ВОЖАГОНИ МАРДУМШИНОСӢ ДАР ГӮЙИШИ ТОҶИКОНИ МАРДУМИ САРИОСИЁ
МАВЗ Ъ: ВОЖАГОНИ МАРДУМШИНОС ДАР Г ЙИШИӮ Ӣ Ӯ ТО ИКОНИ МАРДУМИ САРИОСИЁ Ҷ Муқаддим Боби I . Вижагиҳои овоз ва луғавии лаҳ аи Сариосиё ӣ ҷ 1.1. Вижагиҳои овоз (фонетик ) дар г йиши мардуми Сариосиё ӣ ӣ ӯ 1.2. Таркиби луғав инкишофи таърихии таркиби луғавии лаҳ аи ӣ ҷ Сариосиё 1.3. Калимаҳои хоси лаҳ аи Сариосиё ва диалктизмҳои лексикии он ҷ Боби II. Қабатҳои лексик -семантикии лаҳ аи Сариосиё ӣ ҷ 2.1. Вижагиҳои забони гуфтуг ии то икони хуфарии ин диёр ӯ ҷ 2.2. Муродифот. Калимаҳои ҳамшакл ва муқобилмаъно дар лаҳ аҳои ҷ Сариосиё 2.3. Сермаъноии калимаҳои лаҳ аи Сариосиё ҷ Боби III. Гур ҳҳои мавз дар лексикаи лаҳ аи то икони Сариосиё ӯ ӯӣ ҷ ҷ 3.1. Гур ҳҳои мавз дар асоси соҳаҳои удогона: ӯ ӯӣ ҷ а. Калимаҳои ифодакунандаи асбоби р зғор, авоҳирот, либосҳои занона ӯ ҷ ва зебу зинати онҳо.......................................................................................... b. Номи х роквор .............................................................................................. ӯ ӣ c. Истилоҳоти соҳаи кишоварз , боғдор ва навъҳои дарахтони мевадор ӣ ӣ ва бемева.............................................................................................................. d. Калимаҳои ифодагари касбу ҳунарҳои гуногун....................................... e . Калимаҳои соҳаи урфу одат ва хешутабор ............................................ ӣ Хулоса Замима
Р йхати адабиётӯ
“ Хазинаи забони зиндаи халқ ҳан з дарбаста ӯ ва дастнорасида истодааст . Аввалин ташкилотҳо ва шахсҳое, ки дар ин соҳа кор мекунанд, дари ин хазинаро кушодан, луғатҳои зиндаи бар аста аз ҷ он о гирифта бо як тадқиқоти илм онҳоро чоп ҷ ӣ намудан ва ба ин восита забонро, чунонки тараққиёти имр заи мо талаб мекунад, васеъ кардан аст”. ӯ С. Айн ӣ МУҚАДДИМА Р змаррагии мавз ъ. ӯ ӯ Забоншиносии то ик як қатор соҳаҳои ҷ мустақили илмҳоро бар бар мегирад. Ҳар яки ин соҳаҳо баҳс ва усули таҳқиқи худро дороянд. Аз умла илми ҷ “шевашинос ” ӣ низ яке аз соҳаҳои густурдаи забоншинос мебошад. ӣ Диалектология , ё шевашинос илмест дар ӣ бораи диалектҳо (лаҳ а, шева) ҷ -и забони алоҳида баҳс мекунад ва хусусиятҳои савтию луғавии шеваҳоро меом зад. ӯ Забони то ик дорои таърихи т лон буда, осори хаттии он ҷ ӣ ӯ ӣ беш таърихи се ҳазорсоларо дар бар мегирад. Аз ин иҳат мафҳуми ҷ забони то ик хеле васеъ буда, дар таркиби он забони адабии то ик ҷ ӣ ҷ ӣ ва г йиши лаҳ аву гур ҳи шеваҳои ин забон шомиланд. Забони адабии ӯ ҷ ӯ то ик дар асрҳои ҷ IX-IX ташаккул ёфта, вобаста ба ҳаёти иқтисод , сиёс ӣ ӣ ва маишию и тимоии халқи то ик инкишоф меёбад. Бояд гуфт, ки ҷ ҷ г йиши маҳаллии муайяне, ки аз нигоҳи вижагиҳои савт , сарфию наҳв ӯ ӣ ӣ ва луғав аз дигар г йишҳои маҳалл ва аз забони адаб то андозае ӣ ӯ ӣ ӣ фарқ мекунад, диалект (лаҳ а, ҷ ё шева) номида мешавад. Дар корҳои тадқиқотии шевашинос барои ифодаи истилоҳи диалект бештар ӣ корбурди “шева” ва гоҳо “лаҳ а” ҷ ба назар мерасад. Зеро вожаи шева то ик буда, доираи истеҳсоли васеъ дорад ва яке аз маъноҳои он тарзи ҷ ӣ
махсуси г йиши равиши кор мебошад. Доир ба корбурди вожаҳои шеваӯ ва ва лаҳ а дар забоншиносии то ик ҷ ҷ М. Эшниёзов чунин ибрози андеша намудааст: “Дар забоншиносии то ик истилоҳи шева ва лаҳ а ҷ ҷ мафҳум ва маъноҳои алоҳида доранд. Дар шевашинос воҳиди аз ӣ ҳама хурдтарини забонро, ки ба дигар қисмҳо удо намешаванд, шева ҷ меноманд. Лафзе, ки дар заминаи иттифоқи гур ҳи алоҳидаи шеваҳо ӯ ташаккул ёфта, аломатҳои умум дорад ва дар айни замон ба аломатҳои ӣ уфтгонаи худ аз гур ҳи дигар каму беш фарқ мекунад, “лаҳ а ” ҷ ӯ ҷ номида мешавад. Лаҳ а поя, ё намуди асосии таърихан ташаккулёфтаи ҷ ин ё он забон ба шумор меравад”. (9;10). Аз ин ост, ки ҳар як забони халқ ё милл якчанд диалектҳои ҷ ӣ ӣ (шева ,лаҳ а) ҷ маҳаллиро фаро мегирад, ки он лаҳ аю шеваҳо воситаи ҷ асосии ифодаи муносибати одамон буда, ба халқу мардум хидмат мекунанд. Дара аи ом зиши мавз ъ. ҷ ӯ ӯ Дар бораи илми шевашинос , махсусан ӣ дар бораи г йишҳои маҳалии то икони ноҳияи Сариосиё то ҳол ягон ӯ ҷ тадқиқоти илмие амал бурда нашудааст. Ҳарчанд шеваҳои Сурхон, Бойсуну Деҳнави вилояти Сурхондарё борҳо аз ониби тадқиқотчиён ҷ ом хта шуда бошад ҳам, дар араёни таҳқиқ дарк намудам, ки дар бораи ӯ ҷ шеваҳои то икони маҳалҳои то икнишини ноҳияи Сариосиёи вилояти ҷ ҷ Сурхондарё то ҳол кори тадқиқотие бурда нашудааст. Бо ҳамин сабаб хостам, ки дар бораи г йишҳои маҳаллии лаҳ аи Сариосиё маълумот ӯ ҷ диҳам... Дар ноҳияи Сариосиё то икон дорои чандин лаҳ аву шеваҳо ҷ ҷ мебошанд, ки г йиши онҳо аз р и лаҳ аҳояшон аз ҳамдигар тафовут ӯ ӯ ҷ доранд. Аз умла, ба инҳо к ҳдеҳаи Хуфар, Маланд, Кенгузар, Чош, ҷ ӯ Нелу,Ғ р т,Зоғхона, Дашти Калтой, Гулистон, Сари й, Лангар, Тиргарон, ӯ ӯ ҷӯ згариш, Чорбоғ ва ғайра мисол шуда метавонанд. Ӯ
Қисми зиёди маскани истиқоматии то икони ин диёр к ҳистонҳоҷ ӯ мебошанд, ки дар деҳа ва канораҳои дарёҳо зиндагон мекунанд. То икони ӣ ҷ қисми шимолии То икистон ва збекистон бошад бештар дар ҷ Ӯ ҳамворазамин мавқеъ доранд. Аммо бисёр ноҳияҳои збекистон, ки ба ин Ӯ саргаҳи дарёи Чирчиқ, деҳаҳои Узун, Нанай, Пискент, Б стонлиқ дар ӯ водии Т фаланг, деҳаҳои Хуфар, Ховат, Маланд, Кишт ти ноҳияи Сариосиё ӯ ӯ ва деҳаҳои Дарбанду Сайроби ноҳияҳои Бойсун мисол шуда метавонанд, ки аз к ҳҳои баланд аз ҳамсояҳои худ удо мешаванд. ӯ ҷ Пеш аз он, ки дар бораи г йишҳои маҳаллии ноҳияи Сариосиё ӯ маълумот диҳам, лозим донистам, ки хонандаи азизро бо таърихи пайдоиши ин макон ошно созам. Ноҳияи Сариосиё дар қисми дарвозаи ануби шарқии Республикаи ҷ збекистон ойгир шудааст, ки онро ба маънои том саршавии Ватани Ӯ ҷ маҳбубамон г ем, хато намекунем. Маънои аслии ин калима аз забони ӯ форс гирифта шуда, ӣ “Сари Осиё” , яъне дар оғози ҳамон маҳал ойгир ҷ будан Осиё, яъне дастгоҳи “ордкун ” ӣ мебошад. Мувофиқи қайдҳо нисбати таърихи ин ноҳия аз р и нақли бобоёнамон шахсе дар ин о осиёи ӯ ҷ ордкун месозад ва аҳолии ин макон ҳама ба он о омада гандуми ӣ ҷ худро орд карда мераванд. Оҳиста-оҳиста бо мурури замон мардуми к ҳистони ин диёр ба ҳамворазамин фаромада, дар гирду атрофи осиё ӯ хонаву ой сохта, манзил мекунанд ва бо гузашти солҳо ин о ба деҳаи ҷ ҷ зебоманзарае табдил меёбад. Аз ҳамон маҳал ин ониб ибораи “Сари Осиё” ҷ дар миёни аҳолии гирду атроф забонзада шуда, ба вожаи Сариосиё табдил меёбад, ки имр зҳо ноҳияи ободу сераҳолии воҳаи Сурхон ва ӯ маркази райён аст. Дар деҳаи Кундаи увози ин ноҳия, ки к ҳистони ҷ ӯ хеле қадима аст, ҳан з дар асри ӯ IV -и пеш аз мелод ҳам одамон зиндаг ӣ кардаанд, ки дар манбаъҳои таърих дар ин бора далелҳо оварда шудаанд. ӣ Ин сарзамини офтоб ба давлати Юнон ва Бақтрия мансубият дошт. ӣ