Pol qoplamalari va ularni kichchik tamirlash usullari Reja: 1. Pol qoplamalarining turlari. 2. Pol qoplamalariga ishlov berish.

Pol qoplamalarining turlari Lok va bo‘yoqlar. Pardozlashning so‘nggi bosqichi loklash yuza bo‘yashdan iborat. Bu yo‘l bilan pardozlash materialining tiniqligi, jilolanishi, yog‘ochning tabiiy gulini o‘zgartirishiga qarab ikki turga bo‘linadi: yog‘ochning tabiiy rangi va gulini o‘zgartirmaydigan tiniq yoki duradgorlik pardozi va yog‘ochining tabiiy rangi hamda gulini yo‘qotib, sidirg‘a ko‘rinishga keltiradigan tiniqmas yoki bo‘yoqchilik pardozi. Odatda, rangi va guli ko‘rimsiz bo‘lgan yog‘ochdan tayyorlangan; buyum va mebellarga tiniqmas pardoz beriladi. Bu maqsadda moyli va sirli (emalli) bo‘yoqlar ishlatiladi. Tiniqmas pardozlash yo‘li bilan bargli va igna bargli sifatsiz yog‘ochlardai tayyorlangan buyum va mebellar bo‘yaladi. Tiniqmas pardoz ishlari donalar, seriyalab buyum ishlab chiqarishda, xonalarni pardozlashda qo‘llaniladi. Ish tartibi quyidagicha olib boriladi: gruntovkalash, quritish; shpaklyovkalash, quritish, jilvirlash; birinchi marta bo‘yash, quritish, jilvirlash; ikkinchi marta bo‘yash, quritish jilvirlash; uchinchi marta bo‘yash, quritish. Sanoatda moyli bo‘yoqlar quyuq holda ishlab chiqariladi. Uni ishlatish vaqtida alif qo‘shib suyultiriladi va ishga moslanadi. Sirli bo‘yoqlar moyli va nitroemallarga bo‘linadi. Moyli sirlar loklarda, nitroemallar nitroloklarda tayyorlanadi. Sirli bo‘yoqlar turli rangda tayyorlanib tayyor holda sotiladi. Bo‘yoq, suvda, spirt yoki moyda eriydigan va yog‘ochning tabiiy gulini yo‘qotmagai holda rang berish hususiyatiga ega bo‘lgan moddalardir. Bo‘yoqlar o‘simlik bo‘yog‘i va sun’iy bo‘yoqlarga bo‘linadi. O‘simlik bo‘yoqlari ayrim daraxt va o‘simliklardan olinadi. Sariq bo‘yoq, (rang) sariq zanjabildan, qora bo‘yoq, zirkdan, jigarrang — olma daraxti po‘stlog‘idan, ko‘k rang — javdar bug‘doydan olinadi.

Sun’iy bo‘yoqlar toshko‘mirni qayta ishlash natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlardan olinadi. Ularning asosli va kislotali xillari bo‘ladi. Bo‘larga yong‘oq beisi va qizil rang beyslar misol bo‘la oladi. Bo‘yaladigan yog‘och sirtini yoppa tipiqmas parda bilan qoplab berkituvchi bo‘yovchi moddalar pigmentlar deb ataladi. Pigmentlar bo‘yoq, moddalaridan suvda va boshqa erituvchilarda eritmasligi bilan farq qiladi. Bu xildagi pigmentlarga: belila, oxra, suvik, sinkalar kiradi. Ular maydalangan talqon bo lida bo‘lib, biron-bir bog‘lovchi modda (moy, lok, yelim) bilan aralashtirilgan holda ishlatiladi. Pigmentlar rang belgisiga qarab klasslarga bo‘linadi. Pigmentlar oq, qora, kul rang, qizil, sariq, yashil, ko‘k va jigar rang bo‘ladi. Bo‘yash cho‘tka yordamida suvtish va purkash yo‘li bilan bajariladi. Sirtning katta-kichikligiga qarab har xil cho‘tkalar ishlatiladi (95- rasm). Cho‘tka yordamida buyashda imkoni boricha cho‘tkani yog‘och tolalari yo‘nalishi bo‘yicha ortiqcha bosmasdan, bir tekis yurgiziladi. Aks xolda bo‘yoq qatlamining notekis chiqib chatnab, yorilib ketishiga va buyum rangining bnr xil chiqmasligiga sabab bo‘ladi. Buning oldini olish va bo‘yoq qatlamining tekis, sifatli chiqishini ta’minlash uchun yangi yog‘och buyumlar kamida 2—3 -marta bo‘yaladi. Xar bir qayta bo‘yashda oldingi qatlamning qurishiga imkon berish keraq Moyli bo‘yoqlar kamida 24 soat ichida quriydi. Moyli bo‘yoqlarning qurishini tezlatish maqsadida oz miqdorda (2,5—5%) aseton qo‘shiladi. Pol qoplamalariga ishlov berish95-rasm.Bo’yoq cho’tkalari.a-yumaloq, b- fle’s, v-raxlestka, g-filenkasinon, d- trafaretlar uchun, e-taroqsimon, j- qirqimlar uchun

Pol qoplamalari ulardan uzoq muddat xizmat qilishga asos bo‘ladi. Pol qoplamalrini to‘g’ri tanlash ularning sifatini oshirishga xizmat qiladi. Sirli bo‘yoqlarning moyli bo‘yoqlardan farqi shundaki, u 30—40 minut ichida quriydi, ishni tezlatish imkonini beradi. Sirli bo‘yoqlar imkoni boricha, gruntovkalangan sirtlarga surtiladi. Surtish mumkin qadar tez olib boriladi. Sirli bo‘yoqlarni purkagich yordamida ham purkash mumkin. Loklar tiniq pardozlashda ishlatilib yog‘ochning tabiiy gulini o‘zgartmagan holda yoki uni boshqacha tusga kiritgan holda sirtda yupqa, qattiq parda qatlami hosil qilib uning jilolanishini, namga, temperaturaning o‘zgarishiga, yorug‘lik ta’siriga va boshqa ta’sirlarga chidamliligini orttiradi. Loklar asosan tabiiy guli chiroyli bo‘lgan yog‘och sirtlariga suvtiladi. Loklar erituvchining turiga qarab spirtli, moyli va nityuloklarga bo‘linadi. Lok tashqi ko‘rinishidan loyqa, och jigar rangdan qora jigar ranggacha bo‘lgan suyuqlikdir. Loklarnipg asosini smolalar tashkil etadi. Ular sirtlarga suvtilgandan so‘ng uning tarkibidagi zrituvchi uchib bug‘lanib) ketadi va smola yupqa, qattiq parda qatlami hosil qiladi. Smolalar tabiiy hamda sun’iy bo‘ladi. Tabiiy smolalar kanifol, shellak, dammara, sandarak va boshqalar igna bargni daraxtlarda, qayin daraxti po‘stlog‘ida va pista daraxtining tarkibida bo‘lib, ularni daraxtni kesish, kertish va parmalab naycha qo‘yib oqizib olinadi. Sun’iy smola tabiiy qazilmalar: toshko‘mir, neft, slanes, torf va boshqalarning tarkibida bo‘lib, ularni qayta ishlash yo‘li bilan olinadi. Bu xil smolalardan sun’iy lok-bo‘yoq tayyorlashda foydalaniladi. 96-rasm.Cho‘tka va tampon bilan loklash.

Loklash cho‘tka va tampon (96-rasm) yordamida olib bori ladi. Tampon toza doka yoki suvpga o‘ralgan oppoq paxta yoki kigizdan iborat bo‘ladi. Mato kir bo‘lsa, loklash natijasida sirtda dog‘ hosil bo‘ladi. Poklash vaqtida, sirtning katta-kichiklignga qarab, lok tamponga tomiziladi yoki tampon lokka botirib olinadi. Tamga ortiqcha lok shimitilmasligi keraq Ortiqcha lok tamponni suvtish vaqtida oqib ketib sirtni dog‘ qilib qo‘yadi. Birinchi qatlam lok suvtishda tamponni yog‘och tolalari yo‘nalishi bo‘yicha yurgiziladi. Ikkinchi, uchinchi qayta suvtishda tamponni aylanma shaklda yurgiziladi (96- rasm). Tamponni yurgizish vaqtida sirtda to‘xtab qolishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Tampon sirtda to‘xtab qolsa, hosil bo‘lgan parda qatlamini shilib chiqadi. Bu o‘z navbatida sirtda dog‘ hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun tamponni yurgizishda to‘xtatmasdan sirtdan chiqarib yuboriladi. Tamponni yurgizish vaqtida sirtda kir hosil bo‘lib qolsa, har gal tamponga lok shimitilgandan so‘ng uning betiga bir-ikki tomchi kerosin tomizib olinadi. Kerosin sirtdagi kirni yuvishga yordam beradi. Agar tamponning sirtda yurishi og‘irlashib, mato titilib qolsa, u holda tamponning betiga 2—3 tomchi zig‘ir yoki paxta moyi tomizib olinadi. Spirtli va moyli loklar 2—3 qayta suvtiladi. Har bir qayta suvtishda, spirtli loklarda 40—50 minutdan, moyli loklarda esa 6—8 soat davomida quritib olinadi. Nitroloklar 4—5 qayta suvtiladi. Har bir suvtish 30—40 minutdan so‘ng takrorlanadi. Har safar navbatdagi lok qatlami suvtishda oldingi qatlamni mayin jilvir yordamida oxista jilvirlab olinadi. Loklash vaqtida tamponning qurib qolishiga yo‘l qo‘yishdi. Buning uchun har safar ish oxirida tamponni spirt yoki boshqa erituvchilarda yuvib olinadi yoki yangi tampon tayyorshadi. Nitrolaklarni purkagich yordamida ham purkaladi. Oqlashning eng qulay va oson usuli loklanuvchi detalni lokka botirib olishdir. Bu usulda sirt bir tekis loklanadi. Pardozdashning eng so‘nggi usuli politurlashdir. Bunda yog‘och sirtiga politur suvtiladi. Politur asosan smolaning 3% li kuchli vino spirtidagi yoki 89% li etil spirtidagi eritmasidir. Politur tarkibida 7 dan 12% gacha smola bo‘ladi. Politur