osmirlik yoshida stress holatlarini oldini olishning psixologik
![14
Psixomotorikadagi o‗zgarishlar mushaklarning, ayniqsa, yuz va bo‗yin mushaklar ining
haddan ziyod zo‗riqishida, qo‗llarning titrashida, nafas olish ritmining buzilishida, ovozning
titrashi, sensomotor reaksiyalar tezligining pasayishi, nutq buzilishi va boshqalarda namoyon
bo‗ladi. Yu. V. Shcherbatix tomonidan o‗tkazilgan tajribalard a stress va boshqa hissiy
zo‗riqishlar insonning yozuviga ham ta‘sir ko‗rsatar ekan. Masalan, yomon kayfiyat ta‘sirida
harflar orasidagi masofa kengayib, harflarning eniga kattalashib ketishiga ta‘sir etadi. Yaxshi
kayfiyatda esa kishining yozuvi mayda har flar bilan, chiroyli holda yoziladi.
Kun tartibining buzilishi – uyquning qisqarishi, ish vaqtining tungi davrga o‗tib qolishi,
foydali odatlardan voz kechish, hissiy zo‗riqishlarni bartaraf etishning mos keluvchi usullarini
topa olmaslikda ko‗rinadi.
Ka sbiy faoliyatdagi o‗zgarishlar ish joyidagi odatiy harakatlarni bajarishdagi xatolarning
ko‗pligi, vaqtning surunkali tarzda yetishmasligi, ish samaradorligining pasayib ketishi, harakat
muvofiqligining buzilishi, aniqlikning yo‗qolishida kuzatiladi.
Ijti moiy rollarga xos vazifalarga xos buzilishlar – yaqinlar va do‗stlar bilan munosabatga
yetarlicha vaqt yetishmasligi, nizolarning kuchayishi, muloqot davomida sezgirlikning pasayishi,
ijtimoiy qoidalarga zid xulq -atvor belgilarining ko‗rinishida namoyon bo ‗ladi. Shuningdek, uzoq
muddat hissiy zo‗riqishda bo‗lgan inson ijtimoiy me‘yor va standartlarga e‘tiborsiz bo‗lib qoladi.
Hatto o‗zining tashqi ko‗rinishiga ham e‘tibor bermasligi mumkin. Chuqur hissiy zo‗riqishlar
vaqtida atrofdagilar bilan munosabatlarn i uzish asosiy muammoni yechimsiz qoldirish, o‗zida
aybdorlik va chorasizlik hissini vujudga keltiradi. O‗quv faoliyatiga xos hissiy zo‗riqishlar
o‗smirlarning fikricha, ish qobiliyatining pasayishi va charchoqning ortishi bilan bog‗liq. Hissiy
zo‗riqishla rning salbiy ta‘siri shuningdek, uyquning buzilishi, behuda shoshilish, vaqtning
yetishmasligida ham namoyon bo‗ladi.
Ish qobiliyatining pasayishi va uyquning buzilish darajasi ko‗plab ob‘ektiv va sub‘ektiv
Ҳиссий зўриқишнинг хулқ -
атвордаги белгилари
�I�k�b�o�h�f�h�l�h�j�b�d�Z -
�g�b�g�]���[�m�a�b�e�b�r�b
���Z�z�l���l�Z�j�a�b�g�b�g�]��
�†�a�]�Z�j�b�r�b
�D�Z�k�[�b�c��
�n�Z�h�e�b�y�l�^�Z�]�b��
�[�m�a�b�e�b�r
�B�`�l�b�f�h�b�c���\�Z�a�b�n�Z -
�e�Z�j�g�b���[�Z�`�Z�j�b�r�^�Z�]�b��
�†�a�]�Z�j�b�r
�F�m�r�Z�d�e�Z�j�g�b�g�]��
���Z�^�^�Z�g���a�b�z�^��
�a�†�j�b���b�r�b�������Z�j�Z�d�Z�l��
�j�b�l�f�b�g�b�g�]��
�†�a�]�Z �j�b�r�b
�D�m�g���l�Z�j�l�b�[�b�g�b�g�]��
�†�a�]�Z�j�b�r�b������
�m�c���m�g�b�g�]����
�[�m�a�b�e�b�r�b
�F�_���g�Z�l��
�k�Z�f�Z�j�Z�^�h�j�e�b�]�b�g�b�g�]��
�i�Z�k�Z�c�b�r�b�����x���h�j�b��
�^�Z�j�Z�`�Z�^�Z�]�b��
�l�h�e�b���b�r
�G�b�a�h�e�Z�j�g�b�g�]��
�d�m�q�Z�c�b�r�b����
�l�Z�`�h�\�m�a�d�h�j�e�b�d -
�g�b�g�]���h�j�l�b�r�b](/data/documents/1cd8b353-6cc2-46b8-936e-c829d56a2dc6/page_14.png)
1 O„ zbekiston respublikasi Oliy va o„ rta maxsus kasb xunar ta‟limi bosh q armasi Andijon davlat universiteti Pedagogika fakulteti Psixologiya kafedrasi Pedagogika –psixologiya ta‟lim yo„nalishi 4 -bosqich talabasi Siddiqova Nasibaxon ning MAVZU: O„s mirlik yoshida ctress holatlarini oldini olishning psixologik xususiyatlari lmiy raxbar: p.f.n.M .Mamajonov ANDIJON -2013
2 MAVZU: O„SMIRLIK YoShIDA STRESS HOLATLARINI OLDINI OLIShNING PSIXOLOGIK XUSUSIYaTLARI. REJA . Kirish. 1.BOB. O„smir shaxsining psixologik xususiyatlarini ijtimoiy psixologik muammo sifatida tadqiq etilishi. 1.1. Xorij psixologlari tadqiqotlarida shaxs shakllanishi muammosining tadqiq qilinishi 1.1. Xorij psixologlari tadqiqotlarida shaxs shakllan ishi muammosining tadqiq qilinishi 1.2.Psixik holatlar muammosining ilmiy adabiyotlarda o„rganilganligi 1.3.Hissiy zo„riqishlarni keltirib chiqaruvchi sabablar va ularning namoyon bo„lishi 1.4. O„smirlik yoshi davrining o„ziga xos o„zgarishlari va psixo -fiziologik xususiyatlari 2.BOB. O„smirlik davrida stress holati va uni bartaraf etishning psixologik jihatlari 2.1. O‟smirlik davrining psixologik muammolarining muqobil yechimlari. 2.2. Stress holati va uni bartaraf etishning psixologik jihatlari 2.3. K asbiy dezadaptatsiyaning oldini olish aspektida o„smirlik davridagi stressogen vaziyatlarni o„rganish 3BOB. O„quv faoliyati davrid stress xolatlarini yuzaga kelishi va uni bartaraf etish usullari 3.1. O„smirlar o„quv faoliyatidagi stress va xissiy zo„riq ishlarning kelib chiqishini eksperimental o„rganish Xulosa. Tavsiya. Foydalanilgan adabiyotlar. Ilovalar.
3 M U N D A R I J A Kirish. I BOB O„smir shaxsining psixologik xususiyatlarini ijtimoiy psixologik muammo sifatida tadqiq etilishiK 1.N Xorij p sixologlari tadqiqotlarida shaxs shakllanishi muammosining tadqiq qilinishi 1.2. Psixik holatlar muammosining ilmiy adabiyotlarda o„rganilganligi 1.3. Hissiy zo„riqishlarni keltirib chiqaruvchi sabablar va ularning namoyon bo„lishi 1.4. O„smirlik yos hi davrining o„ziga xos o„zgarishlari va psixo - fiziologik xususiyatlari II BOB O„smirlik davrida stress holati va uni bartaraf etishning psixologik jihatlari 2.1. O‟smirlik davrining psixologik muammolarining muqobil yechimlariK 2.2 Stress holati v a uni bartaraf etishning psixologik jihatlari 2.3. Kasbiy dezadaptatsiyaning oldini olish aspektida o„smirlik davridagi stressogen vaziyatlarni o„rganish 3-BOB . O„quv faoliyati davrid stress xolatlarini yuzaga kelishi va uni bartaraf etish usullari 3.1 . 3.1. O„smirlar o„quv faoliyatidagi stress va xissiy zo„riqishlarning kelib chiqishini eksperimental o„rganish Xulosa. Tavsiya. Foydalanilgan adabiyotlar Ilovalar.
4 Mavzuning dolzarbligi. O‗zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishg ach barcha sohalarda bo‗lgani kabi ta‘lim sohasida ham tub islohotlar amalga oshirilmoqda. O‗zbekiston Respublikasining ―Ta‘lim to‗g‗risida‖gi Qonuni va ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ zamon talablariga javob beradigan pedagogik xodimlar tayyorlashni b osh vazifa qilib qo‗ydi. Prezidentimiz Islom Abdug‗anievich Karimov ta‘kidlaganlaridek: ―Vatanimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi obro‗ -e‘tibori avvalambor farzandlarimizning unib - o‗sib, ulg‗ayib qanday inson bo‗lib hayotga kirib borishiga bog‗liqdir. Biz bunday o‗tkir haqiqatni hech qachon unutmasligimiz kerak‖. Nazariy bilimlar hamda amaliy malakalarga ega bo‗lgan va yangi zamonaviy muammolarni muvaffaqiyatli hal qila oladigan mutaxassislar tayyorlash bilan bog‗liq ishlar bugun yanada dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Respublikamizning rivoji, ravnaqi oliy maktablarda tayyorlanayotgan mutaxassislarga bog‗liq ekan, ularni har tomonlama yetuk insonlar qilib tarbiyalash kerak. O‗qituvchi bilan o‗smirning hamkorlikd agi faoliyatini to‗g‗ri yo‗lga qo‗yish bo‗lajak mutaxassislar kasbiy tayyorgarligining asosiy omillaridan biridir. Psixologik bilimlarni inson tomonidan o‗rganilishi shuning uchun ham muhimki odamlarning bilimdonligi nafaqat tashqi olamda ro‗y berayotgan ob‘ektiv hodisalar mohiyatiga aloqador bilimlar majmuiga ega bo‗lish bilan, balki hayotda munosib o‗rin egallash, o‗z ichki imkoniyatlari va salohiyatidan samarali foydalangan holda faoliyatini oqilona tashkil etishning barcha sirlaridan boxabar bo‗lish, o ‗ziga va o‗zgalarga ta‘sir ko‗rsatishning usul va vositalarini bilish va ulardan o‗z o‗rnida unumli foydalanishni nazarda tutadi. Kundalik hayotning tobora shiddatli tus olayotgani insonga bo‗layotgan axborot xurujining ko‗pligi, ijtimoiy muammolarning ha ddan ziyod zidlashuvi natijasida asablarning taranglashishi juda ko‗p insonlarni stress holatiga duchor etmoqda. Shu nuqtai nazardan bizning tanlagan mavzuimiz o‗smirlik yoshi davridagi o‗ziga xos psixik zo‗riqishlar asosiad stress holatlarning yuzaga keli shi va uni bartaraf etish jihatlarini nazariy va amaliyo yoritishga asoslanganligi bilan axamiyatga egadir. Mavzuning o„rganilganlik darajasi : Psixik holatlarni izchil o‗rganish eramizdan 2 -3 ming yil avval Hindistonda boshlangan edi. Qadimgi yunon faylasu flari ham psixik holatlar muammosi bilan shug‗ullanib ko‗rganlar. ‖Holat‖ tushunchasi falsafiy tushuncha sifatida Kant va Gegel ishlarida ham keltirilgan. Psixik holatlarni izchil o‗rganish U. Djemsdan boshlanadi. Bu sohadagi eng birinchi ilmiy ish O. A. C hernikovaning 1937 yilda bosilib chiqqan maqolasi bo‗lib, u sportchining startdan oldingi hissiy holatlarini o‗rganishga bag‗ishlangan edi. Shundan so‗ng sport psixologiyasida psixik holatlar A. S. Puni, F. S. Yegorov, V. V. Vasilev, Ya.B. Lextman, K. M. S mirnov, V. F. Spiridonov, A. N. Krestovnikov va boshqalarning ishlarida
5 o‗rganildi. V. A. Ganzenning fikricha, 1964 yilda N. D. Levitovning ―Odamning psixik holatlari haqida‖ nomli kitobi nashr etilishi bilan bu muammoni o‗rganish tarixida yangi davr boshl andi. Shundan so‗ng psixologiya psixik holatlar, xususiyatlar, jarayonlar haqidagi fanga aylandi. N. D. Levitov, B. G. Anan‘ev, V. N. Myasishev, A. G. Kovalyov, K. K. Platonov, V. S. Merlin va boshqalar o‗smirlik yoshi davrida ro‗y berishi mumkin bo‗lgan hissiy zo‗riqishlar va stress holatlarini psixologik xususiyatlarini atroflicha tadqiq etishga xarakat qilganlar. A. O. Proxorov, B. G. Anan‘ev, F. Ye. Vasilyuklarning izlanishlari natijasida stressning shaxs faolligiga salbiy ta‘sir etishini asoslab be riladi. Psixologiya bilan bir qatorda psixik holatlarva ularning ta‘sirlanish jarayonida yuzaga keladigan stress muammosi bilan boshqa turdosh fanlar ham shug‗ullana boshladi. Tadqiqotlarchilardan P. S. Kupalov,V. I. Myasishev, B. F. Lomovlarning yoshga xos bo‗lgan psixologik xususiyatlarning shakllanish davrida tashqi ta‘sirlar natijasida yuzaga keladigan xissiy zo‗riqishlar funksional va emotsional o‗zgarishlarga olib keladi. ng tavsificha ularning sub‘ekt tomonining anglanganlik darajasiga bog‗liq. P . K. Anoxinning fikricha, mazkur xususiyatlar ichida eng muhimi insonning munosabatlaridir. O‗smirlik yoshi davridagi xissiy zo‗riqishlar va ular natijasida yuzaga keladigan stress va depressiya hoalari hali ham psixolog, tibbiyot, fiziolog olimlar tadqiqo t ob‘ekti sifatida o‗rganilib kelinmoqdaki, uning o‗z yechimini topishga karatilgan ko‗plab tomonlari va jihatlari xali ham mavjud. Tadqiqot maqsadi: O‗smirlik yoshida stress holatini kelib chiqish sabablari va uni bartaraf etishning psixologik xususiyatla rini nazariy va amaliy taxlil etish usullarini o‗rganish. Tadqiqot farazini isbotlash uchun quyidagi vazifalar belgilandi: 1. Muammoning o‗rganilganlik darajasini aniqlash. 2. Mavzuga oid psixologik adabiyotlarni tahlil qilish. 3. Tadqiqot metodi va metodikalarini tanlash. 4. Metodikalarni moslashtirish. 5. Tajriba -sinov ishlarini o‗tkazish. 6. Natijalarni miqdoriy va sifat tahlil qilish asosida xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish. 7. O‗smirlik yoshi davrining hissiy zo‗riqishlarini yuzaga keltiruvchi individual ta‘sirlanish v a tashqi ta‘sirlarni bartaraf etish yo‗llarini aniqlash. Tadqiqot predmeti: hissiy zo‗riqishlar asosida yuzaga keladigan o‗smirlik yoshidagi stress holatlarini tadqiq etish . Tadqiqot ob‟ekti: O‗smirlik yoshidagi affekt va stress holatlari . Tadqiqot faraz i: O‗smirlik yoshida eng ko‗p uchraydigan hissiy zo‗riqish – stress bo‗lishi, uning kechishi, shaxsning individual -psixologik xususiyatlari ham taraqqiyot motivatsiyasiga bog‗liq bo‗lishi mumkin. Taraqqiyot motivatsiyasi qanchalik yuqori bo‗lsa,