logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. dasturiy injenering fanidan “Universitet”mavzusida bajargan kurs ish 38v

dasturiy injenering fanidan “Universitet”mavzusida bajargan kurs ish 38v

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4736.5 KB
Ko'chirib olish
DASTURIY INJINERING FANIDAN “Universitet”mavzusida bajargan KURS ISHI SAMARQAND-2021 1 MUNDARIJA Kirish ……………………………………...……………………………………….3 I. Nazariy qism 1. 1 “Universitet” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish………………………………………………………………………6 1. 2 Microsoft Accesdasturi…….……………………………...…………………..9 1 .3 Microsoft Access dasturidan foydalanib,kerakli jadvallar hosil qilish va ularni bir-biriga bog’lash………………………………………………………….14 II. Amaliy qism 2.1Qt Creator muhitida access dasturini ulash qoidasi va kodlari…………..……19 2.2Tuzgan dasturimizda dizayn qismi………………………………………..…...25 Xulosa ………………...…………………………………….……………………..35 Foydalanilgan adabiyotlar…………………….…………………………………..37 2 Kirish. Hozirgi fan-texnika xamda informatsion texnologiyalarining jadal rivojlanayotgan vaqtida MBlarga bo`lgan talablar juda xam kuchli bo`lib, bu talablarni to`laqonli qondirish biz va bizga o`xshash yosh dasturchilarning oldida turgan ulkan vazifalardan biri bo`lib xisoblanadi. MBlar ishini takomillashtirish bilan qog`ozbozlikdan ozod bo`lish va ish unumdorligini yuqori darajada oshirishga erishishimiz mumkin ekan. Bu bilan mustaqil davlatimizning iqtisodiyotiga qisman bo`lsada o`z hissamizni qo`shgan bo`lamiz. Ma’lumki, insoniyat axborotlashtirish sohasida haqiqiy inqilobiy o‘zgarishlar davrini boshidan kechirmoqda. Buning natijasida esa umumjahon axborotlashgan hamjamiyati shakllanmoqda. Shu sababli ham axborot-kommunikatsiya sohasini jadal suratlar bilan rivojlantirish O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar hamda iqtisodiy islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Men ham bu kurs ishim orqali ma’lum bir sohada ma’lumotlar ba’zasini yaratish va foydalanuvchi uchun bu ma’lumotlar bazasidan foydalanishni oson yo’lini ishlab chiqishni maqsad qildim. Ushbu kurs ishining mohiyati universitet ma’lumotlar bazasida raxbariyat, fakultetlar, yo’nalishlar, kafedralar, o’qituvchilar, guruhlar, talabalar, turli jadvallarxosil qilingan ular birga bir bog‘lanish 1:1 birga ko‘p bog‘lanish 1:N va ko‘pga ko‘p bog‘lanish M:N yoki M:M bog‘lanishlarni amalga oshirsa buladi Jadval tuzish uchun har bir obyektning aniq bir nusxasi bog‘liq bulishi kerak.Bir necha subyektlar o‘rtasida semantik munosabat juda oddiy bo‘lishi mumkin bo‘lsa ham,juda murakkab bo‘lishi mumkun bir juft ajdod- avlod bir necha avlodga ega bulishi mumkun. Bu loyihadan ixtiyoriy ma’lumotlar bazasidan xabardor bo’lmagan foydalanuvchi ham foydalana olishi rejalashtirilgan.Uning qulayligi ixtiyoriy foydalanuvchi ma’lumotlarni kiritish,chiqarish, o‘chirish operatorlaridan xabardor bulmasa ham bemalol amalga oshira oladi. 3 Ma’lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari bazasiga qurilgan har qanday axborot tizimining asosi hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasi (date base) - bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa ob’yektlar, jarayonlar, holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir. Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi. Vaqti bilan turdosh vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin. MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala echiladi: • predmet sohasi ob’ektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining abstrakt obektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar bazasini mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi. • ma’lumotlar bazasiga so‘rovlarning bajarilish effektivligini qanday ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi. Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet sohasini tahlil qilish bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi, axborot ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil asosida predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilishni uch bosqichga bo‘lish maqsadga muvofiqdir: • konseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish; • axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash; • predmet sohasining konseptual modelini qurish va MBni konseptual sxemasini loyihalashtirish. 4 MALUMOTLAR BAZASINI VAZIFALARI • Korhonaning kadrlar sohasini siyosatini uning rivojlanish bosqichi va uning masalalariga mos ravishda shakllantirish • Korhonadagi kadrlar imkoniyatini baholash, va joriy davrdagi va kelgusidagi kadrlarga bo’lgan ehtiyojni baholash. • Tashkilotning hodimlar tuzilmasini ishlab chiqish, mansab va lavozimini o’rganish va takomillashtirish. • Tashkilotni kadrlar bilan taminlash, ishchilarni tanlash va ularni ko’nikishini ta’minlash. • Korhonaning yolanma ishchilar bilan munosabatlarining legitiminiligini va ish yuzasidagi tortushuvlarini hal qilishni tamilash. Initizomli munosabatlarni boshqarish. • Belgilangan standartlar asosida kadrlar va hujjatlar ishini yuritish. FUNKSIYALARI • Mehnat munosabatlarini rasmiylashtirish,kadrlar va hujjatlar ishini yuritish • Joriy davrdagi va kelgusidagi kadrlarga bo’lgan ehtiyojni baholash. • Aholi bandligi hiozmatlari va kadrlar agentligi bilan birga faolyat yuritish. • Amalyotni tashkil qilish uchun va bittiruvchilarni kelgusida ishga olish bo’yicha o’quv yurtlari bilan ish yuritish. • Mehnat bo’yicha nazorat tashkilotlari bilan ishlash. • Barcha hodimlar vakolatini ishlab chiqish. • Hodimlarni boshqarish bo’yicha normative hujjatlarni ishlab chiqish. • Hodimlar o’quvini va malaka oshirishini ta’minlash. • Hodimlarning baholanishida va atestatsiya qilinishida ishtirok etish. 5 1.1“Universitet” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish. Qo’yilgan masala yuzasidan ma’lumotlar bazasida jadvallar hosil qilindi. Ular orasidagi bog’lanishlar mos keluvchi (ustma-ust tushuvchi) maydonlari yordamida bog’langan. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar orasidagi munosabatlar quyidagi to’rtta turda bo’lishi mavjud: birga-bir, birga-ko’p, ko’pga-bir, ko’pga-ko’p. Masala yuzasidan ma’lumotlar bazasini loyilahashda birga-ko’p va ko’pga-ko’p bog’lanish munosabatlaridan foydalanildi. Birga-ko’p bog’lanish munosabati ma’lumotlar bazasini loyihalashda ko’p uchraydi va uning vazifasi takrorlanmaydigan qiymat oluvchi (kalit) maydonga ega bo’lgan jadvalning har bir yozuvi qiymatiga ushbu maydon qiymatlari orqali bog’langan jadvaldagi ko’p sondagi yozuvlarini mos qo’yishdir. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari haqidagi ma’lumotlarni keltiramiz: “Universitet” – haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idUniversitet int(6) Kalit maydon Universitet_name Varchar(255) Universitet nomi Universitet_adres Varchar(255) Universitet manzili Universitet_tel Varchar(45) Universitet mobil raqami Fakultet_id Int(6) Fakultetlar soni 6 “Fakultet” – haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idFakultet int(6) Kalit maydon Fakultet_name Varchar(255) Fakultet nomi Fakultet_dekan Varchar(255) Fakultet dekani Fakultet_adres Varchar(255) Fakultet manzili Fakultet_email Varchar(255) Fakultet email manzili “Yunalish” – Fakultetni yunalishlarini saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idYunalish int(6) Kalit maydon Yunalish_name Varchar(255) Yunalish nomi Yunalish_mudiri Varchar(255) Yunalish mudiri Yunalish_adres Varchar(255) Yunalish joylashgan manzil Yunalish_email Varchar(255) Yunalish email manzili Yunalish_tel Varchar(45) Yunalish bilan bog’lanadigan mobil raqam “Kurslar” – Yunalishdagi kurs raqamlarini saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idKurslar Int(6) Kalit maydon Kurs_name Int(2) Kurs raqami “Xodimlar” – Xodimlarning ma’lumotlarini o’zida saqlab turuvchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idXodimlar int(6) Kalit maydon 7 Xodimlar_name Varchar(255) Xodimning ismi Xodimlar_fam Varchar(255) Xodimning familyasi Xodimlar_tel Varchar(255) Xodimning mobil raqami Xodimlar_email Varchar(255) Xodimning email manzili Xodimlar_adres Varchar(255) Xodimning manzili Xodimlar_info Varchar(255) Xodimning haqida qo’shimcha ma’lumot “Guruhlar” – haqida ma’lumot saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idguruhlar Int(6) Kalit maydon Guruhlar_name Int(3) Guruh raqami “Talabalar” – Talaba ma’lumotlarini saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idTalabalar int(11) Kalit maydon Talabalar_name Varchar(255) Talabaning ismi Talabalar_fam Varchar(255) Talabaning familyasi Talabalar_adres Varchar(255) Talabaning yashash manzili Talabalar_tel Varchar(255) Talabaning mobil raqami Talabalar_email Varchar(255) Talabaning email manzili Talabalar_info Varchar(255) Talaba haqida qisqacha ma’lumot 8 1.2 MicrosoftAccessdasturi. Microsoft Access MBBT relyatsion ma’lumotlar bazasini boshqaruvchi tizim sanalib, lokal ma’lumotlar bazasini yaratish uchun barcha instrumental vositalar hamda foydalanuvchi dastur tuzish imkoniyatlarim mavjud. Microsoft Access MBBT o‘z ichiga turli ob’yektlarni yaratish uchun avtonom vositalarga ega: - Grafik konstruksiyalar vositasi ma’lumotlar bazasi ob’ektlarini grafik elementlar yordamida qurish imkoniyatiga ega; - Dialog vosita ma’lumotlar bazasini qayta qurish va tashkillashtirish uchun turli vazifalarni bajaruvchi masterlar yordam beradi; - MBBT ning dasturlash vositasi o’z ichiga SQL, makrokomandalar tili va VBA uchun OMD ni olgan. Ma’lumotlar bazasi – ma’lum sohaga oid o’zaro bog’langan ma’lumotlar yig’indisining disk tashuvchidagi tashkiliy jamlanmasi. Relyatsion ma’lumotlar bazasi – ikki o’lchamli jadvallarning mohiyat munosabat mehanizmi orqali bog’lanishidir. Relyatsion ma’lumotlar bazasining logik aloqasi o’zaro logik bog’langan jadvallar majmuini tashkil etadi. Ma’lumotlarning relyatsion modeli normallashtirish orqali yaratiladi. Normallashtirish jarayoni qayta takrorlanuvchi ma’lumotlarni yangi jadvalga kuchirishdan iborat hodisadir. Relyatsion jadval strukturasi maydon bilan belgilanadi. Maydonga ma’lumot turi va hajmi kabi hossalar kiritiladi. Maydon tarkibi jadval ustunlarida keltiriladi. Har bir qator ma’lumotning bitta ekzemplyari bo’lib, yozuv deb nomlanadi. Har bir yozuvni identifikatsiyasi uchun unikal birlamchi kalit qo’llaniladi. Kalit bir yoki bir nechta maydondan iborat bo’lishi mumkin. Ikki jadvalni bog’lash uchun tashqi kalitdan foydalaniladi. Bunda birga- bir (1:1), birga-kup(1:N) va kupgakup(M:N) munosabatlar o’rnatilishi mumkin. Ma’lumot sxemasi ma’lumotlar bazasinig mantiqiy strukturasini yaqqol namoiysh etadi hamda undagi mavjud vositalar orqali ma’lumotlarni qayta ishlashni amalgam oshiradi. Shunday imkoniyatlardan biri bog’liqlik birligi bo’lib, uning yordamida bog’liq jadvalda ham asosiy jadvaldagi o’zgarishlarni o’chirish, qo’shish, o’zgartirish amalga oshirish mumkin. 9 Ma’lumot sxemasida har qanday bir hil tipli maydonlari mavjud jadvallarni birlashtirish mumkin. Ma’lumotlar bazasi mdb-faylida quyidagi ob’yektlarni o‘z ichiga oladi: - jadvallar, s o’ rovlar, ma’lumotlar sxemasi; - formalar, hisobotlar, makroslar, modullar; Formalar, hisobotlar va betlar ma’lumotlarni yangilash, kurish, kriteriya bo’yicha qidirish va hisobot olish uchun ishlatiladi. Ob’ectlarga murojaatni avtomatlashtirish uchun dastur kodi modul va makroslarga kiritiladi va VBA da kompilyaciyaga beriladi. Har bir ob’ekt va boshqaruv elementi hossalar tuplamiga ega. Jadvallar ma’lum bir narsa haqida ma’lumotlarni sqlash uchun foydalanuvchi tomonidan yaratiladi – yagona informatsion obektda ma’lumotlar modeli predmetli sohasi. Jadval qator va ustunlardan iborat. Har bir ustun bir harakteristik information obekt predmet sohasi. Bu erda bir informatson obekt ekzemplyari haqidagi ma’lumotlar saqlanadi. Access ma’lumotlar bazasi o’ziga 32768 tagacha obekt qabul qilishi mumkin (formalar, otchetlar va hokazo ). Bir vaqtni o’zida 2048ta gacha jadval ocha oladi. Jadvallarni quyidagi ma’lumotlar bazasidan import qilsa bo’ladi dBase, FoxPro, Paradox va boshqa programma va electron jadvallardan. Tanlash so’rovi bog’langan jadvallarda kerakli ma’lumotlarni tanlash uchun kerak. So’rovning javobi tanlangan jadvaldagi so’ralgan narsani ko’rsatadi. So’rovda jadvalni qaysi satrini tanlashni ko’rsatish mumkin . So’rovni QBE so’rovlar yordamida shakllantirish mumkin. Ma’lumotlar sxemasi qaysi satr bilan jadval bog’langanligini ko’rsatadi, qaysi yo’l bilan ular bog’lanishi, bog’langandan keyin tekshirish kerak kerakmasligini va jadvallarda kalitlarni o’zgarishini ko’rsatadi. Ma’lumotlar sxemasi faqat server ma’lumotlar bazasi bilan ishlayatganda Access obektlar panelida ko’rinadi. Formalar muloqot interfaysi ilovasining asosiy vositasi.Forma ekranda o’zaro boglangan jadvallarni ko’rish uch istalgan qulay bo’ladi.Tugmali formalar boshqarish panelini yaratiish uchun ishlatish mumkinFormalarga rasmlar,diagrammalar,tovush fragmentlari,video qo’yish mumkin.Formalarda xodisalarni qayta ishlash mumkin. 10 Xisobot Foydalanuvchi masalasining natijalari va kiritish va chop etishlarni o’z ichiga olgan hujjatlarni farmatlaydi. Ma’lumotlarga kirish betlari muloqot Web-saxifasi hisoblanadi.Ular ma’lumotlar bazaasi bilan dinamik aloqani taminlashadi , ko’rib chiqish,pedaksiyalash va ma’lumotlarni bazaga kiritish inkoniyatini beradi. Makroslar Foydalanuvchi ilovasida bir necha holatlarni avtomatizasiya qilish imkoniyatini beradi.Makros bu dastur bo’lib,makrokomandalardan tashkil topgandir.Makrosni yaratish uchun muloqot oynasidan kerakli makrokomandani tanlash bilan bajariladi. Modullar Visual Basic for Application tilida prodseduralarga ega. Ma’lumotlar bazasini hamma jadvallari va Accessni boshqa ob’ektlari – formalar, zaproslar, otchetlar, makroslar, modullar, shu baza uchun qurilgan va kiritilgan obektlar MDB formatli faylda saqlanishi mumkin. Bu yo’l ma’lumotlar bazasida kiritish tehnologiyasini engillashtiradi va bazadagi ob’ektlarni yuqori kompaktligi va qayta ishlashni effektivlashtiradi. Access ma’lumotlariga dustup alohida fayllarda saqlanadi, ma’lumotlar bazasi faylida esa faqat ularga yo’llar ko’rsatiladi. Access boshqa Microsoft Windows prorammalariga o’xshab qulay grafik interfeysga ega, foydalanuvchi uchun qulaylikka mo’ljallangan. Ma’lumotlar bazasi jadvallari bilan ishlash va boshqa obektlar bilan ishlash uchun juda ko’p kommanda va menyular bor. Microsoft Office keng tarqalgan ofis ishlarini avtomatlashtiruvchi dasturlar paketidir. Uning tarkibiga kiruvchi Access nomi dasturlar majmuasi xozirda MBBT sifatida keng o’rganilmoqda va qo’llanilmoqda. MBBT ichida Access eng sodda va foydanuvchi uchun qulay bo’lgan, Microsoft Office tarkibiga kiruvchi dasturdir. Microsoft Access MBBT relyatsion modellar asosiga qurilgan bo’lib, unda tuziladigan MB jadvallar ko’rinishida aks etadi. Microsoft Access MBBT o‘z ichiga turli ob’yektlarni yaratish uchun avtonom vositalarga ega: - Grafik konstruksiyalar vositasi ma’lumotlar bazasi ob’ektlarini grafik elementlar yordamida qurish imkoniyatiga ega; - Dialog vosita ma’lumotlar bazasini qayta qurish va tashkillashtirish uchun turli vazifalarni bajaruvchi masterlar yordam beradi; - MBBT ning dasturlash vositasi o’z ichiga SQL, makrokomandalar tili va VBA uchun OMD ni olgan. 11 Ma’lumotlar bazasi mdb-faylida quiydagi ob’yektlarni o‘z ichiga oladi: - jadvallar, so’rovlar, ma’lumotlar sxemasi; - formalar, hisobotlar, makroslar, modullar; Formalar, hisobotlar va betlar ma’lumotlarni yangilash, kurish, kriteriya bo’yicha qidirish va hisobot olish uchun ishlatiladi. Ob’yektlarga murojaatni avtomatlashtirish uchun dastur kodi modul va makroslarga kiritiladi va VBA da kompilyaciyaga beriladi. Har bir ob’ekt va boshqaruv elementi hossalar tuplamiga ega. Access ning “ Создание ” bo’limi oltita qismni tasvirlaydi. Bular « Таблицы »(jadvallar), « Запросы »(So’rovlar), « Формы » (Shakllar), « Отчёты » (Xisobotlar), « Макросыикод » (Makroslar va kod)(1-rasm). 1. « Таблицы » (Jadvallar)-MB ning asosiy ob’ekti. Unda ma’lumotlar saqlanadi. Ma’lum bir narsa haqida ma’lumotlarni saqlash uchun foydalanuvchi tomonidan yaratiladi – yagona information obektda ma’lumotlar modeli predmetli sohasi. Jadval qator va ustunlardan iborat. Har bir ustun bir xarakteristik informatsion obekt predmet sohasi. Bu yerda bir informatsion ob’yekt ekzemplyari haqidagi ma’lumotlar saqlanadi. Access ma’lumotlar bazasi o’ziga 32768 tagacha ob’yekt qabul qilishi mumkin (formalar, otchetlar va hokazo). Bir vaqtni o’zida 2048 tagacha jadval ocha oladi. Jadvallarni quyidagi ma’lumotlar bazasidan import qilsa bo’ladi dBase, FoxPro, Paradox va boshqa programma va elektron jadvallardan. 2. « Запросы » (So’rovlar)-bu ob’ekt ma’lumotlarga ishlov berish, jumladan, ularni saralash, ajratish, birlashtirish, o’zgartirish kabi vazifalarni bajarishga mo’ljallangan. So‘rovlar ko‘rish, taxlil qilish va berilganlarni o‘zgartirish orqali berilgan mezonlarni qondirishga mo‘ljallangan. Access da so‘rovlar parametrlari so‘rov konstruktori oynasida beriladgan QBE – so‘rovlar (Query By Example – namuna bo‘yicha so‘rov) va so‘rovlar tashkil qilishda SQL tilining buyruqlari va funktsiyalari qo‘llaniladigan SQL-so‘rovlar (Structured Query Language – so‘rovlarning strukturali tili) ga bo‘linadi. Access QBE - so‘rovlarni osongina SQL-so‘rovlarga va teskarisiga o‘tkazadi. 3. « Формы » (Shakllar)-bu ob’ekt ma’lumotlarni tartibli ravishda oson kiritish yoki kiritilganlarni ko’rib chiqish imkonini beradi. Shakl tuzilishi bir qancha matnli maydonlar, tugmalardan iborat bo’lishi mumkin. Formalar muloqot interfeysi ilovasining asosiy vositasi. Forma ekranda o’zaro bog’langan jadvallarni ko’rish uchun qulay. Tugmali formalarni boshqarish panelini yaratish uchun 12 ishlatish mumkin. Formalarga rasmlar, diagrammalar, tovush fragmentlari, video qo’yish mumkin. Formalarda xodisalarni qayta ishlash mumkin. 4. « Отчёты » (Xisobotlar)-bu ob’ekt yordamida saralangan ma’lumotlar qulay va ko’rgazmali ravishda qog’ozga chop etiladi. Foydalanuvchi masalasining natijalari, kiritish va chop etishlarni o’z ichiga olgan hujjatlarni formatlaydi. MS Access menyular qatori(MS Office 2010). 5. « Макросыикод » (Makroslar va kod)-makrobuyruklardan iborat va Microsoft Access dasturining imkoniyatini oshirish maqsadida ichki Visual Basic tilida yozilgan dasturlarni o’z ichiga oluvchi ob’ekt. Murakkab va tez-tez murojat qilinadigan amallarni bitta makrosga guruxlab, unga ajratilgan tugmacha belgilanadi va ana shu amallarni bajarish o’rniga tugmacha bosiladi. Bunda amallar bajarish tezligi oshadi. 13 1.3Microsoft Access dasturidan foydalanib, kerakli jadvallar hosil qilish va ularni bir – biriga bog’lash. Ma’lumotlar bazasi - axborot tizimlarining eng asosiy tarkibiy qismi bo’lib hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasidan foydalanish uchun foydalanuvchi ishini yengillashtirish maqsadida ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari yaratilgan. Bu tizimlar ma’lumotlar bazasini amaliy dasturlardan ajratilgan holda qaraydi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) - bu dasturiy va apparat vositalarining murakkab majmuasi bo’lib, ular yordamida foydalanuvchi ma’lumotlar bazasini yaratish va shu bazadagi ma’lumotlar ustida ish yuritish mumkin. Men bu kurs ishini Microsoft Access dasturida yaratdim. Buning uchun birinchi o’rinda Microsoft Office ichidan Microsoft Access ni ochamiz. 1.3.1-rasm 1.3.1-rasm Quyidagi oyna xosil bo’ladi. 1.3.2-rasm. 1.3.2-rasm 14 Yaratilayotgan bazaga nom berilib создать tugmasi bosiladi va asosiy oynaga o’tiladi. 1.3.3-rasm 1.3.3-rasm Men jadval ko’rinishdagi holatni va Qt Creatorga bog’lashni ko’rsatib o’taman. Bu yerda jadvalning ko’rinishi: 15 Bu yerda fakultetlar ro’yxati keltirilgan jadval ko’rsatilgan: Bu yerda kafedralar ro’yxati haqida jadval ko’rsatilgan: 16 Yuqoridagi jadvalda o’qituvchilar ro’yxati keltirilgan: Bu yerda talabalar ro’yxati keltirilgan jadval ko’rsatilgan: 17 Bu yerda yo’nalishlar ro’yxati keltirilgan jadval ko’rsatilgan: Accesda Universitet, Fakultet, Kafedra, O’qituvchilar, Yo’nalishlar, Talabalar jadvallarga shu yerda ishlayotgan va ta’lim olayotgan bolalar FISH, Tug’ilgan yili, Manzili, va boshqa malumotlar haqida ma’lumotlarni yozib chiqdim. 18 2.1 Qt Creator muhitida access dasturini ulash qoidasi va kodlari Har-bir tugmaga sinflarni ro’yhatini kodini kiritgan holda davom etamiz.Men bu dasturda faqat sinfdagi o’quvchilarning hamda o’qituvchilarning ma’lumotini kiritib o’tdim. Jadval vidjetlari dasturlar uchun standart jadvalni namoyish qilish imkoniyatlarini taqdim etadi. QTableWidget-dagi narsalar QTableWidgetItem tomonidan ta'minlanadi . Agar o'zingizning ma'lumotlar modelingizdan foydalanadigan jadvalni xohlasangiz , ushbu sinf o'rniga QTableView- dan foydalanishingiz kerak . Jadval vidjetlari kerakli qatorlar va ustunlar bilan tuzilishi mumkin: tableWidget = yangi QTableWidget ( 12 , 3 , bu ); Shu bilan bir qatorda, jadvallarni ma'lum o'lchamsiz tuzish va keyinchalik ularning o'lchamlarini o'zgartirish mumkin: tableWidget = yangi QTableWidget ( bu ); tableWidget - > setRowCount ( 10 ); tableWidget - > setColumnCount ( 5 ); Ob'ektlar jadvaldan tashqarida (ota-ona vidjeti bo'lmagan holda) yaratilgan va setItem () bilan jadvalga kiritilgan : Bu rasmda ko’rinib turibdiki Accesga bog’lashni boshladik Birinchi Pro faylga QT +=sql 19 Kiritganimizdan keyin ikkinchi qadamga o’tsak ham bo’ladi. Mainwindow.h ga kutubxonamizni kiritamiz. #include <QtSql/QSqlTableModel>. Bu qismida funksiya yaratib olamiz. QSqlTableModel * model ; Kerakli kutubxonalarni kiritib olamiz. Kiritganimizdan so’ng 20 Bu yerda dasturda foydalanilgan kutubxonalar ro’yxati keltirilgan: #include "mainwindow.h" #include "ui_mainwindow.h" #include "QString" #include <QTime> #include <QTimer> #include <QDebug> #include <QSqlError> #include <QDir> #include <QMessageBox> #include <QDate> #include <QPainter> 21 QSqlDatabase db; QSqlQueryModel *m= new QSqlQueryModel (); db= QSqlDatabase ::addDatabase( "QODBC" ); db.setDatabaseName( "DRIVER={MicrosoftAccessDriver(*.mdb )};FIL={MSAccess};DBQ=Universitet.mdb" ); db.open(); Accesni Qtga ulanish qismi buyerda Universitet nomli Accesda tuzilgan loyihani 22 Сахранит как ga kirib 2002-2003 qilib saqlaymiz. Bu yerga saqlab qo’yishimizni so’rayapti yo’q bu yerga saqlamaymiz loyixamiz tuzilgan joyga boramiz: Bu yerda build-Sinf-Desktop_Qt_5_4_1_MinGW_32bit-Debug shu papkani ichiga saqlaymiz. 23 Mana bo’ldi saqlab qo’ydim. Endi yana bir qism: if (!db.open()) { QMessageBox ::critical( this ,tr( " Ошибка " ),db.lastError(). text()); } Bu qism dasturimiz Accesga ulanmasa xabar oynasida Ошибка chiqaradi. 24 2.2 Tuzgan dasturimizda dizayn qismi. Stillar jadvallari-barcha ilovalar uchun QApplication::setStyleSheet() yoki QWidget::setStyleSheet()orqali ma'lum bir vidjet (va uning avlodlari) uchun o'rnatilishi mumkin bo'lgan matnli xususiyatlardir. Agar turli darajalarda bir nechta uslublar jadvallari o'rnatilgan bo'lsa, Qt barcha o'rnatilgan uslublar jadvallaridan samarali uslublar jadvalini yaratadi. Bunga kaskadlash deyiladi. Misol uchun, quyidagi uslublar jadvali barcha QLineEdit maydonlarini fon sifatida sariq rang sifatida ishlatishi kerakligini ta’minlaydi va barcha QCheckbox obyektlari matn rangi sifatida qizildan foydalanishi kerakligini o’rnatadi: QLineEdit { background: yellow } QCheckBox { color: red } Stillar jadvallari faqat QPalette yordamida amalga oshirish qiyin yoki mumkin bo'lmagan barcha turdagi sozlamalarni amalga oshirish imkonini beradi. Agar siz majburiy joylar uchun sariq fonni olishni istasangiz, potentsial xavfli tugmalar yoki odatiy tugma uchun qizil matnni o’rnatmoqchi bo’lsangizstillar jadvallari bunga yordam beradi. Stillar jadvallari joriy vidjetlarning yuqori qismida qo'llaniladi, ya'ni ilovalaringiz iloji boricha tabiiy ko'rinadi, ammo uslublar jadvalining har qanday cheklovlari hisobga olinadi. Yaroqsiz palitradan farqli o'laroq, stillar jadvallari quyidagilarni ta'minlaydi: Agar siz QPushButton uchun qizil fon rangini o'rnatgan bo'lsangiz, tugma fonining barcha uslubda, barcha platformalarda qizil bo'lishiga ishonch hosil qilishingiz mumkin. Bundan tashqari, Qt Designer uslublar jadvallarini integratsiyalashni ta'minlaydi, bu esa turli xil vidjet uslublarida ulardan foydalanish samarasini ko'rishni osonlashtiradi. Bunga qo'shimcha ravishda, stillar jadvallari QStyle kichik sinflarini ishlatmasdan sizning ilovangizga o'ziga xos ko'rinish berish uchun ishlatilishi mumkin. Masalan, siz radio tugmachalari uchun maxsus rasmlarni o’rnatishingiz va ularni belgilangan holati uchun boshqa tasvirlarni joylashtirishigiz mumkin. Ushbu texnikadan foydalangan holda, siz odatda stillar ko'rsatmalari kabi bir nechta uslublar sinflarida meros olishni talab qiladigan kichik o'zgarishlarni amalga oshirishingiz mumkin. Quyidagi rasmda ko'rsatilgan stillar jadvallari ikkita turli xil uslub jadvallarini aniqlaydi, ularni sinab ko'rishingiz va o'zgartirishingiz mumkin. 25 Stillar to'plami har qanday faol uslublar jadvali hisobga olinishini ta'minlaydi va boshqa tasvirchizish operatsiyalari platformalarga qaram bo'lgan uslubni aniqlaydi. 1. Ro’yxatli vidjetlar. Tanlov elementlari ma'lumotlarni ko'rsatish,o'zgartirish va tanlash uchun standart grafik elementlar hisoblanadi. Oddiy ro'yxat QListwidget klassi foydalanuvchini bitta yoki bir nechta elementni tanlash imkoniyatini beruvchi ro'yxat vidjetidir. Ro'yxat elementlari matn va rastr tasvirlarni o'z ichiga olishi mumkin. Ro'yxatga elementni qo'shish uchun additem() usulini ishlatish kerak. Ushbu usulning ikkita variantini bor:QListWidgetItem matn va sinf ob'ekti uchun. Agar ro'yxatdagi barcha elementlarni olib tashlash kerak bo'lsa, clear() metodidan foydalanish kerak. QListWidgetItem-sinfi ro'yxat elementlari uchun sinf hisoblanadi. Ushbu sinflarning ob'ektlari, masalan, matnni QListWidget::addItem() . usuliga uzatishda bevosita yaratilishi mumkin.Shuni ta'kidlash kerakki, QListWidgetItem klassi nusxa ko'chirish konstruktorini taqdim etadi, bu esa elementlarning nusxalarini yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, bu maqsadda clone() usulidan foydalanishingiz mumkin. Ro’yxat Elementlarini kiritish Bir vaqtning o'zida bir nechta matn elementlarini ro'yxatga bir qatorga qo'shib qo'yish mumkin, bunda satrlarning ro'yxatini o'z ichiga olgan QStringList-ni InsertItems() usulidan foydalaniladi. Matn elementini yaratish uchun siz InsertItem() usulidan foydalanish mumkin, faqat parameter sifatida satr berilishi kerak. QListWidgetItem ob'yekti, shuningdek, insertItem() usuli yordamida ro'yxatga kiritilishi mumkin. U addItem() usulidan qo'shiladigan elementning aniq o'rnini ko’rsatish mumkinligi bilan farq qiladi.Yaratilgan 26 elementga ro'yxat ob'ekti QListWidgetItem::setIcon() usuli yordamida qo’shiladigan elementgarasmo’rnatiliishi mumkin. Shunisi e'tiborga loyiqki, ro'yxat elementlarida nafaqat rasmlar va matnlar, balki vidjetlar ham o'rnatilishi mumkin. Buning uchun QListWidget klassining setItemWidget() va itemWidget() usullaridanfoydalansa bo’ladi. SetItemWidget() usulining birinchi parametri ro'yxat ob'ekti ob'ektiga ko'rsatgichni, ikkinchisi - vidjetga ko'rsatgichni o'tkazish kerak. Ro'yxat elementida joylashgan vidjetga ko'rsatgichni olish uchun, elementni listWidget() usuliga ro'yxat elementi ob'ektiga o'tkazish kerak. Operatsion tizimlarning ro'yxatini ko'rsatadigan oddiy ro'yxatni ishlatishga misol quyida keltirilgan(45-rasm). #include <QtGui> int main(int argc, char** argv) { QApplication app(argc, argv); QStringList lst; QListWidget lwg; QListWidgetItem* pitem = 0; lwg.setIconSize(QSize(48, 48)); lst << "Linux" << "Windows" << "MacOS" << "OS2"; foreach(QString str, lst) { pitem = new QListWidgetItem(str, &lwg); pitem->setIcon(QPixmap(str + ".jpg")); } lwg.resize(125, 175); lwg.show(); return app.exec(); } Oddiy ro'yxat vwget lwg yaratildi.Ro'yxat vidjetining setIconSize() usuli elementlarning rasmlari uchun hajmni belgilaydi. Keyin lst satrlari ro'yxati elementlar uchun matnlar bilan to'ldiriladi. Ushbu ro'yxatgaforeachoperatoriyordamida elementlar yaratamiz va qo'shamiz. SetIcon() usuli bilan har bir element uchun tasvir o'rnatiladi. Ro’yxat elementlarini tanlash QListWidget :: currentItem() usuli yordamida foydalanuvchi qaysi elementni tanlaganligini bilib olish mumkin, u tanlangan elementga ko'rsatgichni qaytaradi. Agarbir nechta element tanlangan bo'lsa, u holda 27 tanlangan elementlar ro'yxatini qaytarib beradigan selectedItems() usulidanfoydalanish kerak. Ko'p tanlov rejimini yoqish uchun QAbstractItemView bazasida amalga oshiriladigan setSelectionMode() usuliga QAbstractItemView::MultiSelection qiymatini o'rnatish kerak. Boshqa qiymatlarni berib, masalan, tanlovni butunlay o'chirib qo'yish uchun QAbstractItemView::NoSelection -ni qiymatni va faqat bitta elementni belgilaydigan qilish uchun - QAbstractItem::SingleSelection -ni parameter sifatida ishlatish kerak. Ro'yxat elementi ustida sichqoncha bosilganda itemClicked() signali yuboriladi. Ikki marta bosilganda, itemDoubleClicked() signali QListWidgetItem* parametri bilan yuboriladi. Har safar tanlov o'zgarganda, itemSelectionChanged() signali yuboriladi. Foydalanuvchi tomonidan elementlarni o'zgartirish Foydalanuvchiga elementning matnini o'zgartirishga imkon berish uchun QListWidgetItem::setFlags() usuliga kerakli ob'ektidan murojaat qiling va unga Qt::ItemIsEditable qiymatini va boshqa kerakli qiymatlarni bering. Misol uchun: pitem->setFlags(Qt::ItemIsEditable|Qt::ItemIsEnabled); Qayta nomlash ro'yxat elementini ikki marta bosish yoki <F2> tugmachasini bosish orqali amalga oshiriladi. Qayta nomlash tugagach, QListWidget elementni o'zgartirilgan (QListWidgetItem*) va itemRenamed (QListWidgetItem *) signallarini yuboradi. Bu qisim visual ko’rinishi 28 Bu qisim esa accesda tuzilgan jadvallarni ulash. void MainWindow ::on_pushButton_5_clicked() { model = new QSqlTableModel ( this ); model -> setTable ( "Talaba" ); ui -> tableView - >setSelectionBehavior( QAbstractItemView :: SelectRows ); // Устанавливаемрежимвыделениялишьоднострокивтаблице ui -> tableView - >setSelectionMode( QAbstractItemView :: SingleSelection ); // Устанавливаемразмерколонокпосодержимому ui -> tableView ->resizeColumnsToContents(); ui -> tableView - >setEditTriggers( QAbstractItemView :: NoEditTriggers ); ui -> tableView ->horizontalHeader()- >setStretchLastSection( true ); model -> select (); // Делаемвыборкуданныхизтаблицы //QTableView*view=newQTableView; ui -> tableView -> setModel ( model ); ui -> tableView ->show(); } 29 Dizayn ko’rinishi: Orqa foni background-color: rgb(0, 0, 255); shu kod css qismi. 30 Label dizayni. font: 75 24pt "MS Shell Dlg 2"; background-color: rgb(0, 0, 255); pushButton dizayini background-color: rgb(247, 5, 333); font: 75 16pt "MS Shell Dlg 2"; 31 tableView background-color: rgb(35, 28, 255); background-color: rgb(75, 255, 20); font: 75 14pt "MS Shell Dlg 2"; “Universitet” tugmasini bosganda universitetlar haqida ma’lumotlar kelib chiqadi: 32 “Fakultet” tugmasini bosganimizda tanlangan universitet fakultetlari haqida ma’lumot kelib chiqadi: “Talabalar” tugmasini bosganimizda tanlangan universitet talabalari haqida ma’lumot kelib chiqadi: 33 “O’qituvchilar” tugmasini bosganimizda tanlangan universitet o’qituvchilari haqida ma’lumot kelib chiqadi: “Kafedra” tugmasini bosganimizda tanlangan universitet kafedralari haqida ma’lumot kelib chiqadi: 34 Xulosa. Insoniyat tarixining ko’p asrlik tajribasi ezgu go‘yalardan va sog‘lom mafkura hamda zamonaviy bilimlardan maxrum har qanday jamiyat uzoqqa bora olmasligini ko‘rsatdi. Shuning uchun, mustaqillikka erishgan mamlakatimiz o‘z oldiga ozod va obod Vatan, demokratik jamiyat barpo qilish, erkin va farovon hayot qurish, rivojlangan mamlakatlar qatoridan o‘rin olish kabi muhim vazifalarni qo‘ydi. Bu vazifalarni hal qilish asosan biz-yosh avlod zimmasiga tushadi. Biz kelajak jamiyatning faol quruvchilari bo‘lishimiz uchun fan va texnikaning eng ilg‘or yutuqlari hamda kuchli bilimlar bilan qurollanishimiz, olingan bilimlarni amaliyotda qo‘llay bilishimiz ana shu yo‘ldagi eng muhim talablardan biri hisoblanadi. Bu narsa ayniqsa EHM bilan aloqador kundalik masalalarni yechishda yaqqol ko‘rinadi. Demak, biz yoshlardan zamonaviy EHM lar bilan ishlashni o‘rganish, xalq xo‘jaliginining turli masalalarini yechishga mo‘ljallangan dasturiy ta’minot bilan tanishish hamda dasturlash vositalari yordamida hali EHM da yechilmagan masalalar uchun yangi dasturlar yaratishni talab qilinadi. Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o’zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o’z vaqtida qayta ishlash choralarini qidirib topishga undaydi. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasi (MB) ni yaratish, so’ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo’lib qolmoqda. Darhaqiqat, hozirgi kunda inson hayotida MBda kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanish juda muhim rol o’ynaydi. Sababi, jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o’zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo’lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasi. Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko’rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o’rinli bo’lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan dasturdan foydalanishni qiyinlashtirar edi. MB tashkil qilish, ularga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va mavjud MBdan foydalanish uchun maxsus MBlar bilan ishlaydigan dasturlar zarur bo’ladi. Hozirgi kunda Respublikamizda keng tarqalib borayotgan ish joylarini avtomalashtirish va ish joylarida axborot kommunikatsiya vositalaridan keng foydalanishga katta e’tibor berilmoqda. 35 Men ushbu “Universitet” mavzusidagi kurs ishimni bajarish davomida ko`plab izlanishlar olib bordim. Jumladan, o’qituvchilarning ishlashi haqida ma’lumotlar bilan tanishib chiqdim. U yerda kerakli ma’lumotlarni qanday olish haqida tassavvurga ega bo`ldim. To`plagan ma’lumotlarim asosida zamonaviy dasturlash tillaridan biri QT Creator dasturida tuzdim bu dastur o’qituvchilar va talabalar ishini osonlashtiradi.O’qituvchilar talabalar haqidagi malumotlarni topishi oson o’ladi. Talabalar esa o’qituvchilar haqidagi malumotlarni topishi oson o’ladi. MB ni yaratish davomida dasturlash texnologiyasi bilan chuqurroq tanishib chiqdim va chuqur malaka hosil qildim. Shuningdek ma’lumotlar bazasi bilan ishlash, ularni oddiy va dinamik usullarda tashkil qilish malakasini hosil qildim. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari bilan tanishib chiqdim va restaran ma’lumotlar bazasini yaratish, shuningdek undagi turli xil so’rovlar orqali ishlar olib bordim. Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumkin, xozirgi fan-texnika xamda informatsion texnologiyalarining jadal rivojlanayotgan vaqtida axborotga ishlatilgan jumlalarga bo`lgan talablar juda xam kuchli bo`lib, bu talablarni to`laqonli qondirish biz va bizga o`xshash yosh dasturchilarning oldida turgan ulkan vazifalardan biri bo`lib xisoblanadi. 36 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati. 1.Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 27 oktyabrdagi 289-son qarori . 2. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.–Toshkent, O`zbekiston 2003 y. O`zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to`g`risida”gi qonuni. “Xalq so`zi”. 11 fevral, 2004 y. 3. Vazirlar Mahkamasi 2014 yil 27 martdagi “Davlat va xo`jalik boshqaruvi, mahaliy davlat hokimiyati organlari xodimlarining axborot−kommunikatsiya texnologiyalari sohasida malakasini oshirish bo`yicha qo`shimcha chora−tadbirlar to`g`risida”gi 73−sonli qarori. 4. “Elektron tijorat to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi qonuni. “Xalq so`zi”. 21 may, 2004 y. 5. “Axborot texnologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish to`g`risidagi O`zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori. “Xalq so`zi” gazetasi, 2005, 3-iyun. 6. “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to`g`risida” O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni. “Xalq so`zi”. 6 iyun, 2002 y. 7. «Mamlakatimiz taraqqiyotini qonuniy asoslarini mustahkamlash faoliyatimiz mezoni bo`lishi darkor» // Prezident I.A. Karimovning 2006 yil 24 fevral kuni Toshkent shaxrida O`zbekiston respublikasi Oliy Majlisi Senatining beshinchi yalpi majlisidagi ma’ruzasi. // «Xalq so`zi», 2006 yil, 25 fevral, № 39(3838)1-bet. 8. Aripov M.M. “Informatika va axborot texnologiyalari”. Toshkent, “O`qituvchi”, 2002 y. 9. G`ulomov S. S, Shermuhamedov A. T., Begalov B. A. Iqtisodiy informatika: Darslik /Akademik S. S. G`ulomovning umumiy tahriri ostida.—T.: «O`zbekiston», 1999 10. G`ulomov S. S. va boshqalar. Axborot tizimlari va texnologiyalari: Oliy o`quv yurti talabalari uchun darslik / Akademik S. S. G`ulomovning umumiy tahriri ostida.—T.: «Sharq», 2000. 12.MBBT dan ma’ruza matni. Internet saytlari 11. https://www.xabar.uz/uz/texnologiya/onlayn-xaridni-xavfsiz 12. www.ecsoman.edu.ru – RossiyaFederatsiyasiOliyo`quvyurtlaridao`qitilayotganfanlarbo`yichao`quv- uslubiykomplekslar. 37 13. ziyonet .uz – O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi. http://ITPortal sayti. 38

DASTURIY INJINERING FANIDAN “Universitet”mavzusida bajargan KURS ISHI SAMARQAND-2021 1

MUNDARIJA Kirish ……………………………………...……………………………………….3 I. Nazariy qism 1. 1 “Universitet” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish………………………………………………………………………6 1. 2 Microsoft Accesdasturi…….……………………………...…………………..9 1 .3 Microsoft Access dasturidan foydalanib,kerakli jadvallar hosil qilish va ularni bir-biriga bog’lash………………………………………………………….14 II. Amaliy qism 2.1Qt Creator muhitida access dasturini ulash qoidasi va kodlari…………..……19 2.2Tuzgan dasturimizda dizayn qismi………………………………………..…...25 Xulosa ………………...…………………………………….……………………..35 Foydalanilgan adabiyotlar…………………….…………………………………..37 2

Kirish. Hozirgi fan-texnika xamda informatsion texnologiyalarining jadal rivojlanayotgan vaqtida MBlarga bo`lgan talablar juda xam kuchli bo`lib, bu talablarni to`laqonli qondirish biz va bizga o`xshash yosh dasturchilarning oldida turgan ulkan vazifalardan biri bo`lib xisoblanadi. MBlar ishini takomillashtirish bilan qog`ozbozlikdan ozod bo`lish va ish unumdorligini yuqori darajada oshirishga erishishimiz mumkin ekan. Bu bilan mustaqil davlatimizning iqtisodiyotiga qisman bo`lsada o`z hissamizni qo`shgan bo`lamiz. Ma’lumki, insoniyat axborotlashtirish sohasida haqiqiy inqilobiy o‘zgarishlar davrini boshidan kechirmoqda. Buning natijasida esa umumjahon axborotlashgan hamjamiyati shakllanmoqda. Shu sababli ham axborot-kommunikatsiya sohasini jadal suratlar bilan rivojlantirish O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar hamda iqtisodiy islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Men ham bu kurs ishim orqali ma’lum bir sohada ma’lumotlar ba’zasini yaratish va foydalanuvchi uchun bu ma’lumotlar bazasidan foydalanishni oson yo’lini ishlab chiqishni maqsad qildim. Ushbu kurs ishining mohiyati universitet ma’lumotlar bazasida raxbariyat, fakultetlar, yo’nalishlar, kafedralar, o’qituvchilar, guruhlar, talabalar, turli jadvallarxosil qilingan ular birga bir bog‘lanish 1:1 birga ko‘p bog‘lanish 1:N va ko‘pga ko‘p bog‘lanish M:N yoki M:M bog‘lanishlarni amalga oshirsa buladi Jadval tuzish uchun har bir obyektning aniq bir nusxasi bog‘liq bulishi kerak.Bir necha subyektlar o‘rtasida semantik munosabat juda oddiy bo‘lishi mumkin bo‘lsa ham,juda murakkab bo‘lishi mumkun bir juft ajdod- avlod bir necha avlodga ega bulishi mumkun. Bu loyihadan ixtiyoriy ma’lumotlar bazasidan xabardor bo’lmagan foydalanuvchi ham foydalana olishi rejalashtirilgan.Uning qulayligi ixtiyoriy foydalanuvchi ma’lumotlarni kiritish,chiqarish, o‘chirish operatorlaridan xabardor bulmasa ham bemalol amalga oshira oladi. 3

Ma’lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari bazasiga qurilgan har qanday axborot tizimining asosi hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasi (date base) - bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa ob’yektlar, jarayonlar, holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir. Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi. Vaqti bilan turdosh vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin. MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala echiladi: • predmet sohasi ob’ektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining abstrakt obektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar bazasini mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi. • ma’lumotlar bazasiga so‘rovlarning bajarilish effektivligini qanday ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi. Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet sohasini tahlil qilish bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi, axborot ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil asosida predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilishni uch bosqichga bo‘lish maqsadga muvofiqdir: • konseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish; • axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash; • predmet sohasining konseptual modelini qurish va MBni konseptual sxemasini loyihalashtirish. 4

MALUMOTLAR BAZASINI VAZIFALARI • Korhonaning kadrlar sohasini siyosatini uning rivojlanish bosqichi va uning masalalariga mos ravishda shakllantirish • Korhonadagi kadrlar imkoniyatini baholash, va joriy davrdagi va kelgusidagi kadrlarga bo’lgan ehtiyojni baholash. • Tashkilotning hodimlar tuzilmasini ishlab chiqish, mansab va lavozimini o’rganish va takomillashtirish. • Tashkilotni kadrlar bilan taminlash, ishchilarni tanlash va ularni ko’nikishini ta’minlash. • Korhonaning yolanma ishchilar bilan munosabatlarining legitiminiligini va ish yuzasidagi tortushuvlarini hal qilishni tamilash. Initizomli munosabatlarni boshqarish. • Belgilangan standartlar asosida kadrlar va hujjatlar ishini yuritish. FUNKSIYALARI • Mehnat munosabatlarini rasmiylashtirish,kadrlar va hujjatlar ishini yuritish • Joriy davrdagi va kelgusidagi kadrlarga bo’lgan ehtiyojni baholash. • Aholi bandligi hiozmatlari va kadrlar agentligi bilan birga faolyat yuritish. • Amalyotni tashkil qilish uchun va bittiruvchilarni kelgusida ishga olish bo’yicha o’quv yurtlari bilan ish yuritish. • Mehnat bo’yicha nazorat tashkilotlari bilan ishlash. • Barcha hodimlar vakolatini ishlab chiqish. • Hodimlarni boshqarish bo’yicha normative hujjatlarni ishlab chiqish. • Hodimlar o’quvini va malaka oshirishini ta’minlash. • Hodimlarning baholanishida va atestatsiya qilinishida ishtirok etish. 5

O'xshashlar

Dasturiy injenering” fanidan “Dorixona ma’lumotlar bazasini loyihasini loyihalashtirish va ishlab chiqish” mavzusida kurs ishi 29v
Dasturiy injenering fanidan “TEATR” loyihasi
DASTURIY INJINERING FANIDAN universitet mavzu
DASTURIY INJINERING FANIDAN “BANK KREDIT BO’LIMI” MB NI LOYIHALASHTIRISH MAVZUSIDA BAJARGAN 32v
Dasturiy injinering fanidan “Airaport” loyihasini loyihalashtirish va ishlab chiqish mavzusida kurs ishi 36 v