 tashkiliy	 tuzilishi	 (ichki	 tuzilmasi)	 deganda
uning	
 huquqiy	 va	 tashkiliy	 jihatdan	 nisbatan	 mustaqil	 va	 alohida	 tusdagi	 bir-biriga
o‘zaro	
 bog‘langan	 bo‘linmalarining	 uyushmasi	 tushuniladi,	 ularning	 har	 biri
alohida	
 tarzda	 va	 barchasi	 birgalikda	 davlat	 vakolatlarining	 amalga	 oshirilishini
ta’minlaydi.
Organning	
 tuzilishi	 unga	 yuklangan	 vakolatlarning	 samarali	 tarzda
bajarilishini,	
 har	 bir	 tarkibiy	 bo‘linmaning	 vakolatlari	 va	 mas’uliyatining	 aniq
chegaralab	
 qo‘yilishini,	 hammaning	 yagona	 bir	 butun	 mexanizmning	 unsurlari
sifatida	
 kelishilgan	 holda	 ish	 olib	 borishini	 ta’minlashi	 lozim.	 Davlat	 soliq
qo‘mitasi	
 tuzilmasi	 va	 faoliyatini	 tashkil	 etish	 O‘zbekiston	 Respublikasi	 Vazirlar
Mahkamasining	
 «O‘zbekiston	 Respublikasi	 Davlat	 soliq	 qo‘mitasi	 faoliyatini
tashkil	
 etish	 masalalari	 to‘g‘risida»gi	 1998	 yil	 12	 yanvardagi	 14-son	 Qarori	 bilan
tasdiqlangan	
 «Davlat	 soliq	 qo‘mitasi	 to‘g‘risida»gi	 Nizomga	 va	 unga	 kiritilgan
o‘zgarishlarga	
 asosan	 belgilangan.
 
  Davlat soliq qo‘mitasining vazifalari va   funktsiyalari
Davlat	
 soliq	 qo‘mitasining	 huquqlari	 uning	 boshqaruv	 faoliyati	 to‘g‘risida
tasavvur	
 beradi.	 Davlat	 idorasining	 huquqlari	 – biron	 bir	 vazifani	 amalga	 oshirish
mumkinligi	
 me’yoridir,	 uning	 burchi	 esa	 - mazkur	 vazifani	 tegishlicha	 amalga
oshirish	
 me’yoridir.	 Davlat	 idorasining	 funktsiyasi	 tegishlicha	 hatti-harakat
me’yori	
 sifatida	 biron-bir	 boshqaruv	 harakatini	 ko‘rsatish	 chog‘ida	 kamroq
konkretlashtirilgan	
 burchdan	 farq	 qiladi,	 me’yo riy	 tarzda	 umumiy	 ko‘rinishda
ifodalangan	
 bir	 qator	 tipik	 burchlarning	 umumlashgani	 sifatida	 qaraladi.
Soliq nazoratining mohiyati va uni tashkil etishning 
      huquqiy asoslari Soliq   xizmati   organlarining   boshqa   organlar   va   tashkilotlar,   moliya-
kredit muassasalari bilan o‘zaro hamkorligi
Davlat soliq	 idoralari	 o‘z	 oldilariga	 qo‘yilgan	 vazifalarni	 bajarish	 va	 o‘z
funktsiyalarini	
 amalga	 oshirish	 davomida	 davlatning	 boshqa	 idoralari	 bilan	 doimiy
hamkorlik	
 qiladilar.	 Davlatning     boshqa	 idoralari	 bilan	 o‘zaro	 munosabatlarda	 aniq
soliq	
 idoralarining	 mazkur	 vazifa	 va	 funktsiyalarni	 qanday	 darajada     bajarishini
ham	
 belgilab	 beradi.
Davlat	
 idoralari	 tizimi	 umumiy	 vakolatli,	 funktsional	 va	 tarmoq	 idoralarining
bir	
 butun	 holda	 o‘zaro	 hamkorlik	 qiluvchi	 tizimini	 ifodalaydi.	 Shu	 sababli,	 davlat
soliq	
 idoralari	 davlatning	 boshqa	 tashkilotlari	 bilan	 o‘zaro	 aloqalari	 xarakterini
o‘rganish	
 mustaqil	 tahlil	 va	 doimiy	 takomillashish	 ob’ekti	 sifatida	 qaralishi	 kerak.
Soliq	
 idoralarining	 respublika	 iqtisodiyotiga	 huquqiy     ta’sirining	 ko‘lami
kengligini,	
 mazkur	 idoralar	 ish	 shakllari	 va	 faoliyat	 mazmunining	 o‘ziga	 xosligini
hisobga	
 olsak,	 ushbu	 muammoga	 katta	 e’tibor	 berish	 juda	 muhimligi	 to‘g‘risida
xulosa	
 kelib	 chiqadi.
Soliq	
 qonunlari	 so‘zsiz	 ravishda	 o‘zgartirishlarga	 muhtoj	 bo‘lgan	 bir	 sharoitda
davlatning	
 soliq	 tizimi	 soliqlarning	 to‘g‘ri	 hisoblanishi	 va	 ularning	 byudjetga	 to‘liq
miqdorda	
 kiritilishi,	 soliq	 idoralarini	 tashkil	 etish	 paytida	 ular	 oldiga	 qo‘yilgan
maqsadlarga	
 erishishi,	 soliq	 to‘lovchilarning	 munosabatlari,	 soliq	 qonunlariga
rioya	
 qilinishi	 ko‘p	 jihatdan	 respublikadagi	 coliq,	 huquqni	 muhofaza	 qilish,	 davlat
hokimiyati	
 va	 boshqaruvining	 boshqa	 organlarining	 muvofiqlashtirilgan	 tarzdagi
amaliy,	
 operativ	 ravishdagi	 bahamjihat	 harakatiga	 bog‘liqdir.	 O‘zbekiston
Respublikasining	
 Davlat	 soliq	 qo‘mitasi	 davlat	 organlari	 bilan	 birgalikda	 soliq
qonunlarining	
 ko‘llanilish	 amaliyotini	 muntazam	 tarzda	 tahlil	 etadi	 va
umumlashtiradi,	
 ular	 asosida	 amaldagi	 me’yoriy	 hujjatlarga	 respublikadagi
iqtisodiy	
 	vaziyatning	 	rivojlanishini	 	talab	 	qiladigan	 	o‘zgartirishlar	 	va
qo‘shimchalarni	
 kiritish	 yuzasidan	 tegishli	 takliflarni	 beradi. Davlat soliq	 qo‘mitasining	 ishtirokida	 amalga	 oshiriladigan	 ma’muriy-
huquqiy	
 munosabatlarni	 ko‘rib	 chiqarkanmiz,	 ular ning	 ichida	 Davlat	 soliq
qo‘mitasi	
 davlat	 boshqaruvining	 mustaqil	 sub’ekti	 sifatida	 namoyon	 bo‘ladigan
munosabatlarni	
 ajratib	 ko‘rsatish	 mumkin.
Davlat	
 soliq	 qo‘mitasi	 bilan	 ijrochilik	 hokimiyatining	 rahbari	 O‘zbekiston
Respublikasining	
 Prezidenti,	 shuningdek	 hokimiyatning	 oliy	 vakillik	 organi	 -
O‘zbekiston	
 Respublikasi	 Oliy	 Majlisi	 va	 respublika	 ijrochilik	 xokimiya ti	 organi	 -
O‘zbekiston     Respublikasi	
 Vazirlar	 Mahkamasi	 o‘rtasida	 vujudga	 keladigan
munosabatlardir.	
 Davlat	 soliq	 qo‘mitasining	 respublikadagi	 davlat	 va	 ijrochilik
hokimiyati	
 rahbari	 Respublika	 Prezidenti	 bilan	 munosabatlari	 O‘zbekiston	 Respub -
likasining	
 Konstitutsiyasi	 normalarida	 belgilab	 berilgan.
Konstitutsiyaning	
 	89-moddasiga	 	muvofiq	 	O‘zbekiston     Respub likasi
Prezidenti	
 ayni	 vaqtda	 Vazirlar	 Mahkamasining	 Raisi	 hisoblanadi,	 bunda	 u o‘ziga
yuklangan	
 vakolatlarga	 muvofiq	 ravishda	 ijro	 etuvchi	 hokimiyat	 devonini	 tuzadi
va	
 unga	 rahbarlik	 qiladi,	 respublika	 oliy	 hokimiyati	 va	 boshqaruv	 organlarining
bahamjihat	
 ishlashini	 ta’minlaydi,	 O‘zbekiston     Respublikasi	 vazirliklarini,	 davlat
ko‘mitalarini	
 hamda	 davlat	 boshqaruvi ning	 boshqa	 organlarini	 tuzadi	 va	 tugatadi,
shu	
 masalalarga	 doir	 farmonlarni	 Oliy	 Majlis	 tasdig‘iga	 kiritadi.
Prezident,	
 shuningdek,	 O‘zbekiston     Respublikasi	 Vazirlar	 Mahkamasi
a’zolarini	
 	lavozimlarga	 	tayinlaydi	 	va	 	bo‘shatadi,     respublika	 	boshqaruv
organlarining	
 	qabul	 	qilgan	 	hujjatlarini	 	to‘xtatadi	 	va	 	bekor	 	qiladi,
O‘zbekiston     Respublikasining	
 qonunlarini	 imzolaydi.	 Prezidentning	 respublika
Konstitutsiyasi	
 va	 qonunlari	 aso sida	 va	 ularni	 ijro	 etish	 yuzasidan	 chiqaradigan
farmonlari	
 ko‘pincha	 direktivalar	 va	 aniq	 vazifalardan	 iborat	 bo‘ladiki,	 bunda
hukumatning	
 va	 Davlat	 soliq	 qo‘mitasining	 harakatlarining	 uyg‘unligi
ta’minlangan	
 bo‘ladi. O‘zbekiston     Respublikasi Oliy	 Majlisi	 bilan	 O‘zbekiston     Respublikasi
Davlat	
 soliq	 qo‘mitasining	 o‘zaro	 munosabatlari	 masalasiga	 kelganda
quyidagilarni	
 ajratib	 ko‘rsatish	 mumkin.
Bunday	
 huquqiy     munosabatlar	 uchun	 quyidagilar	 asosiy	 omil	 hisoblanadi:
birinchidan,	
 Oliy	 Majlis	 O‘zbekiston     Respublikasining	 Konstitutsiyasiga	 muvofiq
uning	
 vakolatlariga	 kiritilgan	 har	 qanday	 masalani,	 shu	 jumladan,	 soliqlar	 va
boshqa	
 majburiy	 to‘lovlarni	 joriy	 qilishga	 doir	 ma salani	 o‘zining	 ko‘rib	 chiqishi
uchun	
 qabul	 qilishga	 haqlidir.
Ikkinchidan,	
 O‘zbekiston     Respublikasi	 Konstitutsiyasining	 78-moddasi	 19-
bandiga	
 va	 «O‘zbekiston     Respublikasining	 Oliy	 Majlisi	 to‘g‘risida»gi	 Qonunga
muvofiq	
 Oliy	 Majlis	 Prezidentning	 vazirliklar,	 davlat	 qo‘mitalari	 va	 davlat
boshqaruvining	
 boshqa	 organlarini	 tashkil	 etish	 va	 tugatish	 to‘g‘risidagi
farmonlarini	
 tasdiqlaydi.	 Bundan	 tashqari,	 O‘zbekiston     Respublikasining	 ijro
etuvchi	
 hokimiyat	 organlarining	 tizimini	 va	 vakolatlarini	 belgilash	 Oliy	 Majlisning
favqulodda	
 vakolatlariga	 kiradi.
Agar	
 respublika	 Prezidenti	 davlat	 boshqaruvi	 organlari ning	 hujjatlariga
nisbatan	
 ularni	 bekor	 qilish	 huquqiga	 ega	 bo‘lsa,	 Oliy	 Majlis	 bunday	 yuridik	 vako -
latlarga	
 ega	 emas.	 Oliy	 Majlis	 o‘zining	 doimiy	 amal	 qiluvchi	 qo‘mitalari	 va
komissiyalari	
 orqali	 Davlat	 Soliq	 Qo‘mitasiining	 faoliyatiga	 jiddiy	 ta’sir	 ko‘rsatib
turadi.
   X ULOSA .
Xulosa   qilib   aytganda,   respublikamizda   soliq   xizmati   organlari   o‘z   oldiga
qo‘yilgan   vazifa   va   funktsiyalarga   muvofiq   bir   qancha   organlar   va   tashkilotlar,
moliya-kredit   muassasalari   bilan   o‘zaro   hamkorlikda   faoliyat   ko‘rsatadi.   Bunday
hamkorlik   respublikaning   barcha   hokimiyat   idoralari,   jumladan,   respublika prezidenti, Oliy Majlis, Vazirlar  Mahkamasi, sud organlari bilan birgalikda amalga
oshiriladi.   Davlat   soliq   qo‘mitasining   ushbu   idoralar   bilan   hamkorligi   ko‘pincha
qonuniy   aktlarni   ishlab   chiqish,   ijrosini   ta’minlash   kabi   masalalarda   ifodalansa,
uning   moliya-kredit   muassasalari   bilan   hamkorligi   bevosita   soliqlarni   undirib
olishga qaratilgan vazifalarni hal etishda muhim ahamiyat kasb etadi

Soliq nazoratining moxiyati va uni tashkil etishning huquqiy asoslari Reja: 1. Zamonaviy soliq tizimi. 2. Soliq turlari. 3. Soliq islohoti va uning yo nalishlariʻ . 4. Soliq ishini tashkil etishning nazariy asoslari 5. Soliq nazoratining mohiyati va uni tashkil etishning huquqiy asoslari.

Zamonaviy soliq tizimi. Soliqning kelib chiqishi davlatning paydo bo lishi bilan chambarchas ʻ bog liq bo lib, juda qadimiy tarixga ega. Tarixiy manbalarda bundan ʻ ʻ 3760-yil muqaddam Bobil davlatida Hammurapi qonunlari bilan soliqning joriy etilgani to g risida ma lumotlar uchraydi. Hozirgi davrda ʻ ʻ ʼ ham davlat bajaradigan vazifalarni mablag bilan ta minlash ʻ ʼ muammosi soliqning obyektiv zarurligini keltirib chiqaradi. Undirish usuliga ko ra, to g ri va egri Soliqga bo linadi. To g ri Soliq ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ molmulk va daromadga bevosita joriy qilinadi va soliq to lovchi ʻ tomonidan oraliq vositachilarsiz to lanadi. Keng tarqalgan turlari: ʻ qo shilgan qiymat solig i, daromad solig i, meros hamda hadya solig i, ʻ ʻ ʻ ʻ tovar aylanmasi solig i, savdo solig i, eksportimport solig i va boshqa ʻ ʻ ʻ Egri soliq ( aksizlar ) tovar (xizmat)lar narxlariga yoki tariflarga kiritish mo ljallangan va keyinchalik tovarlar iste molchilariga yuklanadigan ʻ ʼ Soliq Davlat tuzumi xususiyatlariga ko ra, Soliq tizimi umumdavlat ʻ (markaziy) va mahalliy (ma muriy-hududiy birliklar) Soliq va ʼ yig imlardan tashkil topadi. ʻ O zbekiston Respublikasida Soliq tizimining huquqiy asoslari, uni ʻ to lovchilarning huquqlari hamda majburiyatlari, soliq ishlarini yuritish ʻ tartiboti 1997-yil 24 aprelda qabul qilingan va 1998-yil 1 yanvardan amalga kiritilgan O zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi bilan ʻ belgilanadi. O zbekiston Respublikasida joriy etilgan umumdavlat ʻ Soliqi: yuridik shaxslardan olinadigan daromad (foyda) soligi; jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligi; qo shilgan qiymat solig i; ʻ ʻ aksiz solig i; yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq; ʻ ekologiya solig i; suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq. ʻ Umumdavlat Solig i har yili qonuniy tartibda belgilanadigan ʻ normativlar bo yicha tegishli byudjetlar o rtasida taqsimlanadi. ʻ ʻ Mahalliy Soliq va yig iml a r ʻ — molmulk soliq; yer solig i; reklama ʻ

solig i, avtotransport vositalarini sotganlik uchun soliq, ijtimoiy ʻ infratuzilmani rivojlantirish soligi, savdosotiq huquqi uchun yig im; ʻ obodonchilik ishlari uchun yig im va boshqa Mahalliy soliq va yig imlar ʻ ʻ mahalliy byudjetga o tkaziladi. ʻ Davlat tomonidan undirilgan Soliq byudjet vositasida qayta taqsimlanib, soliq to lovchilarga sog liqni saqlash, maorif, ilm-fanni ʻ ʻ rivojlantirish, mudofaa, xuquqni muhofaza qilish kabi ijtimoiy zarur davlat xizmatlari orkli bilvosita yo llar bilan qaytadi. ʻ Mamlakatimiz taraqqiyotini yangi, yuksak bosqichga ko‘tarish, buning uchun yangi islohotlarni amalga oshirish hayotiy zarurat. Bu jarayonda iqtisodiy zanjirning muhim halqalaridan biri bo‘lgan soliq tizimi barchaga teng va erkin raqobat sharoitini yaratishda kamarbasta bo‘lishi kerak. Prezidentimiz tashabbusi bilan 2018 yilda yangi soliq konsepsiyasining qabul qilinishi ana shu maqsadlarga erishishning strategiyasini belgilab berdi. Tizimda yangi islohotlarni boshlab bergan mazkur konsepsiyadan oldingi holatga nazar tashlasak, 97 foiz soliq to‘lovchilar soddalashtirilgan rejimda faoliyat yuritib, mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotida ularning ulushi qariyb 60 foizga yetgani holda, byudjet tushumlaridagi hissasi bor- yo‘g‘i 9,2 foizga teng bo‘lgan. Umumbelgilangan soliq to‘lovchilar zimmasiga tushgan asosiy soliq yuki atigi 3 foizni tashkil etgan. Yaqingacha pensiya, maktab ta limi va yo‘l jamg‘armalariga soliq to‘lash, ʼ sug‘urta badali, mol-mulk, QQS stavkalarining yuqoriligi tadbirkorlik subyektlari zimmasidagi katta yuk edi. Shuning uchun ularning o‘zlari istamagan holda, soliqdan qochish sxemasini tanlashga yoki soddalashtirilgan rejimda qolish uchun korxona ishchilari soni, ularga

to‘laydigan ish haqini sun iy yashirishga hamda “konvert” orqali to‘lashgaʼ majbur bo‘lardi. Bugun esa, biznesda tamomila boshqacha muhit. Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan adolatli, shaffof va uzoqqa mo‘ljallangan tizimni yaratishga qaratilgan islohotlarning amalga oshirilishi natijasida butunlay yangi soliq ma murchiligi yuzaga keldi. Birinchi navbatda, soliqlar turi ʼ 16 tadan 9 taga, nazorat shakllari 13 tadan 2 taga qisqartirildi. Prezidentimiz joriy yil 20 avgust kuni tadbirkorlar bilan o‘tkazgan tarixiy muloqotida soliq sohasidagi ko‘pchilikning esidan ko‘tarilgan holatlarni yodga solgani bejiz emas. Chunki, yaqingacha tadbirkorlarga og‘ir yuk bo‘lib kelgan pensiya, maktab va yo‘l jamg‘armalariga 3,2 foizli yig‘imlar bekor qilindi. Byudjetdan tashqari jamg‘armalarga mazkur yig‘imlarni bekor qilish hisobiga har yili qariyb 6 trillion so‘m mablag‘ qoladigan bo‘ldi. Mol-mulk, daromad va ijtimoiy soliqlar stavkalari 2 barobar kamaytirildi. Qo‘shilgan qiymat solig‘i 20 foizdan 15 foizga tushirildi, pandemiyadan ko‘proq zarar ko‘rgan tarmoqlarga ijtimoiy soliq 12 foizdan 1 foizga pasaytirilib, mol-mulk va yer soliqlari to‘lovlaridan butkul voz kechildi. Bu esa, tadbirkorlarga ixtiyorida qolgan 2 trillion so‘m mablag‘ni biznes faoliyatiga sarflash imkonini yaratdi. – Odamlar kundalik hayotida ijobiy o‘zgarishlarni, jumladan, soliq yukidagi yengilliklarni sezar ekan, avvalambor, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarga ishonchi va rag‘bati ortadi. Ilg‘or zamonaviy axborot-kommunikatsiya, internet hamda raqamli texnologiyalarning joriy etilishi yuksalishning eng qisqa yo‘lidan borishni ta minlaydi. Keyingi paytda ʼ tizimda bu borada qanday ishlar amalga oshirildi? – Qisqa vaqtda sohani raqamlashtirish, jumladan, Ma lumotlarni qayta ʼ ishlash markazini bosqichma-bosqich modernizatsiya qilish, o‘z navbatida,

soliq to‘lovchilarga ro‘yxatdan o‘tish, soliq rejimini tanlash, byudjet bilan munosabatlarini onlayn kuzatish, hisobotlarni shakllantirish va topshirish, shaxsiy kabineti orqali dunyoning istalgan burchagidan soliq majburiyatlarini elektron tarzda bajarish imkoniyatini berdi. Umumiy hisobda soliq organlarining elektron davlat xizmatlari portali – my.soliq.uz da 50 ga yaqin shu kabi masofaviy xizmatlar yo‘lga qo‘yildi. Bularsiz bugungi soliq ma muriyatchiligini va umuman, bugungi tizimʼ faoliyatini tasavvur etib bo‘lmaydi. Mamlakatimizda hayotga tatbiq etilayotgan ezgu g‘oya, tashabbuslar ko‘p. Ular orasida Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan “Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqimizga xizmat qilishi kerak!” tamoyilining o‘rni juda katta. Nazarimizda, tizimga transformatsiya qilinayotgan “Soliqchi – ko‘makchi” tamoyili ham ana shunday maqsadning uzviy qismi hisoblanadi. – Ushbu g‘oyani hayotga tatbiq qilish maqsadida Prezidentimizning 2020 yil 30 oktyabrdagi “Yashirin iqtisodiyotni qisqartirish va soliq organlari faoliyati samaradorligini oshirish bo‘yicha tashkiliy chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoni bilan soliq idoralarining tarkibiy tuzilmasi tubdan qayta isloh qilindi. Soha tarixida birinchi marotaba Soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish departamenti, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash bo‘limlari tashkil etildi. Pirovardida oldimizga qo‘yilgan eng muhim vazifa, ya ni fuqarolarimizning ʼ soliqdan qochishiga emas, balki uni ixtiyoriy to‘lashga o‘tishiga, tushumlarning kamayishiga emas, aksincha, o‘sishiga erishilyapti. Birgina raqamga e tiboringizni qaratmoqchiman, tadbirkorlarning aylanma ʼ mablag‘larini ko‘paytirish maqsadida, yil boshidan bugungi kungacha 9 trillion so‘m QQS manfiy ortiqcha to‘lovlari qaytarildi. Soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishda Prezidentimizning yana bir o‘ziga xos ezgu tashabbusi – “Mahallabay” ishlash tizimi bizga yaqin ko‘makchi