logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. OʻRTA ASR FEODAL JAMIYATIDA XRISTIAN DINI VA CHERKOVI UNGA QARSHI HARAKATLAR

OʻRTA ASR FEODAL JAMIYATIDA XRISTIAN DINI VA CHERKOVI UNGA QARSHI HARAKATLAR

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

444.0185546875 KB
Ko'chirib olish
MAVZU: OʻRTA ASR FEODAL JAMIYATIDA XRISTIAN DINI VA CHERKOVI , UNGA QARSHI HARAKATLAR Reja : 1. Ilk o’rta asrlarda xrestian dinining markaziy Yevropa davlatlari tomonidan qabul qilinish jarayoni. 2. Xristian dinining majburiyatlari. 3. Janubiy sharqiy Yevro pa mamlakatlariga xristian dinining kirib kelishi. 4. O’rta asr feodal munosabatlarida cherkovning o’rni Xristian dinini tarqatishda Yevropadan chiqqan serg’ayrat rohiblarning xizmatlari katta bo’lgan ular dunyoning turli burchaklariga borib ham, xristian dinini tarqatishga kirishadi. Janubiy -sharqiy mamlakatlardan bo’lgan Chexiya Polsha, Bolgariya, rus yerlari va boshqalar ham bu dinni g’arbiy Yevropa davlatlaridan keyin qabul qilishadi. Xristian dinini keng tarqalishida Chexiya qiroli Vatslavning xizma tlari katta bo’lgan bu shaxs o’z davlatida birinchi bo’lib Avliyovit ibodatxonasini qurishadi. Keyinchalik uning din borasidagi qolgan ishlari ayrim kishilarning qarshilik noroziligiga aylangan. Shunday bo’lsada Chexiyada bu din keng tarqaldi. Dastlabki cherkov IV asrda qurilgan. Polshada cherkovlarning tashkil topishi umuman Chexiyada bu din keng tarqaldi. Dastlabki cherkov IV asrda qurilgan polilada cherkovlarning tashkil topishi umuman xristian dinining kirib kelishida Meilka 1 ning xizmatlari katt a bo’lgan. Rus davlatida esa xristian dinining tarqalishida Viladimirning xizmatlari katta xristian cherkovi g’arbiy Yevropa mamlakatlarida bo’lgani kabi markaziy janubiy -sharqiy Yevropa mamlakatlarida ham o’zining feodallashuv jarayonida katta ta’sirga ega bo’lgan. Markaziy janubiy -sharqiy Yevropa mamlakatlarida xristian dini XII -XIV asrlarda ham tarqalayotganligini ko’rishimiz mumkin o’rta asrlarda cherkov Rim popolar dovesti tashkil etilgan bo’lib, o’zining kuchli ta’sirining tarqalishi va uning feoda llashuv jarayonini, cherkov soliqlari va majburiyatlarining qay yo’sinda bo’lganligiga guvoh bo’lamiz. Italiya zodagonlari va simonist ruhoniylar papa etib, o’zlarining tarfdori Benedikt X nomzodini qo’llab quvvatlaydilar. Bu bilan ular patar “yeresi”ga barham bermoqchi bo’ladilar. Chunki bu yereslik simonist ruhoniylarga qarshi qaratilgan, deb e’lon qiladilar. Benediktga islohotchilar qarshi chiqadilar. Ular cherkovni qayta tashkil etishni talab qiladilar. Ular patarlik ruhidagi shiorlardan foydalanadilar . Islohotchilarning yetakchisi Gildebrand edi. Dastlab u kam tarafdorlarga ega bo’lib, cherkov ma’muriyati simonist ruhidagi kishilar edi. Ammo Gildebrandni imperator partiyasi qo’llab quvvatlardi. Ularning maqsadi dunyoviy simonist feodallariga qarshi ku rashda cherkovdan yordam olish edi. Imperator antisimonistlari o’zlariga papa sifatida Nikolay II saylaydilar. Qurol kuchi bu ikki papadan qaysi biri hokimyatda qolishi kerakligini hal etishi kerak edi. Umumiy dushman oldida papa va imperator bo’lajak g’al abani bo’lishishni boshlamay turadilar. Jiddiy kurashda isolohotchilar g’alaba qozonishadi. Milan va Shimoliy Italiyadagi boshqa shaharlardagi patarlar ham bu kurashda o’zlarini g’olib deb hisoblay boshlaydilar va papa Nikolay II (1059 - 1061)ning saylanish ini tantanali ravishda nishonlaydilar. Patarlar ko’z o’ngida Nikolay II simoniyaga qarshi kurash ramzi bo’lgan. Papa va patarlar o’rtasidagi ittifoq ma’lum sioysiy chiziqga ega emasdi. Bundan tashqari, patarlar harakatiga papalik ko’p kuchini sarflardi. U tufayli papalik o’zining sinfiy dushmanlarini yengishga muvaffaq bo’ladi. Patarlik harakatini rohiblar ham qo’llab quvvatlashgan. Imperator partiyasi Nikolay II ni papalikga ko’targach, undan o’z manfaatlari yo’lida foydalana boshlaydi. Nikolay II ning fa oliyati va imperator hukumatining ikki tomonlama siyosati Gildebrand boshliq islohotchilar noroziligiga sabab bo’ladi. 1059 yili Lateran soborida Nikolay II dekret chiqaradilar. Unga ko’ra endi papa faqat kardinal yepsikoplar tomonidan saylanishi, mulkdor magnatlar esa bunda ishtirok etmasligi belgilab olinadi. Imperatorda esa kardinallar jamoasi tomonidan saylangan papani tasdiqlash huquqi qoldiriladi. Bu dekret faqatgina feodallar huquqiga zarba bermay, balki imperator hukumatiga ham jiddiy zarba beradi. Nikolay II ning dekreti simoniyani rad etib, ruhoniylarning uylanishlarini ta’qiqlashga olib keladi. Nikolay II o’zining Lateran soboridagi dekreti sanksiyalaridan qoniqmaydi va o’z xizmatchilaridan simoniya va ruhoniylar nikoh qurishiga qarshi kurashish haqida qasam ichishlariga majbur qiladi. Cherkov islohotlariga qarshi harakatlar boshlanib ketadi. Bunga javoban Breshi, Kremon va Pyachentsda patarlar harakati boshlanib ketadi. Ular jiddiy tus ola boshlaydilar, imperatorning Nikolay II dekretini tan ol ishdan bosh tortib, 1061 yil Bazelda maxsus sinod (kengash) chaqiradilar. U yerda dekretlarning hech qanday kuchga ega emasligi, imperator hokimyati manfaatlariga zid ekanligi e’lon qilinadi. Bu sinodda faqat german ruhoniylari qatnashgan edi. Bazel sinod ining qarorlari amalga oshirilisa, ya’ni Nikolay II papalikdan tushirilsa, bu papa Nikolay II ning butun islohotlar siyosatining yo’q bo’lishini anglatardi. Ammo ishohot o’tkazish muhim edi. Uning o’tkazilishini Klyuni abbatligi (Burgundiya) boshchiligida gi rohiblar xohlashardi. Ularning maqsadi alohida feodal senorlarga qaraganda, ko’proq Rim bilan aloqalar olib borish edi. G’arbiy Yevropadagi ko’pgina rohiblik qarorgohlari o’zlarining markazi Klyuni bilan yaxshi munosabatlarda edi. XI – XII asrlarda kat olik cherkovida rohiblik hayoti uchun islohotlar o’tkazish harakati boshlanadi. Uning markazi Klyuni monastiri bo’ladi. Klyuniychilar harakatining asosiy talablari rohiblar hayotida Benidikt Nursiyning ustavining amal qilinishi, liturgiya va ibodatlarnin g nazoratini tartibga solish kabilar edi. Bu harakat cherkov hayotiga dunyoviy hukmdorlarning aralashuviga qarshi norozilik belgisi bo’lgan. Klyuniy harakati yetakchilari simoniyani tanqid qilib, selibatning nazorat qilinishini talab qilganlar va monastir larning dunyoviy senorlar va yepiskoplar nazorati ostidan ozod etilishlarini ham talab etishgan. Klyuniy islohoti tufayli monastirlarda kutubxona tashkil etilib, rohiblarning bilim darajasi oshirilishiga imkon beradi. Islohotni Klyuni abbati avliyo Odon K lyuniyskiy boshlab bergan. Klyuniy monastiri ostida ko’pgina monastirlar ittifoqi paydo bo’ladi. Agar XI asrda klyuniychilik monastirlarining soni 30 ta bo’lgan bo’lsa, XII asr 1 -yarmida ularning soni mingtadan oshib ketadi. Islohot bo’lishining asosiy sa bablari quyidagilar: monastirlarni isloh qilish, ularga jiddiy ustavni o’rnatish, selibatning amalga oshirilishini qattiq nazorat qilish, simonyani ta’qiqlash, isloh qilingan monastirlarni dunyoviy feodallar va yepiskoplar nazoratidan to’liq mustaqil deb e ’lon qilib, bevosita papaga bo’ysunish. Klyuniy islohotlari keyinchalik Grigorian islohotlarining boshlanishiga asos bo’ladi. Papa esa o’z navbatida XI asrda hududida 3000 monastirlar bo’lgan Germaniya imperiyasi bilan kurashda bu monastirni o’ziga muhim tayanch deb qarardi. Ko’pgina bunday monastirlar juda boy bo’lib, o’zlarining imkoniyatlaridan keng foydalanishardilar. Masalan, Lorsh monastiriga Reyn bo’yidagi bozorlar tegishli bo’lib, ular Bazeldan to Mangeym, Bengisgeym, Veyngeym, Visloxgacha cho’zil gan bo’lib, bu bozorlardagi monopoliya lorshlik rohiblar qo’lida edi. Pryum monastirida esa 265 ta uzumzorlar bo’lgan bo’lib, yana shuningdek, yetarlicha o’rmonlar, 8296 ta cho’chqalari bo’lgan. Sen -Medar monastiri (Suassonda) Lotaringiya va butun Maasa ha vzasida yarmarkalar ochish imkoniyatlaridan erkin ravishda foydalanishgan. Yaxshi tijorat yo’llari hisoblangan barcha Alpdagi so’qmoqlar monastirlarga tegishli bo’lgan. Myunster, Kurvald, Sen -Gallen va Sen -Deni monastirlari Italiyaga boradigan barcha yo’l larni o’z qo’llariga olishgandilar. Ko’pgina monastirlar tuz va vino sotishning monopol huquqidan erkin foydalanardilar. Sen -Gallen monastirida vino saqlash uchun hatto joy ham yetishmagan bo’lib, ular ochiq osmon ostida qolib ketardilar. Mauersmyunster mo nastiriga tuhfa etilgan gramotada aytilishicha, undan boshqa hech kim bu hududda vino sotish huquqiga ega bo’lmagan. Monastirlarning boyliklari, ularning feodal zodagonlar ta’siridan mustaqil bo’lish intilishiga olib keladi. Ammo feodallar bunga yo’l qo’y a olisha olmasdi. Bu esa ichki kurashlarning boshlanishiga sabab bo’ladi. Feodallar o’rtasidagi ichki kurashlarda monastirlar imperator hokimyatini qo’llab quvvatladilar, bu esa ularga imperator tomonidan ko’p sonli yorliqlar olishiga imkon berardi. XI as r boshidayoq rohiblar va ruhoniylar imperator hokimyatining xasisligidan, undan so’ng esa cherkov bilan bo’lgan dushmanlik munosabatlaridan shikoyat qilisha boshlaydilar. Feodal zodagonlar bilan birlashib, imperator hokimyatiga qarshi kurashishni rohiblar istamasdilar. Chunki bu ikki hukmron sinfning manfaatlariga bir -biriga zid edi. Shuning uchun rohiblar o’z muammolarini hal etishda papalikdan yordam so’raydilar. Butun g’arbiy cherkovlarning boshlig’i etib tan olinishi istagan papalar cherkovga katta ta’ sir o’tkazayotgan imperator va zodagonlarni o’z raqiblari deb hisoblar va norozi kayfiyatidagi rohiblar bilan birlashishga tayyor edilar. Dastlab ular markaziy hokimyatni yo’q qilishga kirishadilar. Shunday qilib, XI asr o’rtalarida Rim va rohiblar o’rtas ida ittifoq tuziladi. Biroq rohiblar papaga bergan yordamida monastirlarning to’liq mustaqil bo’lishi, dunyoviy feodallar ta’siridan tashqari, diniy feodallar, ya’ni yepiskop, mitropolit va arxiyepiskoplar nazorati ostidan ham ozod etilishlari kabi talabla rni qo’yadilar. Rohiblar o’z ustidan faqat papa hokimyatini tan olishlarini bildirib, faqatgina unga bo’ysunishlarini bildiradilar. Papalik bu talablarning bajarilishiga va’da beradi. Chunki bu uning hokimyati butun G’arbiy Yevropada kuchayishiga va G’arb iy Yevropada bosh cherkovga aylanish uchun bo’lgan kurashini yengillashtirishga olib kelardi. Nikolay II bu kurashni jiddiy tarzda olib boradi, ammo unda mag’lubiyatga uchraydi. Bu mag’lubiyat bilan papa masalasi hal etilmaydi. Kurash yangi kuchlar bilan boshlanadi. Uning yetakchisiga esa Nikolay II ning vorisi, klyuniychilik rohibi Gildebrand aylanadi. 1073 yilda u Grigoriy VII nomi ostida papalik lavozimini egallaydi va 1085 yilgacha bu lavozimida turadi. 1059 yildayoq Gildebrand amalda papalik lavozimi ning egasi bo’lib, papani saylashda muhim islohotni amalga oshiradi. Islohotga ko’ra, papani saylash huquqi faqatgina uning maslahatchilari bo’lgan kardinallar jamoasiga beriladi. Kardinallarning bunday saylov majlisi konklav (lotincha con clave – kalit bi lan, to’g’rirog’i yopiq zal) deb atala boshlanadi. Grigoriy VII ning fikricha, papalik kuchli bo’lishi uchun avvalo uning iqtisodiy bazasi mustahkam bo’lishi kerak edi. Hali subdiakon, to’g’rirog’i papa g’aznachisi bo’lgan paytidayoq Gildebrand uning keng ayishi to’g’risida qayg’urgan. U o’zidan oldingi papalarga qaraganda to’plagan pullarni yig’may, balki papalikning qudratini oshirish uchun sarflagan. U katta yollanma qo’shin ega bo’lishi uchun ko’p mablag’lar sarf qilgan va shuni doimo ta’kidlaydiki, pap a davlati qurol kuchi yordamida Italiyada to’lib toshgan tiranlarni yo’q qilishi kerak. Grigoriyning harbiy harajatlari shunchalik ulkan ediki, milanlik yilnomachi Landulf Grigoriy hukmronligining oxirgi paytlarida g’azna hatto bo’shab qoladi, deb ma’lumo t beradi. 1083 yili Grigoriy VII rim aholisini ko’magini olish maqsadida 30 ming solidni, ularga sarflab yuboradi. Hatto uning muxlisi reyxsberglik Gerxo uning bu harakatini tanqid qiladi. Albatta, cherkovning moddiy bazasini mustahkamlash uchun yangi sol iqlar tashkil etish va eskilarini oshirish kerak edi. Papalik barcha eski cherkov sistemasini isloh qilish zarur bo’lgan. Chunki cherkov mulklarining katta qismi dunyoviy feoadallarga tegishli edi. Grigoriy VII na alohida cherkov, na desyatina yig’imi va umuman barcha cherkov mulklarini dunyoviy feodallarga tegishli deb hisoblamasdi. Hatto imperatorni ham bundan tashqarida deb bilardi. Bu huquqga faqat Xudoning o’zi, to’g’rirog’i cherkov haqli deb hisoblagan. Feodalarning cherkov mulklariga bo’lgan barcha da’volari papalik tomonidan rad etiladi. Grigoriy VII ning asosiy maqsadi – dunyoviy hokimyatni mustaqil cherkov nazoratida bo’lishi kerak edi. Bu orqali papalik ulkan qudrat va tuganmas boylikka erishishini Grigoriy yaxshi anglardi. Ayniqsa, bunga papali k Germaniyada erishishi kerak edi. Bu yerda imperatorlar asrlar davomida cherkovga feodallarga qarshi kurashda yordam berganligi uchun ko’pgina yer mulklari va turli imkoniyatlar berishgandilar. Masalan, 927 yili Genrix I Tulya yepiskopiga shaharlarga kir ish uchun beriladigan to’lovlarni olish huquqini beradi. Otton I esa bunday huquqni Magdeburg, Maynts va Keln arxiyepiskoplariga taqdim qilgan. Freyzigen yepiskopiga esa Kador grafligining butun daromadlarini tortiq qilgan. Kador tuhfasi butun grafliklar t omonidan cherkovlarga tuhfalar berishning boshlanishiga sabab bo’ladi. Ba’zan esa tuhfalar bitta yepiskopning o’ziga tortiq etilgan. Dastlab tuhfa qo’lyozmalarida faqatgina daromadlar haqida so’z yuritilgan, ammo tez orada yepiskop grafni siqib chiqara bo shlagan va yepiskop “daromadi” hududi immunitet yeriga aylangan. Otton III davrida unga regimen, aniqrog’i davlat boshqaruviyati atamasi qo’llanila boshlanadi. Tez orada bu atama “knyazlik” atamasi bilan almashtiriladi. Shunday qilib, diniy knyazliklar – yepiskop va abbat (monastir) knayzliklari vujudga keladi. Imperator ko’z o’ngida yepiskop va abbatlar knyaz bo’lishgan bo’lib, shaxsan o’zlari va mulklari bilan imperator hokimyatiga xizmat qilishlari shart bo’lgan. Gamburg yepiskopi Adaldag 5 yil davomida o’zining yepiskopligiga bora olmaydi, chunki imperator uning maslahatlariga saroyda yoki urushda muhtoj bo’lgandi. Maynts va Keln arxiyepiskoplari urush bo’lib qolsa, 100 ta ritsar jo’natishlari kerak bo’lgan. Verden, Lyej, Fulda va Lorxa abbatlari esa u rush bo’lgan taqdirda 60 ta og’ir qurollangan ritsarlar yuborishi shart bo’lgan. Imperator vassali yepiskop lavozimga o’tirganida, imperator unga diniy knayzalik hokimyati ramzi sifatida hassa taqdim etgan. Bu taqdim etish marosimi investitura deb atalgan. U cherkov marosimlariga kirmagan bo’lib, aksincha, unga qarshi xarakterda edi. Hassadan tashqari, imperator yepiskopga uzuk ham berib, undan feodal ishonchlik qasamini ham olgan. Dunyoviy hokimyat yepiskoplar xizmatini yaxshilash uchun hatto qonunlarni r ad etib, ruhoniylik firkrini e’tiborga olmay, saylovlar orqali emas, balki o’z istaklari bilan yepiskoplarni tayinlashgan. Shuning uchun ham Grigoriy VII butun e’tiborini avvalo Germaniyaga qaratadi. Bu yerda imperator hokimyatiga dushman bo’lgan ko’pgina yirik feodallar mavjud bo’lib, papa imperator Genrix IV ga qarshi kurashda ulardan foydalanmoqchi bo’ladi. Bu imperator ittifoqchilari – yepiskoplar, arxiyepiskoplarning uzoq yillar davomida imperatordan keng imkoniyatlar olishiga qaramay, sotqinlik yo’li ga o’tishlari mumkinligini bildirardi. Darhaqiqat, bu yepiskoplar yuqori hokimyatning kuchsizlanishiga guvoh bo’lishayotgan bo’lib, uni o’z ta’siri ostiga olishga intiladilar. Papa qudratining mustahkamlanishi ruhoniylikning oliy vakillarini xavotirga sol masdi. Chunki ular papa Alp ortida yashagani uchun german cherkovlari ishlariga faol darajada aralasha olmaydi, deb hisoblashardilar. “Uzoqdagi homiy” yaqindagisiga qaraganda, ular uchun xavfli hisoblanmagan. Bularning barchasi Germaniyada Genrix IV ning pozitsiyasi kuchsizlanishiga va Girgoriy VII ning jiddiy harakatlari boshlanishiga olib keladi. Grigoriy VII uzoqni ko’ra biladigan siyosatchi bo’lib, Gemaniya imperatori uchun qaqshatqich zarbani tayyorlagan edi. U Germaniyaning ichkarisida jiddiy qarshi likga uchramasligini yaxshi bilar va butun e’tiborini Italiyaga qaratib, u yerda imperatorga qarshi o’ziga tayanch yarata yotgandi. Bu maqsadda u birinchidan, normanlar bilan bitim imzolab, ularga yerlarining bir qismini tortiq qiladi. Ikkinchidan esa, u S himoliy Italiyadagi patarlar harakatini qo’llab quvvatlaydi. Uchinchidan, yirik mulkdor zodagonlarini kuchsizlantirishga erishadi. Bu choralar Grigoriy VII ning pozitsiyasini mustahkamlaydi. Genrix IV bilan bo’lgan bir necha kurashlardan so’ng ham, impera torning yepiskop va arxiyepiskoplarni tayinlashi tufayli papa uni cherkovdan chiqarib, taxtdan tushirilganligini e’lon qiladi. Uning fuqarolarini esa imperatorga bo’ysunish huquqidan ozod qiladi. Grigoriy VII simoniya, yepiskoplarning dunyoviy investituras i, tayinlangan ruhoniylar tomonidan qonunlarning buzilishiga qarshi umumiy kurashga chaqirib, selibatning amal qilinishini qattiq nazorat qilishni talab qiladi. Chunki u selibat tufayli cherkov mulklari yo’q bo’lib ketadi, deb o’ylagan. Bunday sharoitlard a Genrix IV papa qarshi kurashga jur’at qila olmaydi va 1077 yili Kanossa saroyida uning oldiga keladi. Bu yerda Grigoriy VII uni klyunilik abbat va grafinya Matilda Toskanskayalar bilan birgalikda kutib oladi. Grigoriy VII imperator va “dunyoviy ruh” usti dan g’alabaga erishib, o’zining yutuqlarini keyinchalik 27 moddadan iborat “Papa diktatlari”da yozib qoldiradi. “Diktat”da muallif, yepiskoplarni tayinlash, muhim yuridik masalalarni hal etish, soborlarni chaqirish, imperator va knyazlar ustidan sud qilis h va jazo berish, “itoatsiz” imperatorning xizmatkorlarini unga bo’ysunishdan ozod etish huquqlariga faqatgina papa ega ekanligini aytib o’tadi. Unda yana hech kim papani sud qilishi mumkin emasligi, knyaz o’zining sodiqligini bildirish uchun papa oyoqlari ni o’pishi ham aytib o’tiladi. Bunday vaziyatlardan so’ng Grigoriy VII shunday xulosalarga keladi, knyazlar papaning bevosita vassallari bo’lib, ularning qo’lidan lenlar, qirollik va imperatorlik huquqini oladilar va buning evaziga vassalik sodiqligini – fidelitas et hominium bildirishlari kerak bo’lgan. Bundan tashqari, len tuhfalari merosiy bo’lmagan bo’lib, hatto “adolatli qirollar” o’z hokimyatini meros qoldirishlari mumkin emasdi. Grigoriy VII monarxiyani meros sifatida qoldirishini tanqid qilib, bu imperatorni saylovchi yirik german knayzalariga to’g’ri kelmasligini juda yaxshi anglagandi. Ammo Grigoriy VII imperatorlikka nomzod oliy imperatorlik hokimyatini bevosita papa qo’lidan olishlarini talab qilgan. Bu bilan papa imperator hokimyatini kuchsiz lantirib, uni knyazlar o’rtasidagi taxt uchun doimiy kurashlarga aylantirimoqchi bo’lgan. Imperatorga keyingi kurashlarda jiddiy zarba berish uchun shaxsan o’zi Kapuyaga borib, normann gersoglari Richard va Gyuiskar bilan ittifoq tuzadi. Ular esa o’z navb atida o’zlarini papa vassallari deb tan oladilar. Bunday ishlarni u Shimoliy Italiya va Saksoniyada ham olib boradi va bu bilan ularni imperiyadan ajratmoqchi bo’ladi. Ammo Grigoriy VII ning german imperatori Genrix IV ni investituradan voz kechish va uni ng hokimyatini mulklari bilan birga cherkov apparati qo’l ostida ushlab turish harakatlari papa kutgan natijalarni ko’pam olib kelavermaydi. Imperator hokimyatining diniy knyazlar va ularning yirik mulklari ustidan ketishi, Germaniyani to’liq qulashiga oli b kelishi va hatto davlat birligining yo’q bo’lishiga sabab ham bo’lishi mumkin edi. Bu vaqtda imperator g’aznasi to’liq bo’shab qolinadi. Hatto imperatorning harbiy qudrati ham kuchsizlanadi. Dunyoviy knyazlar esa imperatorning kuchsizlanishini istashgan i uchun papani qo’llab quvvatlaydilar. Ammo qirol etib saylangan knyazlardan biri kuchli markaziy hokimyatning himoyachisiga aylanib, diniy investituraning qolishini shart deb hisoblardi, chunki cherkov hisobiga u imperiyani kengaytira olardi. Masalan, pa pa yordamida Genrix IV ga qarshi sifatida saylangan Rudolf Shvabskiyning o’zi imperiyaning moddiy asosini yo’q qilishni istagan homiysi Grigoriy VII ning talabiga qarshi bosh ko’taradi. Rudolf papaga yepiskoplarni tayinlash huquqini berishni tad etadi. Ge nrix IV Grigoriy VII ga qarshi o’ziga bo’ysunuvchi Ravenna yepiskopi Vibertni Kliment III nomi ostida papa (antipapa) etib ko’taradi. Kliment III Genrix IV ga imperatorlik tojini kiydirishi, Grigoriy VII ning katta mag’lubiyati bo’ladi. Butun Yevropa bo’yl ab Grigoriy VII ning legatlari tarqalishib, davlatlarning ichki ishlariga aralasha boshlaydi. Grigoriy ular orqali hukmdorlarning papaga bo’ysunishlarini talab qilgan. Venger qiroliga yozgan xatida papa shunday deydi: “Venger qirolligi muqaddas taxtga te gishli, uni qirol Stefanga Avliyo Pyotr bergan”. Fransiyada papa legatlarining faoliyati o’rta va quyi ruhoniylarining noroziligiga sabab bo’ladi. Nuayon va Kambrada papa legatlari paydo bo’lishganda ular haqida shunday deyilgan: “Din niqobi ostida ularni uni yo’q qilishni istardilar va o’zlarini yomon ishlarni olib borardilar. Reyms arxiyepiskopi Manassiyning aytishicha, legatlar adolatsizlik ishlarini olib borardilar. Manassiy bu so’zi uchun o’z lavozimidan bo’shatiladi, ammo papa legatlari Kambrada olom on tomonidan o’tda tiriklayin yondiriladi. Turda isyonchilar cherkovni talab, Rimning tarafdorlarini o’ldira boshlaydilar. Cherkovdan chetlashtirish tahdidi tufayli fransuz qiroli Filipp I antipapalik harakatlarini bostiradi, ammo Filipp I ning o’zi Grigo riy VII ning talablariga boy’sunmaydi, investitura Fransiyadagi qirol hokimyatida saqlab qolinadi. Angliyada papa katta yutuqlarga erishadi. Vilgelm Fotih unga vassalik to’lovini to’lashni boshlaydi. Papaning mavqei o’sa boshlaydi. Hatto knyaz Yaroslav Do nishmandning o’g’li Izyaslav Kiyev taxtini egallash uchun papa yoniga o’z o’glini jo’natadi. Girigoriy VII unga yordam berishini, ammo evaziga u o’zini papa vassali deb tan olish shartini qo’yadi. Uning normannlar bilan aloqalari juda yaxshi bo’lgan. 1084 yili u normannlardan Kliment III va imperator qo’shiniga qarshi kurashda yordam so’raydi. Ular qo’shinni yengib, Rimni talay boshlaydilar. Rim aholisi papaga qarshi isyon ko’tradilar. Natijada Grigoriy normannlar yoniga yordam so’rab boradi. Ammo uni ola olmagach, 1085 yili Salernoda xoru zorlikda vafot etadi. 1122 yili Vorms konkordati imzolanadi. Konkordatda ikkita invistitura belgilab olinadi. Endi yepiskoplar rohiblar tomonidan saylanadigan bo’ladilar. Saylangan yepiskopni esa imperator tasdiqlash huq uqiga ega bo’ladi. Saylangan yepsikopga imperator tomonidan uzuk berilgan bo’lsa, papa tomonidan esa hokimyat ramzi sifatida hassa berilgan. Papalar tominidan qirol va imperatorlarga qo’llangan eng katta jazo interdikt bo’lgan, ya’ni u cherkovdan chetlasht irilgan deb e’lon qilingan. Bu esa imperator yoki qirolga xizmat qilish uchun va’da bergan knyazlarni o’z majburiyatlaridan ozod qilgan. Papalarning Rimdan Avonionga ko'chishi keyinchalik o'ziga xos muommolarni keltirib chiqardi. Imperiya va Papalik o'rtas idagi munosabatlar 1314 -yildan boshlab anchayin keskinlashdi. Bunda kurfyuristlar kollegiyasida Lyudvig Bavarskiy 5 ta ovoz, Fridrix Gabsburg - 2 ta ovozga ega bo'lgan edi. Lyudvig tarafdorlari «Axen» qonunlariga ko'ra toj kiyish va saylanishiga ovoz bersa lar, Fridrixning do'stlari «Bonne» g'ayriqonuniga ko'ra saylanishi va toj kiyishi kerak deb hisobladilar. Papa imperator tojini kutardi. Ioann XXII papalikka 1316 -yilda saylandi, qonuniy imperator yo'qligi 'sababidan Italiyada vakilni o'zi tayinladi va imp eriya boshqaruviga o'z a'zosini jo'natdi. Lyudvigning Myuldorf (1322) dagi urushda Fridrix ustidan qilgan g'alabasi natijasida papa o'z imkoniyatlarini qo'ldan boy berdi. Lyudvig askarlari Milanda papa garnizoniga zarba berdi, qator shimoliy shaharlarida g ibellin partiya vakillari Lyudvig imperatorligini maqulladi. Papa Ioann XXII 1323 -yilda Lyudvigning bu ishini «Rim qirollik va imperator huquqlari tituliga zid va Milan yeritiki Viskontiga ko'maklashgan kishi sifatida uni juda qoraladi. Lyudvigni cherkovda n chetlashtirish xavfi ostida 3 oy ichida u papa bilan bo'lgan muomalasida aybsizligini isbotlab berishi kerak edi. Ioann XXII imperatordan yozma izoh qabul qilishdan bosh tortishi natijasida, Lyudvig va papa o'rtasidagi munosabatlarda keskinlik boshlandi. Bu munosabatlarda Lyudvig imperiyaning fuqoralar urushidan norozi bo'lgan shaxarlari va loann XXII ning moliyaviy zug'umlaridan norozi bo'lganlardan foydalandi. Papa siyosatida soliq yig'uvchilar va «muqaddas qashshoqlik» voizlari fikrlaridan va ko'rsatm alaridan norozilar va ularga qarshi kurashuvchilar kun dan kim o'sib bordi. Ammo undanda daxshatliroq narsa bu shavqatsizlik timsoli bo'lgan inkvizitsion tribunallardan foydalanish bo'lgan. Ioann XII spiritualistlarni taqib ostiga olgan edi. 1321 -yilgi bul laga ko'ra Xristos xususiylik va qashshoqlik to'g'risida qanday fikrda bo'lganligi to'g'risida bahs yurutishni taqiqlab tashladi. 1323 -yilda Ioann endilikda Bibliya kambag'allik va bechoralik yerislikni keltirib chiqaradi degan g'oyani «ideallashtirdi». 13 23 -yilda fransisk ordeni vakili general Chezenni, 1327 -yilda Lyudvig Bavarskiyni taqib ostiga oldi. 1329 -yilda inkvizitsiya natijasida «chap» fransiskanlar yo'q qilindi. Inkvizitsiya va diniy kurash ketayotgan bir vaqtda bir qancha yorqin asarlar yuzaga ke ldi. Bu asarlarning mualliflari Marsiliy Padunskiy (1278 -1343) italyan siyosatchi va faylasufi uning mashxur «Tinchlik himoyachisi» nomli asari Jan Janden bilan birgalikda yozilgan bo'lib, unda papa siyosati qoralangan. Italiyaning birlashuvi tarafdori. U ilyam Okkam (1285 -1349) ingliz faylasufi, nominalizm yo'nalishining yorqin vakili. Cherkov iyerarxiyasini yo'qqa chiqarishga intilgan. Marsil Paduanskiy, Uilyam Okkam va Jan Jandenlar o'sha davr uchun yangi g'oyalar va fikrlar ijodkori sifatida jarangladi. Bu kitoblarda ular cherkov papasiz ham mavjud bo'laolishi, xristian jamiyati haqida so'z yuritdi. Xattoki muqaddas o'z qonunlarini qabul qildirishga harakat qildilar. Birinchidan, Marsiliy Padunskiy va uning zamondoshlari asarlarida papaga qarshi ruhiyat kuzatilgan bo'lib, u diniy tilda emas siyosiy va «xalq» so'zi bilan yozilgan edi. Hukmron sinf va cherkov zulmidan qiynalgan keng xalq ommasini panflet tili juda qiziqtirib qo'ygan edi. Xattoki Marsiliy Padunskiy va Uilyam Okkamning siyosiy shiorlari ta's iri ostida ularga monax Ioxim Florskiy izdosh sifatida ergashdi. Bu shiorlar yorqin ravishda Dantening «Ilohiy Komediya» sida o'z aksini topdi. Mistik -siyosiy fikrlar feodalizmga qarshi turdi, papa esa bunga kuchli va aniq javob -inkvizitsiya bilan javob q aytardi. Bu jarayon 100 -yil oldin Fransiyada bo'lgan edi. Endilikda bu jarayon Germaniyada borardi. Bu vaqtga qadar Germaniyada yeritiklarni ta'qib qilish bilan yepiskoplar shug'ullangan. 1336 -yildan bu yerda papa inkvizitsiyasi shakillandi. Avgustin mona xi Ioardan Saksoniyaga inkvizatorlik qilish vakolatini oldi va tezda Agnermyundedagi yeritik - lyutsiferianlar uyasiga hujum uyushtirdi. 14 kishi o'tda kuydirildi, keyin Ioardan Erfrutga oshiqdi. U yerda Konstantin degan kimsa o'g'li o'lgandan so'ng 3 kun o 'tib qayta tuzilganligini, u Xudo ekanligini da'vo qilib yurganini eshitdi. Bu gaplardan shubhalangan Ioardann Erfrut atrofida Konstantinning izdoshlarini unga ergashuvchanlarni izlab topdi. Ioardann tezda Germaniyada shunday qo'rqinchli odamga aylandiki u ngacha 100 -yillar davomida Margburlik Konrad cherkovning eng yaxshi apostoli hisoblanardi. Uning kuchli 2 yillik faoliyatidan so'ng u g'azablangan xalq tomonidan o'ldirildi. Papalik bor og'irligini Germaniyaga tashladi. Italiya, Angliya va Fransiyada ham bo'y ko'rsatgan bo'lsada, ammo bu jarayon Germaniyada ayniqsa kuchli bo'ldi. Papaning bu kuchli ekspluatatsiyasi Germaniyada keng xalq ommasining noroziligini keltirib chiqardi. Hattoki monastrlarda ham «avinion»ning pullik talablaridan norozilik kayfiyati yuzaga keldi. Papa tezda Germaniyada o'z mavqeyini yo'qotdi. Avinionga savdogarlik dushmanona qarashda edi. Bu kurashda Strasburg oldingi qatorda edi. Shaxar hokimiyati rohiblarni papa buyruqlarni bajarganligi uchun ularni shaharni tark etishga majburlad ilar. 1331 -yilda Tyurex shaxri papa xizmatchilarni o'z devorlari qurshoviga sig'dirolmadi. Konstans magistrati diniy jamoadan o'z vazifasini dangasalik qilmasdan, halollik bilan bajarishni talab qildi. Reytlengenda shaxar kengashi ovoza qildiki, kimda kim papa ostidagi xizmatkorni qabul qilsa, 15 funt jarimaga tortiladigan bo'ldi. Papaning ekspluatatsiyasiga qarshi barcha shaxarlarning demokratik qatlami qarshi chiqdi. Shunday qilib Nyurenburg oligarxlari Rim klirlari bilan yonma -yon kurashga tushdi va gal aba qozondi. Nemis shaxarlarida idora qilish boylar qo'lida emasligi sezilardi. Lyudvig Bavarskiyning o'zi boylikka muhtoj edi, shuning uchunham hokimiyatni papa bilan bo'lishni istamasdi. Lyudvig Avinion papalarining siyosatiga qarshi turardi. Tabiiyki b unday sharoitda yerislik harakati to'siqsiz rivojlanar edi. (beggard, lyutsiferian, va boshqalar). «Dehqonlar urushi davrida Germaniya»asarining muallifi F. Engels yozishicha o'rta asrlardagi yerislik harakatlari asosan papaga, uning boylikka va siyosiy h olatiga qarshi qaratilgan edi deydi. 1328 - yilda Lyudvig Korbaridan fransuz monaxi Pyotrni Nikolay V nomi bilan papalikka sayladi va Rimga jo'natib yubordi. Ioann XXII bundan juda g'azablandi. Lyudvig tayinlagan bu papaning hech qanday huquqi yo'qligini ay tib uni yeritik va jinoyatchi sifatida qoraladi. Bu yerda chunki Lyudvig Rimni tark etgach, papa Nikolay V «homiysiz» qolgan edi. Aviniondagi papa hokimiyati Italiyadagi papalik ishlarini rad etdi. Papa viloyatidagi uncha katta bo'lmagan alohida kuchli fe odallariga ega bo'lgan bu respublika. Rimning bu ichki shaxrida harbiy -feodallar guruhlari orasida hokimiyat uchun kurash va shaxarning hunarmandlari orasida janjallar to'xtovsiz bo'lib turgan, Aholi orasida kezib yuruvchi darbadarlar kuchaydi. Bular qator ida va Rim aholisining katta qismi orasida Dante va Petrarka asarlari keng tarqalgan bo'lib, bu asarlarda Avinion papalari fosh etiladi, Rimning buyukligini qayta tiklashga chaqiriladi. Petrarkaning butun g'azabi umr bo'yi aroqxo'r bo'lgan papa Benidikt X II ga (1335 -1342) ga qaratilgan edi. Benidikt XII Aviniondan ketishni umuman istanmas edi, u Fransuz qirolining qanoti ostida «ryumka ketidan ryumka»ichib maza hayot kechirgan. Keyingi papa Innokentiy VI (1352 -1362) Virgiliya lotincha poetidan sitata kelti rgani uchun jodugarlikda aybladi. Petrarka bilan Kola di Riyenso xursandlik bilan uchrashdi. Kola di Riyenso gumanist edi. Rim shaxarlarining asosiy ommasi unga ergashar chunki u og'ir soliqlarni bartaraf qilish, mahalliy baronlarga qarshi kurashib, qoloq va hozirda ojiz bo'lgan papa davlatini tartibga soladigan bir qancha o'zgarishlar qilish tarafdori edi. Uning bu chaqiriqlari bilan 1340 -yilda ko'p kishi unga xayrixoh ekanligi ma'lum bo'ldi. 1347 yilda u Kapitoliy saroyini egalladi. Bu senat qarargohi ed i. U qal'ani tortib oldi. Qurolli harakat bilan og'ir soliqlar soluvchi feodallarni qamalda qoldirdi. Kola di Riyenso buyruq berdiki «Papa va cherkov Rim viloyati hududida yagona senordir» Rim shaxrida papa gerbidan boshqa barcha gerblarni yo'q qildi. Kol a di Riyensoning Italiyani Rim boshchiligida shaharlarini federatsiyasini tuzush niyati bor edi. Rimdan siqib chiqarilgan Kola di Riyenso o'sha vaqti Germaniyaga ketdi. Ammo imperator Karl IV unga yordam beraman deb chaqirib oldi. Uni esa achchiq qismat ku tardi. Kola di Riyenso kelgach, Karl IV papa Kliment V ga «papaga imperatorning sovg'asi» deb Kola di riyensoni pfpaga tutib berdi. Kliment VI vafot etgach Innokentiy VI 1352 -yilda papalikka saylandi. U 1362 -yilgacha papalik qildi. Shu davr davomida u Kol a di Riyensoni maqsadlarini Rimni ozod qilish istagi yo'lidagi harakatlarini tushunib yetdi va uni Rimga «senator « sifatida jo'natdi. Avinion kuriyasi uni qo'llagan bo'lsada, ammo bu ko'pchilikka yoqmadi. 1354 -yilda Riyenso qo'zg'olon mahalida o'ldi. Riy enso bilan soliq siyosati masalasida kelishmovchilik kelib chiqqan edi va shaxarliklar bilan dushmanchilik kayfiyati kelib chiqdi. Rimda u kardinal Albarnosaga yordamchi sifatida jo'natilgan edi. Shunday bo'lsada, Kola di Riyenso o'limidan so'ng papalar a gar Avinionda qolishda davom etsa butun hokimiyatdan ajrab qolishni ularga tushuntira oldi. Papa viloyatidagi shahar davlatlar bilan mayda va katta amal egalari birlashdi. Florensiyada Medichi, Bolonyada Bentivolye, Milanda Sforsa, Ferrarida Este, Perudjad a Boloni papalikdan alohida «mustaqil» bolgan davlat tuzish harakatini boshladi. Bu harakatlarning asosiy boshida florensiya turardi. Bunday vaziyatdan so'ng papa ancha tashvishda qoldi. Papa Urban V (1362 -1370) Italiyaga qaytish kerakligini anglab yetdi. Grigoriy XI (1370 -1378) so'nggi Avinion papasi bo'ldi. Florensiya bilan bo'lgan urushda u Rimdan ajralib qolishi mumkinligi xavfi uni Rimga ko'chib o'tishga undadi. Grigoriy XI o'limidan sal oldin Angliya siyosatiga keskin fikrda bo'lgan edi. Viklif degan yeris o'z kitobida papa va uning yordamchilari orasida keng tarqalgan yovuz illatlarni ochiq oydin isbotlab berdLViklif cherkovning shaxsiy boshqaravidagi huquqlarini inkor qildi. Grigoriy XI Viklifni 18 yeristik «holati» uchun qamoqqa olishni buyuradi. B iroq Oksford universiteti Viklifni qamoqqa olinishiga qarshi turadi, uni kitoblarida hech qanday yeritik g'oyalarni yo'qligini isbotlashga harakat qiladi. Bu papalik uchun katta zarba bo'lgan. 1378 -yilda Grigoriy XI vafot etadi va 75 yillik uzilishdan so' ng Rimda yangi papa saylanadi. Tanlangan 16 -kardinaldan 11 tasi fransuz, 4 tasi italyan, ltasi ispan edi. U juda o'zboshimcha, o'zbilarmon chiqib qolgan edi. Bu hatti harakatlari albatta fransuz qiroli noroziligiga sabab bo'ldi. Papadan kardinallar kollegi yasi norozi edi, unga o'rganib qolgan bo'lsalarda, injiqliklariga bo'ysungan emas. Kollegiya allaqachon o'ziga yetarli darajada byurokratiya tuzib olgan edi. Fransuz qiroli Karl V ning qo'llab quvvatlashi natijasda fransuz kardinallari fransuz Kliment VII ni papa qilib sayladilar. Kliment VII nomi bilan papalikka saylangan Robert Jeenevskiy (1378 -yildan to 1394 yilga qadar shu lavozimda faoliyat yuritdi. ) Bu ikki papalik deyarli 40 -yil davom etdi. 1378 -yildan to 1417 -yilga qadar. Shu tariqa katolik cherko vining birligi buzuldi. Bir vaqtda papalar ikkita bo'ldi -biri Rimda, ikkinchisi Avinionda edi, ular bir birlarini qarg'aganlari qarg'agan edi. Urban VI, Rimda o'tirardi, ko'psonli dushmanlari bilan hisoblashish uchun unda yordam beradigan kuch yo'q edi, un ga yarasha unda pul ham yo'q edi. Kliment VII esa Avinionda Fransiya, Kastiliya, Aragon, Neopol va Shotlandiya cgerkovlari orasida harakatlanar bevosita Fransiya qiroli qo'llab -quvvatlar edi. Urbanning 1389 -yilda o'limidan so'ng papa xazinasi bo'm bo'sh ed i. Uning davomchisi sifatida saylangan Bonifatsiy IX Lukkeda bankirlar uyidan 3ming florin qarz ko'tarishga majbur bo'ladi. Yevropaning bir xil mamlakatlari bir papani, boshqalari ikkinchi papani tan olgan edilar. Urban VI bilan Kliment VII vafot etganlari dan keyin, ularning vorislari ham xuddi shu zaylda saylandilar. Katolik cherkovining ajralishi doimiy ajralishga aylanib qolish xavfini tug'dirar edi. Urban VI dan keyin papalikni egallagan Bonifatsiy IX ning asl ismi Pyetro Tomachelli bo'lib, 13 56 -1404 yillar oralig'ida yashab o'tgan. Papalikka 1389 -yilda o'tiradi. l404 -yilning 1 oktabriga qadar. Urban VI ga hattoki kardinallar ham qarshi chiqib uni vazifasidan chetlatib, hayotligidayoq yepiskop saylashni reja qiladi. Kardinallarning bu rejasi Urban VI ga ma'lum bo'lib qoladi va Rimdan Genuyaga qochib ketayotgan yettida kardinalni qamoqqa oladi. Yo'lda u qopga 5ta kardinalni solib, dengizga tashlaydi. Butub bir yil davomida papasiz qoladi Rim. Xullas papalar» dunyo poytaxti» bo'lgan Rimda bo'lishni istam as edilar. Bu davrda Rim yana o'z «devori» ichida xuddi feodal urug'lar kabi hokimiyatni egallab tinch aholini talash va o'z raqiblarini o'ldirish bilan shug'ullanishgan. Ular ham xuddi papa kabi mag'lubiyatga uchragach Neopolitan qirolidan yordam so'rab murojaat qiladi. Rimda amalda papadan ko'proq Neopol boshqargan. Papa viloyatining provinsal shaxarlarida yirik yer egalari aristokratlar va plebiy partiyalari o'rtasida kurash avj oldi. Dushman tomonda ko'p tomonlama baravar g'alabaga erishish uchun shan sga ega edi. Papa viloyatidagi barcha joy da sodir bo'layotgan fuqorolar urushining bosh sababi ochlik va qashshoqlik edi. Kampi va Blondus yozishmalarida papa davlatidagi qishloq tipidagi shaharlarni ozod qilish, qator ozod qilingan joylarda krestiyanlik ni yo'q qilish, mayda dvoryanlarning qarovsiz, tashlandiq qolgan yer uchastkalari o'rmonlar va boshqa hodisalar haqida ma'lumot beradi. Butun Papa oblasti bu yillarda alohida kommunalarga ajraldi, har biri bir biridan farq qilgan boshqaruv shaklini oldkbir ini boshida «mustabid hokim» tursa, boshqasi respublika edi, uchunchi birlari Bonifatsiy IX ning «ozod xiroj to'lovchilari»ga aylandi. Masalan kichikkina Chittadi -Kastello har yili bir ming oltin florin to'lab 10 -yil avtanom kommuna bo'laolardi. Fermo va A skol esa bu ozodlikni 2 ming florin hisobiga ololdi. Bolonya ishonchi bo'lmagan g'alaba tufayli 5 ming florin badaliga 25 -yillik ozodlikni qo'lga kiritdi. Shaharlardan birqanchasi «ozodlik muddati»ni uzaytirish maqsadida qaytadan shartnoma tuzadi. Va bu ik ki tomon uchun ham manfaatli bo'laolardi. Papalar biri boshqa joyda yana biri boshqa joyda turib kurash olib bordi. Papalarni kimlar qo'llab quvvatlagan? Fransiya bilan aloqada bo'lgan qator mamlakatlar Kliment VII (1378 -1394) atrofida guruh bo'lib to'pla ngan bo'lsa, anglosakson va nemis knyazlari Urban VI ni o'z papalari deb bilishardi. G'arbiy Yevropada bo'layotgan diniy inqirozlar adabiyot vakillarining ham e'tiboridan chetda qolgan emas edi. Masalan Petrarka o'zining «Manzilsiz xatlar» asarida papa po ytaxtida sodir bo'layotgan voqea va hodisalar ustidan kuladi. Lenyandan bo'lgan kanon Ioann Urban VI huquqini qonuniy isbotlab berib, antipapa Kliment VII ni «daxshat» bilan xotirlaydi. Klimanjadan Nikolay (1363 - 1437) ning asarlari ayniqsa diqqatga sazovor edi. U Parij Universitetida professor bo'lib, “cherkov ajralishi haqida” nomli kitob yozadi. «Ajralish yuzaga keldimi -bularning banning tagida pul turubdi' deydi Nikolay. Bir vaqtning o'zida yerislik harakati ham kuchayib, rivoj topib bordi, birinchi o'r inda aytish mumkinki -Valdenskiy turardi. Valdensilar -Lionlik savdogar Pyer Valdo 1176 -yilda o'zining sektasiga asos soladi va bu uyushmasi papalikka qarshi chiqdi. Valdens harakatiga ergashuvchilar asosan dehqonlar, hunarmandlar edi va ular shimoliy ital iya, Germaniya, Chexiya, Ispaniya bo'ylab keng tarqaldi. Cherkov qattiq taqib ostiga olgan ularni. Chuqur diniy inqiroz bu vaqtda ijtimoiy o'zgarishlarni yuzaga keltirdi. yeritiklar harakati bilan ijtimoiy norozilik qo'shilib ketdi. Ikki papalikni tugatib , yagona cherkovda hokiimiyat o'rnatish borasida gaplar borardi. Ammo yagona papa saylanishi borasida biror gapning amali ko'rinmas edi. Yillar davomida bu bu ta'limot yo'llari berk, to'pikdan chiqolmay qiynalardi. Ammo aqlli bo'lgan qator yeritiklar ikki papalikni tugatish zarurligini uqtirardi. Bu ta'limotni boshida Parij Universiteti turardi. Sobor chaqirilib ular xalqchil shiorlar bilan chiqdi. Ammo na Urban VI, na Kliment VII papalikdan voz kechishni istamas edi. Xatto ularning o'limidan key in ham ya gona papa saylanishiga erisholmadi. Keyin ham Rim va Avinionda bir biridan mustaqil bo'lgan doimo dushmanlik kayfiyatida bo'lgan. Yangi papalar saylandi. Rimda - italyan Bonifatsiy IX (1389 -1404) undan keyin - Innokentiy VII (1404 -1406) va Grigoriy XII (140 6-1415) papalik qildilar. Cherkov birligini qayta tiklash uchun 1409 -yili Piza shaxrida katta cherkov sobori chaqirildi. Avinion papasi ham, Rim papasi ham o'z hokimiyatlarini ixtiyoriy ravishda voz kechishdan bosh tortganliklari sababli Aleksandr V ni ya ngi papa qilib saylandi, lekin u tez orasida vafot qildi. Shundan keyin uning o'rniga Ioann XXIII saylandi. Ammo bu papaning hali unchalik obro'si yo'q edi. Haqiqatdan cherkovdagi ajralish kuchayaverdi. Ikki papa o'rniga endi uchta papa bo'ldi. Piza sobor i, shunday qilib, papalarning ajralish muommosini hal qilmadi. 1413 -yil dekabr oyida Ioann XXIII rasmiy ravishda bulla chiqaradi - Konstans sobori chaqirilishi to'grisida. Unda asosan knyazlar, xristian vakillari ishtirok etdi. 1414 -yil 5 -noyabrda sobor is hi ochiladi. Soborda 3 ta patriarx, 33 ta kardinal, 47 ta arxiyepiskop, 145 ta yepiskop, 124 ta abbat, ko'plab monaxlar va knyazlar, davlat amaldorlari va elchilar qatnashadi. Shundan qilib, 1414 -1418 yillarda majlis o'tkazgan Kostans sobori nihoyat, kato lik cherkovidagi ajralishni tugatishga muvaffaq bo'ladi. Sobor cherkov birligi haqidagi aqidani buzganliklari uchun raqiblashib yuruvchi uchchala papani o'rinlaridan ag'darib tashladi, deb e'lon qildi. Martin V (1417 -1431) papa qilib saylandi. Soborda uch ta masala bosh asos bo'lib turardi. Bular katolik cherkovini himoya qilish ( yereslaar bilan kurash); cherkov yagonaligini qayta tiklash (papalar muommosi);cherkov obro'sini tiklash kabi masalalar edi. Shundan keyingina Rim papalarining yana doimiy reziden siyasi bo'lib qoldi va «Buyuk Ajralish» ga nihoyat barham berildi. Ingliz reformatori Jon Veklifning ta'siri ostida Gusning diniy va ijtimoiy -siyosiy qarashlari ancha rivoj topdi. Ammo bir qancha masalalarda Gus Veklifdan o'tib ketdi. Gusning papalik bilan munosabatlari keskinlashib murosasiz tus oldi. Indulgensiyalar bilan savdo qilishga qarshi, cherkov yer egaliginning kuchayishiga qarshi, ruhoniylarning yanada ko'proq soliq undirishga harakat qilishiga qarshi, Gus juda keskin fikrda bo'ldi. Gusning faol iyati Praga arxiyepiskopini, so'ngra esa papa kuriyasini ham unga qarshi oyoqlantirdi. Gusning toat ibodat qilishi man qilindi. U professorlik va rektorlik lavozimlaridan mahrum etilib, 1412 -yilda poytaxtni tashlab ketishga majbur bo'ldi. Gus yereslikda ay blanib, 1414 -yilda Konstans sobori sudiga chaqirildi Gus o'zi aytganidek haqiqatni ochish maqsadida Konstansga jo'nab ketadi. Ammo Gus Konstansga kelishi bilan tez orada qamoqqa olinadi. 1415 -yil 6 iyulida Yan Gus Konstans maydonlaridan birida olovda kuyd irildi. Papalarning Avinionda bo'lishi va undan keyingi cherkovdagi ajralish faqat Italiyadagina emas, balki butun G'arbiy Yevropada ham papalikning obro'sini tushurib yubordi. Milliy davlatlarning o'sishi papalar oldida yangidan yangi qiyinchiliklar tug' dirdi. Ammo Fransiya, Angliya, Ispaniya kabi yirik markazlashgan davlatlar duchaygan sari, bu davlatlarning qirollari papalar nazoratidan va avvalo ularning pul tama qilishlaridan ozod bo'lib, o'zlarining cherkovlariga milliy mustaqillik berishga intilardi lar. Qirollar o'z mamlakatlarida yepiskoplar tayinlash huquqini o'z qo'llariga olishga intildilar; so'ngra ular papa kuriyasi foydasiga to'lanadigan to'lovlarni har qanaqa yo'llar bilan cheklab qo'ydi. Papa hokimiyatini cheklashga va mahalliy katolik cher kovlariga ko'proq avtanomiya berish tendensiyasini ilgari surdi. Martin V Konstans soborini chaqirgandan keyin, kechiktirmasdan yangi sobor chaqirdi. Ammo Martin V bungacha yashamadi. l431 -yilda Bazelda (Shvetsariya) yangi sobor yig'ilishi chaqirildi. 144 8-yilda Lozannaga ko'chdi va 1449 -yilda nihoyasiga yetdi. Bu davrda papa Yevgeniy IV saylangan bo'lib, soborda u o'z hokimiyatini chegaralashga urunib ko'rdi. Salb yurushlaridagi muvaffaqiyatsizliklardan keyin, cherkov o'z «ishlari»ni himoya qilishga shosh ildi. Martin V ni bu soborni tashkil qilishdan asosiy maqsadi 1431 -yilda cherkovni isloh qilish. g'arbiy va sharqiy cherkovlar birligini ta'minlash, guschilar bilan yuzaga kelgan harbiy harakatlarni bartaraf qilish edi. Sobor papadan yuqori turadi va sobo r papani sud qilishi va uni o'rnidan tushirishi mumkin, degan rasmiy qarorni o'tkazishga urindi. Papa Yevgeniy IV (1431 -1447 ) boshchiligidagi papalik “yeritiklar” sobori bilan qat'iy kurash olib bordi. Sobor tarqatilgan deb e'lon qilindi. Ammo sobor a'zo lari papaga bo'ysunishni istamay, Yevgeniy IV o'rniga Feliks V ni yangi papa qilib sayladilar. 1 Yangi ajralish cherkovlarni xavfga solib qo'ydi. Ammo milliy davlatning o'zlari orasidagi raqiblikdan foydalangan papalar bu xavf -xatardan qutilib qoldilar. Papa fransuz qiroliga, german imperatoriga, uning gabsburglardan meros qolgan yerlarida va boshqalarda yepiskoplar tayinlash masalasida yon berib, shuning o'zi bilan papa Bazel soborida tantana qilgan milliy oppozitsiyani zaiflashtirdi. Sobor tarkibi kamayi b, keyin o'z ahamiyatini yo'qotdi. 1438 -143 yillarda papa Ferrarda boshqa sobor chaqirdi, tez orada bu soborni Florensiyaga ko'chirdi.

MAVZU: OʻRTA ASR FEODAL JAMIYATIDA XRISTIAN DINI VA CHERKOVI , UNGA QARSHI HARAKATLAR Reja : 1. Ilk o’rta asrlarda xrestian dinining markaziy Yevropa davlatlari tomonidan qabul qilinish jarayoni. 2. Xristian dinining majburiyatlari. 3. Janubiy sharqiy Yevro pa mamlakatlariga xristian dinining kirib kelishi. 4. O’rta asr feodal munosabatlarida cherkovning o’rni Xristian dinini tarqatishda Yevropadan chiqqan serg’ayrat rohiblarning xizmatlari katta bo’lgan ular dunyoning turli burchaklariga borib ham, xristian dinini tarqatishga kirishadi. Janubiy -sharqiy mamlakatlardan bo’lgan Chexiya Polsha, Bolgariya, rus yerlari va boshqalar ham bu dinni g’arbiy Yevropa davlatlaridan keyin qabul qilishadi. Xristian dinini keng tarqalishida Chexiya qiroli Vatslavning xizma tlari katta bo’lgan bu shaxs o’z davlatida birinchi bo’lib Avliyovit ibodatxonasini qurishadi. Keyinchalik uning din borasidagi qolgan ishlari ayrim kishilarning qarshilik noroziligiga aylangan. Shunday bo’lsada Chexiyada bu din keng tarqaldi. Dastlabki cherkov IV asrda qurilgan. Polshada cherkovlarning tashkil topishi umuman Chexiyada bu din keng tarqaldi. Dastlabki cherkov IV asrda qurilgan polilada cherkovlarning tashkil topishi umuman xristian dinining kirib kelishida Meilka 1 ning xizmatlari katt a bo’lgan. Rus davlatida esa xristian dinining tarqalishida Viladimirning xizmatlari katta xristian cherkovi g’arbiy Yevropa mamlakatlarida bo’lgani kabi markaziy

janubiy -sharqiy Yevropa mamlakatlarida ham o’zining feodallashuv jarayonida katta ta’sirga ega bo’lgan. Markaziy janubiy -sharqiy Yevropa mamlakatlarida xristian dini XII -XIV asrlarda ham tarqalayotganligini ko’rishimiz mumkin o’rta asrlarda cherkov Rim popolar dovesti tashkil etilgan bo’lib, o’zining kuchli ta’sirining tarqalishi va uning feoda llashuv jarayonini, cherkov soliqlari va majburiyatlarining qay yo’sinda bo’lganligiga guvoh bo’lamiz. Italiya zodagonlari va simonist ruhoniylar papa etib, o’zlarining tarfdori Benedikt X nomzodini qo’llab quvvatlaydilar. Bu bilan ular patar “yeresi”ga barham bermoqchi bo’ladilar. Chunki bu yereslik simonist ruhoniylarga qarshi qaratilgan, deb e’lon qiladilar. Benediktga islohotchilar qarshi chiqadilar. Ular cherkovni qayta tashkil etishni talab qiladilar. Ular patarlik ruhidagi shiorlardan foydalanadilar . Islohotchilarning yetakchisi Gildebrand edi. Dastlab u kam tarafdorlarga ega bo’lib, cherkov ma’muriyati simonist ruhidagi kishilar edi. Ammo Gildebrandni imperator partiyasi qo’llab quvvatlardi. Ularning maqsadi dunyoviy simonist feodallariga qarshi ku rashda cherkovdan yordam olish edi. Imperator antisimonistlari o’zlariga papa sifatida Nikolay II saylaydilar. Qurol kuchi bu ikki papadan qaysi biri hokimyatda qolishi kerakligini hal etishi kerak edi. Umumiy dushman oldida papa va imperator bo’lajak g’al abani bo’lishishni boshlamay turadilar. Jiddiy kurashda isolohotchilar g’alaba qozonishadi. Milan va Shimoliy Italiyadagi boshqa shaharlardagi patarlar ham bu kurashda o’zlarini g’olib deb hisoblay boshlaydilar va papa Nikolay II (1059 - 1061)ning saylanish ini tantanali ravishda nishonlaydilar. Patarlar ko’z o’ngida Nikolay II simoniyaga qarshi kurash ramzi bo’lgan. Papa va patarlar o’rtasidagi ittifoq ma’lum sioysiy chiziqga ega emasdi. Bundan tashqari, patarlar harakatiga papalik ko’p kuchini sarflardi. U tufayli papalik o’zining sinfiy dushmanlarini yengishga muvaffaq bo’ladi. Patarlik

harakatini rohiblar ham qo’llab quvvatlashgan. Imperator partiyasi Nikolay II ni papalikga ko’targach, undan o’z manfaatlari yo’lida foydalana boshlaydi. Nikolay II ning fa oliyati va imperator hukumatining ikki tomonlama siyosati Gildebrand boshliq islohotchilar noroziligiga sabab bo’ladi. 1059 yili Lateran soborida Nikolay II dekret chiqaradilar. Unga ko’ra endi papa faqat kardinal yepsikoplar tomonidan saylanishi, mulkdor magnatlar esa bunda ishtirok etmasligi belgilab olinadi. Imperatorda esa kardinallar jamoasi tomonidan saylangan papani tasdiqlash huquqi qoldiriladi. Bu dekret faqatgina feodallar huquqiga zarba bermay, balki imperator hukumatiga ham jiddiy zarba beradi. Nikolay II ning dekreti simoniyani rad etib, ruhoniylarning uylanishlarini ta’qiqlashga olib keladi. Nikolay II o’zining Lateran soboridagi dekreti sanksiyalaridan qoniqmaydi va o’z xizmatchilaridan simoniya va ruhoniylar nikoh qurishiga qarshi kurashish haqida qasam ichishlariga majbur qiladi. Cherkov islohotlariga qarshi harakatlar boshlanib ketadi. Bunga javoban Breshi, Kremon va Pyachentsda patarlar harakati boshlanib ketadi. Ular jiddiy tus ola boshlaydilar, imperatorning Nikolay II dekretini tan ol ishdan bosh tortib, 1061 yil Bazelda maxsus sinod (kengash) chaqiradilar. U yerda dekretlarning hech qanday kuchga ega emasligi, imperator hokimyati manfaatlariga zid ekanligi e’lon qilinadi. Bu sinodda faqat german ruhoniylari qatnashgan edi. Bazel sinod ining qarorlari amalga oshirilisa, ya’ni Nikolay II papalikdan tushirilsa, bu papa Nikolay II ning butun islohotlar siyosatining yo’q bo’lishini anglatardi. Ammo ishohot o’tkazish muhim edi. Uning o’tkazilishini Klyuni abbatligi (Burgundiya) boshchiligida gi rohiblar xohlashardi. Ularning maqsadi alohida feodal senorlarga qaraganda, ko’proq Rim bilan aloqalar olib borish edi. G’arbiy Yevropadagi ko’pgina rohiblik qarorgohlari o’zlarining markazi Klyuni bilan yaxshi munosabatlarda edi. XI – XII asrlarda kat olik cherkovida

rohiblik hayoti uchun islohotlar o’tkazish harakati boshlanadi. Uning markazi Klyuni monastiri bo’ladi. Klyuniychilar harakatining asosiy talablari rohiblar hayotida Benidikt Nursiyning ustavining amal qilinishi, liturgiya va ibodatlarnin g nazoratini tartibga solish kabilar edi. Bu harakat cherkov hayotiga dunyoviy hukmdorlarning aralashuviga qarshi norozilik belgisi bo’lgan. Klyuniy harakati yetakchilari simoniyani tanqid qilib, selibatning nazorat qilinishini talab qilganlar va monastir larning dunyoviy senorlar va yepiskoplar nazorati ostidan ozod etilishlarini ham talab etishgan. Klyuniy islohoti tufayli monastirlarda kutubxona tashkil etilib, rohiblarning bilim darajasi oshirilishiga imkon beradi. Islohotni Klyuni abbati avliyo Odon K lyuniyskiy boshlab bergan. Klyuniy monastiri ostida ko’pgina monastirlar ittifoqi paydo bo’ladi. Agar XI asrda klyuniychilik monastirlarining soni 30 ta bo’lgan bo’lsa, XII asr 1 -yarmida ularning soni mingtadan oshib ketadi. Islohot bo’lishining asosiy sa bablari quyidagilar: monastirlarni isloh qilish, ularga jiddiy ustavni o’rnatish, selibatning amalga oshirilishini qattiq nazorat qilish, simonyani ta’qiqlash, isloh qilingan monastirlarni dunyoviy feodallar va yepiskoplar nazoratidan to’liq mustaqil deb e ’lon qilib, bevosita papaga bo’ysunish. Klyuniy islohotlari keyinchalik Grigorian islohotlarining boshlanishiga asos bo’ladi. Papa esa o’z navbatida XI asrda hududida 3000 monastirlar bo’lgan Germaniya imperiyasi bilan kurashda bu monastirni o’ziga muhim tayanch deb qarardi. Ko’pgina bunday monastirlar juda boy bo’lib, o’zlarining imkoniyatlaridan keng foydalanishardilar. Masalan, Lorsh monastiriga Reyn bo’yidagi bozorlar tegishli bo’lib, ular Bazeldan to Mangeym, Bengisgeym, Veyngeym, Visloxgacha cho’zil gan bo’lib, bu bozorlardagi monopoliya lorshlik rohiblar qo’lida edi. Pryum monastirida esa 265 ta uzumzorlar bo’lgan bo’lib, yana shuningdek, yetarlicha o’rmonlar, 8296 ta

cho’chqalari bo’lgan. Sen -Medar monastiri (Suassonda) Lotaringiya va butun Maasa ha vzasida yarmarkalar ochish imkoniyatlaridan erkin ravishda foydalanishgan. Yaxshi tijorat yo’llari hisoblangan barcha Alpdagi so’qmoqlar monastirlarga tegishli bo’lgan. Myunster, Kurvald, Sen -Gallen va Sen -Deni monastirlari Italiyaga boradigan barcha yo’l larni o’z qo’llariga olishgandilar. Ko’pgina monastirlar tuz va vino sotishning monopol huquqidan erkin foydalanardilar. Sen -Gallen monastirida vino saqlash uchun hatto joy ham yetishmagan bo’lib, ular ochiq osmon ostida qolib ketardilar. Mauersmyunster mo nastiriga tuhfa etilgan gramotada aytilishicha, undan boshqa hech kim bu hududda vino sotish huquqiga ega bo’lmagan. Monastirlarning boyliklari, ularning feodal zodagonlar ta’siridan mustaqil bo’lish intilishiga olib keladi. Ammo feodallar bunga yo’l qo’y a olisha olmasdi. Bu esa ichki kurashlarning boshlanishiga sabab bo’ladi. Feodallar o’rtasidagi ichki kurashlarda monastirlar imperator hokimyatini qo’llab quvvatladilar, bu esa ularga imperator tomonidan ko’p sonli yorliqlar olishiga imkon berardi. XI as r boshidayoq rohiblar va ruhoniylar imperator hokimyatining xasisligidan, undan so’ng esa cherkov bilan bo’lgan dushmanlik munosabatlaridan shikoyat qilisha boshlaydilar. Feodal zodagonlar bilan birlashib, imperator hokimyatiga qarshi kurashishni rohiblar istamasdilar. Chunki bu ikki hukmron sinfning manfaatlariga bir -biriga zid edi. Shuning uchun rohiblar o’z muammolarini hal etishda papalikdan yordam so’raydilar. Butun g’arbiy cherkovlarning boshlig’i etib tan olinishi istagan papalar cherkovga katta ta’ sir o’tkazayotgan imperator va zodagonlarni o’z raqiblari deb hisoblar va norozi kayfiyatidagi rohiblar bilan birlashishga tayyor edilar. Dastlab ular markaziy hokimyatni yo’q qilishga kirishadilar. Shunday qilib, XI asr o’rtalarida Rim va rohiblar o’rtas ida ittifoq tuziladi. Biroq rohiblar papaga bergan yordamida monastirlarning to’liq mustaqil bo’lishi,

O'xshashlar

BUDDAVIYLIK VA XRISTIAN DINI TARIXI VA FALSAFASI
O’rta asrlarda g’arbiy Yevropa, Rossiya va Kavkaz xalqlari fani
Rim katolik cherkovi
Feodalizm davrida G’arb mamlakatlari, Rossiya va Kavkaz xalqlari fani.
Falsafiy tafakkur taraqqiyotining bosqichlari