Kompyuter viruslari haqida umumiy tushunchalar
![Kompyuter viruslari haqida umumiy tushunchalar
Reja.
1)Virus nima?
2 ) K o m p y u t e r v i r u s l a r i q a n d a y h o s i l b o ` l i s h i ?
3 ) V i r u s p a y d o b o ` l i s h b e l g i l a r i .](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_1.png)
![1)Virus nima?
V i r u s d a s t u r i k o m p y u t e r d a g i m a ' l u m o t l a r
b u t u n l i g i n i b u z i s h g a y o k i u l a r n i o ' c h i r i s h g a
m o ' l j a l l a n g a n b o ' l a d i . I l k b o r v i r u s d a s t u r l a r i
A Q S h d a i s h l a b c h i q a r i l g a n , c h u n k i a y n a n b u
d a v l a t d a s h a x s i y k o m p y u t e r l a r k e n g t a r q a l g a n
e d i . I l k b o r i s h l a b c h i q a r i l g a n v i r u s d a s t u r l a r i
f o y d a l a n u v c h i n i h o t i r j a m l i g i n i b u z i s h g a v a
a s a b i g a t e g i s h g a q a r a t i l g a n e d i . L e k i n
k e y i n c h a l i k u l a r z a r a r y e t k a z i s h n i o ' z i n i n g
m a q s a d i s i f a t i d a q a b u l q i l i b o l d i . H o z i r g i
p a y t d a b u t u n d u n y o b u y i c h a 2 0 0 0 0 0 d a n o r t i q
v i r u s d a s t u r l a r i m a v j u d . U l a r k o m p y u t e r](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_2.png)
![v i r u s l a r i b o ' l i b , k o m p y u t e r d a g i m a ' l u m o t l a r g a
z a r a r y e t k a z a d i y o k i k o m p y u t e r n i n g i s h l a s h
s a m a r a d o r l i g i n i t u s h i r i b y u b o r a d i .
M a s h x u r « d o k t o r » l a r d a n b i r i D . N . L o z i n s k i y
v i r u s n i k o t i b a g a o ` x s h a t a d i .
T a r t i b l i k o t i b a n i f a r a z q i l s a k , u i s h g a k e l a d i
v a s t o l i d a g i b i r k u n d a q i l i s h i k e r a k b o ` l g a n
i s h l a r n i – q o g ` o z l a r x a t l a r n i k o ` r a d i . U b i r
v a r o g ` n i k o ’ p a y t i r i b b i r n u s x a s i n i o ` z i g a
i k k i n c h i s i n i k e y i n g i q o ` s h n i s t o l g a q o ` y a d i .
K e y i n g i s t o l d a g i k o t i b a h a m k a m i d a i k k i
n u s x a d a k o ’ p a y t i r i b , y a n a b i r k o t i b a g a
o ` t k a z a d i . N a t i j a d a k o n t o r a d a g i b i r i n c h i n u s x a
b i r n e c h a n u s x a l a r g a a y l a n a d i . B a ’ z i n u s x a l a r](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_3.png)
![y a n a k o ’ p a y i b b o s h q a s t o l l a r g a h a m o ` t i s h i
m u m k i n .
K o m p y u t e r v i r u s l a r i t a x m i n a n s h u n d a y
i s h l a y d i , f a q a t q o g ` o z l a r o ` r n i d a e n d i
d a s t u r l a r , k o t i b a b u - k o m p y u t e r . B i r i n c h i
b u y r u q « k o ` c h i r i s h - n u s x a o l i s h » b o ` l s a ,
k o m p y u t e r b u n i b a j a r a d i v a v i r u s b o s h q a
d a s t u r l a r g a o ` t i b o l a d i . A g a r k o m p y u t e r b i r o r
z a r a r l a n g a n d a s t u r n i i s h g a t u s h i r s a v i r u s
b o s h q a d a s t u r l a r g a t a r q a l i b b o r i b b u t u n
k o m p y u t e r n i e g a l l a s h i m u m k i n .
A g a r b i r d o n a v i r u s n i n g k o ’ p a y i s h i g a 3 0
s e k u n d v a q t k e t s a , b i r s o a t d a n k e y i n b u
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 d a n o r t i b k e t i s h i m u m k i n .](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_4.png)
![A n i q r o g i k o m p y u t e r x o t i r a s i d a g i b o ` s h
j o y l a r n i b a n d q i l i s h i m u m k i n .
X u d d i s h u n d a y v o q e a 1 9 8 8 y i l i A m e r i k a d a
s o d i r b o ` l g a n . G l o b a l s e t o r q a l i u z a t i l a y o t g a n
i n f o r m a s t i y a o r q a l i v i r u s b i r k o m p y u t e r d a n
b o s h q a s i g a o ` t i b y u r g a n . B u v i r u s M o r r i s
v i r u s i d e b a t a l g a n .
M a ’ l u m o t l a r n i v i r u s q a n d a y y u k q i l i s h i
m u m k i n d e g a n s a v o l g a s h u n d a y j a v o b b e r i s h
m u m k i n :
1 . V i r u s n u s x a l a r i b o s h q a d a s t u r l a r g a t e z
k o ’ p a y i b o ` t i b o l a d i ;
2 . K a l e n d a r b o ` y i c h a 1 3 - s a n a j u m a k u n g a
t u g ` r i k e l s a](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_5.png)
![h a m m a h u j j a t l a r n i y o ` q q i l a d i ( u c h i r a d i ) .
B u n i h a m m a g a m a ’ l u m « J e r u s a l e m » ( « T i m e »
v i r u s i h a m d e b a t a l a d i ) v i r u s i j u d a « y a x s h i »
a m a l g a o s h i r a d i .
K o ’ p h o l l a r d a b i l i b b o ` l m a y d i , v i r u s q a y e r d a n
p a y d o b o ` l d i .
K o m p y u t e r v i r u s l a r i - k o ’ p a y u v c h i ,
d a s t u r l a r n i { | Ц | | g a k o ` c h i b o l i s h i , y o m o n
o q i b a t l a r k e l t i r i b c h i q a r u v c h i d a s t u r l a r d i r .
L e k i n u l a r q a t ’ i y b i r k o ` r i n i s h d a b o ` l i s h i
b e l g i l a b q o ` y i l m a g a n .
V i r u s n i A n i q l a n i s h i s h u n d a k i , u k o m p y u t e r
s i s t e m a s i d a j o y l a s h i b v a k o ’ p a y i b b o r i s h i g a
b o g ` l i q . M i s o l u c h u n , n a z a r i y j i h a t d a n](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_6.png)
![o p e r a t i v s i s t e m a d a v i r u s d a v o l a b b o ` l m a y d i .
B a j a r u v c h i k o d n i n g s o x a s i n i t u z i s h v a
o ` z g a r t i r i s h t a ’ q i q l a n g a n s i s t e m a m i s o l
b o ` l i s h i m u m k i n .
V i r u s h o s i l b o ` l i s h i u c h u n b a j a r i l u v c h i k o d l a r
k e t m a - k e t l i g i m a ’ l u m b i r s h a r o i t d a
s h a k l l a n i s h i k e r a k . K o m p y u t e r v i r u s i n i n g
x o s s a l a r i d a n b i r i o ` z n u s x a l a r i n i k o m p y u t e r
t a r m o q l a r i o r q a l i b a j a r i l u v c h i o b ’ e k t l a r g a
k o ` c h i r a d i . B u n u s x a l a r x a m o ` z - o ` z i d a n
k o ’ p a y i s h i m k o n i y a t i g a e g a .
2 ) K o m p y u t e r v i r u s l a r i q a n d a y h o s i l b o ` l a d i ?](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_7.png)
![B i o l o g i k v i r u s l a r d a n f a r q l i u l a r o q , k o m p y u t e r
v i r u s l a r i n i i n s o n t o m o n i d a n t u z i l a d i . V i r u s l a r
k o m p y u t e r f o y d a l a n u v c h i l a r i g a k a t t a
z a r a r y e t k a z a d i . U l a r k o m p y u t e r i s h i n i
t o ` x t a t a d i y o k i q a t t i q d i s k d a g i m a ’ l u m o t l a r n i
u c h i r a d i . V i r u s s i s t e m a g a b i r n e c h a y o ` l l a r
b i l a n t u s h i s h i m u m k i n : d i s k e t a l a r , d a s t u r
t a ’ m i n o t y u k l a n g a n C D - R O M , t a r m o q
i n t e r f e y s i y o k i m o d e m l i b o g ` l a n i s h , g l o b a l
I n t e r n e t t a r m o g ` i d a g i e l e k t r o n p o c h t a .
D i s k e t a v i r u s d a n z a r a r l a n i s h i o s o n .
Z a r a r l a n g a n k o m p y u t e r g a d i s k e t n i s o l i b
o ` q i t i l g a n d a d i s k n i n g b o s h s e k t o r i g a v i r u s
t u s h a d i .](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_8.png)
![I n t e r n e t m a ’ l u m o t l a r a l m a s h i n i s h i g a k a t t a
i m k o n i y a t y a r a t a d i . L e k i n , k o m p y u t e r v i r u s l a r i
v a z a r a r l i d a s t u r l a r t a r q a l i s h i u c h u n y a x s h i
m u h i t y a r a t a d i . A l b a t t a I n t e r n e t d a n o l i n g a n
b a r c h a m a ’ l u m o t l a r d a v i r u s b o r d e b b o ` l m a y d i .
K o m p y u t e r d a i s h l o v c h i k o ’ p c h i l i k
m u t a x a s s i s l a r v a o p e r a t o r l a r q a b u l q i l i n a d i g a n
m a ’ l u m o t l a r n i v i r u s l a r d a n t e k s h i r i s h n i d o i m o
b a j a r a d i . I n t e r n e t d a i s h l a y o t g a n h a r b i r k i s h i
u c h u n y a x s h i a n t i v i r u s x i m o y a z a r u r .
« K a s p e r s k i y l a b o r a t o r i y a s i » t e x n i k t a ’ m i n o t
x i z m a t i s t a t i s t i k a s i g a k o ` r a , v i r u s l a r d a n
z a r a r l a n g a n h o l a t l a r n i n g 8 5 % i e l e k t r o n p o c h t a
o r q a l i s o d i r b o ` l g a n . 1 9 9 9 y i l g a n i s b a t a n
x o z i r g i k u n d a b u k o ` r s a t k i c h 7 0 % t a s h k i l
e t a d i . « K a s p e r s k i y l a b o r a t o r i y a s i » e l e k t r o n](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_9.png)
![p o c h t a l a r g a y a x s h i a n t i v i r u s x i m o y a s i
k e r a k l i g i n i t a ’ k i d l a y d i .
V i r u s t u z u v c h i l a r g a e l e k t r o n p o c h t a j u d a
q u l a y . A m a l i y o t s h u n i k o ` r s a t a d i k i , o m m a b o p
d a s t u r l a r , o p e r a s t i o n s i s t e m a l a r , m a ’ l u m o t l a r n i
u z a t i s h t e x n o l o g i y a l a r i u c h u n v i r u s l a r k o ’ p l a b
t u z i l m o q d a . X o z i r d a e l e k t r o n p o c h t a b i z n e s v a
b o s h q a s o x a l a r d a m u l o q o t u c h u n a s o s i y v o s i t a
b o ’ l i b q o l m o q d a . S h u n i n g u c h u n v i r u s
t u z u v c h i l a r i e l e k t r o n p o c h t a g a d i q q a t i n i
q a r a t m o q d a .
3 ) V i r u s p a y d o b o ` l i s h b e l g i l a r i .](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_10.png)
![Z a r a r l a n g a n k o m p y u t e r d a e n g m u x i m i v i r u s n i
a n i q l a s h . B u n i n g u c h u n v i r u s n i a s o s i y
b e l g i l a r i n i b i l i s h k e r a k :
1 . F u n k s i o n a l d a s t u r l a r n i i s h i n i t o ` x t a t i s h y o k i
n o t o ’ g ` r i i s h l a s h i ;
2 . K o m p y u t e r n i s e k i n i s h l a s h i ;
3 . O S n i y u k l a n m a s l i g i ;
4 . F a y l v a k a t a l o g l a r n i y o ` q o l i s h i y o k i
u l a r d a g i m a ’ l u m o t l a r n i b u z i l i s h i ;
5 . F a y l l a r m o d i f i k a s i y a s i n i n g s a n a v a
v a q k t i n i n g o ` z g a r i s h i ;
6 . F a y l h a j m i n i n g o ` z g a r i s h i ;
7 . D i s k d a g i f a y l l a r m i q d o r i n i n g k e s k i n
k o ’ p a y i s h i ;](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_11.png)
![8 . B o ` s h o p e r a t i v x o t i r a h a j m i n i n g k e s k i n
k a m a y i s h i ;
9 . K u t i l m a g a n m a ’ l u m o t l a r v a t a s v i r l a r n i n g
e k r a n g a c h i q i s h i ;
1 0 . K u t i l m a g a n t o v u s h l a r n i n g p a y d o b o ` l i s h i ;
1 1 . K o m p y u t e r n i n g t e z - t e z o s i l i b q o l i s h i .
Y u q o r i d a g i b e l g i l a r b o s h q a s a b a b l a r g a k o ` r a
x a m b o ` l i s h i m u m k i n l i g i n i e s l a t i b o ` t a m i z .](/data/documents/edf1cf3f-08ce-4b50-977e-dc49d29d31f4/page_12.png)
Kompyuter viruslari haqida umumiy tushunchalar Reja. 1)Virus nima? 2 ) K o m p y u t e r v i r u s l a r i q a n d a y h o s i l b o ` l i s h i ? 3 ) V i r u s p a y d o b o ` l i s h b e l g i l a r i .
1)Virus nima? V i r u s d a s t u r i k o m p y u t e r d a g i m a ' l u m o t l a r b u t u n l i g i n i b u z i s h g a y o k i u l a r n i o ' c h i r i s h g a m o ' l j a l l a n g a n b o ' l a d i . I l k b o r v i r u s d a s t u r l a r i A Q S h d a i s h l a b c h i q a r i l g a n , c h u n k i a y n a n b u d a v l a t d a s h a x s i y k o m p y u t e r l a r k e n g t a r q a l g a n e d i . I l k b o r i s h l a b c h i q a r i l g a n v i r u s d a s t u r l a r i f o y d a l a n u v c h i n i h o t i r j a m l i g i n i b u z i s h g a v a a s a b i g a t e g i s h g a q a r a t i l g a n e d i . L e k i n k e y i n c h a l i k u l a r z a r a r y e t k a z i s h n i o ' z i n i n g m a q s a d i s i f a t i d a q a b u l q i l i b o l d i . H o z i r g i p a y t d a b u t u n d u n y o b u y i c h a 2 0 0 0 0 0 d a n o r t i q v i r u s d a s t u r l a r i m a v j u d . U l a r k o m p y u t e r
v i r u s l a r i b o ' l i b , k o m p y u t e r d a g i m a ' l u m o t l a r g a z a r a r y e t k a z a d i y o k i k o m p y u t e r n i n g i s h l a s h s a m a r a d o r l i g i n i t u s h i r i b y u b o r a d i . M a s h x u r « d o k t o r » l a r d a n b i r i D . N . L o z i n s k i y v i r u s n i k o t i b a g a o ` x s h a t a d i . T a r t i b l i k o t i b a n i f a r a z q i l s a k , u i s h g a k e l a d i v a s t o l i d a g i b i r k u n d a q i l i s h i k e r a k b o ` l g a n i s h l a r n i – q o g ` o z l a r x a t l a r n i k o ` r a d i . U b i r v a r o g ` n i k o ’ p a y t i r i b b i r n u s x a s i n i o ` z i g a i k k i n c h i s i n i k e y i n g i q o ` s h n i s t o l g a q o ` y a d i . K e y i n g i s t o l d a g i k o t i b a h a m k a m i d a i k k i n u s x a d a k o ’ p a y t i r i b , y a n a b i r k o t i b a g a o ` t k a z a d i . N a t i j a d a k o n t o r a d a g i b i r i n c h i n u s x a b i r n e c h a n u s x a l a r g a a y l a n a d i . B a ’ z i n u s x a l a r
y a n a k o ’ p a y i b b o s h q a s t o l l a r g a h a m o ` t i s h i m u m k i n . K o m p y u t e r v i r u s l a r i t a x m i n a n s h u n d a y i s h l a y d i , f a q a t q o g ` o z l a r o ` r n i d a e n d i d a s t u r l a r , k o t i b a b u - k o m p y u t e r . B i r i n c h i b u y r u q « k o ` c h i r i s h - n u s x a o l i s h » b o ` l s a , k o m p y u t e r b u n i b a j a r a d i v a v i r u s b o s h q a d a s t u r l a r g a o ` t i b o l a d i . A g a r k o m p y u t e r b i r o r z a r a r l a n g a n d a s t u r n i i s h g a t u s h i r s a v i r u s b o s h q a d a s t u r l a r g a t a r q a l i b b o r i b b u t u n k o m p y u t e r n i e g a l l a s h i m u m k i n . A g a r b i r d o n a v i r u s n i n g k o ’ p a y i s h i g a 3 0 s e k u n d v a q t k e t s a , b i r s o a t d a n k e y i n b u 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 d a n o r t i b k e t i s h i m u m k i n .
A n i q r o g i k o m p y u t e r x o t i r a s i d a g i b o ` s h j o y l a r n i b a n d q i l i s h i m u m k i n . X u d d i s h u n d a y v o q e a 1 9 8 8 y i l i A m e r i k a d a s o d i r b o ` l g a n . G l o b a l s e t o r q a l i u z a t i l a y o t g a n i n f o r m a s t i y a o r q a l i v i r u s b i r k o m p y u t e r d a n b o s h q a s i g a o ` t i b y u r g a n . B u v i r u s M o r r i s v i r u s i d e b a t a l g a n . M a ’ l u m o t l a r n i v i r u s q a n d a y y u k q i l i s h i m u m k i n d e g a n s a v o l g a s h u n d a y j a v o b b e r i s h m u m k i n : 1 . V i r u s n u s x a l a r i b o s h q a d a s t u r l a r g a t e z k o ’ p a y i b o ` t i b o l a d i ; 2 . K a l e n d a r b o ` y i c h a 1 3 - s a n a j u m a k u n g a t u g ` r i k e l s a