Mavzu: XX asr ikkinchi yarmida Yaponiyaning iqtisodiy va siyosiy ahvoli Reja: Kirish 1-bob.40-yillarning 2-yarmi va 50-yillarda Yaponiyaning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy ahvoli. 1.1. AQSH okkupatsiya tartiboti davrida Yaponiya (1945 1952). 1.2. San-fransisko tinchlik shartnomasi. 1.3. ,,Dzimmu davri" (1954-1957) 2- bob. Yaponiya „iqtisodiyot mo'jizasi" yillarida(1960-1970) 2.1. Iqtisodiy mo'jizasi sabablari, amalga oshirilishi va natijalari. 2.2. Ishchi va demokratik harakatlar. 3- bob. Yaponiya XX asrning 80-90yilarida. Iqtisodiyoti va tashqi siyosati 3.1. 1980-1990 yillarida Yaponiya iqtisodiyotdagi rivojlanishi darajalari (Yutuqlar va yo'qotishlar) 3.2. Mamlakatning siyosiy tuzilishi va undagi muammolar. Tashqi siyosat. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati va bibliografiyasi. KIRISH Bitiruv malakaviy ishi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi . Mustaqillik tufayli demokratiya yo’lidan rivojlanayotgan yurtimizda tarixiy manbalarga tayangan holda, tarixiy voqeilikni bo’yab ko’rsatmasdan,o’z ko’rinishida yoritish,uni xolis tadqiq etishga sharoit yaratildi. Shu munosabat bilan yurtimizda tarix faniga alohida e’tibor qaratilib,nafaqat Vatan tarixi,shuningdek, Jahon tarixini o’rganish alohida ahamiyat kasb etmoqda. Chunki, jahon tarixida ro’y bergan va ro’y berayotgan siyosiy , iqtisodiy-ijtimoiy o’zgarishlar, globallashuv sharoitida O’zbekistonga o’z ta’sirini o’tkazmay

qolmaydi. Zero, O’zbekiston tarixi Jahon tarixining ajralmas qismidir. Ikkinchi Jahon urushi yakunlanganda Yaponiyaning ahvoli juda ayanchli edi. Bularning barchasiga urushning yana bir qancha salbiy natijalari qo’shildi. Yaponiya o’zining barcha mustamlakalaridan , xomashyo bazasidan , mahsulotlar bozoridan , chet ellardagi , o’z boyliklaridan mahrum bo’ldi.Ichki bozorning hukumat harbiy buyurtmalari bilan bog’liq bo’lgan katta qismi boy berildi. Bitiruv malakaviy ishining obyekti va predmeti . Yaponiyaning 1945-yildan 1990- yilgacha bo’lgan tarixini ilmiy jihatdan yoritib berish mavzuning obyekti hisoblanadi. Yaponiyaning iqtisodiy, siyosiy va tashqi siyosatdagi faol harakatlarini o’rganish mavzuning predmeti hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ishining maqsad va vazifalari . Yaponiyaning ishchi va demokratlar harakatlari ,yaponiya mo’jizasi,yaponiya okkupatsiya davri, Dzimmu davri, San-Fransisko shartnomasi kabilarni o’ziga xos jihatlarini ilmiy tomondan ochib berish va asosiy tendentsiyalarni tadqiq etishdan iborat. Ular quyidagilardir: *Yaponiyaning iqtisodiyotining rivojlanish omillarini o’rganish; *Yaponiya iqtisodiyotining tezda rivojlanishdagi ichki va tashqi ta’sirlarini tahlil qilish; *Yaponiyaning AQSH bilan munosabatlarini tahlil qilish; *Dzimmu davri. Mavzu bo’yicha adabiyotlar tahlili . Yaponiyani o’rganishda asosan o’zbek, rus va ingliz tilida yozilgan asarlar, ommaviy axborot vositalari va internet ma’lumotlariga murojaat qilingan. Sh.Ergashev 1 ,Kirkvud 2 ,G.Patrisiya 3 ,Drujinin 4 ,Latishev 5 ,Rodriges 6 ,F.M.Assamba ,Kri llina M.Abdurazzoqova 7 kabi tadqiqotchilar bir qancha ma’lumotlar keltirib o’tganlar.Shuningdek internetdagi rasmiy web saytlaridan yaponiyaga oid ma’lumotlardan ham foydalanildi. Bitiruv malakaviy ishi mavzusining davriy va xronologik chegaralari. Bitiruv malakaviy ishi mavzusining davriy va xronologik chegarasi 1945-yildan 1990-yilgacha Yaponiyaning siyosiy,iqtisodiy va tashqi aloqalarini o’z ichiga oladi. Bitiruv malakaviy ishida qo’llanilgan uslublarning qisqach tavsifi. Mazkur mavzuni o’rganishda avvalo, O’zbekiston respublikasiPrezidenti Shavkat Mirziyoyevning milliy davlatchilik tarixi, mamlakat taraqqiyotining asosiy yo’nalishlari,milliy ma’naviyatni yuksaltirishga qaratilgan tashqi siyosat masalalari keng va har tomonlama yoritib berilgan asarlariga va xalqaro tashkilotlar doirasida O’zbekiston yondashuvi yuzasidan so’zlagan nutqlariga tayanildi. Prezidentning tarixni o’rganishda aniq va real voqealarga tayanish 1 Shuxrat Ergashev “Jahon tarixi” 4-qism T;2014 2 Kirkvud K.”Yaponiya uyg’onish davri”M;1988 3 Patrisiya.” 1960-yildagi talbalar noroziligi”T;1999 4 Drujinin N.I. “Yaponiya iqtisodiy mo’jiza” Sankt-Peterburg 2006 5 Latishev “Yaponiya iqtisodiy mo’jizasi”M;1970 6 Rodriges.A.M.” ” M;2004Новейшая историа стран Азии и Африки ХХ век 7 M.Abdurazzoqova “XX asr ikkinchi yarmi jahon tarixi”T;2000

kerak, degan fikrlari asosida mavzu metodologik me’yorlar doirasida yoritishga harakat qilingan. Bu borada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning asarlaridagi nazariy yondashuvlar ishning metodologik asosi qilib olindi.Xususan, “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz” kabi asarlarida , bundan tashqari O’zbekistonda mustaqillik yillarida chop erilgan ilmiy asarlar hamda davriy matbuot nashrlaridan keng foydalanildi. Bitiruv malakaviy ishi mavzusi natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati . Mazkur Bitiruv malakaviy ishi Yaponiyaning iqtisodiy, siyosiy, va tashqi aloqalari nafaqat tarix,siyosatshunoslik, xalqaro munosabatlar,va diplomatiya, balki iqtisodiyot, madaniyat yo’nalishida taxsil olayotgan talabalar, shuningdek Markaziy Osiyoning mustaqillik davri bo’yicha izlanish olib borayotgan talabalar va boshqa o’z tarixiga befarq bo’lmagan barcha odamlar uchun ilmiy- amaliy qo’llanma sifatida tavsiya etiladi. Bitiruv malakaviy ishi tarkibining qisqacha tavsifi . Bitiruv malakaviy ishi Kirish, uch bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ruyxatidan iborat. Birinchi bobda, 40-yillarning ikkinchi yarmi va 50-yillarda Yaponiyaning ijtimoiy,iqtisodiy va siyosiy ahvoli haqida ma’lumotlar keltirib o’tilgan.Har qanday iqtisodiy jarayonlar ustidan qat’iy nazorat Yaponiya uchun har doim harakterli jihat edi. Ikkinchi bobda, Yaponiya iqtisodiyot mo’jizasi 1960-1970-yillarda ,iqtisodiy mo’jiza sabablari, amalga oshirilishi va natijalari,tashqi savdoning o’sishi, konchilik sanoatining qisqarishi, transport sanoati va shu kabilar hqida ma’lumotlar keltirib o’tilgan. Uchinchi bobda, Yaponiya XX asrning 80-90- yillarida , iqtisodiyot va tashqi aloqalari ,1980-1990- yillarda Yaponiya iqtisodiyotidagi rivojlanish darajalari haqida ma’lumotlar keltirib o’tilgan. I BOB. 40-yillarning 2-yarmi va 50-yillarda Yaponiyaning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy ahvoli. 1.1 AQSH okkupatsiya tartiboti davrida Yaponiya (1945-1952) . Ikkinchi jahon urushi yakunlanganda Yaponiyaning ahvoli juda ayanchli edi. Urushda 6,5 mln yapon halok bo'ldi, yana 1,5 mln kishi bedarak yo'qoldi. Urush oxiridagi ommaviy bombardimonlar katta talofatlarga olib keldi. Tokio, lokogama va boshqa yirik shaharlarda binolarning yarmidan ko'prog'i, 200 ta yirik aholi punktlaridan 80 tasi vayron qilindi. Ishlab chiqarish uskunalarining katta qismi yaroqsiz holga keltirildi. Bularning barchasiga urushning yana bir qancha salbiy natijalari qo'shildi: Yaponiya o'zining barcha mustamlakalaridan, xomashyo bazasidan, mahsulotlar bozoridan, chet ellardagi, o'z boylikla ridan

mahrum bo'ldi. Mamlakat 1910-yili Yaponiya tarkibiga kirgan Koreyadan, 1894 - 1895 yillardagi yapon-xitoy urushidan keyin Yaponiyaga o'tgan Tayvan va Peskador orollaridan, 1904-1905 yillardagi rus-yapon urushidan keyin Yaponiyaga o'tgan Janubiy Sakalin va Kuril orollaridan, shuningdek, AQSh tomonidan bosib olingan Ryukyu orolidan ayrildi. Ichki bozorning hukumat harbiy buyurtmalari bilan bog'liq bo'lgan katta qismi boy berildi. Urushdan keyingi ommaviy ishsizlikka Yaponiyaga Koreya, Tayvan va boshqa Osiyo mamalakatlaridan ko'chib kelgan yana 10 mlndan ziyod kishi hamda armiya va flotdan demobilizatsiya qilingan 10-15 mln kishi qo'shilib, ahvolni yanada murakkablashtirdi. Ko'chib kelgan aholini tarixiy vatanida uy-joy, ish, yashash sharoiti bilan ta'minlash lozimligini va Yaponiya zimmasiga yuklatilgan juda katta reparatsiya to'lovlarini ham hisobga olsak, mamlakat halokat yoqasida turardi. Ammo urushning eng og'ir natijasi axloqiy-psixologik jarohat bo'ldi. Urushdagi mag'lubiyat, omma tomonidan qo'llab- quvvatlangan kokutay (yaponlarning o'ziga xosligini bildiruvchi mafkura) g'oyasini Yaponiyaning buyuk tarixiy miyasiga deb qabul qilgan totalitar rejimning ag'darilishi, mamalakatning chet el qo'shinlari tomonidan bosib olinishi, butun Yaponiya tarixi uning nomi bilan bog'langan imperator taqdirining noma'lumligi jamiyatda qo'rqinch va tushkunlik hissini uyg'otdi. Odamlar Yaponiya tarixi o'z intihosiga yetdi, deb o'yladilar. 1945 yil 14 avgustda imperator Yaponiyaning taslim bo'lishi tog'risdagi aktni imzolagandan so'ng minglab mutaassib yaponlar qadimgi samuraylar odatiga ko'ra o'zini o'zi o'ldirdi. Yaponiyada yuz yillar davomida urug'lar o'rtasida bo'lgan urushlar jarayonida mag'lub tomon xulq-atvorining o'ziga xos an'analari shakllangan edi: ular o'zini to'liq g'olib tomon ixtiyoriga topshirar, ularning irodasiga to'liq bo'ysunardi. 1945-yil ham yaponlar qandaydir qarshilik haqida yoki hatto g'oliblarga bo'ysunmaslik haqida o'ylab ham o'tirmasdan, okkupatsion hukumatning har qanday buyrug'ini bajarishga tayyor edi. 8 AQShning Yaponiyaga nisbatan maqsadlari nimadan iborat edi? Amerikaliklarni o'ylantirayotgan masala: Yaponiyaning dushmanga aylanishiga yo'l qo'ymaslik uchun nima qilish kerak? Buning uchun, avvalo, Yaponiyada shunday iqtisodiy tizimni yaratishga ko'maklashish kerakki, u tashqi tajovuzga ehtiyoj qoldirmasdan rivojlanish imkonini bersin. Bunday tizim faqat bozor iqtisodiyoti bo'lishi mumkin edi. Ammo uni yaratish uchun Yaponiyada an'anaviy hisoblangan iqtisodiyot va davlat o'rtasidagi aloqani uzish lozim bo'lardi. Ijtimoiy tizimni ham o'zgartirish zarur: faqat samuraylar emas, aholining barcha qatlamlariga imkoniyat berish lozim. Davlatning o'z fuqarolariga ijtimoiy g'amxo'rlik qilishdan voz kechishi an'analarining buzilishi edi, ammo iqtisodiy rivojlanishni boshqacha rag'batlantirish mumkin emas edi. Siyosiy tizimning xarakterini ham o'zgartirish, Yaponiyada ham parlament demokratiyasi ko'nikmalari hosil qilish lozim edi. Yaponlarda G'arb 8 Родригес А. М. Новейшая история стран Азии и Африки ХХ век. 1945-2000. М.: 2004. 94-97

tushunchasidagi demokratik an'analar mutlaqo mavjud emasligini hisobga olsak, bu oson ish emas edi. Yaponiyada azaldan har bir kishi xoh hunarmandchilik yoki qishloq xo'jaligida, urush yoki boshqaruv sohasida bo'lsin o'z ishi bilan shug'ullanishi lozim deb hisoblangan. Oddiy insonning davlatni boshqarishda ishtirok etishi - xayolga ham kelmaydigan ish edi. Masalan, Yaponiyada siyosiy partiyalar tizimi va inson huquqlarining konstitutsiyaviy kafolatlariga juda qiyinchilik bilan ko'nikishdi. Yapon an'analarida har doim shaxsning huquqiga emas majburiyatiga e'tibor qaratilar, ijtimoiy hayotning xarakterli jihati jamoaviy hamkorlik bo'lib, individualizm har doim qoralandi. Yaponiyada demokratik jarayonlarni boshlagan amerikaliklar ikkita maqsadni: birinchidan Yaponiyaning demokratik davlatga aylanishi va hech qachon boshqalarga xavf solmasligini; ikkinchidan, yaponlarda o'zining ming yillik jangchilik an'analariga ega bo'lgan jangovarlik ruhini sindirish ko'zlangan edilar. Jangovarlik ruhini va militarizmni yo'q qilish uchun jamiyatning barcha jabhalarida faoliyat yuritgan amaldorlarning keng qatlami orasida tozalash o'tkazishga to'g'ri keldi. 660 ming kishi shu jarayonga tortildi, ulardan eski rejim bilan chambarchas bog'liq bo'lgan 200 ming amaldor ishdan haydaldi. Ular asosan harbiylar edi. Harbiy jinoyatchilar uchun Tokio xalqlari harbiy tribunali tashkil qilindi. Yaponiyani tor-mor qilishda AQSHning hissasi shunchalik katta ediki, u urushdan keyin ittifoqchilari bilan hisoblashib ham o'tirmadi. Stalin maqsad qilgan Xokkaydo orolini sovetlar tomonidan okkupatsiya qilinishiga qarshilik qilgan AQSH rasman Yaponiya masalasini hal qilish vakolatiga ega bo'lgan ikkita hokimiyat organini tuzdi. Birinchisi - AQSH, SSSR va Xitoy, shuningdek, Buyik Britaniya va Tinch okeani mamlakatlari Hamdo'stligi vakillari ishtirokidagi Ittifoq kengashi Tokioda joylashdi. Ikkinchisi - Uzoq sharq komissiyasi - Vashingtonda joylashdi va 11 nafar a'zolardan iborat bo'ldi. Ammo amalda Yaponiyada hokimiyat J. Makartur boshchiligidagi AQSH okkupatsion qo'shinlari shtabiga tegishli edi. AQSH okkupatsiya ma'muriyati Yaponiya rasman kapitulyatsiya bo'lgan 1945 yil 2-sentabrdan so'ng darhol tuzilgan edi. Amalda J. Makartur Yaponiyaning oliy hukmdoriga aylanadi. U nafsoniyatli va avtoritar odatlarga moyilligi kuchli inson bo'lib, uning xarakteridagi bu jihatlar dastlabki paytda ijobiy rol o'ynadi. Boshlanib ketgan "sovuq urush" sharoitida Yaponiyadagi ittifoqchi organlar faoliyati deyarli to'xtatilib, amerikaliklar to'liq harakat erkinligiga ega bo'ldi. Ammo ular faoliyati cheklangan edi. Yaponiyada amerikalik harbiylarning bevosita boshqaruvini o'rnatish mumkin emas edi. Buning uchun AQSHda yapon tilini biladigan kishilar soni yetarli emas edi. Shu sababli Yaponiyani faqat yapon ma'murlariga tayangan holda boshqarish mumkin edi. Davlat apparatida tozalash o'tkazilgandan so'ng (yuqorida aytilgandek, 200 ming amaldor lavozimidan bo'shatildi) amerikaliklar bunday