TA’LIM TO‘G‘RISIDAGI QONUN VA KADIRLAR TAYYoRLASh MILLIY DASTURI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

29.58984375 KB

Ko'chirib olish

TA’LIM TO‘G‘RISIDAGI QONUN VA KADIRLAR TAYYoRLASh
MILLIY DASTURI
1. Mustaqillik yillarida xalq ta’limi sohasidagi tub islohatlar
2. 1992 yilda qabul qilingan «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun
3. Kadrlar milliy dasturining ahamiyati
4. Umumiy ta’lim maktablarida geografiya ta’limi

O`zbekiston musta q illikka erishgandan so`ng umumiy ta`lim-
tarbiya soxasini islo h q ilish zaruriyati tu g` ildi. Ayrim o` q uv fanlari dars
tizimidan chi q arib tashlandi, ayrimlarining mazmuni o`zgartirildi, ayrim
fanlar yangitdan yaratilib o` q uv tizimiga joriy q ilindi.
Maktab geografiya ta`limi soxasida h am muxim o`zgarishlar sodir
bo`ldi. Umumiy ta`lim maktablaridagi SSSR tabiiy geografiyasi «(YIII-
sinf) va SSSR i q tisodiy va sotsial geografiyasi» (IX sinf) o` q uv kurslari
ta`limi dasturidan olib tashlandi.
Umumiy majburiy ta`lim 9- yilga o`tkazilganligi munosabati bilan
ayrim o` q uv kurslari o`rganiladigan sinflar o`zgardi. Y- sinfga yangi
«Tabiyat» kursi kiritildi. Ammo mazkur kursni o`zlashtirish q iyin
bo`lganligi, h amda unga tabiiy geografiya, biologiya va bosh q a
fanlardagi bilimlar q aytarilganligi tufayli 1999 yil o` q uv dasturidan
tashlandi.
 «Boshlan g` ich tabiiy geografiya» kursi «Materiklar va
okeanlar
geografiyasi» kursi bilan q o`shib YI sinfda o`tiladigan bo`lgan edi. Bu
h am o`zini o q lamadi. YAngi dastur (1999) bo`yicha YAna Y-sinfda
boshlan g` ich «Tabiiy geografiya» kursi o`tiladigan bo`ldi. Bundan
tash q ari O`zbekiston va Turkiston xududidan tash q ari ilgari sobi q «SSSR
tabiiy geografiyasi»da o`rganiladigan tabiiy geografik o`lkalar
«Materiklar va okeanlar geografiyasi» kursida o`tiladigan bo`ldi.
O` q uv dasturiga tamoman YAngi «Turkiston tabiiy
geografiyasi» kursi kiriti (YII- sinflar uchun).

IX–sinfda o`tiladigan «Jaxonning i q tisodiy va ijtimoiy
geografiyasi» kursida h am o`zgarishlar sodir bo`ldi. Endi O`zbekiston
Respublikasidan tIIash q ari h amma davlatlar shu kursda o`rganiladi.
YAngi dasturga muvofi q tayanch majburiy ta`limga moslangan
geografiya kurslarining sinflar bo`yicha ta q simoti q o`yidagicha;
 Y sinfda «Tabiiy geografiya», boshlan g` ich kursi;
 YI sinfda «Materiklar va okeanlar geografiyasi»;
 YII sinfda; birinchi yarim yillikda «Turkiston tabiiy
Geografiyasi», ikkinchi yarim yillikda «O`zbekiston tabiiy geografiyasi»;
YIII sinfda «O`zbekiston ijtimoiy va i q tisodiy geografiyasi»;
 IX sinfda «Jaxonning ijtimoiy va ijtimoiy geografiyasi»
H ar q anday davlatni kelajagini, buyukligini va q udratini yuksak
darajada bilimga ega bo`lgan kadrlar belgilab beradi. Bunday kadrlarni
etishtirish uchun esa davlatni ta`lim tizimi yu q ori darajada
takomillashgan va xal q aro standartlar talabiga javob beradigan
darajada bo`lishi kerak.
O`zbekiston Respublikasining Prezidenti Islom Karimov Oliy
majlisning IX sesiyasida (30.08.97) mazkur muammo to` g` risida
shunday degan edi « H ar q aysi millat nafa q at er osti va er usti tabiiy
boyliklari bilan, h arbiy q udrati va ishlab chi q arishi saloxiyati bilan, balki
birinchi navbatda o`zining yuksak madaniyati va ma`naviyati bilan
kuchlidir».
1997 yil 30 avgustda Oliy majlisda ko`rilgan ta`lim q onuni.
O`zbekiston ta`lim tizimini takomillashtirish va barkamol avlodni
tarbiyalash so h asidagi q o`ygan q adamlarining eng yirigidir.

Prezidentimiz Islom Karimovning ta`lim q onuni bo`yicha
O`zbekiston Respublikasi Oliy majlisi IX sessiyasida so`zlagan nut q ini
q o`yidagi q ismlarga bo`lish mumkin;
1.O`zbekiston musta q illikka erishgandan so`ng o`rta va oliy
ta`limda erishilgan yutu q lar taxlili.
2. H ozirgi ta`lim tizimining h ayot talablariga javob bermasligining
asosiy sabablarini taxlili.
3.Oliy ta`lim isloxatining asosiy yo`nalishlari.
4. Ta`limdagi isloxotlarni bos q ichma-bos q ich amalga oshirilishi.
5.Kadrlar tayyorlash tizimini shakllantirish va faoliyat
ko`rsatishining asosiy
tamoyillari.
6.Umumta`lim dasturining tuzilishi.
7. Milliy dasturni amalga murakkabliklar.
Mazkur masalalarni alo h ida- alo h ida ko`rib chi q amiz.
1.O`rta va Oliy ta`limda erishilgan yutu q lar. Mazkur so h adagi
yutu q lar q uyidagilardan iborat.
1. O`rta maktab soxasida.
 «Ta`lim h a q ida» q onun q abul q ilindi;
 1996-97 o` q uv yilidan boshlab birinchi sinflarda o` q ish yangi
alifboda olib borildi;
 300 ga ya q in ta`lim muassasalari ochildi. Oliy o` q uv yurtlari
Q oshida 46 ta litsey tashkil q ilindi, 800 ga ya q in o` q uvchi chet ellarda
ta`lim oldi;

 Ko`p o` q ituvchilar davlatlarni il g` or tajribasini o`rganib
keldilar.
2. O` rt a maxsus t a` lim soxasida .
 viloyatlarda, joylarda biznes maktablari, kichik va o`rta
maktablar uchun kasb- h unar kurslari ochildi;
 bozor i q tisodi talablaridan kelib chi q ib, yangi mutaxassisliklar
kiritildi (Fermer, soli q va bojxona xodimi, audit v ax.k.);
 Toshkent, Samar q and, Urganch, To`rt q o`l va Andijonda bank
Kolejlari tashkil q ilindi.
3. Oliy mak t ab soxasida :
 kirish imtixonlarida test usuli joriy q ilindi:
 viloyat markazlaridagi pedagogika institutlari universitetlarga
aylantirildi.
 2000 dan orti q talaba chet elga borib o` q ib keldi: 200 dan
orti q
mutaxasis institutlarda ishlash uchun xorijdan cha q irildi:
 Davlat va ijtimoiy q urilish akademiyasi, bank va moliya
Akademiyalari tashkil q ilindi:
 Turlixilfondlartashkil q ilindi: «Ma h alla», «Kamolat»,
«So g` lomavloduchun», «Nuroniy», «Umidjam g` armasi».
II.Amalgaoshirilgantadbirlarni h ozirgi h ayottalablarigato`lajavobbermasl
iginingasosiysabablari q uyidagilardaniborat:uyidagilardaniborat:
 Ta`limtizimigaeskimafkuraviy q arashlardanvasar q itlaridanxoli
bo`linganicha yo` q :

 barcha amaldagi o`zgarishlar va tadbirlar yuzaki bo`lib,
uzluksiz ta`lim-
tarbiya tizimini tashkil q ilish muammolarini ochib bergan emas:
 amaldagi ta`lim- tarbiya tizimimiz rivojlangan demokratik
davlatlar
talablariga javob bermaydi.
1. Mak t ab soxasida.
 maktablarning moddiy bazasi juda nochor:
 o` q ituvchilarni tayyorlashni keskin yaxshilash kerak
(ra g` batlantirish va x.k.)
 boshlan g` ich sinflardagi ta`limga katta e`tibor berish kerak,
ilgari bunga
e`tibor berilmagan:
 darsliklar yaratish ancha nochor axvolda:
 bolalar erkin fikrlaydigan bo`lishi kerak:
 9-sinfni h ar yili deyarli 450 ming o` q uvchi bitiradi. Ularni 250
ming tasi
10-sinfda o` q ishni davom etdiradi. 100 ming tasi h unar- texnika
bilimlarida taxsil oladi, ya`ni 100 mingtasi ko`chada q olmo q da.
 11-sinfni bitirganlarni h ammasi bo`lib 10-foiz o` q ishga kirishi
mumkin.
2. H unar- t exnik a bilim y urt lari soxasida .
 h ozirgi paytda ularda 250 mingta bolalar ta`lim olmo q da:
 moddiy texnika bazasi nochor:
 berilayotgan bilim saviyasi past:

 tarbiyachi – o` q ituvchilar malakasi past:
3. Texnik umlar v a o` rt a maxsus bilim y ur tlari.
 22 vazirlikka q arashli 268 ta maxsus bilim yurti, texnikum
mavjud va ularda 170 mingga ya q in bolalar o` q imo q da:
 bozor i q tisodi talablariga javob bermaydi.
4. Oliy o` q uv y urt lari.
 Tayyorlanayotgantalabalarnixayottalablariga q arabtayyorlash
kerak:
 Ta`lim bo`yicha davlat standartlari ishlab chi q ilmagan.
III. Oliy o` q uv y urt laridagi isloxot lar y o` nalishi.
 Oliy o` q uv yurtini bitirayotganlar q anday talablarga javob
berish
kerakligini ani q lab olishimiz kerak:
 iste`dadli bolalarni topish, tanlash va Oliy o` q uv yurtiga q abul
q ilishda
adolatli tizim va tartib o`rnatish:
 Oliy o` q uv yurtlarida q anday va necha xil mutaxasislik
bo`yicha ta`lim
berishni ani q lab olishimiz kerak:
 o` q uvyurtlarinishakli, q iyofasivatarkibi,
moddiybazasiniyaxshilash
kerak:
 o` q uv dastur va programmalarni zamonaviy talablarga
moslashtirib isti q bol

va kelajagimizni ko`zlagan h olda tuzib olishimiz va joriy etishimiz
darkor:
 bosh q a davlatlardagi Oliy o` q uv yurtlari bilan alo q ani
mustaxkamlash:
 o` q ituvchilarni tayyorlash bo`yicha maxsus fond tashkil q ilish
kerak (chet elga
chi q ib kelish uchun).
IY . Ta` limni islo hq ilish bos q ichlari .
Birinchi bos q ich – o`tish davri, 1997 - 2001 yillarda, ya`ni 4-
yilda amalga oshiriladi. Bu bos q ichda q o`yidagi vazifalar bajariladi:
Milliy dasturni amalga oshirilishining boshlanishi: yangi
talablarga javob beradigan pedagog kadrlarni tayyorlash, o` q uv
standartlarini yaratish, yangi o` q uv programmalari ustida ishlash,
umum ta`lim maktablarini q ayta q urish, uch yillik ta`lim tizimini
yaratish.
Ikkinchi bos q ich – 2001-2005 yillar. Milliy dasturni to`la amalga
oshirish. Kerakli sharoitlarni h isobga olib dasturlar va q oidalarga
o`zgartirishlar kiritish.
Uchunchi bos q ich – 2005 yildan keyingi yillarga mo`ljallangan.
To`plangan tajribalar taxlil q ilinadi va umumlashtiriladi.
Y . Kadrlar t ay y orlash t izimini shak llant irishni v a faoliy at
k o` rsat ishining asosiy t amoy illari:
 barcha ta`lim muassasalarida yu q ori malakali mutaxasislar
tayyorlash

uchun uzluksiz ta`lim, fan va ishlab chi q arish saloxiyatidan samarali
foydalanish :
 davlat ta`lim standartlarini joriy q ilish va ularni faoliyat
mexanizmini
ishlab chi q ish:
 o` q ituvchilar va murabbiylarni q ayta tayyorlash.
 davlat va ijtimoiy muassasalarning kasbga yo`naltirish
bo`yicha faoliyatini
takomillashtirish:
 o` q uvchilarni vatanga sado q at, yuksak axlo q , me h natga
muxabbat ruxida
tarbiyalash:
 ta`lim muassasalarini davlat tomonidan moddiy texnikaviy
ta`minotini
yaxshilash:
 o` q uv muassasalarini moddiy va moliyaviy sharoitini
ani q lashda kadrlarni,
iste`molchilari bo`lgan korxonalar imkoniyatidan to`la foydalanish:
 kadrlar tayyorlash va ta`lim soxasiga xal q aro fondlar
mabla g` ini jalb
etish.
 Oliy o` q uv yurtlariga musta q illik berish va o`z-o`zini
bosh q arish usullarini
joriy etish.
Y I. Umum t a` lim dast urining t uzilishi .

Dastur q o`yidagi bos q ichlardan iborat.
Maktabgacha ta`lim.
Boshlan g` ich ta`lim. 6-7 yoshdan boshlanadi, 1-4 sinflarni o`z
ichiga oladi.
Umum ta`lim. 5-9 sinflarini o`z ichiga oladi.
Umumiy ta`lim. 5-9 sinflarni o`z ichiga oladi.
Umum maxsas bilim va kasb- h unar ta`limi. O` q ish muddati 3- yil.
Oliy mutaxasisslik ta`limi ikki q ismdan iborat.
Bak alav rlik - o` q ish muddati to`rt yil. Tayanch mutaxasislik
diplomini olish bilan tugaydi:
Magist rat ura – ani q mutaxasislik bo`yicha Oliy kasbiy ta`lim
bo`lib, bakalavrlik negizida kamida ikki yil davom etadi. Magistrlik
dissertattsiyasini h imoya q ilish bilan tugaydi.
Aspirantura – 3 yil.
Doktorantura – 3 yil.
Y II. Milliy dast urni amalga oshirishdagi murak k ablik lar .
 H ar bir xududni geografik – muxitini xususiyatini h isobga olib
q ishlo q larda 3 – yillik kasb- h unar maktablarini tashkil q ilish:
 maxsus (akademik) sinflarda ta`lim beradigan o` q ituvchilarni
tayyorlash.
 o` q uv jarayonini tashkil etish, ta`lim mazmunini belgilash,
ularni maxsus
dasturlar, o` q uv q o`llanmalari bilan ta`minlash masalasidir.

ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston ensikilopediyasi 1996.
2. Pedagogik ensiklopediyasi 1980.
3. O‘zbekiston pedagoklari antologiyasi 1995.
4. Qurboniyozov R. Geografiya ta’limi metodikasi. Toshkent 1993.
5. «Ma’rifat», (Sovet maktabi) jurnallari.
«Geografiya v shkole» jurnallari.

TA’LIM TO‘G‘RISIDAGI QONUN VA KADIRLAR TAYYoRLASh MILLIY DASTURI 1. Mustaqillik yillarida xalq ta’limi sohasidagi tub islohatlar 2. 1992 yilda qabul qilingan «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun 3. Kadrlar milliy dasturining ahamiyati 4. Umumiy ta’lim maktablarida geografiya ta’limi

O`zbekiston musta q illikka erishgandan so`ng umumiy ta`lim- tarbiya soxasini islo h q ilish zaruriyati tu g` ildi. Ayrim o` q uv fanlari dars tizimidan chi q arib tashlandi, ayrimlarining mazmuni o`zgartirildi, ayrim fanlar yangitdan yaratilib o` q uv tizimiga joriy q ilindi. Maktab geografiya ta`limi soxasida h am muxim o`zgarishlar sodir bo`ldi. Umumiy ta`lim maktablaridagi SSSR tabiiy geografiyasi «(YIII- sinf) va SSSR i q tisodiy va sotsial geografiyasi» (IX sinf) o` q uv kurslari ta`limi dasturidan olib tashlandi. Umumiy majburiy ta`lim 9- yilga o`tkazilganligi munosabati bilan ayrim o` q uv kurslari o`rganiladigan sinflar o`zgardi. Y- sinfga yangi «Tabiyat» kursi kiritildi. Ammo mazkur kursni o`zlashtirish q iyin bo`lganligi, h amda unga tabiiy geografiya, biologiya va bosh q a fanlardagi bilimlar q aytarilganligi tufayli 1999 yil o` q uv dasturidan tashlandi.  «Boshlan g` ich tabiiy geografiya» kursi «Materiklar va okeanlar geografiyasi» kursi bilan q o`shib YI sinfda o`tiladigan bo`lgan edi. Bu h am o`zini o q lamadi. YAngi dastur (1999) bo`yicha YAna Y-sinfda boshlan g` ich «Tabiiy geografiya» kursi o`tiladigan bo`ldi. Bundan tash q ari O`zbekiston va Turkiston xududidan tash q ari ilgari sobi q «SSSR tabiiy geografiyasi»da o`rganiladigan tabiiy geografik o`lkalar «Materiklar va okeanlar geografiyasi» kursida o`tiladigan bo`ldi. O` q uv dasturiga tamoman YAngi «Turkiston tabiiy geografiyasi» kursi kiriti (YII- sinflar uchun).

IX–sinfda o`tiladigan «Jaxonning i q tisodiy va ijtimoiy geografiyasi» kursida h am o`zgarishlar sodir bo`ldi. Endi O`zbekiston Respublikasidan tIIash q ari h amma davlatlar shu kursda o`rganiladi. YAngi dasturga muvofi q tayanch majburiy ta`limga moslangan geografiya kurslarining sinflar bo`yicha ta q simoti q o`yidagicha;  Y sinfda «Tabiiy geografiya», boshlan g` ich kursi;  YI sinfda «Materiklar va okeanlar geografiyasi»;  YII sinfda; birinchi yarim yillikda «Turkiston tabiiy Geografiyasi», ikkinchi yarim yillikda «O`zbekiston tabiiy geografiyasi»; YIII sinfda «O`zbekiston ijtimoiy va i q tisodiy geografiyasi»;  IX sinfda «Jaxonning ijtimoiy va ijtimoiy geografiyasi» H ar q anday davlatni kelajagini, buyukligini va q udratini yuksak darajada bilimga ega bo`lgan kadrlar belgilab beradi. Bunday kadrlarni etishtirish uchun esa davlatni ta`lim tizimi yu q ori darajada takomillashgan va xal q aro standartlar talabiga javob beradigan darajada bo`lishi kerak. O`zbekiston Respublikasining Prezidenti Islom Karimov Oliy majlisning IX sesiyasida (30.08.97) mazkur muammo to` g` risida shunday degan edi « H ar q aysi millat nafa q at er osti va er usti tabiiy boyliklari bilan, h arbiy q udrati va ishlab chi q arishi saloxiyati bilan, balki birinchi navbatda o`zining yuksak madaniyati va ma`naviyati bilan kuchlidir». 1997 yil 30 avgustda Oliy majlisda ko`rilgan ta`lim q onuni. O`zbekiston ta`lim tizimini takomillashtirish va barkamol avlodni tarbiyalash so h asidagi q o`ygan q adamlarining eng yirigidir.

Prezidentimiz Islom Karimovning ta`lim q onuni bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Oliy majlisi IX sessiyasida so`zlagan nut q ini q o`yidagi q ismlarga bo`lish mumkin; 1.O`zbekiston musta q illikka erishgandan so`ng o`rta va oliy ta`limda erishilgan yutu q lar taxlili. 2. H ozirgi ta`lim tizimining h ayot talablariga javob bermasligining asosiy sabablarini taxlili. 3.Oliy ta`lim isloxatining asosiy yo`nalishlari. 4. Ta`limdagi isloxotlarni bos q ichma-bos q ich amalga oshirilishi. 5.Kadrlar tayyorlash tizimini shakllantirish va faoliyat ko`rsatishining asosiy tamoyillari. 6.Umumta`lim dasturining tuzilishi. 7. Milliy dasturni amalga murakkabliklar. Mazkur masalalarni alo h ida- alo h ida ko`rib chi q amiz. 1.O`rta va Oliy ta`limda erishilgan yutu q lar. Mazkur so h adagi yutu q lar q uyidagilardan iborat. 1. O`rta maktab soxasida.  «Ta`lim h a q ida» q onun q abul q ilindi;  1996-97 o` q uv yilidan boshlab birinchi sinflarda o` q ish yangi alifboda olib borildi;  300 ga ya q in ta`lim muassasalari ochildi. Oliy o` q uv yurtlari Q oshida 46 ta litsey tashkil q ilindi, 800 ga ya q in o` q uvchi chet ellarda ta`lim oldi;

 Ko`p o` q ituvchilar davlatlarni il g` or tajribasini o`rganib keldilar. 2. O` rt a maxsus t a` lim soxasida .  viloyatlarda, joylarda biznes maktablari, kichik va o`rta maktablar uchun kasb- h unar kurslari ochildi;  bozor i q tisodi talablaridan kelib chi q ib, yangi mutaxassisliklar kiritildi (Fermer, soli q va bojxona xodimi, audit v ax.k.);  Toshkent, Samar q and, Urganch, To`rt q o`l va Andijonda bank Kolejlari tashkil q ilindi. 3. Oliy mak t ab soxasida :  kirish imtixonlarida test usuli joriy q ilindi:  viloyat markazlaridagi pedagogika institutlari universitetlarga aylantirildi.  2000 dan orti q talaba chet elga borib o` q ib keldi: 200 dan orti q mutaxasis institutlarda ishlash uchun xorijdan cha q irildi:  Davlat va ijtimoiy q urilish akademiyasi, bank va moliya Akademiyalari tashkil q ilindi:  Turlixilfondlartashkil q ilindi: «Ma h alla», «Kamolat», «So g` lomavloduchun», «Nuroniy», «Umidjam g` armasi». II.Amalgaoshirilgantadbirlarni h ozirgi h ayottalablarigato`lajavobbermasl iginingasosiysabablari q uyidagilardaniborat:uyidagilardaniborat:  Ta`limtizimigaeskimafkuraviy q arashlardanvasar q itlaridanxoli bo`linganicha yo` q :

O'xshashlar

Falsafada qonun va qonuniyat tushunchasi

Ta’lim va tarbiyaning falsafiy va nazariy masalalari. Ta’lim falsafasining mohiyati, maqsadi, ob’yekti va predmeti, vazifalari, qonun va kategoriyalari.

O’zbekistonda demokratik tamoyillar asosida milliy davlat boshqaruv tizimining yaratilishi, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati

Zamonaviy ta’lim muammolari, O‘zbekiston ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy taraqqiyotining milliy ta’lim taraqqoyotiga bog’liqligi.

O’ZBEKISTON REDPUBLIKASINING TA’LIM TIZIMI. KADRLAR RAYYORLASH MILLIY MODELI