logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBI

MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

50.9697265625 KB
Ko'chirib olish
MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBI Reja: 1. Moliyaviy natijalar mohiyati, ko’rsatkichlari. 2. Moliyaviy natijalar hisobi. 3. Moliyaviy hisobot 1. Moliyaviy natijalar mohiyati, ko’rsatkichlari. Moliyaviy natija (financial results) – korxonaning yil davomidagi faoliyati natijasida olgan foydasi yoki ko’rgan zararidir 1 . Moliyaviy natija yil oxirida aniqlanadi, chunki, korxonada ishlab chiqarilgan mahsulotlar haqiqiy tannarxi yil oxirida aniqlanib, so’ngra sotilgan mahsulotlarning moliyaviy natijasi aniqlanadi. Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ishlatilish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida Nizom” va O’zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining milliy standartlari bilan tartibga solinadi. Nizom va 3-son BHMS «Moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot»ga asosan xarajatlar quyidagi to’rt guruhga bo’linadi: 1. Mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga kiradigan xarajatlar. Davr xarajatlari. 3. Moliyaviy faoliyat xarajatlari. 4. Favqulodda zararlar. Shuningdek, daromadlari ham to’rt guruhga bo’linadi: 1. Mahsulot (ish, xizmat) sotishdan tushum. Asosiy faoliyatining boshqa daromadlari ( tushumlari ) . 3. Moliyaviy faoliyat daromadlari ( tushumlari ) . 4. Favqulodda foyda. «Mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarish va sotish xarajatlar tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida»gi Nizom g a asosan xo’jalik yurituvchi sub’yektning moliyaviy natijalari quyidagi foyda ko’rsatkichlari bilan tavsiflandi: 1.Mahsulot sotishdan olinadigan yalpi foyda (YaF). Bu sotishdan olinadigan sof tushum (SST) bilan sotilgan mahsulot ishlab chiqarish tannarxi (SMIT) o’rtasidagi farq sifatida aniqlanadi:YaF = SST − SMIT 1 Accounting Principles (10 th ed.)/ Jerry J. Weygandt, Paul D. Kimmel, Donald E. Kieso. Printed in the USA, 2012. ISBN-13 978-0-470-53479-3. p.476. Asosiy faoliyatdan olingan foyda (AFF). Bu mahsulot sotishdan yalpi foyda bilan davr xarajatlari (DX) o’rtasidagi ayirma sifatida belgilanib, unga asosiy faoliyatidan boshqa daromadlar (BD) qo’shiladi va boshqa xarajat lar (B X ) ayriladi:AFF = YaF − DX + BD − BX 3. Umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda (U X F). Bu asosiy faoliyatdan olingan foyda (AFF) summasiga moliyaviy faoliyat daromadlari (MFD) qo’shilib, moliyaviy faoliyat xarajatlari (MFX) ay i ri l ib tashlangan holda aniqlanadi: UXF = AFF + MFD − MFX 4.S oliq to’la ngun gacha bo’lgan foyda (STF). Bu umumxo’jalik faoliyatidan olingan foydaga (U X F) favqulodda foyda (FF) qo’shilgan va favqulodda zararlar (FZ) ayirilgan holda aniqlanadi: STF = UXF + FF − FZ 5. S of foyda (SF). Bu soliq to’lan gun gacha foydadan (STF) foyda solig’i ( F S) chegirilgan hamda qonunda nazarda tutilgan boshqa soliq va to’lovlar (BST) ay i rilib belgilanadi: SF = STF − FS − BST 9. Moliyaviy natijalar hisobi. Moliyaviy natijalar hisobi quyidagi tranzit schyotlarda olib boriladi: 9000–«Asosiy (operatsion) faoliyatning daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar»; 9100–«Sotilgan mahsulot (tovar, ish, xizmat)larning tannarxini hisobga oluvchi schyotlar»; 9200–«Asosiy vositalar va boshqa aktivlarning chiqib ketishini hisobga oluvchi schyotlar» 9300–«Asosiy faoliyatning boshqa daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar»; 9400–«Davr xarajatlarini hisobga oluvchi schyotlar»; 9500–«Moliyaviy faoliyat daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar»; 9600–«Moliyaviy faoliyat bo’yicha xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar»; 9700–«Favquloddagi foyda (zarar)larni hisobga oluvchi schyotlar»; 9800–«Soliqlar va yig’imlarni to’lash uchun foydaning ishlatilishini hisobga oluvchi schyotlar»; 9900–«Yakuniy moliyaviy natijani hisobga oluvchi schyotlar». Moliyaviy natijalar hisobi schyotlarining korrespondensiyasi: T/r Xo’jalik muomalalarining mazmuni Schyotlarning bog’lanishi Debet Kredit 1 Jo’natilgan mahsulotlar, tovarlar, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar uchun xaridorlarga taqdim etilgan summaga 4010 - 4020 9010 - 90 3 0 2 Mahsulotlar, tovarlar, ishlar va xizmatlarni naqd pulga sotish 5010 - 5020 9010 - 90 3 0 3 Korxona xodimiga mahsulot, tovarlar, ishlar va xizmatlar sotildi 4790 9010 - 90 3 0 4 Dividendlar mahsulotlar, tovarlar, ishlar va xizmatlar bilan to’landi 6610 9010 - 90 3 0 5 Sotilgan tovarlarning qaytishi 9040 4010 6 Asosiy (operatsion) faoliyatning daromadlarini hisobga oluvchi schyotlarning yopilishi 9010 - 90 3 0 9910 7 Sotilgan tayyor mahsulot, tovarlarning tannarxi 9110 28 0 0 , 2 90 0 8 Chiqib ketayotgan hayvonlarning tannarxi 9110 1110 - 1120 9 Asosiy, yordamchi ishlab chiqarishlar bajargan ishlari va ko’rsatgan xizmatlarining tannarxi 9130 2010, 2310 10 Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning tannarxini hisobga oluvchi schyotlarning yopilishi 9910 9100 11 Asosiy vositalar va boshqa aktivlarning chiqib ketishidan foyda 9210 , 9220 9310 12 Hisobot davrida aniqlangan o’tgan yillar foydalari 4010 9340 13 Ortiqcha mahsulotlar, tovarlarning kirim qilinishi 2800 ,2900 9390 14 Tugallanmagan qurilishdagi ortiqchalar kirim qilinishi 0810-0890 9390 15 Hisobot davrining oxirida asosiy faoliyat boshqa daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar yopilishi 9310-9390 9910 16 Chetdan reklama va marketing xizmatlari 9410 6010 17 Savdo jarayonida ishlatilayotgan asosiy vositalar eskirishi 9410 0210-0299 18 Mahsulotni jo’natish bo’yicha transport xarajatlari 9410 6990 19 Boshqaruv xodimlarining mehnat haqi xarajatlari 9420 6710 20 Boshqaruv ahamiyatiga molik asosiy vositalarning eskirishi 9420 0210-0299 21 Boshqaruv binosining ijara to’lovi 9420 6910 22 Transport korxonalarining xizmati 9420 6010 23 Bank va auditorlik xizmatlari uchun to’lovlar 9430 6990 24 Asosiy vositalar va boshqa aktivlarning chiqib ketishidan zararlar 9430 9210, 9220 25 Aybdor shaxsni aniqlash imkoni bo’lmagan holdagi kamomadlar va yo’qotishlar 9430 5910 26 Korxonaga tegishli bo’lgan aksiya va boshqa qimmatli qog’ozlar bo’yicha dividendlar 4840 9520 27 Qarz majburiyatlari bo’yicha foizlar 4830 9530 28 Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo’yicha hisoblangan foizlar summasi 4830 9550 29 Qimmatli qog’ozlarni qayta baholash (qiymatining oshirilishi) 0610, 5810 9560 30 Moliyaviy faoliyat daromadlarini hisobga oluvchi schyotlarni yopilishi 9510-9590 9910 31 Kreditlar va qarzlar bo’yicha foizlar hisoblandi 9610 6920 32 Asosiy vositalarning uzoq muddatli ijara shartnomasi bo’yicha foizlar hisoblandi 9610 6920 33 Qimmatli qog’ozlarni qayta baholash (qiymatining kamaytirilishi) natijasida ko’rilgan zararlar 9690 06 0 0, 58 0 0 34 Moliyaviy faoliyat bo’yicha xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlarni yopilishi 9910 9610-9690 35 Favqulodda hodisa (tabiiy ofat) natijasida uskunalar, materiallar, tovarlar kirim qilindi 07 0 0,100 0 29 0 0 9710 36 Tabiiy ofatlar natijasida aktivlarning yo’qotilishi 9720 1000, 1100 37 “Favquloddagi foydalar” schyotini ng yopilishi 9710 9910 38 “Favquloddagi zararlar” schyotini ng yopilishi 9910 9720 39 Hisobot yilining sof foydasi 9910 8710 40 Hisobot yilining sof zarari 8710 9910 3. Moliyaviy hisobot Hisobotning mohiyati, shakllari, tamoyillari va ularga qo’yiladigan talablar Moliyaviy hisobot buxgalteriya hisobi subyektining hisobot sanasidagi moliyaviy holati, hisobot davridagi faoliyatining moliyaviy natijasi va pul mablag’larining harakati to’g’risidagi tizimlashtirilgan axborotdan iboratdir. Yillik moliyaviy hisobot quyidagilarni o’z ichiga oladi: buxgalteriya balansi (1-shakl) ; moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot (2-shakl) ; pul oqimlari haqidagi hisobot (4-shakl) ; xususiy kapital to’g’risidagi hisobot (5-shakl) ; izohlar, hisob-kitoblar va tushuntirishlar. Xalqaro standartlar bo’yicha tuziladigan moliyaviy hisobotga doir talablar moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarida belgilanadi. Buxgalteriya hisobi subyekti moliyaviy hisobotni tuzishda mustaqil balansga ajratilgan o’z vakolatxonalarining, filiallarining va boshqa tarkibiy bo’linmalarining buxgalteriya balanslarini hamda boshqa hisobot shakllarini kiritishi kerak. Moliyaviy hisobot hisobot yili boshidan ortib boruvchi yakun bilan tuziladi. Byudjet tashkilotlarining moliyaviy hisoboti byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlariga muvofiq tuziladi va taqdim etiladi. Moliyaviy hisobotning tarkibi va mazmuni O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi. Banklar va boshqa kredit tashkilotlari moliyaviy hisobotining tarkibi hamda mazmuni O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilanadi. Buxgalteriya (moliyaviy) hisobot elementlari (unsurlari) bo’lib quyidagilar hisoblanadi: Aktivlar – subyekt nazorat qiladigan, kelgusida ulardan daromad olish maqsadida avvalgi faoliyat natijasida olingan iqtisodiy resurslardir. Majburiyatlar – shaxsning (qarzdorning) boshqa shaxs (kreditor) foydasiga muayyan ishni amalga oshirish, masalan, mol-mulkni topshirish, ishni bajarish, pul to’lash va boshqa majburiyatlar. Xususiy kapital – subyektning majburiyatlarni chegirib tashlagandan keyingi aktivlaridir. Xususiy kapital, ustav, qo’shilgan, rezerv kapitalidan va taqsimlanmagan foydadan iborat. Rezervlar – kelgusida muayyan xarajatlarga sarflanishi mumkin bo’lgan xususiy kapitalning bir qismidir. Daromadlar – hisobot davrida aktivlarning ko’payishi yoxud majburiyatlarning kamayishidir. Xarajatlar – hisobot davrida aktivlarning kamayishi yoxud majburiyatlarning ko’payishidir. Moliyaviy natijalar - xo’jalik yurituvchi sub’ektning foyda yoki zarar shaklida ifodalangan faoliyatining pirovard iqtisodiy yakunidir. Moliyaviy hisobotlarni tayyorlanishi, tuzilishi, ma’lumotlarni aks ettirilishi quyidagi tamoyillarga asoslanadi: 1. Hisoblash. Aktivlar, passivlar, xususiy kapital, xo’jalik operasiyalari va vokealar, daromadlar va xarajatlar buxgalteriya hisobida e’tirof etiladi va amalga oshish davriga (yoki haqikatda olingan davriga), pul mablag’larini olish yoki to’lash davriga emas, moliyaviy hisobotda aks ettiriladi. 2. Ikki yoklama yozuv usulida hisob-kitoblarni yuritish. Xo’jalik yuritish subyektlarni buxgalteriya operasiyalarini ikki yoklama yozuv tizimi (bir schyotni debeti va ikkinchi schyotning krediti bo’yicha) asosida q ayd etilish kerak. 3. U zluksizlik. Xo’jalik yurituvchi subyekti uzluksiz ishlaydigan, ya’ni kelajakda ishlarni davom ettiradigan subyekt deb hisoblanadi, uning o’ z faoliyatini tugatish yoki faoliyat k o’ lamini ancha qisqartirish niyati ham, zarurati ham y o’q deb karaladi. 4. Xo’jalik operasiyalari, aktivlar va passivlarni pul bilan baxolash. Barcha xo’jalik operasiyalari, vokealar, aktivlar va passivlar bir xil birlikda – pul bilan baxolanishi lozim. O’zbekiston Respublikasida pul birligi s o’ m va tiyin bo’lib hisoblanadi. 5. Ishonchlilik. Axborot, unda jiddiy va taxminlar bulmasa va unga foydalanuvchilar asoslanishsa, tayanishsa ishonchli hisoblanadi. Operasiyalar yoki vo q yealarning ishonchliligi odatda dastlabki hisob hujjatlari bilan tasdiqlanishi lozim. 6. Extiyotkorlik. Moliyaviy hisobotda aktivlar va daromadlar narxining oshirilib yuborilishiga, majburiyatlar va xarajatlar yetarlicha baxolanmasligiga y o’ l qo’ ymasligi lozim. Bu yashirish zaxiralarni barpo etish va ta’minotni oshirib ko’rsatishga, aktivlar yoki foydani, majburiyatlar va xarajatlarni ataylab kamaytirish yoki oshirib ko’rsatishga huquq bermaydi. 7. Mazmunning shakldan ustunligi. Agar hisob-kitob hujjatlarida va moliyaviy hisobotda axborot operasiyalar va vo q ealarning mazmunini ishonchli darajada aks ettirilsa, bunday axborot uning huquqiy shakli bilangina emas, balki mohiyati va iqtisodiy realligi bilan muvofiq holda hisobga olinishi va taqdim etilishi zarur. 8. K o’ rsatkichlarning q iyosiyligi. Moliyaviy axborot foydali va mazmunli bo’lishi uchun u turli hisobot davrlaridagi axborotlarga q iyoslanadigan bo’lishi kerak. 9. Moliyaviy hisobotning xolisligi (betaraflik). Moliyaviy hisobotning ishonchliligini ta’minlash uchun unda keltiriladigan axborot yanglishlardan (taxminlardan) xoli bo’lishi kerak. 10. Hisobot davrida daromadlar bilan xarajatlarning muvofiqligi. Bu ushbu hisobot davridagi daromadlarni olishga asos bo’lgan xarajatlargina aks ettirilishini bildiradi. 11. Aktivlar va majburiyatlarning haqiqiy baxosi. Ularning tannarxi yoki sotib olish qiymati asosiy baxodir. Andozalarda k o’ zda tutilgan ayrim h ollarda haqiqiy baxo sotib olish qiymatidan farq qilishi mumkin. 12. Tushunarlilik. Moliyaviy hisobotda keltiriladigan axborot foydalanuvchilar uchun tushunarli va sodda bo’lishi lozim. 13. Ahamiyatlilik. Moliyaviy axborot foydalanuvchilar qarorlar qabul qilish jarayonida ularning extiyojlarini q ondirish va ularga operasion, moliyaviy va xo’jalik faoliyatiga baxo berishda k o’ maklashish uchun ahamiyatli bo’lishi kerak. 14. Jiddiylik (muhimlik). Agar axborotning tushirib koldirilishi yoki noto’g’ri ko’rsatilishi axborotdan foydalanuvchilarning moliyaviy hisobot asosida qabul qiladigan iqtisodiy qarorlariga ta’sir q ilsa, bunday axborot jiddiy (muhim) hisoblanadi. 15. Tugallanganlik (tugallik). Moliyaviy hisobotlarning ishonchliligini ta’minlash maqsadida axborot yetarlicha to’la xajmda taqdim etilishi kerak. 16. Izchillik. Hisob siyosati bir davrdan ikkinchi davrga izchil o’ tkazilib boradi. Moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar xo’jalik yurituvchi subyektning turli hisobot davrlaridagi moliyaviy hisobotlarini uning moliyaviy ahvolidagi o’ zgarishlar tamoyillarini aniqlash uchun kiyoslash imkoniyatiga ega bo’lishlari kerak. 17. O’z vaqtida taqdim etish (zamonaviy). Axborot o’ z vaqtida berilgan takdirdagina u foydali b o’ ladi. Agar moliyaviy hisobotlar undan foydalanuvchilar tasavvuriga tuzilgan vaqtdan keyin okilona vaqt ichida taqdim etilmasa, uning foydasi qolmaydi. 18. Xolislik. Moliyaviy hisobot subyektning moliyaviy ahvolini, uning faoliyati moliyaviy natijalarini va pul mablag’larining harakatini xolisona ko’rsatishi lozim. Moliyaviy hisobotga qo’yilgan talabalar: – hisobot ko’rsatkichlari to’g’ri va ishonarli bo’lishi kerak – hisobot o’z vaqtida tuzilishi va belgilangan muddatda topshirilishi lozim. – hisobot moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan shakllarda tuzilishi kerak – hisobot oddiy, aniq va barcha uchun tushunarli b o’ lishi kerak. – hisobotni fermer xo’jaliklari ra h bari va bosh q a tegishli shaxslar imzolashi lozim – hisobotda tushunarsiz va o’ chirib yo zilgan ra q amlar b o’ lmasligi kerak. Moliyaviy hisobotga tushuntirishlar . Moliyaviy hisobotni taqdim etish va uni e’lon qilish. Moliyaviy hisobotga yozilgan tushuntirish xati korxonaning hisob siyosatini yoritishi , uning mulkiy va moliyaviy holatini haqiqiy baxolash uchun qo’shimcha ma’lumotlar bilan hisobotdan foydalanuvchilarni ta’minlashi lozim . Tushuntirish xatida korxonaning moliyaviy hisoboti buxgalteriya hisobini yuritish qoidalaridan kelib chi qq an holda tuzilganligi ko’rsatilishi lozim ( ayrim chetlanishlarni ham ko’rsatilib ). Tushuntirish xatida har bir qoidadan chetlanishlarning sababi va natijasi alohida ko’rsatiladi. Tushuntirish xati odatda shunday tuziladiki, u foydalanuvchiga moliyaviy hisobotlarni yaxshiroq anglab yetish va ularni boshqa xo’jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy hisoboti bilan qiyoslashga yordam beradi. Umuman, tushuntirish xatida quyidagi qo’shimcha ma’lumotlar yoritilishi lozim: - Korxonaning ijro va nazorat organlari tarkibining a’zolari (sharifi va mansabi) va ularga hisobot davrida to’langan mukofot va boshqa imtiyozlar. - Hisobot davrida ishlovchilarning urtacha yillik soni, shu jumladan asosiy toifalar bo’yicha. - Ayrim nomoddiy aktivlar eskirishini ko’rsatgan holda ularni hisobot davr oxiriga davr boshiga nisbatan o’zgarishi to’g’risida ma’lumot. - Ayrim moliyaviy qo’yilmalarning hisobot davri boshi va oxiriga nisbatan o’zgarishi to’g’risida ma’lumot. - Ishlab chiqarish xarajatlari (muomila xarajatlari)ning tarkibi to’g’risida ma’lumot. - Davr xarajatlarining tarkibi to’g’risida ma’lumot. - Har qanday ta’minlangan majburiyatlarning berilishi va olinishi, korxona to’lovlari to’g’risida ma’lumot. - Mahsulot ishlab chiqarish va sotish rejalari bajarilishining tahlili. - Korxonaning hisobot davridagi moliya-xo’jalik faoliyatidagi kamchiliklar va ularni bartaraf qilish tadbirlari. Tushuntirish xati korxona rahbari, tegishli mutaxassislar tomonidan imzolanib moliyaviy hisobot bilan tegishli idoralarga taqdim etiladi. «Buxgalteriya hisobi to’g’risida » gi Qonunning 23- moddasi “ Konsolidasiyalashgan moliyaviy hisobot ”ga muvofiq “ Asosiy xo’jalik jamiyati bo’lgan va sho’ba xo’jalik jamiyatlariga, o’z nazorati ostidagi tashkilotlarga ega buxgalteriya hisobi subyekti konsolidasiyalashgan moliyaviy hisobotni tuzadi. Konsolidasiyalashgan moliyaviy hisobotni tuzish tartibi, shuningdek asosiy xo’jalik jamiyatining nazorati ostidagi tashkilotlarga qo’yiladigan talablar buxgalteriya hisobi standartlari bilan belgilanadi. Ushbu modda talablari vazirliklar, davlat qo’mitalari, idoralar va byudjet tashkilotlarining jamlanma moliyaviy hisobotiga nisbatan tatbiq etilmaydi ” . Moliyaviy hisobotni taqdim etish va uni e’lon qilish. «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi qonunning 24-moddasiga asosan moliyaviy hisobotning hisobot davri: 1 yanvar — 31 dekabr kalendar yili yillik moliyaviy hisobotning hisobot davridir. 1 yanvardan boshlab davriy moliyaviy hisobot tuzilayotgan davrning hisobot sanasini ham qamrab olgan davr kalendar yil mobaynida tuziladigan davriy moliyaviy hisobot uchun hisobot davridir. Yangidan tashkil etilgan yuridik shaxslar uchun yuridik shaxs huquqi qo’lga kiritilgan sanadan boshlab o’sha yilning 31 dekabriga qadar bo’lgan davr, yuridik shaxs bo’lmaganlar uchun esa, ular davlat organlarida ro’yxatdan o’tkazilgan sanadan boshlab o’sha yilning 31 dekabriga qadar bo’lgan davr birinchi hisobot yili deb hisoblanadi. Agar yuridik shaxs (byudjet tashkilotlaridan tashqari) 1 oktyabrdan keyin ro’yxatga olingan bo’lsa, birinchi hisobot yili keyingi yilning 31 dekabrida tugaydi. Ro’yxatdan o’tilguniga yoki yuridik shaxs huquqi olinguniga qadar amalga oshirilgan xo’jalik operasiyalari to’g’risidagi ma’lumotlar birinchi hisobot yilining moliyaviy hisobotiga kiritiladi. Q onunning 2 5 -moddasiga asosan moliyaviy hisobot quyidagilarga taqdim etiladi: davlat soliq xizmati organlariga; ta’sis hujjatlariga muvofiq mulkdorlarga; davlat statistika organlariga; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa organlarga. Moliyaviy hisobot elektron hujjat tarzida taqdim etilishi mumkin. Moliyaviy hisobot yilning har choragida taqdim etiladi. Kichik korxonalar va mikrofirmalar buxgalteriya balansidan hamda moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotdan iborat faqat yillik moliyaviy hisobotni taqdim etadi. Moliyaviy hisobotni taqdim etish muddatlari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan buxgalteriya hisobining ayrim subyektlari uchun moliyaviy hisobotni taqdim etishning boshqa muddatlari belgilanishi mumkin. «Buxgalteriya hisobi to’g’risida » gi Qonunning 26-moddasi “ Moliyaviy hisobotni e’lon qilish ”da: Xo’jalik yurituvchi subyektlarning yillik moliyaviy hisoboti manfaatdor banklar, birjalar, investorlar, kreditorlar, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq boshqa shaxslar uchun ochiqdir. Aksiyadorlik jamiyatlari, shuningdek sug’urta tashkilotlari, banklar, jamoat fondlari va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa tashkilotlar har yilgi moliyaviy hisobotni aksiyadorlarning yoki buxgalteriya hisobi subyekti boshqa yuqori boshqaruv organining yillik umumiy yig’ilishi o’tkaziladigan sanadan kamida ikki hafta oldin auditorlik xulosasi bilan birga e’lon qilishi shart. Ushbu modda o’ziga nisbatan qonun hujjatlarining boshqa talablari belgilangan buxgalteriya hisobi subyektlarining moliyaviy hisobotiga tatbiq etilmaydi. Adabiyotlar: 1. А . K а rimov v а boshq а l а r. «Bu х g а lteriya hisobi». T.: «Sh а rq» NM А K, 2004 yil. 591 bet. 2. O. Bobojonov «Moliyaviy hisob». – T.: «Sh а rq» NM А K, 2000 yil. 476 bet. 3. А . А bdull а ev «Moliyaviy hisob».– T.: «F а n v а te х n а logiya», 2005 yil. 286 bet. 4. I. Ochilov «Moliyaviy hisob». – T.: «Iqtisod v а moliya», 2006 yil. 396 bet. 5. M а hsulot (ish, х izm а tl а r) ni ishl а b chiq а rish v а sotish ха r а j а tl а ri t а rkibi h а md а moliyaviy n а tij а l а rini sh а kll а nish t а rtibi to’g’risid а gi Nizomini t а sdiql а sh to’g’risid а gi O’zbekiston respublik а si V а zirl а r M а hk а m а sining 1999 yil 5 fevr а ld а gi 54-sonli Q а rori. 6. Bu х g а lteriya hisobining milliy st а nd а rtl а ri. №0-23. T.: - 1998- 2002 yil. 7. O’zbekiston Respublik а si Konstitutsiyasi. T.: «O’zbekiston», 2002 yil. 71 8. O’zbekiston Respublik а si «Bu х g а lteriya hisobi to’g’risid а » gi Qonuni. 1996 yil 30 а prel. 9. O’zbekiston Respublik а si Prezidentining “Qishloq х o’j а ligid а islohotl а rni chuqurl а shtirishning eng muhim yo’n а lishl а ri to’g’risid а ”gi F а rmoni. – T. “ Ха lq so’zi” g а zet а si. 2003 yil, 25 m а rt;

MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBI Reja: 1. Moliyaviy natijalar mohiyati, ko’rsatkichlari. 2. Moliyaviy natijalar hisobi. 3. Moliyaviy hisobot

1. Moliyaviy natijalar mohiyati, ko’rsatkichlari. Moliyaviy natija (financial results) – korxonaning yil davomidagi faoliyati natijasida olgan foydasi yoki ko’rgan zararidir 1 . Moliyaviy natija yil oxirida aniqlanadi, chunki, korxonada ishlab chiqarilgan mahsulotlar haqiqiy tannarxi yil oxirida aniqlanib, so’ngra sotilgan mahsulotlarning moliyaviy natijasi aniqlanadi. Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ishlatilish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida Nizom” va O’zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining milliy standartlari bilan tartibga solinadi. Nizom va 3-son BHMS «Moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot»ga asosan xarajatlar quyidagi to’rt guruhga bo’linadi: 1. Mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga kiradigan xarajatlar. Davr xarajatlari. 3. Moliyaviy faoliyat xarajatlari. 4. Favqulodda zararlar. Shuningdek, daromadlari ham to’rt guruhga bo’linadi: 1. Mahsulot (ish, xizmat) sotishdan tushum. Asosiy faoliyatining boshqa daromadlari ( tushumlari ) . 3. Moliyaviy faoliyat daromadlari ( tushumlari ) . 4. Favqulodda foyda. «Mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarish va sotish xarajatlar tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida»gi Nizom g a asosan xo’jalik yurituvchi sub’yektning moliyaviy natijalari quyidagi foyda ko’rsatkichlari bilan tavsiflandi: 1.Mahsulot sotishdan olinadigan yalpi foyda (YaF). Bu sotishdan olinadigan sof tushum (SST) bilan sotilgan mahsulot ishlab chiqarish tannarxi (SMIT) o’rtasidagi farq sifatida aniqlanadi:YaF = SST − SMIT 1 Accounting Principles (10 th ed.)/ Jerry J. Weygandt, Paul D. Kimmel, Donald E. Kieso. Printed in the USA, 2012. ISBN-13 978-0-470-53479-3. p.476.

Asosiy faoliyatdan olingan foyda (AFF). Bu mahsulot sotishdan yalpi foyda bilan davr xarajatlari (DX) o’rtasidagi ayirma sifatida belgilanib, unga asosiy faoliyatidan boshqa daromadlar (BD) qo’shiladi va boshqa xarajat lar (B X ) ayriladi:AFF = YaF − DX + BD − BX 3. Umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda (U X F). Bu asosiy faoliyatdan olingan foyda (AFF) summasiga moliyaviy faoliyat daromadlari (MFD) qo’shilib, moliyaviy faoliyat xarajatlari (MFX) ay i ri l ib tashlangan holda aniqlanadi: UXF = AFF + MFD − MFX 4.S oliq to’la ngun gacha bo’lgan foyda (STF). Bu umumxo’jalik faoliyatidan olingan foydaga (U X F) favqulodda foyda (FF) qo’shilgan va favqulodda zararlar (FZ) ayirilgan holda aniqlanadi: STF = UXF + FF − FZ 5. S of foyda (SF). Bu soliq to’lan gun gacha foydadan (STF) foyda solig’i ( F S) chegirilgan hamda qonunda nazarda tutilgan boshqa soliq va to’lovlar (BST) ay i rilib belgilanadi: SF = STF − FS − BST 9. Moliyaviy natijalar hisobi. Moliyaviy natijalar hisobi quyidagi tranzit schyotlarda olib boriladi: 9000–«Asosiy (operatsion) faoliyatning daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar»; 9100–«Sotilgan mahsulot (tovar, ish, xizmat)larning tannarxini hisobga oluvchi schyotlar»; 9200–«Asosiy vositalar va boshqa aktivlarning chiqib ketishini hisobga oluvchi schyotlar» 9300–«Asosiy faoliyatning boshqa daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar»; 9400–«Davr xarajatlarini hisobga oluvchi schyotlar»; 9500–«Moliyaviy faoliyat daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar»; 9600–«Moliyaviy faoliyat bo’yicha xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar»; 9700–«Favquloddagi foyda (zarar)larni hisobga oluvchi schyotlar»; 9800–«Soliqlar va yig’imlarni to’lash uchun foydaning ishlatilishini hisobga oluvchi schyotlar»; 9900–«Yakuniy moliyaviy natijani hisobga oluvchi schyotlar». Moliyaviy natijalar hisobi schyotlarining korrespondensiyasi: T/r Xo’jalik muomalalarining mazmuni Schyotlarning bog’lanishi

Debet Kredit 1 Jo’natilgan mahsulotlar, tovarlar, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar uchun xaridorlarga taqdim etilgan summaga 4010 - 4020 9010 - 90 3 0 2 Mahsulotlar, tovarlar, ishlar va xizmatlarni naqd pulga sotish 5010 - 5020 9010 - 90 3 0 3 Korxona xodimiga mahsulot, tovarlar, ishlar va xizmatlar sotildi 4790 9010 - 90 3 0 4 Dividendlar mahsulotlar, tovarlar, ishlar va xizmatlar bilan to’landi 6610 9010 - 90 3 0 5 Sotilgan tovarlarning qaytishi 9040 4010 6 Asosiy (operatsion) faoliyatning daromadlarini hisobga oluvchi schyotlarning yopilishi 9010 - 90 3 0 9910 7 Sotilgan tayyor mahsulot, tovarlarning tannarxi 9110

28 0 0 , 2 90 0 8 Chiqib ketayotgan hayvonlarning tannarxi 9110 1110 - 1120 9 Asosiy, yordamchi ishlab chiqarishlar bajargan ishlari va ko’rsatgan xizmatlarining tannarxi 9130 2010, 2310 10 Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning tannarxini hisobga oluvchi schyotlarning yopilishi 9910 9100 11 Asosiy vositalar va boshqa aktivlarning chiqib ketishidan foyda 9210 , 9220 9310 12 Hisobot davrida aniqlangan o’tgan yillar foydalari 4010 9340 13 Ortiqcha mahsulotlar, tovarlarning kirim qilinishi 2800 ,2900 9390 14 Tugallanmagan qurilishdagi ortiqchalar kirim qilinishi 0810-0890 9390 15 Hisobot davrining oxirida asosiy faoliyat boshqa daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar yopilishi 9310-9390 9910 16

O'xshashlar

Moliyaviy nаtijаlаrning shakllanishi hisobi
Yakuniy moliyaviy nаtijаlаr va foydaning ishlatilishi hisobi
MOLIYAVIY BOSHQARUV
MOLIYAVIY NAZORAT
MOLIYAVIY SIYOSAT