logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Maktabdagi tarbiyaviy ishlar tizimida sinf rahbarining faoliyati. Sinf rahbarining o‘quv faoliyati samaradorligini oshirish yo‘llari.

Maktabdagi tarbiyaviy ishlar tizimida sinf rahbarining faoliyati. Sinf rahbarining o‘quv faoliyati samaradorligini oshirish yo‘llari.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48.6259765625 KB
Ko'chirib olish
MAVZU: Maktabdagi tarbiyaviy ishlar tizimida sinf rahbarining faoliyati. Sinf rahbarining o‘quv faoliyati samaradorligini oshirish yo‘llari. Reja 1. Sinf rahbarining tarbiyaviy ishlar tizimidagi vazifalari. 2. Sinf rahbarining shaxsiy fazilatlari. 3. Sinf rahbarining faol jamoatchi sifatida Sinf rahbari - o’qituvchi, unga ishonib topshirilgan sinfda o’quv-tarbiya ishlarini tashkil etadi, u o’qituvchilar orasidan tayinlanadi, unga sinfdagi tarbiyaviy ishlarni tashkil etish mas’uliyati yuklanadi. Hozirgi vaqtda litsey va boshqa ta’lim muassasalarining turlari qayta tiklandi, umumta’lim maktab faoliyatining mazmuni o’zgardi. Shunga ko’ra, sinf rahbariyati institutining mazmuni ham o’zgardi. Hozirda bir nechta sinf rahbari tiplari mavjud bo’lib: 1) bir vaqtning o’zida sinf rahbari vazifasini bajaradigan fan o’qituvchisi; 2) maktabda alohida fanni o’rgatadigan sinf o’qituvchisi, ya’ni minimal ta’lim yuklamasiga ega bo’lgan; 3) faqat tarbiya funksiyalarini bajaradigan sinf rahbari (ozod sinf rahbari). Ba’zi ta’lim muassasalarida sinf rahbari (ozod etilgan sinf rahbari lavozimining bir varianti), shuningdek, t’yutor (lotin tilidan. «himoyachi, patron, vasiy»), u minimal ta’lim yuklamasiga ega bo’lishi mumkin. Ushbu lavozim nomlarining barcha variantlarida uning funksiyalar, huquqlar va majburiyatlar taxminan bir xil. Maktab faoliyati uning Nizomi bilan tartibga solinganligi sababli, bir nechta funktsiyalarni bajaradigan sinf rahbari faoliyati: tahlily, tashkiliy- muvofiqlashtiruvchi, funksiyalari ham ushbu hujjatga asoslanadi. Tahlily funksiyasi quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1) psixolog yordamida o’quvchilarning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganish va tahlil qilish (odatda, shaxsning tipi, xulq-atvori, xarakterning aks etishi); 2) o’quvchilar jamoasini uning rivojlanishida o’rganish va tahlil qilish. Uning asosida boshlang’ich maktab o’qituvchilari va 10-11 sinf rahbarlari bilan o’rta maktab sinf rahbarlari bilan suhbat tashkil etiladi. Natijada, pedagoglar jamoa va o’quvchilar haqida dastlabki ma’lumotlarga ega bo’ladi. Sinf jamoasidagi munosabatlarni o’rganish va tahlil qilish jamoaning psixologik xaritasini tuzishni psixologga topshirgan ma’qul. Bu ishni sinf rahbari kuzatish, o’quvchilar bilan suhbatlashish, maxsus so’rovnomalar o’tkazish, o’quvchilarning ijodiy ishlarini tahlil qilish («bizning sinfimiz» kabi insho), o’quvchilarning oilaviy tarbiyasini tahlil qilish va baholash orqali o’zi tashkil qilishi mumkin. Tarbiyaviy ishlarni samarali tashkil etish uchun sinf rahbari tarbiya natijasini aniqlab, uni baholashi va ularning tahlilini hisobga olgan holda kasbiy faoliyatini to’g’rilashi lozim. Boshlang’ich va o’rta maktabda - har chorakda (trimesterda), yuqori sinflarda olti oy ichida (yoki trimester oxirida) natijani aniqlash va baholash zarur. Sinf rahbari va sinf o’qituvchilari - psixolog va pedagoglarning yordami bilan natijalarni sarhisob qilish va faoliyatlarinini korreksiyalash lozim. Sinf rahbari ushbu faoliyatni amalga oshirishi kerak. Tashkiliy-muvofiqlashtiruvchi funksiya quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1) maktab va oila o’rtasidagi aloqani o’rnatish va qo’llab-quvvatlash (shaxsan o’zi, ijtimoiy pedagog bilan birga); 2) bolalarning maktabdan tashqari faoliyatini tashkil etish (turli tadbirlarni o’tkazish); 3) ushbu sinf o’qituvchilari, psixolog, ijtimoiy pedagog, to’garaklar rahbarlari, boshlang’ich sinf va 5-7 sinf o’qituvchilari - kuni o’zaytirilgan guruhining o’qituvchilari bilan ishlash; 4) psixolog, ijtimoiy pedagog va shaxsiy kuzatuv ma’lumotlarini hisobga olgan holda, har bir o’quvchi bilan alohida va jamoaviy pedagogik ish. Kommunikativ funksiyasi: 1) bolalar o’rtasida ijobiy munosabatlarni shakllantirish, sinfdagi munosabatlarni boshqarish; 2) «ustoz - shogird» tizimida optimal munosabatlarni shakllantirish. Bunday holda, sinf rahbari nizo yuzaga kelgan taqdirda vositachi sifatida faoliyat yuritadi. O’qituvchilar va o’qituvchilar o’rtasidagi ziddiyatlar uzoq vaqt davomida har ikki tomon ham kelishuvga erisha olmaganda uzayadi. Shunda sinf rahbari hech bo’lmaganda har ikki tomonga minimal darajada mos keladigan uchinchi yechim – «Iggin murosasi»ni taklif qilishi kerak (nizolar ko’pincha «adolatsiz» baholash va darslarda intizom buzilganligi sababli yuzaga keladi). Maktab o’quvchilarini o’qitishda boshqalar bilan ijobiy munosabatlarni o’rnatish. Sinf o’qituvchisi ma’muriy shaxs hisoblanadi. U huquqiga ega: 1) bolalarning aqliy va jismoniy salomatligi haqida ma’lumot olish; 2) har bir o’quvchining o’zlashtirishini nazorat qilish; 3) bolalarning darslardagi ishtirokini nazorat qilish, ushbu sinf o’qituvchilarining ishini muvofiqlashtirish va yagona yo’nalishga yo’naltirish (shuningdek, psixolog va ijtimoiy pedagog); 4) sinf o’quvchilari bilan «kichik pedagogik kengash», pedagogik kengashlar, tematik va boshqa tadbirlarni o’tkazish orqali tarbiyaviy ishlarini tashkil etish; 5) sinf jamoasi bilan kelishilgan takliflarni ko’rib chiqish uchun ma’muriyat, maktab kengashiga taqdim etish; 6) ota-onalarni maktabga taklif qilish, ma’muriyat bilan kelishilgan holda, voyaga yetmaganlar ishlari bo’yicha komissiyaga, psixologik-medikopedagogik komissiyaga va korxonalarda oila va maktabni rag’batlantirish bo’yicha kengashlarga murojaat qilish, o’quvchilarni tarbiyalash va o’qitish bilan bog’liq masalalarni hal qilish; 7) maktab pedagogik jamoasidan yordam olish; 8) muayyan vaziyatga qarab bolalar bilan ishlashning individual tartibini aniqlash; 9) o’z ishining mazmuni chegaralaridan tashqarida bo’lgan topshiriqlardan voz kechish. Sinf rahbari uchun asosiy talablar Sinf rahbari o’z ishining mutaxassisi bo’lishi kerak. U doimo o’z faoliyatini takomillashtib borishi, boshqa sinf rahbarlarining tajribasiga tayanishi lozim. Sinf o’qituvchisi quyidagilarni bilishi kerak: 1) tarbiyaning psixologik va pedagogik asoslarini, yosh davrlarning xususiyatlarini; 2) tarbiyaning mazmuni, shakllari va metodlari; 3) tarbiya ishlarga individual yondashuv; 4) o’quvchilar faoliyatiga pedagogik rahbarlik va ular bilan hamkorlik, o’quvchilarning o’zini o’zi boshqarishga yordam berish; 5) maktabdan tashqari ta’lim ishlarini qanday rejalashtirish kerak; 6) o’qishga bo’lgan qiziqishni qanday shakllantirish kerak, o’quvchilarning bilim ehtiyojlarini rivojlantirish; 7) sinf rahbari ishini o’qituvchilar bilan birgalikda olib borish, sinf bilan ishlash; 8) ota-onalar bilan muloqot qilish; 9) ijtimoiy muhit bilan hamkorlikni amalga oshirish. Agar biz sinf rahbari faoliyatini eng ijobiy nuqtai nazardan qarasak, sinf o’qituvchisi faoliyati quyidagicha baholanadi: u zamonaviy psixologik va pedagogik tarbiya kontseptsiyasining tamoyillariga ega bo’lib, ularni o’z ishiga asos sifatida tadbiq etadi, chuqur, ko’p qirrali bilimlarni namoyon qiladi, tarbiya muammolari bo’yicha metodik adabiyotlarda, me’yoriy hujjatlarda o’quvchilarning xususiyatlarini muntazam o’rganadi, tarbiyalanganlik darajasi jadvalini tuzadi, har bir o’quvchi bilan individual ishlarni amalga oshiradi, bilish qiziqishlarini rivojlantirish, aqliy mehnat madaniyatini shakllantirish, o’z-o’zini tarbiyalash bo’yicha ishlash tizimini ishlab chiqadi. O’quvchilarning imkoniyatlarini o’rganishda o’qituvchilar bilan yaqin aloqada bo’lish, ularning rivojlanish darajasi aniqlash o’quvchilarning bilim faoliyatini tashkil etishga yordam beradi. Sinf rahbari o’quvchilar oilalarni, ularning tarbiya berish imkoniyatlarini yaxshi biladi, ularni tarbiyaviy ishlarga faol jalb qiladi, muntazam ravishda ular bilan hamkorlikda tadbirlarni o’tkazadi. Yaqin atrof-muhitning tarbiyaviy imkoniyatlarini yaxshi biladi va ularni tarbiyaviy ishlarida qo’llaydi, o’quvchilar qatnashadigan maktabdan tashqarida bo’lgan birlashma rahbarlari bilan hamkorlik qiladi. Sinf rahbari sinfda tarbiyaviy ishlarni samarali tashkil qilishi lozim, ya’ni, o’quvchilarning maktab hayotida faol ishtirok etishlari, darslarga qatnashishlari va tarbiyaviy vaziyatni to’g’ri baholash va xulosalar chiqarish, ularning xulq-atvori va muvaffaqiyatlari haqida bilib olishlari kerak. Sinf rahbari quyidagi vazifalarni bajaradi: 1. O’ziga yuklatilgan sinfdagi tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi. Bu vazifani bajarayotganda u yolg’iz emas, shu sinfda dars berayotgan turli fan o’qituvchilari bilan hamkorlikda va ularga suyangan holda o’quvchilarda milliy dunyoqarash asoslarini shakllantiradi, axloqiy tarbiyasini rivojlantiradi. O’quvchilarni darsdan tashqari tadbirlarni tashkil etadi va sinf jamoasini mustahkamlaydi. 2. O’quvchilarning bilimga bo’lgan qiziqish va qobiliyatini o’stirish har bir o’quvchining indivudial -psixik xususiyatlarini hisobga olgan holda kasbga yo’naltirish va hayotiy maqsadlarini shakllantirish sinf rahbarining alohida vazifasidir. Ayni paytda har bir o’quvchining sog’ligini mustahkamlashga ham e’tibor beradi. 3. Sinf rahbarining diqqat markazida o’quvchilarning yuqori darsda o’zlashtirishini ta’minlash masalasi turadi. Buning uchun u har bir o’quvchining kundalik o’zlashtirishida voqif bo’lib turadi. Orqada qolayotganlarga o’z vaqtida, kechiktirmay yordam uyushtiradi. 4. Sinfdagi o’quvchilarning o’z-o’zini boshqarish ishlarini yo’naltiradi, ular ishtirokida sinf jamoasining ijtimoiy foydali ishlardagi ishtirokini ta’min etadi, maktab miqyosida uyushtirilayotgan muhim tadbirlarda o’z sinfining faol qatnashishini ta’minlaydi. 5. Sinf o’quvchilarining ota-onalari, o’quv kuni uzaytirilgan sinflarining tarbiyachilari, korxonalar va muassasalardagi, turar joylardagi otaliqqa oluvchilar bilan yaqin aloqaga o’rnatadi. 6. Sinf rahbari shu sinfda dars berayotgan barcha fan o’qituvchilari o’rtasida o’quvchilarga nisbatan yagona talablar o’rnatilishiga erishadi, ota-onalarga pedagogik bilimlar tarqatib, oila bilan maktab o’rtasidagi aloqani mustahkamlaydi. 7. Sinf rahbari o’z sinfidagi turli hujjatlarini; sinf jurnali, o’quvchilarning kundaliklari, tabellar, shaxsiy ma’lumotlari, turli xil reja va hisobotlarni yuritadi. Ko’rinib turibdiki, vazifa keng va murakkab, ularni muvaffaqiyatli hal qilish sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga ham bog’liqdir. Sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga qo’yiladigan talablar o’qituvchiga qo’yiladigan talablardan farq qilmaydi. Lekin, sinf rahbari asosiy tarbiyachi, bolalar ma’naviy jihatdan andoza oladigan shaxs bo’lganligi uchun ham, bu talablar uning shaxsiy fazilatiga aylanib ketishi bilan tarbiyada alohida rol o’ynaydi. Tarbiyaviy ishlarning sifat va samaradorligi, avvalo tarbiyachining g’oyaviy ishonchiga va siyosiyligining darajasiga bog’liq. Buning uchun sinf rahbari fan yangiliklarini muntazam, egallab borishi bilan o’zining bilimini, ongini oshiradi. Sinf rahbarining axloqiy obro’si g’oyat darajada yuqori bo’lishi ham bu o’rinda muhimdir. Sinf rahbari ana shundagina tarbiyaviy ta’sir ko’rsatishga ega bo’ladi. Tarbiyachining shaxsiy fazilatlari, ma’naviy qiyofasi o’quvchilar ongining va xulqining shakllanishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Sinf rahbari uchun malaka va ko’nikmalarga ega bo’lishni o’zi yetarli emas. U o’z tarbiyaviy faoliyatida yuksak darajadagi insonparvarlik fazilatlari, o’z ishiga sadoqati, intizomi, odamiyligi, axloqiy sifatlari bilan ham ta’sir o’tkazadi. Chunki, tarbiyachilik qobiliyati juda ko’p sifatlarni: chuqur bilim, keng fikrlilik, ishga jon dildan ko’ngil qo’yish, bolalarga bo’lgan cheksiz, muhabbat muomala nazokatlilik, qalb yoshligi, serzavq temperament, oqil va adolatlilik namunasi, alohida nazokat sipolik va vazminlik kabi fazilatlarning bo’lishini taqozo qiladi. Bunga yana tarbiyachilik texnikasi qo’shimcha ishda muvaffaqiyat ta’minlanishi tabiiydir. Tarbiyachilik texnikasi sinf rahbarining asosiy qurolidir. Sinf rahbarlaridan madaniyat darajasining kengligi, pedagogik odob talablariga rioya qilish, har bir bola shaxsini inson sifatida hurmat qilish bilan unga nisbatan talabchanlikni unutmaslik, tashkilotchilik malakalariga ega bo’lish, o’z muomilasini tinimsiz oshirib borish bilan ishga ijodiy yondashish talab qilinadi. Muhimi shundaki, sinf rahbarining o’zi bolalarni tarbiyalamoqchi bo’lgan g’oyaviy-axloqiy barkamollikga mos bo’lishi kerak. Tarbiyadagi xatolarning ko’pchiligiga asosiy sabab, bolaning oldiga qo’yilayotgan talablar tarbiyachi harakterida hamisha ham namoyon bo’lavermasligidadir. Sinf rahbarining faol jamoatchi sifatida hamisha namuna ko’rsatishi muhim ahamiyatga ega. Ayni vaqtda u kommunikativ qobiliyatga ega bo’lishi, ro’y berayotgan voqea va hodisalarni faqat pedagogik qoidalarga bog’lab baholashgina emas, balki ro’y berishni sababiga qarab hukm ham chiqarishni, ijod qilish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. Sinf rahbari maktabdagi eng yetuk pedagog hisoblanib, u bajaradigan mehnatining o’lchovi, chegarasi yo’q. Uning bilmagan ishi uddasidan chiqa olmaydigan sohasi bo’lmaydi. Shu bilan bir qatorda, u beg’araz, xolis shaxs bo’lib, jamoatchilik asosida ishlaydi. Sinf rahbari pedagoglar, ota onalar va o’quvchilarni o’zaro bog’lovchi shaxs sifatida barcha tomonlarining nuqtai nazarini hisobga olishi, harakatlarni bir markazga birlashtirish, o’zaro aloqalarning to’g’ri bo’lishiga ta’sir o’tkazish va ayni vaqtda o’zining o’rnini aniq ta’minlay olishi kerak. Mana shu fazilatlar sinf rahbarining tarbiyaviy ishlari samarasini oshirishga va uning muvaffaqiyatini ta’minlashga garov bo’ladi. Sinf rahbari o’quvchilarga puxta bilim berishga, ularni fikrlash qobiliyatini faollashtirishga hamisha g’amxo’rlik qilib boradi. Hatto o’zlashtirish yuqori bo’lgan sinflarda ham bolalarda ilmga bo’lgan qiziqish va muhabbatni o’stirishga, ta’lim sifatini oshirishga harakat qilish zarur. Ayrim maktablarda yuqori o’zlashtirishga erishishga o’quv, didaktik masala sifatida maktabda ta’lim-tarbiyani to’g’ri yo’lga qo’yishga bog’liq bo’ladi. O’qish jarayonida bolalarda mehnatsevarlik, diqqatni, matonat kabi sifatlarni tarbiyalash bilimni muvaffaqiyatli o’zlashtirishga yordam beradi. Maktabda olib boriladigan tarbiyaviy ishlar tizimi to’g’ri va bevosita sinfda o’zlashtirishni ko’tarishga ta’sir etadi. Sinf rahbari o’qituvchilar bilan hamkorlikda bolalarni o’qishga ongli munosabatda bo’lishga o’rgatadi. O’quvchilarning o’qishlarini nazorat qiladi, darslarga kiradi, kuzatadi va o’z sinfidagi o’quvchilar bilan birgalikda sinfda o’quv ishlarining sifatini oshirish chora-tadbirlarini belgilaydi [19]. Yuqori sinflarda yuqori o’zlashtirish uchun ko’rish susaymaydi, aksincha u yana ko’proq ahamiyat kasb etib boradi. 1. O’quv mehnatiga ongli munosabatda va unga ma’lumot bilan yondashish hissini tarbiyalash bilimning sifatli bo’lishi bolaning o’qishga bo’lgan intilishiga qiziqishiga ularning harakatchanligiga, diqqatiga faoliyatiga tashabbuskorligiga, mustaqilligiga bog’liqdir. Bunday sifatlarni o’quvchilarda shakllantirishni ularga o’quv mehnatining ijodiy ahamiyati tushuntirish va o’quv mashg’ulotlariga mas’uliyat bilan yondashish o’quvchilardan talab etish sinf rahbarining faoliyatida muhim o’rin egallaydi. 2. Har narsani bilishga qiziqish va bilimga muhabbat uyg’otish. Bola bilimga qiziqmay turib, o’qishga intilmay turib, muvaffaqiyatli o’qiy olmaydi. Birinchi navbatda qiyinchilik bilan o’zlashtirilgan fanlariga nisbatan bolaning qiziqishini uyg’otish kerak. Boladagi o’qish, mehnatga nisbatan havas va qiziqish o’qishidagi qiyinchiliklarni yengishga, bilim faoliyatini oshirishga qiziquvchanlik va mustaqilligini kamol topishiga olib keladi. 3. O’quv mehnati madaniyatini oshirish. Sinf rahbarining va o’qituvchining asosiy vazifasi har bir o’quvchining fikrlashga o’rgatishdan iboratdir. Ayniqsa bolalarda o’qish qiyinchiliklarini yengish, tushunib o’qish va kitob bilan mustaqil ishlash, uy vazifalarini bajarishda rioya qilishni, olgan bilimlarini amalda qo’llash kabi bilim olish uchun zarur bo’lgan sifatlarini shakllantirish katta ahamiyatga egadir. O’quvchilarning aqliy va jismoniy taraqqiy etishga madaniyatli bo’lib harakat qilish va hamisha bu haqda g’amxo’rlik qilish lozim. 4. O’quvchilarni o’quv mehnatida muayyan rejaga itoat etishga o’rgatish. O’quv mehnati bilan dam olishni to’g’ri tashkil etish, tashkiliy ravishda uy vazifalarini bajarish ta’lim samaradorligini oshiradi. O’quvchilar rejimga itoat etishlarini o’qituvchi, sinf rahbari va ota-onalar muntazam ravishda nazorat qilib borishlari kerak. Shu yo’l bilan ularni muvaffaqiyatli o’qishga, o’quv mehnatida saramjonlikka o’rgatish mumkin. 5. O’qish jarayonida o’rtoqlariga yordam berishni uyushtirish. O’rtoqlariga o’zaro yordam, sinfda ulgurmovchilikni, ikki yillikni va maktabni tashlab ketish hollarining oldini olishga yordam beradi. Shu bilan birga sinfda o’rtoqlik, do’stlik va bir jamoa bo’lib shakllanishiga olib keladi. 6. Sinf o’quvchilari bilan alohida bo’lishi va yaxshi hamkorlik. Sinf rahbari ta’lim-tarbiyaviy ishlarni yakka o’zi emas, balki shu sinflarda dars beruvchi boshqa o’quvchilar bilan hamkorlikda hal etadi. O’quv ishlarida sinf rahbarining va shu sinfda ishlaydigan boshqa o’qituvchilarning bir yoqadan bosh chiqarib ishlashi, o’quvchilarga nisbatan yagona talabni amalga oshirish va o’quvchilarning bir- biriga o’zaro yordamlari ta’lim-tarbiya sifatini oshiradi. Sinf rahbari maktab o’qituvchilar jamoasi va pedagogika kengashining a’zosidir. Sinf rahbarining burchi juda keng va ko’p tomonlamadir. Sinf rahbari ishining asosiy qismi o’quvchilarni o’rganish. O’quvchilar bilim sifatini oshirish hamda ularning tartib intizomini mustahkamlash. Darsdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va ularni o’tkazish. O’quvchilarning ota-onalari bilan olib boriladigan ishlar ham sinf rahbarining asosiy vazifalaridan biridir. O’quvchilar jamoasi - sinf rahbarining tayanchi. O’quvchilarni tarbiyalashda sinf jamoasidagi barcha o’quvchilarning bir-birlariga ta’sirlari katta ahamiyatga ega. Ularni bir-biriga ko’rsatadigan o’rnaklari intizomni yaxshilash va mustahkamlashga, ularni xulq madaniyatini, odatini, ko’nikmasini hosil qiladi. Sinf rahbari bolalarni odobli qilib tarbiyalashni, ularga andisha bilan gapirishni, maqbul harakat qilishni o’rgatishi lozim. Alisher Navoiy «Mahbub-ul-qulub» asarida ta’lim-tarbiya jarayonlarini, vositalarini, axloq-odob talablarini ko’rsatadi. O’z davridagi musulmon maktablarining yutuq va kamchiliklarini tahlil etadi. O’qituvchi odobi va muallimlik kasbi, mudarrislar, maktabdorlar va ta’lim berayotgan fanini va tarbiya jarayonini sevishi kerak deydi. O’ziga xos o’quvchi jamiyatda obro’li va hurmatga loyiq insondir, deb hisoblaydi. Shogirdlar muallimni hurmat qilishlari, e’zozlashlari zarurligini uqtiradi. Navoiyning fikricha, ba’zan bir kishi bitta bolaga tarbiya berishga ojizlik qiladi, muallim esa bir nechta bola-sinf jamoasini tashkil etadi va ilmu-adab o’rgatadi. Bu jarayonda sinf rahbari ko’p mashaqqatlarga duch keladi. Shuning uchun shogirdlar ustoz oldida umrbod qarzdor ekanliklarini his etishlari lozim. Shogird podsholik martabasiga erishsa ham muallimga qulluq qilsa arziydi. Xaq yulida senga bir harf o’qitmish ranj ila, Aylamak bo’lmas ado oning haqin yuz ganj ila. Sinf rahbari o’quvchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalar ekan, u o’z faoliyatida quyidagi talablarga rioya qilishi kerak: - sinf rahbari o’quvchi ota-onasining mansabi, boyligiga qarab bolaga muomala qilmasligi lozim. - sinf rahbari bolalarga axloqiy normalarni o’rgatishi kerak. - gerdayishi, manmanlik, tamagirlik, nodonlik kabi illatlar o’qituvchi ahloqiga yod sifatlardir. - xalq nazarida olim hisoblanadigan o’qituvchilar yomon ishlardan, fisqu- fasoddan o’zlarini tiya bilishlari zarur. Sinf rahbarining ota-onalar bilan to’g’ri muomila qila olishi murakkab, nozik ish. Chunki hozirgi ota-onalarning ko’pchiligi o’rta yoki oliy ma’lumotli kishilar, ular vaqtli matbuot, televideniye, radio orqali ko’pgina pedagogik axborotlarni bilib oladilar. Shunday vaziyatlar ham bo’ladiki, o’g’il yoki qiz bola maktabda o’zboshimchalik qiladi, lekin oilada hushyor va gapga quloq soladi, yoki aksincha. Oilada muomalasi qo’pol, o’zboshimcha, maktabda esa o’zini xushmuamola, intizomli tutadi. Buning sababi nimada? Bunday holatlarning hammasi uchun bir xil sabab va to’g’ri javobni topish amri mahol. Chunki har bir holatda uning sabablari turlicha bo’lishi mumkin. Demak, sinf rahbari va ota- onalarning maqsadlari bir xil bo’lsa ham, ularning hamkorligi, bir-birini tushunishi, muomala munosabatlari qarama-qarshiliklarsiz bo’lmaydi. Sinf rahbarining faoliyati kamol topayotgan kishi shaxsini tarkib toptirishga qaratilgandir[28]. Bu faoliyatning natijalari tarbiyalanuvchining qiyofasida, uning shaxsidagi xususiyatlarida, xarakter va xulq-atvorida o’z aksini topadi. Agar tarbiyachi pedagog nimaga intilayotganini ravshan va aniq tushunilmagan joyda tarbiyalanuvchilar shaxsini takomillashtirishga astoydil intilish bo’lmaydi, balki tarbiyada o’tkaziladigan ish tasodifiy tusga ega bo’lib, buning uchun ajratilgan vaqtni to’ldirish uchungina olib boriladi. Tarbiya faoliyatining maqsadlarini aniq bilmagan va bu maqsadlarni hisobga olmagan holda to’la qimmatli tarbiya yo’q va bo’lishi ham mumkin emas. Ma’naviy-axloqiy tarbiyaning maqsadi jamiyat talablariga bog’liq bo’lib, bu talablar o’z navbatida ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasi va jamiyatda yoshlarni o’qitish va tarbiyalash ishlarining hammasi yosh avlodda ma’naviy axloq va e’tiqodni shakllantirishga, ularni Vatanga cheksiz sadoqat ruhida tarbiyalashga xizmat qilishi lozim. Yoshlarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash tizimini takomillashtirishda boshlang’ich maktab muhim o’rin egallaydi. Ma’naviy axloqiy tarbiya-ma’naviy ongni bir maqsadni ko’zlab tarkib toptirish, axloqiy tuyg’ularni rivojlantirish hamda xulq-atvor ko’nikmalari va odatlarini hosil qilishdan iborat. Sinf rahbari o’quvchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning quyidagi vazifalarini hal etishi kerak. 1) Tug’ilib o’sgan joyiga, O’zbekiston Respublikasiga yuksak muhabbat tuyg’ularini, uning tabiati va kishilar haqida, Vatanning himoyachilari va mehnat qahramonlari to’g’risida, ota-bobolarimiz, ularni dunyo sivilizasiyasiga qo’shgan hissalari to’g’risida ko’proq bilishga intilishni tarbiyalash. 2) O’quvchilarda Vatanimizning boy tarixi, shuningdek boshqa mamlakatlar to’g’risida, tinchlik uchun kurash haqida chet ellardagi bolalar tashkilotlari haqida dastlabki tasavvurlarni hosil qilish. 3) Bolalarda o’rtoqlik tuyg’usini, boshqalarga yordam ko’rsatish ishtiyog’ini, umumiy foyda yo’lida birgalikda faoliyat ko’rsatishga intilishni tarkib toptirish. Bolalar o’rtasida, o’g’il va qiz bolalar o’rtasida do’stona munosabatlarni rag’batlantirish, soxta o’rtoqlik ko’rinishlariga qarshi kurash olib borish lozim. 4) O’z so’zi va va’dasi uchun, o’qituvchi va kollektiv topshiriqlarining bajarilishi uchun mas’uliyat tuyg’usini tarbiyalash. 5) Bolalarda kishilarga to’g’ri munosabatni, keksalar, bemorlar, invalidlarga nisbatan e’tibor va g’amxo’rlikni, xushfe’l va betartib, kamtar va haqgo’y bo’lishini tarbiyalash. O’quvchilarni barcha kishilarning yaxshi va yomon xatti-harakatlarini farqlay olishga, o’z xatti-harakatlariga va o’rtoqlarining xatti-harakatiga adolatli baho berishga o’rgatishi hamda o’z kuch g’ayratini o’quvchilarda nopoklik, adolatsizlik, kishilarga rahm-shafqatsiz bo’lishga nisbatan salbiy munosabatni tarkib toptirishga qaratishi kerak. O’quvchilarni tarbiyalash o’qitishga qaraganda ancha qiyin degan fikrni o’qituvchilar orasida tez-tez eshitish mumkin. Ma’naviy-axloqiy tarbiya ta’lim berish bilan mustahkam aloqada bo’lgani holda, o’zining xususiyatlariga ega. Ma’naviy-axloqiy tarbiya o’sib kelayotgan avlodni tarbiyalashni barcha protsesslarini bilim berish va o’rgatish bilan birga qamrab oladi [16]. Bunday ikkita o’zaro bog’langan tomon: hayotni bilish va unga bo’lgan munosabatni tarkib toptirish protsesslari ajralib turadi. Hayotni bilish ma’lumot olishning asosiy funksiyasi, unga bo’lgan munosabatni tarkib toptirish tarbiyaning asosi, vazifasini tashkil etadi. Sinf rahbari faqat ta’lim-tarbiyaning birligini emas, balki ularning xususiyatlarini ham ko’ra bilishi muhimdir. Maktabdagi tarbiya inson shaxsini tarkib toptirish yuzasidan olib boriladigan ulkan ishining bir qismi xolos, u bolaning ilgarigi tajribalarini hisobga olgan holda tashkil etiladi, undagi barcha yaxshi sifatlarni o’stirib, noto’g’ri tasavvurlar, odatlarni tuzatib borishi va bo’lajak sifatga zamin tayyorlashi kerak. Ma’naviy-axloqiy tarbiya o’quvchi maktabni tamomlagandan keyin ham tugallanmaydi, u butun umr bo’yi davom etadi. Ma’naviy-axloqiy tarbiya-ta’lim berish bilan bog’liq bo’lgani holda, o’z xususiyatlariga, o’ziga xos vazifalari, uni tashkil etishning forma va metodlariga ega bo’lib, maxsus ravishda o’rganilishi lozim. O’quvchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning muhim sharti sifatida ularning o’quv va o’qishdan tashqi xilma-xil faoliyatlarining birligi to’g’risidagi tushunchalar bilan bog’liqdir [15]. O’quv va ma’naviy-axloqiy tarbiya faoliyati bir-birlarini to’ldirish lozim: Sinf rahbari tomonidan tarbiyaviy bosqichga rahbarlik qilingan taqdirdagina tarbiyada biror maqsadga qaratilganlik, ma’lum bir tizimning bo’lishi mumkin. Ma’naviy-axloqiy tarbiyalash avvalo tarbiyalanuvchi shaxsining tarkib topish protsessiga rahbarlik qilishni taqozo etadi. Biror maqsadga qaratilgan tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchilarning jismoniy hamda ma’naviy-axloqiy yetukligi o’sib borishiga qarab ularning mustaqilligi va ijodiy aktivligi ortib boradi. O’quvchilar jamoasining ongliligi ortib borishi bilan tarbiyachining vazifalari o’zgaradi. Tarbiya davomida tarbiyalanuvchining qarashlari, hayotiy nuqtai nazari asta-sekin tarkib topadi. Ana shunga ko’ra sinf rahbari quyidagi vazifalarni bajaradi: 1.O’ziga yuklatilgan sinfda tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi. Bu vazifani bajarishda u yolg’iz emas. Shu sinfda dars berayotgan turli fan o’qituvchilari bilan yaqin hamkorlikda va ularga suyangan holda o’quvchilarda dunyoqarash asoslarini shakllantiradi, axloq tarbiyasini amalga oshiradi. O‘zbekiston Yoshlar ittifoqi hamkorligida, muntazam suratda ularga tayanib va kundalik ishda yordam uyushtirib o’quvchilar bilan darsdan tashqaridagi xilma-xil ishlarni tashkil etadi va sinf jamoasini mustahkamlaydi [8]. 2. O’quvchilarning birligiga bo’lgan qiziqishini va qobiliyatini o’stirish, har bir o’quvchining individual-ruhiy xususiyatini hisobga olgan holda kasbga yo’naltirish va hayotiy maqsadlarni shakllantirish - sinf rahbarining alohida vazifasidir. Ayni paytda u har bir o’quvchining sog’ligini mustahkamlashga ham e’tibor beradi. 3. Sinf rahbarining diqqat markazida o’quvchilarning yuqori darajada o’zlashtirishini ta’minlash masalasi turadi. Buning uchun u har bir o’quvchining kundalik o’zlashtirishidan voqif bo’lib turadi, orqada qolayotganlarga o’z vaqtida kechiktirmay yordam uyushtiradi. 4. Sinfdagi o’quvchilarning o’z-o’zini boshqarish ishlarini yo’naltiradi, ular ishtirokida sinf jamoasining ijtimoiy foydali ishlardagi ishtirokini ta’min etadi, maktab miqyosida uyushtirilayotgan muhim tadbirlarda o’z sinfining faol qatnashishini ta’minlaydi. 5. Sinf o’quvchilarining ota-onalari, korxonalar va muassasalardagi, turar joylardagi oila va o’quv yurtiga yordam beruvchi homiy mahallalar bilan yaqin aloqa o’rnatadi. 6. Sinf rahbari shu sinfda dars berayotgan barcha fan o’qituvchilari o’rtasida, maktab bilan oila o’rtasida o’quvchilarga nisbatan yagona talablar o’rnatilishiga erishadi, ota-onalarga pedagogik bilimlar tarqatib, oila bilan maktab o’rtasidagi aloqani mustahkamlaydi. 7.Sinf rahbari o’z sinfidagi turli hujjatlarning: sinf jurnali, o’quvchilarning reyting daftarchasi, shaxsiy hujjatlari, turli xil reja va hisobotlarni yuritadi. Ko’rinib turibdiki, vazifa keng va murakkab, ularni muvaffaqiyatli hal qilish sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga ham bog’liqdir. Sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga qo’yiladigan talablar o’qituvchi shaxsiga qo’yiladigan farq qilmaydi. Lekin sinf rahbari asosiy tarbiyachi, bolalar ma’naviy jihatidan andoza oladigan shaxs bo’lganligi uchun ham bu talablar uning shaxsiy fazilatiga aylanib ketishi bilan tarbiyada alohida o’rin egallaydi. Tarbiyaviy ishlarning sifat va samaradorligi, avvalo tarbiyachining g’oyaviy ishonchiga va siyosiy ongining darajasiga bog’liq. Sinf rahbari o’zining g’oyaviy-siyosiy ongini oshiradi. Bu sinf rahbariga bolalarni onglilik ruhida tarbiyalashga, ular orasiga begona ideologiya va yomon xulqning kirib borishiga qarshi kurasha olish imkoniyatini bera oladi. Sinf rahbarining axloqiy obro’si hojat darajada yuqori bo’lishi ham bu o’rinda muhimdir. Sinf rahbari ana shundagina tarbiyaviy ta’sir kuchiga ega bo’ladi. Tarbiyachining shaxsiy fazilatlari, ma’naviy qiyofasi o’quvchilar ongining va xulqining shakllanishida katta ta’sir ko’rsatadi. Sinf rahbari uchun kasbiy malaka va ko’nikmalarga ega bo’lishning o’zi yetarli emas. O’z tarbiyaviy faoliyatida yuksak darajadagi fuqarolik fazilatlari, intizomi va odamiyligi, axloqiy sifatlari bilan ham ta’sir o’tkazadi. Chunki tarbiyachilik talanti juda ko’p sifatlarni chuqur bilish, keng fikr doirasi, ishga jon dildan ko’ngil qo’yish bolalarga bo’lgan cheksiz muhabbat, muomalada nazokatlilik, qalb yoshligi, serzavq, temperament, aql va odoblilik namunasi, aloqada nazokat va sipolik, vazminlik va kamtarlik kabi fazilatlarning bo’lishini taqozo qiladi. Bunda yana tarbiyachilik texnikasi qo’shilsa ishda muvaffaqiyat ta’minlanishi tabiiydir. Tarbiyachilik texnikasi sinf rahbarining asosiy qurolidir. Sinf rahbaridan madaniyat darajasining kengligi, pedagogik odob talablariga rioya qilish, har bir o’quvchi shaxsini inson sifatida hurmat qilish bilan unga nisbatan talabchanlikni unutmaslik, tashkilotchilik malakalariga ega bo’lish, o’z malakasini tinimsiz oshirib borish bilan ishga ijodiy yondoshish talab qilinadi. Muhimi shundaki, sinf rahbarining o’zi bolalarda tarbiyalamoqchi bo’lgan g’oyaviy-axloqiy g’oyaga mos bo’lishi kerak. Tarbiyadagi xatolarning ko’pligiga asosiy sabab o’quvchilarning oldiga qo’yilayotgan talablar tarbiyachi harakterda hamisha ham namoyon bo’lavermasligidadir. Sinf rahbarining maxsus kasbiy va ijtimoiy vazifalariga odilona baho beruvchi xolis hakam - tarbiyalanuvchilar. Avvalo, sinf rahbarining amaliy faoliyati faqat yarimi tarbiya texnologiyaga asoslanganligini nazarda tutish kerak. Uning ikkinchi yarimi bu san’at. Shu tufayli sinf rahbariga qo’yiladigan dastlabki talab - unda pedagogik qobiliyat mavjud bo’lishi kerak. Sinf rahbarining qobiliyati - bu o’quvchilar bilan ishlashga ishtiyoq, bolalarga nisbatan muhabbat, ular bilan bo’lgan munosabatdan mamnun bo’lish bilan ifoda bo’ladigan shaxsning sifatlari. Qobiliyat faoliyat jarayonida paydo bo’ladi va rivojlanadi. Qobiliyat uddaburonlikdan farq qiladi. Malaka va uddaburonlik mashq, o’qish natijasi hisoblansa. Qobiliyatning rivojlanishi uchun esa yana iste’dod, layoqat va zehn, ya’ni inson asab tizimida anatomo-fiziologik xususiyat bo’lishi ham zarur. Tarbiyaviy faoliyatning samarali bo’lishi uchun sinf rahbarida qobiliyatning quyidagi turlari mavjud bo’lmog’i va tarbiyalab yetishtirilmog’i lozim: - tashkiliy - sinf rahbarining o’quvchilarni jipslashtirish, ularni band qilish, vazifalar bo’lib berish, ishni rejalashtirish, qilingan ishlarni jamlash mahoratiga namoyon bo’ladi; - didaktikaga oid - o’rganishga bo’lgan qiziqish hamda ma’naviy, hissiy istaklarni rag’batlantirish, o’quv bilimini orttirish, faollashtirish mahoratida namoyon bo’ladi; - perseptiv - tarbiyalanuvchilarning ma’naviy dunyosiga singib, ularning emotsional holatini baholash, ruhiy xususiyatlarini aniqlash mahoratida namoyon bo’ladi; - suggestiv - o’quvchilarga emotsional ta’sir ko’rsatishda namoyon bo’ladi; - kelajakni ko’ra bilish - o’z harakatlarining oqibatini ko’ra bilishda, o’quvchilarda qanday fazilatlarni ro’yobga chiqarish lozimligini oldindan ayta olish mahoratida namoyon bo’ladi; - tadqiqiy - pedagogik vaziyatlar va jarayonlarni o’rganish va obyektiv baholash mahoratida namoyon bo’ladi. Sinf rahbarining faol jamoatchi sifatida hamisha namuna ko’rsatishi muhim ahamiyatga ega. Ayni vaqtda u kommunikativ (kattalar bilan ham, kichiklar bilan ham tez aloqa o’rnata olish) qobiliyatga ega bo’lishi, ro’y berayotgan fakt va hodisalarni faqat pedagogik qoidalarga bog’lab baholashgina emas, balki ro’y berish sababiga qarab hukm ham chiqarishi pedagogik optimizmga, ijod qilish qobiliyatiga ega bo’lish kerak. Sinf rahbarining eng muhim fazilati - odamlar bilan tezda til topa olishi, ko’pchilikka eshila bilish, ulfatjonlik, dilkashlik bo’lib, bu undagi muomala madaniyatining yuksakligini ifodalaydi. Chunki unga hamisha odamlar bilan aloqa qilishga, ular bilan ishlashga to’g’ri keladi. Hozirgi sharoitdan kelib chiqqan holda o’quv-tarbiya jarayonida qulay munosabatlar yaratish uchun kasbiy jihatdan ahamiyatli asoslar bo’luvchi sinf rahbarining insoniy xislatlari muhim ahamiyatga ega bo’lmoqda. Sinf rahbari uchun juda muhim xislat - insonparvarlik, ya’ni o’sayotgan insonga oliy qadriyat kabi munosabat qilish lozim. Insoniy munosabatlar o’quvchiga nisbatan xayrixohlik, unga yordam berish, ularning fikriga quloq solmoq, uning o’quvchilik faoliyatiga yuksak talabchanlikdan iborat. Sinf rahbari doimo faol, ijodkor shaxsdir. U o’quvchilarning kundalik hayotini uyushtiruvchi xamdir. O’quvchilarda qiziqish uyg’otish, ularni o’zi bilan yetaklash faqat yuksak irodali insonning qo’lidan keladi. Auditoriya, o’quvchilar jamoasi kabi murakkab organizmlarga pedagogik rahbarlik qilishi sinf rahbaridan topqir, zehni o’tkir, har qanday vaziyatni mustaqil yechishga doim tayyor bo’lishligini talab qiladi. Unga kasbiy jihatdan kerakli xislatlardan biri - sabr-toqat va dadillikdir. O’qituvchining birdan sarosimaga tushgani, o’z nochorligini o’quvchilar sezmasligi lozim. Shuni hamisha esda tutish kerakki, sinf rahbari o’z harakati va axloqini nazorat qilish, hech qachon arzimagan narsalarga asabiylashmasligi kerak. Muvaffaqiyatli faoliyat yuritishning birinchi sharti - bu sinf rahbarining talabchanligi. Dastlab talabni u o’ziga qo’yishi kerak, chunki o’zingda bo’lmaganini o’zgadan talab qila olmaysan. Talabchanligi bilan birga oqilona tarbiyachi ham bo’lishi lozim. Pedagogik jarayonlarda yuz berib turadigan keskinliklarni bartaraf etish uchun tarbiyachiga hazil-mutoyiba tuyg’usi yordam beradi. Uning ko’lamida tayyor hazil, maqol, yaxshi, do’stona piching - ijobiy emotsional holat yaratishga imkon berib, o’quvchilarni o’ziga jalb qildiradi. Shaxs axloqini harakterlaydigan belgilardan biri - mas’uliyatdir. Sinf rahbarining mas’uliyati - tarbiyachining faoliyati va ta’lim-tarbiya jarayonining aniq vazifalarini ham o’z ichiga oladi. Tarbiyachi zimmasiga bolaning shaxs sifatida har tomonlama kamol toptirish mas’uliyati yuklanadi. U o’quvchiga chuqur nazariy bilim berishi, uni hayotga, mehnatga tayyorlashi lozim. Shu bilan birga u o’quvchidagi mavjud layoqat va qobiliyatni o’z vaqtida payqab, individual munosabatda bo’lishi, unda mavjud bo’lgan ijobiy axloqiy sifatlarni avaylab o’stirishi darkor. Sinf rahbari o’quv yurtidagi eng universal pedagogik hisoblanib u bajaradigan mehnatning o’lchovi, chegarasi yo’q. Uning bilmagan ishi uddasidan chiqa olmaydigan sohasi bo’lmaydi. Shu bilan bir qatorda, u beg’araz, xolis va ta’nasiz shaxs bo’lib, jamoatchilik asosida ishlaydi. Sinf rahbari pedagoglar, ota- onalar va o’quvchilarni o’zaro bog’lovchi shaxs sifatida barcha tomonlarning nuqtai nazarini hisobga olishi, harakatlarni bir markazga birlashtirishi, o’zaro aloqalarning to’g’ri bo’lishiga ta’sir o’tkazishi va ayni vaqtda o’zining pozitsiyasini aniq ta’minlay olishi kerak. Bu esa donolikdir. Shunday qilib, pedagogik odobga ega bo’lgan sinf rahbari o’quvchilar orasida obro’ qozonadi. Ustoz qanchalik obro’ qozonsa, ta’lim va tarbiya mohiyatan shunchalik muvaffaqiyatli bo’ladi va aksincha, tarbiyachining sha’ni qanchalik past bo’lsa, uning ta’siri shuncha bo’sh va o’quvchilarni voyaga yetkazish jarayoni ham shuncha zaif bo’ladi. Yuqori aytib o’tilgan fazilatlar sinf rahbarining tarbiyaviy ishlari samarasini oshirishda va uning muvaffaqiyatini ta’minlashga garov bo’ladi.

MAVZU: Maktabdagi tarbiyaviy ishlar tizimida sinf rahbarining faoliyati. Sinf rahbarining o‘quv faoliyati samaradorligini oshirish yo‘llari. Reja 1. Sinf rahbarining tarbiyaviy ishlar tizimidagi vazifalari. 2. Sinf rahbarining shaxsiy fazilatlari. 3. Sinf rahbarining faol jamoatchi sifatida

Sinf rahbari - o’qituvchi, unga ishonib topshirilgan sinfda o’quv-tarbiya ishlarini tashkil etadi, u o’qituvchilar orasidan tayinlanadi, unga sinfdagi tarbiyaviy ishlarni tashkil etish mas’uliyati yuklanadi. Hozirgi vaqtda litsey va boshqa ta’lim muassasalarining turlari qayta tiklandi, umumta’lim maktab faoliyatining mazmuni o’zgardi. Shunga ko’ra, sinf rahbariyati institutining mazmuni ham o’zgardi. Hozirda bir nechta sinf rahbari tiplari mavjud bo’lib: 1) bir vaqtning o’zida sinf rahbari vazifasini bajaradigan fan o’qituvchisi; 2) maktabda alohida fanni o’rgatadigan sinf o’qituvchisi, ya’ni minimal ta’lim yuklamasiga ega bo’lgan; 3) faqat tarbiya funksiyalarini bajaradigan sinf rahbari (ozod sinf rahbari). Ba’zi ta’lim muassasalarida sinf rahbari (ozod etilgan sinf rahbari lavozimining bir varianti), shuningdek, t’yutor (lotin tilidan. «himoyachi, patron, vasiy»), u minimal ta’lim yuklamasiga ega bo’lishi mumkin. Ushbu lavozim nomlarining barcha variantlarida uning funksiyalar, huquqlar va majburiyatlar taxminan bir xil. Maktab faoliyati uning Nizomi bilan tartibga solinganligi sababli, bir nechta funktsiyalarni bajaradigan sinf rahbari faoliyati: tahlily, tashkiliy- muvofiqlashtiruvchi, funksiyalari ham ushbu hujjatga asoslanadi. Tahlily funksiyasi quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1) psixolog yordamida o’quvchilarning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganish va tahlil qilish (odatda, shaxsning tipi, xulq-atvori, xarakterning aks etishi); 2) o’quvchilar jamoasini uning rivojlanishida o’rganish va tahlil qilish. Uning asosida boshlang’ich maktab o’qituvchilari va 10-11 sinf rahbarlari bilan o’rta maktab sinf rahbarlari bilan suhbat tashkil etiladi. Natijada, pedagoglar jamoa va o’quvchilar haqida dastlabki ma’lumotlarga ega bo’ladi. Sinf jamoasidagi munosabatlarni o’rganish va tahlil qilish jamoaning psixologik xaritasini tuzishni psixologga topshirgan ma’qul. Bu ishni sinf rahbari kuzatish, o’quvchilar bilan suhbatlashish, maxsus so’rovnomalar o’tkazish, o’quvchilarning ijodiy ishlarini

tahlil qilish («bizning sinfimiz» kabi insho), o’quvchilarning oilaviy tarbiyasini tahlil qilish va baholash orqali o’zi tashkil qilishi mumkin. Tarbiyaviy ishlarni samarali tashkil etish uchun sinf rahbari tarbiya natijasini aniqlab, uni baholashi va ularning tahlilini hisobga olgan holda kasbiy faoliyatini to’g’rilashi lozim. Boshlang’ich va o’rta maktabda - har chorakda (trimesterda), yuqori sinflarda olti oy ichida (yoki trimester oxirida) natijani aniqlash va baholash zarur. Sinf rahbari va sinf o’qituvchilari - psixolog va pedagoglarning yordami bilan natijalarni sarhisob qilish va faoliyatlarinini korreksiyalash lozim. Sinf rahbari ushbu faoliyatni amalga oshirishi kerak. Tashkiliy-muvofiqlashtiruvchi funksiya quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1) maktab va oila o’rtasidagi aloqani o’rnatish va qo’llab-quvvatlash (shaxsan o’zi, ijtimoiy pedagog bilan birga); 2) bolalarning maktabdan tashqari faoliyatini tashkil etish (turli tadbirlarni o’tkazish); 3) ushbu sinf o’qituvchilari, psixolog, ijtimoiy pedagog, to’garaklar rahbarlari, boshlang’ich sinf va 5-7 sinf o’qituvchilari - kuni o’zaytirilgan guruhining o’qituvchilari bilan ishlash; 4) psixolog, ijtimoiy pedagog va shaxsiy kuzatuv ma’lumotlarini hisobga olgan holda, har bir o’quvchi bilan alohida va jamoaviy pedagogik ish. Kommunikativ funksiyasi: 1) bolalar o’rtasida ijobiy munosabatlarni shakllantirish, sinfdagi munosabatlarni boshqarish; 2) «ustoz - shogird» tizimida optimal munosabatlarni shakllantirish. Bunday holda, sinf rahbari nizo yuzaga kelgan taqdirda vositachi sifatida faoliyat yuritadi. O’qituvchilar va o’qituvchilar o’rtasidagi ziddiyatlar uzoq vaqt davomida har ikki tomon ham kelishuvga erisha olmaganda uzayadi. Shunda sinf rahbari hech bo’lmaganda har ikki tomonga minimal darajada mos keladigan uchinchi yechim – «Iggin murosasi»ni taklif qilishi kerak (nizolar ko’pincha «adolatsiz» baholash va darslarda intizom buzilganligi sababli yuzaga keladi).

Maktab o’quvchilarini o’qitishda boshqalar bilan ijobiy munosabatlarni o’rnatish. Sinf o’qituvchisi ma’muriy shaxs hisoblanadi. U huquqiga ega: 1) bolalarning aqliy va jismoniy salomatligi haqida ma’lumot olish; 2) har bir o’quvchining o’zlashtirishini nazorat qilish; 3) bolalarning darslardagi ishtirokini nazorat qilish, ushbu sinf o’qituvchilarining ishini muvofiqlashtirish va yagona yo’nalishga yo’naltirish (shuningdek, psixolog va ijtimoiy pedagog); 4) sinf o’quvchilari bilan «kichik pedagogik kengash», pedagogik kengashlar, tematik va boshqa tadbirlarni o’tkazish orqali tarbiyaviy ishlarini tashkil etish; 5) sinf jamoasi bilan kelishilgan takliflarni ko’rib chiqish uchun ma’muriyat, maktab kengashiga taqdim etish; 6) ota-onalarni maktabga taklif qilish, ma’muriyat bilan kelishilgan holda, voyaga yetmaganlar ishlari bo’yicha komissiyaga, psixologik-medikopedagogik komissiyaga va korxonalarda oila va maktabni rag’batlantirish bo’yicha kengashlarga murojaat qilish, o’quvchilarni tarbiyalash va o’qitish bilan bog’liq masalalarni hal qilish; 7) maktab pedagogik jamoasidan yordam olish; 8) muayyan vaziyatga qarab bolalar bilan ishlashning individual tartibini aniqlash; 9) o’z ishining mazmuni chegaralaridan tashqarida bo’lgan topshiriqlardan voz kechish. Sinf rahbari uchun asosiy talablar Sinf rahbari o’z ishining mutaxassisi bo’lishi kerak. U doimo o’z faoliyatini takomillashtib borishi, boshqa sinf rahbarlarining tajribasiga tayanishi lozim. Sinf o’qituvchisi quyidagilarni bilishi kerak: 1) tarbiyaning psixologik va pedagogik asoslarini, yosh davrlarning xususiyatlarini; 2) tarbiyaning mazmuni, shakllari va metodlari;

3) tarbiya ishlarga individual yondashuv; 4) o’quvchilar faoliyatiga pedagogik rahbarlik va ular bilan hamkorlik, o’quvchilarning o’zini o’zi boshqarishga yordam berish; 5) maktabdan tashqari ta’lim ishlarini qanday rejalashtirish kerak; 6) o’qishga bo’lgan qiziqishni qanday shakllantirish kerak, o’quvchilarning bilim ehtiyojlarini rivojlantirish; 7) sinf rahbari ishini o’qituvchilar bilan birgalikda olib borish, sinf bilan ishlash; 8) ota-onalar bilan muloqot qilish; 9) ijtimoiy muhit bilan hamkorlikni amalga oshirish. Agar biz sinf rahbari faoliyatini eng ijobiy nuqtai nazardan qarasak, sinf o’qituvchisi faoliyati quyidagicha baholanadi: u zamonaviy psixologik va pedagogik tarbiya kontseptsiyasining tamoyillariga ega bo’lib, ularni o’z ishiga asos sifatida tadbiq etadi, chuqur, ko’p qirrali bilimlarni namoyon qiladi, tarbiya muammolari bo’yicha metodik adabiyotlarda, me’yoriy hujjatlarda o’quvchilarning xususiyatlarini muntazam o’rganadi, tarbiyalanganlik darajasi jadvalini tuzadi, har bir o’quvchi bilan individual ishlarni amalga oshiradi, bilish qiziqishlarini rivojlantirish, aqliy mehnat madaniyatini shakllantirish, o’z-o’zini tarbiyalash bo’yicha ishlash tizimini ishlab chiqadi. O’quvchilarning imkoniyatlarini o’rganishda o’qituvchilar bilan yaqin aloqada bo’lish, ularning rivojlanish darajasi aniqlash o’quvchilarning bilim faoliyatini tashkil etishga yordam beradi. Sinf rahbari o’quvchilar oilalarni, ularning tarbiya berish imkoniyatlarini yaxshi biladi, ularni tarbiyaviy ishlarga faol jalb qiladi, muntazam ravishda ular bilan hamkorlikda tadbirlarni o’tkazadi. Yaqin atrof-muhitning tarbiyaviy imkoniyatlarini yaxshi biladi va ularni tarbiyaviy ishlarida qo’llaydi, o’quvchilar qatnashadigan maktabdan tashqarida bo’lgan birlashma rahbarlari bilan hamkorlik qiladi. Sinf rahbari sinfda tarbiyaviy ishlarni samarali tashkil qilishi lozim, ya’ni, o’quvchilarning maktab hayotida faol ishtirok etishlari, darslarga qatnashishlari va

O'xshashlar

Sinf rahbarining tarbiyaviy faoliyati samaradorligini oshirish usullari
Sinf rahbarining shaxs va jamoani o’rganishi, tarbiyaviy ishlar jarayonini rivojlantirish yo’llari
Sinf rahbarining maktab, jamoat tashkilotlari bilan olib boriladigan ishlar
Sinf rahbari ishini rejalashtirish. Sinf rahbarining namunaviy yillik ish rejasini tuzish metodikasi
Tarbiyaviy ishlar tizimida muzeylarning o`rni