logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. O’rta Osiyo xalqlari Turuk xoqonligi davrida dars ish

O’rta Osiyo xalqlari Turuk xoqonligi davrida dars ish

Yuklangan vaqt:

24.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.4619140625 KB
Ko'chirib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA ’ LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKUL ’ TETI 3-KURS TALABASI “ O’RTA OSIYO XALQLARI TUR U K XOQONLIGI DAVRIDA ” mavzusida OCHIQ DARS ISHLANMASI Samarqand 2024 7A-sinf “O’zbekiston tarixi” Darsning mavzusi: O’rta Osiyo xalqlari Turuk xoqonligi davrida mavzusi yuzasidan darsning texnologik xaritasi Mavzu O’rta Osiyo xalqlari Tork xoqonligi davrida Maqsad va vazifalar Ta'limiy: O'quvchilar bu darsda Turk xoqonligining vujudga kelishi, O’rta Osiyoning xoqonligi tarkibiga qo’shib olinishi bilan tanishadilar. Tarbiyaviy: Turk xoqonligi davrida ajdodlarimiz yuksak madaniyat cho’qqqisiga erishgan, Buyuk ipak yo’lida yaqqol yetakchi bo’lganligi faxrlanish hissini uyg'otadi. Rivojlantiruvchi: Ilm-fan sohasidagi serqirra faoliyati bilan tanishib, o'quvchilarda ilm-fan sirlarini o'rganishga bo'lgan qiziqishlari ortadi. O’quv jarayonining mazmuni Mirzo Ulug’bek va uning akademiyasi tushunchasi. Mirzo Ulug'bekning yoshlik yillari, Ulug'bek buyuk alloma, Ulug'bek akademiyasi. O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Metod: Og'zaki bayon qilish, aqliy hujum. Shakl: Aralash. Jamoa, kichik guruhlarda ishlash. Vosita: O'qituvchi nutqi, Mirzo Ulug'bekning rasmi Samarqand va Buxorodagi madrasa, rasadxona rasmlari, darslik, daftar, proyektor, doska, bo'r. Usul: Tayyor yozma materiallar va ko’rgazmali vositalar asosida Nazorat: Og’zaki nazorat, savol-javoblar, kuzatish, o’z-o’zini nazorat qilish Baholash: savol-javob orqali va guruh baholarini 5 balli tizim asosida Kutiladigan natijalar Mirzo Ulug'bekning astranomiya, matematika, tarix, musiqa sohasidagi kashfiyotlari bilan tanishgan o'quvchilar fanlarni yaxshi o'zlashtirishga bo'lgan intilishlari kuchayadi. O’qituvchi: Mavzuni qisqa vaqt ichida barcha o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilishiga erishadi. O’quvchilar faolligini oshiradi. O’quvchilarda darsga nisbatan qiziqish uyg’otadi. Bir vaqtning o’zida ko’pchilik o’quvchilarni baholaydi. O’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishadi. O’quvchi: Yangi bilimlarni egallaydi. Yakka holda va guruh bo’lib ishlashni o’rganadi. Nutq rivojlanadi va eslab qolish qobilyati kuchayadi. O’z-o’zini nazorat qilishni o’rganadi. Qisqa vaqt ichida ko’p ma’lumotga ega bo’ladi. Kelgusi rejalar (tahlil, o’zgarishlar) O’qituvchi: Yangi pedagogik texnologiyalarni o’zlashtirish va darsda tadbiq etish, takomillashtirish. O’z ustida ishlash. Mavzuni hayotiy voqealar bilan bog’lash. Pedagogik mahoratni oshirish. O’quvchi: Matn bilan mustaqil ishlashni o’rganish. O’z fikrini ravon bayon qila olish. Shu mavzu asosida qo’shimcha materiallar topish , ularni o’rganish. O’z fikri va guruh fikrini tahlil qilib bir yechimga kelish malakasini hosil qilish. Darsning blok chizmasi: № Dars bosqichlari Vaqti 1 Tashkiliy qism 3 daqiqa 2 Uy vazifasini takrorlash. 8 daqiqa 3 Yangi dars mavzusi ustida ishlash 10 daqiqa 4 O'qituvchining qisqacha ma'ruzasi. 7 daqiqa 5 O'quvchilar tushunchasini aniqlash. 10 daqiqa 6 Dars yakunini chiqarish. 5 daqiqa 7 Uyga topshiriqlar. 2 daqiqa Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. 1. O’qituvchining salomlashishi, ishchi muhitni vujudga keltirish hamda murakkab va ijodiy ishga hozirlanish, dunyoda va O'zbekistonda yuz bergan muhim yangiliklardan qisqacha xabarlar berish. 2. Yakka tartibdagi va nisbatlashtirilgan yozma topshiriqni bajaradigan o’quvchilar belgilanadi. 3. O’qituvchi o'quvchilarni darsning mazmuni va dars davomida egallanishi lozim bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalar bilan tanishtiradi. 4. Darsning borish qismida o'quvchilarni guruhlarga bo'lish. Yangi mavzu mundarijasini oldindan doskaga yoki vatman qog’oziga yozib qo’yish zarur. O’qituvchi guruhlarda ishlash qoidalarini ishlab chiqib o’quvchilarga tushuncha berib o’tadi. Har bir to’g’ri javob uchun rag’batlantirish vositalari berib boriladi. II. Uyga berilgan topshiriqni tekshirish. O'quvchilarni 4 guruhga bo'ling. 1-guruhga topshiriq. Algebra fanining asoschisi haqida ma'lumot bering? 2-guruhga topshiriq. Yevropada «Alfraganus» nomi bilan mashhur bo'lgan alloma haqida ma'lumot bering? 3-guruhga topshiriq. Astronomiyaga oid «Mas'ud qonuni» asarining muallifi haqida ma'lumot bering? 4-guruhga topshiriq. Yevropada Avisenna nomi bilan mashhur bo'lgan alloma haqida ma'lumot bering? III. Yangi darsni tushuntirish. O'qituvchi Mirzo Ulug'bek rasmini proyektor orqali ekranga tushiradi va yangi darsni bayon qiladi. Yoki Mirzo Ulug'bekning rasmi doskaga ilib qo'yiladi. Mirzo Ulug'bek tomonidan Samarqandda qurilgan madrasa va rasadxonani, Buxoroda qurilgan madrasaning rasmlarini dars jarayonida o'quvchilarga ko'rsatadi. 4-§. O’RTA OSIYO XALQLARI TURK XOQONLIGI DAVRIDA Reja: 1. Xoqonlikning tashkil topishi 2. Eft aliylar davlatining qulashi 3. Turk xoqonligining bosh q aruvi 4. Xoqonlikning bo’linishi Xoqonlikning tashkil topishi VI asr o’rtalarida Oltoy va Janubiy Sibirda yashagan turkiy qabilalarni bir- lashtirgan yangi davlat vujudga keldi. Bu davlat tarixga Turk xoqonligi nomi bilanirgan. Uning asoschisi Bumin edi. 552-yilda Bumin "xoqon" deb |’lon qilindi. Oltoy xoqonlikning markazi qilib belgilanadi. Turklarning g’arbga jmon yurishlariga Istami boshchilik qiladi. Unga "Yabg’u xoqon" Bgan unvon beriladi. Tez orada Yettisuv va Sharqiy Turkistonga tutashgan yurtlarda yashovchi turkiy qabilalar bo’ysundiriladi. 555-yildayoq turklar Sirdaryo va Orol dengizi bo’ylarigacha cho’zilgan keng o’lkalarni egallaydilar. Xoqonlik chegarasi Eftaliylar davlati hududlariga borib yondoshadi. I558-yilda turklar Yoyiq (Ural) va Itil (Volga) bo’ylarini zabt etadi. 575-576- yillarda Shimoliy Kavkazning bepoyon yerlarini egallab, Qrim yarim oroliga kirib boradilar. Sosoniylar Toxariston va Chag’oniyonni efta li ylardan tortib oladilar. I llaliylar davlatining qulashi Turk xoqonligining eftaliylar bilan to’qnashishi muqarrar edi. Bunday murakkab siyosiy vaziyat xoqonlikni Eron, so’ngra Vizantiya bilan yaqinlashtiradi. Uzoq vaqt eftaliylar tazyiqida yashagan sosoniylar bu davlatning tamomila barbod bo’lishidan manfaatdor edi. Xusrav I Anushervon (531-579) tashabbusi bilan yuzaga kelgan o’zaro harbiy ittifoq Eron shohining Istamiga kuyov bo’lishi orqali yanada mustahkamlanadi. Eron askarlarining Balxga hujumi ko’magida turklar 563-yiIda Eftaliylar davlati yerlariga bostirib kiradilar. Parak (Chirchiq) vodiysi va uning markazi Choch shahri ishg’ol qilinadi. Sirdaryodan o’tib, Zarafshon vodiysiga kirib boradilar. Ular Samarqand, Kesh va Naxshabni egallab, Buxoroga yaqinlashadilar. Sakkiz kun davom etgan shiddatli jangda eftaliylar qo’shini yengiladi. Shunday qilib, janubdan Eron sosoniylaridan, shimoldan esa Turk xoqonligidan 563-567- yillarda zarbaga uchragan Eftaliylar davlati bir asrdan oshiqroq hukmronlikdan so’ng, tamomila barbod bo’ladi. Natijada mag’lub davlatning merosi o’zaro bo’linib, Amudaryoning janubiy qirg’oqlarigacha bo’lgan viloyatlar Eron, uning sohillari bo’ylab Kaspiy dengizigacha cho’zilgan yerlar Turk xoqonligi tasarrufiga o’tadi. Eftaliylar davlati qulagach, vaziyat tubdan o’zgaradi. Endilikda o’z chegarasini shimoli-sharqqa tomon kengaytirib olgan Eron Amudaryodan to Suriyaga qadarli Ipak yo’li ustida haqiqiy sarbon boiib oladi. Uzoq Sharqdan Eron hududlarigacha karvon yo’li nazoratini o’z homiyligi ostiga olgan turklar esa Eron orqali Vizantiya bilan bevosita savdo qiladigan bo’ldi. VI asrning 70-80- yillarida Enasoyning yuqori oqimidan to Amudaryo bo’ylarigacha, Manchjuriyadan to Kimmeriy (Qora dengiz) Bosforigacha cho’zilgan ulkan maydonda Turk xoqonligi tashkil topdi. Bu ulkan davlat Xitoy, Eron va Vizantiya kabi zamonasining yirik davlatlari bilan iqtisodiy va siyosiy munosabatlar o’matib, ular qatoridan munosib o’rinni egallaydi. Turk xoqonligining bosh q aruvi Turk xoqonligi qanchalik katta bo’lmasin, chinakam markazlashgan davlat emas edi. Uning asosi turkiy tilda so’zlashuvchi qabilalar ittifoqidan iborat bo’lgan. Bu ittifoqni xoqon boshqargan. Hukmdorning hokimiyati urug’-aymoq udumlariga tayangan harbiy-ma’muriy boshqaruvga asoslangan. Mamlakat ko’chmanchi chorvador va o’troq dehqon aholiga bo’linardi. Ko’chmanchi chorvador aholi "budun" yoki "qora budun" nomlari bilan yuritilgan. Budun o’z navbatida qabilalar ittifoqi birlashmasini tashkil etardi. U "o’n o’q budun" yoki "o’n o’q el" deb yuritilgan. O’n o’q budun yoki elning hokimi "yabg’u" yoki "jabg’u" nomi bilan atalardi. Yabg’u darajasiga faqat xoqon urug’iga qon- qarindosh bo’lganlargina ko’tarilardi. Shu boisdan ba’zan u "yabg’u xoqon" deb ulug’langan. o’n o’q el sardori bir tuman (ya’ni o’n ming) suvoriyni safga tortar edi. Bunday harbiy bo’linmaning tumanboshisi "shad" deb yuritilgan. Mustahkam markazlashgan davlat - bu barcha hududlari yagona hukmdor hokimiyati tomonidan idora qilinuvchi davlatdir. o’rta Osiyoda hukmronlik o’rnatilgan dastlabki davrda turk xoqonlari mamlakatning o’troq aholi yashaydigan obod viloyatlarini ko’chmanchilar ixtiyoriga topshirsalar-da, ammo aholining ichki hayotiga deyarli aralashmaydilar. VI asrda Chirchiq, Zarafshon, Qashqa-daryo va Amudaryo havzalarida o’ndan ortiq mayda hokimliklar mavjud edi. Ularning iqtisodiy va siyosiy boshqaruvi yerli sulola Inikmdorlari qo’lida qoldirilib, turklar ulardan faqat boj va yasoq inulirib olish bilan cheklanadilar. Xoqonlikning bo’linishi Turk xoqonligi turli-tuman turkiy qabilalarai kuch bilan birlashtirish natijasida tuzilgan edi. Har bir qabilaning o’zi bir nechta urug’ birlashmasidan iborat bo’lgan. Katta-katta qabilalar yoki qabilalar ittifoqi markaziy hokimiyatga bo’ysunmaslikka intilganlar. Turk xoqonligi tasarrufida bo’lgan hududlardagi hokimlar mustaqil bo’lishni istar edilar. Bu omillar xoqonlikning mustahkam markazlashgan davlatga aylanishiga imkon bermagan. Bo’ysundirilgan hududlarni mahalliy ho kimlar orqali boshqaruv tartibi xoqonlikni tobora zaiflashtira borgan. Buning ustiga, Vizantiya, Xitoy va Eron bilan doimiy raqobat xoqonlik nhvolini yanada og’irlashtirgan. Oqibatda, Turk xoqonligi VI asrning 80-yillari oxirlarida ikkiga – Sharqiy turk xoqonligi va arbiy turk xoqonligiga bo’linib ketadi. IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. Savol-javob. 1. Mirzo Ulug'bek qayerda va qachon tug'ilgan? 2. Mirzo Ulug'bek necha yoshida taxtga o'tirgan? 3. Osmon jismlarini kuzatish maqsadida qanday imorat qurdirgan? 4. Rasadxonada olib borgan kuzatishlari natijasida qanday asar yozgan? 5. Unda nechta yulduzning o'rni va holati sharhlab berildi. V. Darsni yakunlash, baholash, rag'batlantirish. VI. Uyga vazifa. Ota-bobolarimiz qurdirgan yoki faoliyat yuritgan qanday rasadxonalarai bilasiz? Daftaringizga yozib keling. MAVZU YUZASIDAN foydalanish uchun NOSTANDART TEST 1.Samarqand tarixi haqida ma’lumot beruvchi asarlarni muallifi bilan birgalikda ko’rsating. 1)Ahmad an Nasafiy 2)Tohirxoja Samarqandiy 3)Chjan Szyan 4)Haydar as Samarqandiy “Qandiyai xurd” “Al-Qand fiy zikri ulamoi Samarqand” “Samariya” “Tarixiy yilnomalar 4 1 2 3 2.Samarqand nomini kelib chiqishi bilan bog’liq turli ta’riflar mavjud. Quyidagi ta’riflarni moslari bilan juftlang. Savol Tanlangan javob 1 Samar A “Semiz qishloq” 2 Samariya B Shahar asoschisining nomi 3 Semizkent S “Yig’ilish”, “yig’in” Javobi 1-B 2-S 3-A 3.Samarqand turli davrlarda turli davlatlartarkibida bo’lgan. Aynan qaysi davlatlarning poytaxti bo’lgan? 1)Temuriylar davlati 2)Shayboniylar davlati 3)Qoraxoniylar davlati 4)Saljuqiylar davlati Tarkibidagi shahar Poytaxti Tarkibidagi shahar poytaxti 3 2 4 1 4.Samarqand shahriga berilgan ta”riflarni ularning mualliflari bilan keltiring. 1)I.Karimov 2)Istaxriy 3)Sug’d savdogarlari 4) Amir Temur “Firdavsmonand” “Samarqand- o’tmishi sharafli, buguni saodatli, kelajagi abadiy shahar” “G’arbda- Rim, Sharqda- Samarqand” “Movarounnahrning quruqlikdagi bandargohi” 4 1 3 2 5.Tarixiy obidalarga mos qatorni belgilang. 1.Amir Temur maqbarasi 2.Bibixonim Masjidi 3. Mirzo Ulug’bek majmuasi A.Samarqand shahriga kirishda Obi Rahmay kanali bo’’yidagi Ko’hak tepaligida qurilgan. B.Amir Temur farmoni bilan qurilgan. C.Qurilishga Bibixonim rahbarlik qilgan D.1403-1424-yillarda qurilgan E.1429-yilda qurilgan F. 1399-1404-yillarda qurilgan M. Muhammad Sultonga atab qurilgan N. Mirzo Ulug’bek tomonidan ko’k gumbazli galareya qurildi O.XX asr boshida rus olimi V.L. Vyatkin qismlarga bo’lib ochgan. Javobi:1.D,M,N 2.B,C,F 3.A,E,O 6.Shaharchalar haqida berilgan ma’lumotlarning mos javobini belgilang. 1 Kimyogarlar shaharchasi A Navro’z, Yoshlik, Chilquduq MFY, 1ta ko’p qavatli uy,1040ta yakka tartibdagi hovli joylar,4900dan ortiq aholi yashaydi 2 Farhod shaharchasi B Shirin, Bunyod, Cho’ponota MFY, 33ta ko’p qavatli uy, 6ta yakka tartibdagi hovli joylar, 5600dan ortiq aholi yashaydi 3 Xishrav shaharchasi C Madaniyat, Chorbog’, Nurafshon, Nurli kelajak, Shukrona va Darg’om MFY, 120ta ko’p qavatli hamda 318ta yakka tartibdagi hovli joylar,17000dan ortiq aholi yashaydi Javob: 1-C, 2-B, 3-A 7.Samarqand shahridagi sanoat korxonalarining turli yillardagi ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini belgilang. 1)1993-yil 2) 2013-yil 3)2014-yil 4)2015-yil; A)1249.2 mld so’m B)1.3 mld so’m C)2098.6 mld so’m D)1493.8 mld so’m Javobi; 1-B, 2-A, 3-D, 4-C 8.Samarqanddagi qo’shma korxonalar qaysi davlatga tegishliekanligini aniqqlang. A) SAMAUTO Turkiya, UZBAT Chexiya B) BRAVO SUT Latviya, DAKA TEX Rossiya C) PRAGA Chexiya, BRAVO SUT AQSH Javob; B 9.Bugungikunda Samarqand viloyatining maydoni a)________bo’lib, Ozbekiston hududining b)_______foizini tashkil etadi. To’g’ri javob; a) 16.8 ming km kv b) 3.7 10.Viloyatdagi Kimyogarlar, Farhod va__________shaharchalari Samarqand shahar hokimligiga bo’ysunadi. To’g’ri javob: So’lim(Xishrav) 11.Samarqandda bunyod etilgan obidalarni xronologik ketma-ketligini ifodalagan holda tegishli raqamlarni kataklarga yozing. 1.Xo’ja Doniyor maqbarasi 2. Amir Temur maqbarasi 3. Bibixonim masjidi 4.Ulug’bek rasadxonasi 5.Sherdor madrasasi 6. Tillakori madrasa masjidi 1 3 2 4 5 6 12. Buyuk alloma va sarkardalarning aynan bir zamonda yashaganlarini belgilang. 1.Imom al- Moturudiy,2.Amir Temur 3.Mirzo ulug’bek 4. Beruniy a)Jamshid al koshiy. b) Bahouddin Naqshband s) Rudakiy d) Ibn Sino To’g;ri javob; 1-s; 2-b; 3-a; 4-d; 13.Bugungi kunda Samarqand shahrida 36ta favvoralar mavjud bo’lib shundan __________ 1 ta nurli va 34ta oddiy favvoralar mavjud. To’g’ri javob; 1 ta nurli musiqali 14.XIX asrda Samarqand bozorlari haqida keltirilgan ma’lumotlarni ko’rsating. A)Shaharning 3/1 qismini egallagan B)aralash mahsulotlar do’koni 310ta bo’lgan C)Bozorni bir tomoni Registon maydonidan Shohi Zindagacha bo’lgan D)Haftada 2 marta bozor kunlari bo’lgan E)Bozor unchalik gavjum bo’lmagan F) Bozor ichida 3 ta karvonsaroy mavjud bo’lgan J)1870ta oziq ovqat do’koni bo’lgan K)Bozorni ikkinchi tomoni Qalandarxona va So’zangaron darvozalarigacha bo’lgan To’g’ri javob;A: C: D: F: K: 15.Samarqand turli davrlarda turli davlatlar tarkibida bo’lgan. Aynan qaysi davlatlarning poytaxti bo’lgan? 1)Temuriylar davlati 2)Shayboniylar davlati 3)Qoraxoniylar davlati 4)Saljuqiylar davlati Tarkibidagi shahar Poytaxti Tarkibidagi shahar poytaxti 3 2 4 1 16.Mirzo Ulug’bek ko’chasining 2008-2009-yillarda rekontruksiya qilinishi natijasida…. 1)Malika mehmonxonasi bunyod etildi 2)Registon mehmonxonasi kapital ta’mirlandi 3)Viloyat mahalla markazi qurildi 4)Milliy bank binosi qurildi 5)Avtosalon binosi qurildi 6)Aloqabank qurildi 7)”Korzinka” savdo majmuasi qurildi 8) Samarqand San’at kolleji kapital ya’mirlandi. A)1.2.5.7 B)2.3.5.7.8. C) 1.2.3.4.5 D) 2.3.7.8. 17. Samarqand shahridagi sanoat korxonalarining turli yillardagi ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini belgilang. 1)1993-yil 2) 2013-yil 3)2014-yil 4)2015-yil; A)1249.2 mld so’m B)1.3 mld so’m C)2098.6 mld so’m D)1493.8 mld so’m Javobi; 1-B, 2-A, 3-D, 4-C 18. Xo’ja Doniyor maqbarasi 2. Amir Temur maqbarasi 3. Bibixonim masjidi 4.Ulug’bek rasadxonasi 5.Sherdor madrasasi 6. Tillakori madrasa masjidi 1 3 2 4 5 6 19. .Shaharchalar haqida berilgan ma’lumotlarning mos javobini belgilang. 1 Kimyogarlar shaharchasi A Navro’z, Yoshlik, Chilquduq MFY, 1ta ko’p qavatli uy,1040ta yakka tartibdagi hovli joylar,4900dan ortiq aholi yashaydi 2 Farhod shaharchasi B Shirin, Bunyod, Cho’ponota MFY, 33ta ko’p qavatli uy, 6ta yakka tartibdagi hovli joylar, 5600dan ortiq aholi yashaydi 3 Xishrav shaharchasi C Madaniyat, Chorbog’, Nurafshon, Nurli kelajak, Shukrona va Darg’om MFY, 120ta ko’p qavatli hamda 318ta yakka tartibdagi hovli joylar,17000dan ortiq aholi yashaydi Javob: 1-C, 2-B, 3-A 20. Tarixiy obidalarga mos qatorni belgilang. 1.Amir Temur maqbarasi 2.Bibixonim Masjidi 3. Mirzo Ulug’bek majmuasi A.Samarqand shahriga kirishda Obi Rahmay kanali bo’’yidagi Ko’hak tepaligida qurilgan. B.Amir Temur farmoni bilan qurilgan. C.Qurilishga Bibixonim rahbarlik qilgan D.1403-1424-yillarda qurilgan E.1429-yilda qurilgan F. 1399-1404-yillarda qurilgan M. Muhammad Sultonga atab qurilgan N. Mirzo Ulug’bek tomonidan ko’k gumbazli galareya qurildi O.XX asr boshida rus olimi V.L. Vyatkin qismlarga bo’lib ochgan. Javobi:1.D,M,N 2.B,C,F 3.A,E,O

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA ’ LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKUL ’ TETI 3-KURS TALABASI “ O’RTA OSIYO XALQLARI TUR U K XOQONLIGI DAVRIDA ” mavzusida OCHIQ DARS ISHLANMASI Samarqand 2024

7A-sinf “O’zbekiston tarixi” Darsning mavzusi: O’rta Osiyo xalqlari Turuk xoqonligi davrida mavzusi yuzasidan darsning texnologik xaritasi Mavzu O’rta Osiyo xalqlari Tork xoqonligi davrida Maqsad va vazifalar Ta'limiy: O'quvchilar bu darsda Turk xoqonligining vujudga kelishi, O’rta Osiyoning xoqonligi tarkibiga qo’shib olinishi bilan tanishadilar. Tarbiyaviy: Turk xoqonligi davrida ajdodlarimiz yuksak madaniyat cho’qqqisiga erishgan, Buyuk ipak yo’lida yaqqol yetakchi bo’lganligi faxrlanish hissini uyg'otadi. Rivojlantiruvchi: Ilm-fan sohasidagi serqirra faoliyati bilan tanishib, o'quvchilarda ilm-fan sirlarini o'rganishga bo'lgan qiziqishlari ortadi. O’quv jarayonining mazmuni Mirzo Ulug’bek va uning akademiyasi tushunchasi. Mirzo Ulug'bekning yoshlik yillari, Ulug'bek buyuk alloma, Ulug'bek akademiyasi. O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Metod: Og'zaki bayon qilish, aqliy hujum. Shakl: Aralash. Jamoa, kichik guruhlarda ishlash. Vosita: O'qituvchi nutqi, Mirzo Ulug'bekning rasmi Samarqand va Buxorodagi madrasa, rasadxona rasmlari, darslik, daftar, proyektor, doska, bo'r. Usul: Tayyor yozma materiallar va ko’rgazmali vositalar asosida Nazorat: Og’zaki nazorat, savol-javoblar, kuzatish, o’z-o’zini nazorat qilish Baholash: savol-javob orqali va guruh baholarini 5 balli tizim asosida Kutiladigan natijalar Mirzo Ulug'bekning astranomiya, matematika, tarix, musiqa sohasidagi kashfiyotlari bilan tanishgan o'quvchilar fanlarni yaxshi o'zlashtirishga bo'lgan intilishlari kuchayadi. O’qituvchi: Mavzuni qisqa vaqt ichida barcha o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilishiga erishadi. O’quvchilar faolligini oshiradi. O’quvchilarda darsga nisbatan qiziqish uyg’otadi. Bir vaqtning o’zida ko’pchilik o’quvchilarni baholaydi. O’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishadi. O’quvchi: Yangi bilimlarni egallaydi. Yakka holda va guruh bo’lib ishlashni o’rganadi. Nutq rivojlanadi va eslab qolish qobilyati kuchayadi. O’z-o’zini nazorat qilishni o’rganadi.

Qisqa vaqt ichida ko’p ma’lumotga ega bo’ladi. Kelgusi rejalar (tahlil, o’zgarishlar) O’qituvchi: Yangi pedagogik texnologiyalarni o’zlashtirish va darsda tadbiq etish, takomillashtirish. O’z ustida ishlash. Mavzuni hayotiy voqealar bilan bog’lash. Pedagogik mahoratni oshirish. O’quvchi: Matn bilan mustaqil ishlashni o’rganish. O’z fikrini ravon bayon qila olish. Shu mavzu asosida qo’shimcha materiallar topish , ularni o’rganish. O’z fikri va guruh fikrini tahlil qilib bir yechimga kelish malakasini hosil qilish. Darsning blok chizmasi: № Dars bosqichlari Vaqti 1 Tashkiliy qism 3 daqiqa 2 Uy vazifasini takrorlash. 8 daqiqa 3 Yangi dars mavzusi ustida ishlash 10 daqiqa 4 O'qituvchining qisqacha ma'ruzasi. 7 daqiqa 5 O'quvchilar tushunchasini aniqlash. 10 daqiqa 6 Dars yakunini chiqarish. 5 daqiqa 7 Uyga topshiriqlar. 2 daqiqa Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. 1. O’qituvchining salomlashishi, ishchi muhitni vujudga keltirish hamda murakkab va ijodiy ishga hozirlanish, dunyoda va O'zbekistonda yuz bergan muhim yangiliklardan qisqacha xabarlar berish. 2. Yakka tartibdagi va nisbatlashtirilgan yozma topshiriqni bajaradigan o’quvchilar belgilanadi. 3. O’qituvchi o'quvchilarni darsning mazmuni va dars davomida egallanishi lozim bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalar bilan tanishtiradi. 4. Darsning borish qismida o'quvchilarni guruhlarga bo'lish.

Yangi mavzu mundarijasini oldindan doskaga yoki vatman qog’oziga yozib qo’yish zarur. O’qituvchi guruhlarda ishlash qoidalarini ishlab chiqib o’quvchilarga tushuncha berib o’tadi. Har bir to’g’ri javob uchun rag’batlantirish vositalari berib boriladi. II. Uyga berilgan topshiriqni tekshirish. O'quvchilarni 4 guruhga bo'ling. 1-guruhga topshiriq. Algebra fanining asoschisi haqida ma'lumot bering? 2-guruhga topshiriq. Yevropada «Alfraganus» nomi bilan mashhur bo'lgan alloma haqida ma'lumot bering? 3-guruhga topshiriq. Astronomiyaga oid «Mas'ud qonuni» asarining muallifi haqida ma'lumot bering? 4-guruhga topshiriq. Yevropada Avisenna nomi bilan mashhur bo'lgan alloma haqida ma'lumot bering? III. Yangi darsni tushuntirish. O'qituvchi Mirzo Ulug'bek rasmini proyektor orqali ekranga tushiradi va yangi darsni bayon qiladi. Yoki Mirzo Ulug'bekning rasmi doskaga ilib qo'yiladi. Mirzo Ulug'bek tomonidan Samarqandda qurilgan madrasa va rasadxonani, Buxoroda qurilgan madrasaning rasmlarini dars jarayonida o'quvchilarga ko'rsatadi. 4-§. O’RTA OSIYO XALQLARI TURK XOQONLIGI DAVRIDA Reja: 1. Xoqonlikning tashkil topishi

2. Eft aliylar davlatining qulashi 3. Turk xoqonligining bosh q aruvi 4. Xoqonlikning bo’linishi Xoqonlikning tashkil topishi VI asr o’rtalarida Oltoy va Janubiy Sibirda yashagan turkiy qabilalarni bir- lashtirgan yangi davlat vujudga keldi. Bu davlat tarixga Turk xoqonligi nomi bilanirgan. Uning asoschisi Bumin edi. 552-yilda Bumin "xoqon" deb |’lon qilindi. Oltoy xoqonlikning markazi qilib belgilanadi. Turklarning g’arbga jmon yurishlariga Istami boshchilik qiladi. Unga "Yabg’u xoqon" Bgan unvon beriladi. Tez orada Yettisuv va Sharqiy Turkistonga tutashgan yurtlarda yashovchi turkiy qabilalar bo’ysundiriladi. 555-yildayoq turklar Sirdaryo va Orol dengizi bo’ylarigacha cho’zilgan keng o’lkalarni egallaydilar. Xoqonlik chegarasi Eftaliylar davlati hududlariga borib yondoshadi. I558-yilda turklar Yoyiq (Ural) va Itil (Volga) bo’ylarini zabt etadi. 575-576- yillarda Shimoliy Kavkazning bepoyon yerlarini egallab, Qrim yarim oroliga kirib boradilar. Sosoniylar Toxariston va Chag’oniyonni efta li ylardan tortib oladilar. I llaliylar davlatining qulashi Turk xoqonligining eftaliylar bilan to’qnashishi muqarrar edi. Bunday murakkab siyosiy vaziyat xoqonlikni Eron, so’ngra Vizantiya bilan yaqinlashtiradi. Uzoq vaqt eftaliylar tazyiqida yashagan sosoniylar bu davlatning tamomila barbod bo’lishidan manfaatdor edi. Xusrav I Anushervon (531-579) tashabbusi bilan yuzaga kelgan o’zaro harbiy ittifoq Eron shohining Istamiga kuyov bo’lishi orqali yanada mustahkamlanadi. Eron askarlarining Balxga hujumi ko’magida turklar 563-yiIda Eftaliylar davlati yerlariga bostirib kiradilar. Parak (Chirchiq) vodiysi va uning markazi Choch shahri ishg’ol qilinadi. Sirdaryodan o’tib, Zarafshon vodiysiga kirib boradilar. Ular Samarqand, Kesh va Naxshabni egallab, Buxoroga yaqinlashadilar. Sakkiz kun davom etgan shiddatli jangda eftaliylar qo’shini yengiladi. Shunday qilib, janubdan Eron sosoniylaridan, shimoldan esa Turk xoqonligidan 563-567- yillarda zarbaga uchragan Eftaliylar davlati bir asrdan oshiqroq hukmronlikdan so’ng, tamomila barbod bo’ladi. Natijada mag’lub davlatning merosi o’zaro bo’linib, Amudaryoning janubiy qirg’oqlarigacha bo’lgan viloyatlar Eron, uning

O'xshashlar

O’rta Osiyo aholisining Ahamoniylar va Yunon makedon istilochilariga qarshi kurashi dars ish
O’rta Osiyo aholisining Ahamoniylar va Yunon makedon istilochilariga qarshi kurashi dars ish
Ibtidoiy jamoa tuzumining paleolit davrida O’rta Osiyo
XVI-XIX asrning birinchi yarmida O’rta Osiyo xalqlari tarixshunosligi
O’rta Osiyo xalqlari ahamoniylar davlati tarkibida(mil.avv VI-IV asrlar)