logo

SOMONIYLAR dars ishlanma

Yuklangan vaqt:

24.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

428.71875 KB
SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND
DAVLAT  UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI 308-GURUH TALABASI
 
DARS ISHLANMASI
Darsning texnologik xaritasi : 
                                  
      Mavzu:  SOMONIYLAR
Mavzuga doir tayanch tushunchalar :  Ismoil Somoniy, Ibn Havqal, 
Beruniy, Gardiziy,Nasr ibn Ahmad, Rofi ibn 
Lays,Buxoro,Samarqand,Dargoh,Devon,Abbosiylar.
Mavzuning qisqach ta’rifi:Somoniylar tarixni o’rganish.
                        
                    O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:  
Metod Suhbat, Hikoya, Didaktik o’yinlar, 
Munozara
Shakli Noana’naviy dars, Jamoa, Guruhli, 
Yakka
Jihoz A.8”B”-sinf  O’zbekiston tarixi darsligi B.Tarixiy va zamonaviy xarita
D.Texnik   vositalar:   Vediomagnitafon
Vedioproektor,   Kompyuter,   O’quv
filmi
E.Plakatlar, Sur’atlar
F.Doska, Bo’r, Daftar, A3 qog’oz, 
Plomaster.
Nazorat O’quvchilarning darsda faolligi 
kuzatilib, hisobga olib boriladi.
Baholash O’quvchilar reytingi dars oxirida e’lon 
qilinadi.
                                                
   Darsning jarayoni va texnologiyasi:
 Ishning nomi    Bajariladigan    
  ishlar mazmuni           Metod       Vaqt
    I bosqich
Tashkiliy qism • Salomlashish
• Davomatni 
aniqlash 
• Sinf xonasi 
tozalik   
                  
nazorati
• Axborot tinglash   
 
   Suhbat
    3 
daqiqa
     II bosqich
O’tigan mavzuni 
so’rash     va 
mustahkamlash • Savollar doskasi 
• Uchinchisi 
ortiqcha
• Grafik diktant
          usullari orqali
so’rab  bilish Noan’naviy    10 
daqiqa                                 
    III bosqich
Yangi mavzu   
      bayoni • Yangi mavzuni  
tushuntirish
 2Somoniylar 
davrida ijtmoiy 
iqtsodiy hayot  
haqida   ma’lumot 
berish.
3.Yangi mavzu 
ustida  ishlash Didaktik Kichik 
o’yinlar
Taqdimot 
ma’ruza
Bingo     15 
daqiqa
    IV bosqich 
Mustahkamlash “Loyixa ish i”,     
   “Klaster” 
texnikasi,        
  “Pinbort” 
texnikasi,
      13 
daqiqa
    V bosqich    
    Baholash, 
       darsni   
   yakunlash 1. O’quvchilarning 
darsda ishtirokiga 
qarab 5 ballik 
reyting belgilanadi.
2. Rag’batlantirish.    2 
daqiqa
  
  VI bosqich
Ko’p variantlilik 
asosida Tushuntirish   
 2 
daqiqa
                    
Darsda qo’llaniladigan interfaol usullar:
                 A. “ Loyiha ishi i”                                            
         B .  “Klaster” texnikasi        
         E.  “Pinbort” texnikasi
   
                                     
                                       Kutiladigan natijalar
 
   O’qituvchi Mavzu qisqa vaqt ichida barcha o’quvchilar 
tomonidan o’zlashtirilishiga erishdi,o’quvchi 
faolligini oshiradi, o’quvchilarda fanga nisbatan 
qiziqish uyg’otadi, qisqa vaqt ichida barcha 
o’quvchilar baholanadi.
   O’quvchi Abu Nasr Forobiy haqida bilimlarga ega bo’ladilar.
  
                                 
   Kelgusi rejalar
 
  O’qituvchi Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o’zlashtirish
va darsda tadbiq etish, takomillashtirish, o’z ustida 
ishlash, pedagogik mahoratni oshirish.
 
   O’quvchi Mustaqil fikrlashni o’rganadi, o’rganilgan 
materiallar asosida qo’shimcha materiallar izlaydi, 
ularni o’rganadi, do’stona muhitda, hamkorlikda 
ishlash ko’nikmasi shakllanadi.
               Darsning vaqti:                  45 daqiqa Dars taqsimoti.
1 Tashkiliy qism        5 daqiqa
2 O‘tgan mavzuni so‘rash        5 daqiqa
3 O‘tgan mavzuni mustahkamlash        5 daqiqa
4 Yangi mavzu bayoni        20 daqiqa
5 Yangi mavzuni mustahkamlash        5 daqiqa
6 Dars yakuni. Baholash va uyga vazifa 
berish        5 daqiqa
Darsning oltin qoidasi: 
T – Tartib
A – Adolat, Ahillik
R – Raqobat, Rostgo’ylik
I – Ilmiylik, Ijodkorlik
X – Xotirani Charxlash
Darsdan kutiladigan natija:  
Yangilik
Ijodkorlik
Erkin fikrlash
Bunyodkorlik  
Shakllanadigan ko’nikmalar: 
• Somoniylar taxlil qilishda xaritalardan foydalanish; • Darslik matni va undagi rasmlar bilan ishlay olish, asosiy jihatlarni
ajratib ko’rsata olish;
• Samoniylar hayotni voqealarinong sodir bo’lish sabablari;
• Samoniylar hayotidagi tub o’zgarishlar;
•  Samoniylar hayotni xarita asosida tushunib olish, hozirgi hududlar
nomlarini farqlay olish.
Shakllanadigan malakalar: 
• Samoniylar hayotnida sodir bo’lgan voqealarni davri bilan 
taqqoslash
• Darslik va hujjatli matni, ko’rgazmali qurollar, o’qituvchining 
tushuntirishi asosida tarixiy hodisalarga ta’rif berish;
• Samoniylar hayotni va boshqa hodisalarni umumlashtirish;
• Darslik matni, hujjatlar, ko’rgazmali qurollar bilan mustaqil ishlay 
olish;
• Samoniylar  yuzasidan mustaqil mulohaza yurita olish, bayon qilan
olish;
• Munozara va bahslarda faol ishtirok eta olish.
Darsning shiori:  “Eng zo’r sarmoya farzandga tikilgan sarmoya”
Tarixning boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi :
                                                                                    
geografiya
                    adabiyot
milliy g’oya O’tilgan mavzuni takrorlash:      Savollar doskasi.   
Darsning bayoni:Somoniylar
REJA:
     1.  Somoniylarning hokimiyat tepasiga kelishi
 2.somoniylar davlati va uning ma’muriy boshqaruvi 	

3.somoniylarda ichki va tashqi savdo 
 
4. Somoniylarda yer-mulk munosabatlri 
5. Somoniylar davlatining inqirozi

Somoniylarning oilaviy nisbasi, ya ni nomi ularning ajdodi bo lmish 	
ʼ ʻ
Somonxudot ismi bilan bog liq. Somonxudotning kelib chiqishi hakida 	
ʻ
turli xil ma lumot va fikrlar mavjud. Abu Bakr Narshaxiy (10-asr) va 	
ʼ
Hamza Isfahoniy (10- asr) keltirgan ma lumotlarga qaraganda, 	
ʼ
Somonxudot Balx viloyatidagi Somon qishlog idan, alMukaddasiy (10-	
ʻ
asr) ning ma lumotiga ko ra esa, u Samarqand viloyatidagi Somon nomli 	
ʼ ʻ
qishloqdan bo lgan. "Sa diya" nomli asar (17-asr) da keltirilgan 
ʻ ʼ
ma lumotlarga ko ra, uning asl ismi Arquq bo lib, u Farg onadan 	
ʼ ʻ ʻ ʻ
Termizga ko chib kelgan va u yerda Somon nomli qishlog iga asos 	
ʻ ʻ
solgan.O rta asrlarda Buxoro, Farg ona, Tohariston, Xuttalon va boshqa 	
ʻ ʻ
viloyatlarda ham Somon nomli qishloqlar bo lganligi kayd etilgan. Bu 	
ʻ
ma lumotlar "Somon" toponimi o rta asrlarda O rta Osiyo hududlarida va	
ʼ ʻ ʻ
undan tashqari yerlarda ham keng tarkalgan joy nomi bo lganligidan 	
ʻ
dalolat beradi.Ko pchilik manbalar (Hudud alolam, Ibn Havqal, Beruniy, 	
ʻ
Gardizi va h.k.) ga ko ra, Somonxudot sosoniylar davridagi mashhur 	
ʻ
sarkarda Bahrom Cho bin (6-asr) ning 4 yoki 5pogonadagi avlodi 
ʻ
bo lgan. Baxrom Cho binning kelib chiqishi eftaliylar bilan bog lik U 	
ʻ ʻ ʻ
sosoniylarga qarshi ko zg olon ko tarib (590 y.) mag lubiyatga 	
ʻ ʻ ʻ ʻ uchragandan keyin Farg onaga qochib kelgan va turkiy malikaga uylanib,ʻ
umrining oxirigacha o sha yerda kolib ketgan. Uning avlodlari ham 	
ʻ
o zlarini podshoxdar oilasiga mansub deb hisoblaganlar va Sosoniylar 	
ʻ
davlatidagi shahanshoxlar oliy taxtiga da vo kilganlar. Somonxudotning 	
ʼ
shajarasida keltirilgan ajdodlaridan ayrimlarining (Juba, Jamchan, 
Tamg as kabi) turkiy ismlari bo lgan. Shunisi diqqatga sazovorki, 	
ʻ ʻ
turkiylarning rivoyatlarida Somonyabg u (ya ni Somonxudot) 	
ʻ ʼ
turkiylarning O g uzxondan keyingi davrlarda yashagan ajdodlari 	
ʻ ʻ
katorida tilga olingan.O rta Osiyoga arablar bostirib kelganda, 	
ʻ
Somonxudot, ayrim ma lumotlarga ko ra, Balx viloyatidan Marvga 
ʼ ʻ
Xuroson amiri Asad ibn Abdulloh al Qushayriy (725/727 va 735/738 
yillar)ning oldiga kelib, undan dushmanlariga qarshi kurolli yordam 
berishini suraydi. Arablar yordamida dushmanlarini yenggach, 
Somonxudot islom dinini kabul kiladi va o g lining ismini amirning 	
ʻ ʻ
sharafiga Asad ko yadi. Asadning Nuh, Ahmad, Yahyo va Ilyos ismli 	
ʻ
ug illari alMa munning Marvdagi saroyida xizmatda bulgan va Rofi ibn 	
ʻ ʼ
Lays ko zyulonini bostirishda faol qatnashgan. Buning evaziga alMa mun	
ʻ ʼ
ularni bir nechta viloyatlarga amir etib tayinlaydi (819—820 y.). 
Xususan, Nuh — Samarqand amiri, Ahmad — Farg ona amiri, Yahyo — 	
ʻ
Shosh va Ustrushona amiri, Ilyos esa Hirot amiri etib xayinlanadi. Ular 
dastlab Xuroson amirlari bo lgan tohiriylarga tobe bo lgan va harbiy kuch	
ʻ ʻ
to plab, Arab xalifaligining sharqiy chegaralarini qo riqlab turishgan, 	
ʻ ʻ
shuningdek, shimolidagi turklarga qarshi bir necha bor yurishlar 
qilishgan. Nuh ibn Asad Isfijobni bosib olib (840 y.), uni o ziga tobe 	
ʻ
qiladi. Shunday qilib, aka ukaning to ng ichi bo lgan Nuh ibn Asad 	
ʻ ʻ ʻ
Samarqand va Sug dning katta qismini, shuningdek, Farg ona va boshqa 	
ʻ ʻ
bir qancha shaharlarni o z hokimiyati ostida birlashtiradi. Nuhning 	
ʻ
vafotidan keyin (842 y.) suloladagi yetakchilik uning ukasi Ahmad ibn 
Asad oilasiga o tadi. Uning 7 ta o tli bo lib, ular otasining vafotidan 	
ʻ ʻ ʻ keyin (866 y.) Movarounnahrning asosiy shaharlarida hokimiyatni o z ʻ
qo llariga oladilar. Faqat Buxoro sh. tohiriylar qo lida edi. Ilyos ibn Asad 	
ʻ ʻ
vafotidan keyin unga qarashli bo lgan Hirot shahrida ham hokimiyat 	
ʻ
Somoniylarning qo lidan ketdi. Tohiriylar hokimiyati tugatilgandan keyin	
ʻ
(873 y.) Buxoroda bir muddat siyosiy beqarorlik va tartibsizliklar yuz 
berdi. Shunda Somoniylar oilasining boshlig i bo lgan Nasr ibn Ahmad 	
ʻ ʻ
mahalliy dehqonlar taklifiga binoan, Buxoroga ukasi Ismoil ibn Ahmadni
hokim qilib yuboradi. Shunday qilib, Buxoro ham Somoniylar qo liga 	
ʻ
o tib, ularning qudrati yana ham ortdi. Nasr davrida Somoniylar 	
ʻ
turklarning Shovg ar shahriga yurish qiladilar. Deyarli butun O rta Osiyo 	
ʻ ʻ
yerlari ularning hrkimiyati ostida birlashgandan keyin oila boshlig i Nasr 	
ʻ
xalifa alMu tamiddan Movarounnahrni boshqarishga maxsus yorliq oldi 	
ʼ
(875 y.). Ko p o tmay Ismoil akasi Nasrga bo ysunishdan bosh tortib, 
ʻ ʻ ʻ
unga qarshi ko shin tortadi. Akauka qo shinlari orasida bo lib o tgan 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
jangda (888 y.) Nasr mag lubiyatga uchraydi va natijada Ismoil ibn 	
ʻ
Ahmad butun hokimiyatni o z qo liga oladi. U Taroz shahriga yurish 	
ʻ ʻ
qilib, uni bosib oladi (893 y.) va natijada boy Shalji kumush konlariga 
egalik kidali. O sha yilning o zida Ahmad Ustrushonadagi afshinlar 	
ʻ ʻ
sulolasining oxirgi vakillarini yo q qiladi va viloyatni butkul o zining 	
ʻ ʻ
hokimiyatiga bo ysundiradi. S.ning kuchayib borayotganidan xavfsiragan	
ʻ
arab xalifasi Ismoilni hokimiyatdan chetlatib, o rniga Xuroson amiri Amr	
ʻ
ibn Lays Safforiyni tayinlaydi (898 y.). Amr qo shin bilan 
ʻ
Movarounnahrga yo l olganda, Ismoil unga qarshi chiqib, bir necha 	
ʻ
jangdan keyin uni mag lubiyatga uchratadi (900 y.) va natijada 	
ʻ
safforiylarta qarashli bo lgan Xurosonni ham o z yerlariga qo shib oladi. 
ʻ ʻ ʻ
Shunday qilib, Ismoil ibn Ahmad hukmronligi davrida Talas vodiysidan 
Xurosongacha bo lgan yerlarni o z hrkimiyati ostida birlashtirdi. Ismoil 	
ʻ ʻ
ibn Ahmad vafotidan keyin (907 y.) hokimiyat uning avlodlari qo liga 	
ʻ
o tdi: Ahmad ibn Ismoil (907—914 yillar), Nasr ibn Ahmad (914— 943 	
ʻ yillar), Nuh ibn Nasr (943-954 yillar), Abdulmalik ibn Nuh (954—961 
yillar), Mansur ibn Abdulmalik (961—976 yillar), Nuh ibn Mansur (976
—997 yillar), Mansur ibn Nuh (997—999 yillar), Abdulmalik ibn Mansur
(999—1000-yillar). Shundan keyin mamlakatdagi hokimiyat qoraxoniylar
sulolasining qo liga o tib, Somoniylar hokimiyati tugatildi. Sulolaning ʻ ʻ
oxirgi vakili Ismoil al Muntasir (1000— 1005-yillar) qoraxoniylar 
sulolasiga qarshi kurash olib borib, Somoniylar hokimiyatini tiklashga 
urindi, lekin natija bo lmadi va oxiri o zi ham o ldirildi. Shu bilan 	
ʻ ʻ ʻ
Somoniylar sulolasi tarix sahnasidan butunlay ketdi.Ma muriy boshqaruv	
ʼ
tizimi. Somoniylar sulolasining hokimiyatdagi vakillari amir deb atalgan 
bo lib, ularga dargoh (saroy axli) va devonlar (harbiy boshqarmalar) 	
ʻ
bo ysungan. Vazir mansabiga, asosan, Jayhoniylar, Bal amiylar va 
ʻ ʼ
Utbiylar aslzoda oilalarining vakillari tayinlanar edi. Jayhoniy va 
Bal amiy ulardan eng mashhur vazirlardir. Somoniylarda vazir devonidan
ʼ
tashqari 10 devon bo lib, ular uchun Buxorodagi Registon maydonida 	
ʻ
maxsus katta bino qurilgan edi. Somoniylarning boshqaruv tizimi, asosan,
mahalliy dehqonlar, aslzodalar va din arboblaridan tashkil topgan bo lib, 	
ʻ
har bir amaldor arab va fors tillarini mukammal bilishi, shuningdek, diniy
va dunyoviy fanlardan xabardor bo lishi shart edi. Bunday odamlarni ahl 	
ʻ
alqalam (qalam axli) deb atashgan. Saroy harbiy qo mondonlari hojib, 	
ʻ
Xuroson lashkarboshisi esa sipoxsolor deb atalgan bo lib, boshqaruv 	
ʻ
ishlariga katta ta sir o tkazib kelishgan. Somoniylarning soliqlardan kelib	
ʼ ʻ
tushadigan yillik daromadi 45 mln. dirhamni tashkil qilgan bo lsa, bu 	
ʻ
mablag dan 20 mln.ga yaqini boshqaruv tizimida xizmat qilayotgan 	
ʻ
amaldorlar va qo shin ehtiyojlariga sarflangan. Xizmat uchun ish xaqi 	
ʻ
hammaga har 90 kunda, ya ni bir yilda 4 marta muntazam ravishda berib 	
ʼ
turilgan.10- asr boshida Somoniylar hukmronligi ostidagi mulklar 
quyidagi viloyatlardan tashkil topgan: Buxoro, Samarqand, Ustrushona, 
Farg ona, Shosh, Isfijob, Xorazm, Kesh, Nasaf, Chag oniyon, Xuttalon, 	
ʻ ʻ Badaxshon, Balx, Tohariston, Guzganon, G archiston, Marv, Hirot, G ur, ʻ ʻ
Nishopur va Go rgon. Viloyatlarda boshqaruv g okimlar qo lida bo lib, 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
ular amir tomonidan tayinlangan. Bu mansabga ko pincha mahalliy yer 	
ʻ
egalari va viloyat hokimlari xonadoni vakillari tayinlanar edi. 
Shaharlarning boshqaruvi raislar qo lida bo lib, ular hokimlar tomonidan 	
ʻ ʻ
tayinlangan.Somoniylar hukmronligi davrida Tohariston shaharlarida 
banichuriylar sulolasi, Xurosonda simjuriylar sulolasi, Guzganonda 
farig uniylar sulolasi, Xorazm va Isfijobda mahalliy turkiy sulolalar, 	
ʻ
shuningdek, Chag oniyon, G azna, Sijiston, G ur va G archistonda 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
mahalliy sulolalar hukm surgan Somoniylarning saroy ma muriyati 	
ʼ
ichidagi amaldorlarning bir qismini forelar, qolgan qismini mahalliy 
turkiylar tashkil etgan. Viloyatlarda ham xuddi shunday ahvol kuzatilgan.
Harbiy va mudofaa ishlari to la turkiylarning qo lida bo lgan. 10-asr ga 	
ʻ ʻ ʻ
kelib Isfijob, Taroz va boshqa shaharlarning turkiy aholisi ko plab islom 	
ʻ
dinini qabul qilganliklari tufayli Somoniylarning boshqaruv tizimida 
ularning salmog i oshib ketgan. Xususan, Alptegin, Sabuktegin, Alp 	
ʻ
Arslon, Alitegin, Simjuriy, Bektuzun, Qorategin, Ayach, Altuntosh, 
Banichur, Tosh singari mashqur tarixiy shaxslar va ularning avlodlari 
shular jumlasidandir. Shuningdek, turli viloyatlar va shaharlarni 
Inaj,Sabukra, Boyqaro, Alxunmish, Boytuz, Tuztosh, Kunbosh, 
Suboshitegin, Kamtegin, Fayozbek, Xumorbek, Xumortosh, Oytug dibek,	
ʻ
Bilgategin, Fategin, Shukrtegin, Aytug mish va boshqa g ukmdorlar 	
ʻ ʻ
boshqargan.Hokimiyat Somoniylar qo lidan ketib, qoraxoniylar qo liga 
ʻ ʻ
o tgandan keyin ularning deyarli barchasi ikkilanmay yangi hukmdorlar 	
ʻ
xizmatiga o tishgan. Shuning uchun Bug roxon 992 yilda Isfijobdan 	
ʻ ʻ
yurish qilib, Samarqand va Buxoroni egallaganda, unga hech kim 
qarshilik ko )|satmagan. Chunki mahalliy aholi, shu jumladan, amaldorlar
ʻ
ham, ularga Movarounnahrning arablargacha bo lgan asl egalari sifatida 	
ʻ
va endi islom dinini qabul qilib, o z yerlariga qaytib kelgan hukmdorlar 	
ʻ deb qaraganlar.Shunday qilib, Somoniylar boshqaruv tizimi aniq va 
mukammal ravishda tuzilgan bo lib, o zida davlatchilikning o sha davrda ʻ ʻ ʻ
eng ilg or an analarini mujassamlashtirgan. Lekin qonunchilik nuqtai 	
ʻ ʼ
nazaridan Somoniylar hukmronligini teng huquqli mustaqil davlat sifatida
qarash haqiqatga to g ri kelmaydi. Chunki u davrda, ya ni 9— 10-	
ʻ ʻ ʼ
asrlarda, Abbosiylar xalifaligida markaziy hokimiyat zaiflashib, 
viloyatlardagi mahalliy hokimiyat kuchaygani va deyarli mustaqil ichki 
siyosat olib borgani bilan, barcha mahalliy sulolalar, shu jumladan, 
Somoniylar ham, rasman bo lsada, Bag dod xalifalariga bo ysungan 	
ʻ ʻ ʻ
edilar. Ular faqat ma muriy boshqaruvda va xo jalik ishlarini yuritishda 	
ʼ ʻ
xalifalar tomonidan berilgan keng huquklar va o zini o zi boshqarish 	
ʻ ʻ
vakolatlariga ega bo lganlar. Shariat nuqtai nazaridan g am, xalqaro 	
ʻ ʻ
huquq nuqtai nazaridan ham, Xuroson va Movarounnahr ma muriy 	
ʼ
jihatdan Abbosiylar xalifaligining ajralmas qismi, Somoniylar esa 
xalifalarning shu viloyatlardagi hokimiyatni boshqarish uchun 
tayinlangan voliylari hisoblangan. Demak, Somoniylarning hukmronligi 
davlatchilik sifatida emas, balki Abbosiylar xalifaligining tarkibida 
Bag doddan tayinlangan va nisbatan mustaqil ichki siyosat olib borgan 	
ʻ
mahalliy hukmdorlar sulolasining hokimiyati sifatida baholanishi 
mumkin
1.   Loyiha ishi . Darsda qo’llaniladigan interfaol usullar: 2 “Klaster” usuli 3.“Pinbort” texnikasi.
1-guruhga “Samoniylar hayoti ” 
2-guruhga “Samoniylar faolyati ”
3-guruhga “Samoniylar asarlari ”
O’quvchilar   fikrlarini   qog’ozchalarga   yozib   doskaga   muhrlaydilar.
So’ngra   doskadagi   bir   xil   so’zlar   olib   tashlanadi   va   o’zaro   guruhlar
o’rtasida qolgan so’zlarni qo’shib gap tuziladi.  O’quvchilar  tasviriy lavhalarda aks ettirilgan jarayonni 
izohlaydilar. O’qituvchi tomonidan berilgan savollarga javob berish bilan
muhokama qilinadi.
Yakuniy qism: 
•  Uyga vazifa.
• Yangi mavzuni o’qib kelish;
• Yangi mavzu yuzasidan o’quv materiallarni tayyorlash, savollarga 
javob topish;
• Mavzuga doir atama va tushunchalardan krossvord tuzish;
• Qo’shimcha adabiyotlardan tayyorlanib, kichik ma’ruza tayyorlash.

SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI 308-GURUH TALABASI DARS ISHLANMASI Darsning texnologik xaritasi : Mavzu: SOMONIYLAR Mavzuga doir tayanch tushunchalar : Ismoil Somoniy, Ibn Havqal, Beruniy, Gardiziy,Nasr ibn Ahmad, Rofi ibn Lays,Buxoro,Samarqand,Dargoh,Devon,Abbosiylar. Mavzuning qisqach ta’rifi:Somoniylar tarixni o’rganish. O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi: Metod Suhbat, Hikoya, Didaktik o’yinlar, Munozara Shakli Noana’naviy dars, Jamoa, Guruhli, Yakka Jihoz A.8”B”-sinf O’zbekiston tarixi darsligi

B.Tarixiy va zamonaviy xarita D.Texnik vositalar: Vediomagnitafon Vedioproektor, Kompyuter, O’quv filmi E.Plakatlar, Sur’atlar F.Doska, Bo’r, Daftar, A3 qog’oz, Plomaster. Nazorat O’quvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Baholash O’quvchilar reytingi dars oxirida e’lon qilinadi. Darsning jarayoni va texnologiyasi: Ishning nomi Bajariladigan ishlar mazmuni Metod Vaqt I bosqich Tashkiliy qism • Salomlashish • Davomatni aniqlash • Sinf xonasi tozalik nazorati • Axborot tinglash Suhbat 3 daqiqa II bosqich O’tigan mavzuni so’rash va mustahkamlash • Savollar doskasi • Uchinchisi ortiqcha • Grafik diktant usullari orqali so’rab bilish Noan’naviy 10 daqiqa

III bosqich Yangi mavzu bayoni • Yangi mavzuni tushuntirish 2Somoniylar davrida ijtmoiy iqtsodiy hayot haqida ma’lumot berish. 3.Yangi mavzu ustida ishlash Didaktik Kichik o’yinlar Taqdimot ma’ruza Bingo 15 daqiqa IV bosqich Mustahkamlash “Loyixa ish i”, “Klaster” texnikasi, “Pinbort” texnikasi, 13 daqiqa V bosqich Baholash, darsni yakunlash 1. O’quvchilarning darsda ishtirokiga qarab 5 ballik reyting belgilanadi. 2. Rag’batlantirish. 2 daqiqa VI bosqich Ko’p variantlilik asosida Tushuntirish 2 daqiqa Darsda qo’llaniladigan interfaol usullar:

A. “ Loyiha ishi i” B . “Klaster” texnikasi E. “Pinbort” texnikasi Kutiladigan natijalar O’qituvchi Mavzu qisqa vaqt ichida barcha o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilishiga erishdi,o’quvchi faolligini oshiradi, o’quvchilarda fanga nisbatan qiziqish uyg’otadi, qisqa vaqt ichida barcha o’quvchilar baholanadi. O’quvchi Abu Nasr Forobiy haqida bilimlarga ega bo’ladilar. Kelgusi rejalar O’qituvchi Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o’zlashtirish va darsda tadbiq etish, takomillashtirish, o’z ustida ishlash, pedagogik mahoratni oshirish. O’quvchi Mustaqil fikrlashni o’rganadi, o’rganilgan materiallar asosida qo’shimcha materiallar izlaydi, ularni o’rganadi, do’stona muhitda, hamkorlikda ishlash ko’nikmasi shakllanadi. Darsning vaqti: 45 daqiqa

Dars taqsimoti. 1 Tashkiliy qism 5 daqiqa 2 O‘tgan mavzuni so‘rash 5 daqiqa 3 O‘tgan mavzuni mustahkamlash 5 daqiqa 4 Yangi mavzu bayoni 20 daqiqa 5 Yangi mavzuni mustahkamlash 5 daqiqa 6 Dars yakuni. Baholash va uyga vazifa berish 5 daqiqa Darsning oltin qoidasi: T – Tartib A – Adolat, Ahillik R – Raqobat, Rostgo’ylik I – Ilmiylik, Ijodkorlik X – Xotirani Charxlash Darsdan kutiladigan natija: Yangilik Ijodkorlik Erkin fikrlash Bunyodkorlik Shakllanadigan ko’nikmalar: • Somoniylar taxlil qilishda xaritalardan foydalanish;