Ta’limning innovasion shakllari interfaol ta’lim
![Ta’limning innovasion shakllari: interfaol ta’lim
Reja:
1. Ta’limni tashkil etishga interfaol yondashuv. Interfaol TT mohiyati.
2. Interfaol
TTni qo’llash. Interfaol TTni qo’llash jarayonida imkoniyatlari.
3. Ta’limni
tashkil etishga interfaol yondashuvni qaror topshirish shartlari.
4. Interfaol
metodlar. Strategiyalar. Grafik organayzerlar.](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_1.png)
![Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o‘qituvchi va talaba
faoliyatiga
yangilik, o‘zgarishlar kiritish bo‘lib, uni amalga oshirishda asosan
interfaol
metodlardan to‘liq foydalaniladi. Interfaol metodlar - bu jamoa bo‘lib
fikrlash
deb yuritiladi, ya’ni pedagogik ta’sir etish usullari bo‘lib, ta’lim
mazmunining
tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu metodlarning o‘ziga xosligi shundaki,
ular
faqat pedagog va o‘quvchi-talabalarning birgalikda faoliyat ko‘rsatishi orqali
amalga
oshiriladi.
Bunday
pedagogik hamkorlik jarayoni o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ularga
quyidagilar
kiradi:
-
o‘quvchi-talabani dars davomida befarq bo‘lmaslikka, mustaqil fikrlash, ijod
etish
va izlanishga majbur etish;
-
o‘quvchi-talabalarni o‘quv jarayonida bilimga bo‘lgan qiziqishlarini ng doimiy
ravishda
bo‘lishini ta’minlashi;
-
o‘quvchi-talabaning bilimga bo‘lgan qiziqishini mustaqil ravishda har bir
masalaga
ijodiy yondashgan holda kuchaytirishi;
-
pedagog va o‘quvchi-talabaning hamisha hamkorlikdagi
faoliyatini ng tashkillanishi.
Pedagogik texnologiyalar masalalari, muammolarini o‘rganayotgan
o‘qituvchilar,
ilmiy-tadqiqotchilar, amaliyotchilarning fikricha, pedagogik
texnologiya
– bu faqat axborot texnologiyasi bilan bog‘liq hamda o‘qitish
jarayonida
qo‘llanishi zarur bo‘lgan AKT , kompyuter, masofali o‘qish, yoki turli
xil
texnikalardan foydalanish deb belgilanadi. Pedagogik texnologiyaning eng
asosiy
negizi-bu o‘qituvchi va o‘quvchi-talabaning belgilangan maqsaddan
kafolatlangan
natijaga hamkorlikda erishishlar i tanlagan texnologiyalariga
bog‘liq ligidadir ,
ya’ni o‘qitish jarayonida, maqsad bo‘yicha kafolatlangan natijaga
erishishda
qo‘llaniladigan har bir ta’lim texnologiyasi o‘qituvchi va o‘quvchi
o‘rtasida
hamkorlik faoliyatini tashkil eta olsa, har ikkalasi ijobiy natijaga erisha
olsa,
o‘quv jarayonida o‘quvchi-talabalar mustaqil fikrlay olsalar, ijodiy ishlay
olsalar,
izlansalar, tahlil eta olsalar, o‘zlari xulosa qila olsalar, o‘zlariga, guruhga,
guruh
esa ularga baho bera olsa, o‘qituvchi esa ularning bunday faoliyatlari uchun](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_2.png)
![imkoniyat va sharoit yarata olsa, ana shu lar o‘qitish jarayonining asosi hisoblanadi.
Har
bir dars, mavzu, o‘quv predmetining o‘ziga xos texnologiyasi bor, ya’ni o‘quv
jarayonidagi
pedagogik texnologiya – bu yakka tartibdagi jarayon bo‘lib, u
o‘quvchi-talabaning
ehtiyojidan kelib chiqqan holda bir maqsadga yo‘naltirilgan,
oldindan
loyihalashtirilgan va kafolatlangan natija berishiga qaratilgan pedagogik
jarayondir. O‘qituvchi
va o‘quvchi-talabaning maqsaddan natijaga erishishda
qanday
texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida, chunki har ikkala tomonning
asosiy
maqsadi aniq natijaga erishishga qaratilgan, bunda o‘quvchi-talabalarning
bilim
saviyasi, guruh xarakteri, sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya
tanlanadi . SHu
bilan bir qatorda, o‘qitish
jarayonini
oldindan loyihalashtirish zarur, bu jarayonida o‘qituvchi o‘quv
predmetining
o‘ziga xos tomonini, mavjud moddiy va ma’naviy shart-sharoitlarni,
AKT
vositalarini, eng asosiysi, o‘quvchi-talabalarning imkoniyat va ehtiyojini
hamda
ularning hamkorlikdagi faoliyatni tashkil eta olish qobiliyatlarini hisobga
olishi
kerak. SHundagina kerakli va kafolatlangan natijaga erishish mumkin. Qisqa
qilib
aytganda, o‘quvchi-talabani ta’limning markaziga olib chiqish kerak.
O‘qituvchi
tomonidan har bir darsni yaxlit holatda ko‘ra bilish va uni
tasavvur
etish uchun bo‘lajak dars jarayonini loyihalashtirib olish kerak. Bunda
o‘qituvchiga
u tomonidan bo‘lajak darsning texnologik xaritasini tuzib olishi katta
ahamiyatga
egadir, chunki darsning texnologik xaritasi har bir mavzu, har bir dars
uchun
o‘qitilayotgan predmet, fanning xususiyatidan, o‘quvchi-talabalarning
imkoniyati
va ehtiyojidan kelib chiqqan holda tuziladi. Bunday texnologik xaritani
tuzish
oson emas, chunki buning uchun o‘qituvchi pedagogika, psixologiya,
xususiy
metodika, pedagogik va axborot texnologiyalaridan xabardor bo‘lishi,
shuningdek,
juda ko‘p metod va usullarni bilish kerak bo‘ladi. Har bir darsning
rang-barang,
qiziqarli bo‘lishi avvaldan puxta o‘ylab tuzilgan darsning
loyihalashtirilgan
texnologik xaritasiga bog‘liq.
O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni
va
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da yosh avlodni ma’naviy-axloqiy
tarbiyalashda
xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlari](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_3.png)
![asosida zamonaviy madaniyat va iqtisodiyotning pedagogik shakl va vositalarini
ishlab
chiqish, amaliyotga joriy etishga alohida ahamiyat berilgan.
SHu jihatdan ham umumiy o‘rta
ta’lim
maktablarida davlat ta’lim standartlari bo‘yicha ko‘zda tutilgan iqtisodiy
ta’lim
va iqtisodiy tarbiyani takomillashtirish, uni o‘quvchilar ongiga singdirib
borib,
iqtisodiy tafakkurni shakllantirish muammosi dolzarbdir.
CHunki
har bir o‘quvchi-talaba bozor munosabatlari rivojlanib borayotgan
bir
davrda – uni o‘rab turgan iqtisodiy voqelikni, unda kechayotgan jarayonni
anglashi,
tadqiq va tahlil qilib, xulosalar chiqarish imkoniga ega bo‘lishi lozim. Bu
esa
har bir fuqarodan iqtisodiyot nazariyasining asoslaridan xabardor bo‘lishini,
uni
amalda joriy qilish yo‘l va vositalarini talab darajasida o‘zlashtirishini taqozo
etadi.
Bu masalalar, asosan, o‘quv muassasalarida amalga oshiriladi.
Iqtisodiy tarbiyaning bosh maqsadi – yoshlarda iqtisodiy savodxonlikni,
iqtisodiy
ongni, iqtisodiy madaniyatni yuksaltirishdan iboratdir. Bu esa shaxsning
kamol
topish faoliyati vositasida aniq iqtisodga bog‘liq, nazariy bilimlar tizimini,
shuningdek,
iqtisodiy bilim, ko‘nikma va malakalar majmuasi, o‘rganuvchining
iqtisodiy
ongiga bevosita ta’sir etishga imkon beruvchi bosqichlarni amalga
oshirishdir. O‘quvchi-talabalar
bosqichma-bosqich uzluksiz ta’lim jarayonida
iqtisodiy
bilim asoslarini o‘rganish mobaynida ularning tafakkurlari ham shakllana
boradi.
Ular quyidagi bilimlar majmui bo‘lib xizmat qiladi: shaxsning ehtiyoj
imkoniyatlarini
hisobga olib, aniq reja va dasturlar tuzib, o‘ziga xos uslub va
metodlar
asosida amalga oshirishda; shaxsning mustaqil faoliyatida samarali o‘rin
tutadigan
aniq iqtisodiy tushunchalarni; iqtisodning siyosat va bozor munosabatlari
bilan
bog‘liq qonuniyat asoslari va ulardan amalda foydalanish yo‘l-yo‘riqlarini;
mustaqil
faoliyat ko‘rsatishda zarur bo‘ladigan barcha iqtisodiy bilim, ko‘nikma va
malakalar
majmuini o‘zlashtirishni; hayotda qaysi sohani tanlashidan qat’i nazar,
ehtiyoj
darajasida iqtisodiy tayyorgarlikni o‘zida shakllantirishni; iqtisodiy bilim
asoslaridan
to‘g‘ri va maqsadga muvofiq holda foydalana olish-shaxs
barkamolligini
belgilovchi axloqiy sifatlaridan biri, deb qarashni; iqtisodiy bilim
asosidan
xabardorlikni o‘z faoliyati davomida jamiyat va davlat iqtisodiy, huquqiy](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_4.png)
![siyosati asosida namoyon etadi.
Bugungi
kundagi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot ishlab chiqarishning
ko‘p
sonli tarmoqlari bilan bir qatorda, ma’rifat va madaniyat hamda iqtisodiy
sohalarga,
shu jumladan, ijtimoiy-gumanitar, iqtisodiy bilimlar doirasiga ham
zamonaviy
pedagogik texnologiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda.
Zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni
ishlab chiqish va amalga oshirish ilmiy muammo sifatida
iqtisodiy
yo‘nalishdagi o‘quv yurtlarida maxsus ilmiy tadqiqotlar olib borishni
ko‘zda
tutadi. Bunda eng avvalo, quyidagilarni aniqlash lozim:
- zamonaviy pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy
etish
uchun ijtimoiy-pedagogik asoslar mavjudligini aniqlash;
- ta’lim majmui sifatida nimani anglatishi va qanday tarkibiy qismlardan
tashkil
topganligini belgilash;
-
pedagogik texnologiyaning funksional majmui jarayon sifatida nimalardan
iboratligini
aniqlash;
- zamonaviy pedagogik texnologiyalar «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»
maqsadlariga
qay darajada to‘g‘ri kelishi va uni baholash mumkinligini ko‘rsatib
berish;
- pedagogik texnologiyaning majmualar nazariyasining asosiy qonuniyatlariga
mosligini
nazoratda tutib turish yo‘l-yo‘rig‘ini ishlab chiqish.
SHuni aytish lozimki, zamonaviy pedagogik texnologiyalar, pedagogika
ilmining
tadqiqot ob’ekti sifatida, aniq fanlarni o‘qitish uslubi bo‘libgina qolmay,
balki
ijtimoiy-iqtisodiy fanlarni o‘qitishga ham yangicha yondashuv sifatida qayd
qilinishi
kerak. Hozirgi kunga kelib, jamiyatimiz
jadallik
bilan taraqqiy etib, iqtisodiy va siyosiy mavqei kundan-kunga ortib
bormoqda.
Biroq ijtimoiy sohada va ayniqsa, ta’lim-tarbiya jarayonida umumiy
taraqqiyotdan
biroz orqada qolish sezilmoqda. Bunday noxush vaziyatdan chiqib
ketish
yo‘llaridan biri ta’lim-tarbiya jarayonini qabul qilingan davlat standartlari
asosida
texnologiyalashtirishdir.
Rivojlangan bir qator mamlakatlarda muvaffaqiyat bilan qo‘llanib](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_5.png)
![kelayotgan ilg‘or pedagogik texnologiyalarni o‘rganib, xalqimizning milliy
pedagogika
an’analaridan hamda ta’lim sohasining shu kundagi holatidan kelib
chiqqan
holda respublikamizning milliy pedagogik texnologiyasini yaratish
bugungi
kunning talabidir. Hozirgi
vaqtda
ta’limni axborotlashtirishda asosiy yo‘nalish turli o‘quv fanlari bo‘yicha
pedagogik
dastur vositalarini yaratishdan iborat bo‘lib qoldi. Biroq mavjud va
ishlab
chiqilayotgan kompyuter texnikasi bazasidagi pedagogik dastur vositalari
o‘qitish
nuqtai nazaridan ta’lim sifatida muhim siljishlarga olib kelishi mumkin
emas.
Buning sabablaridan biri kompyuter texnologiyalarini an’anaviy tashkil
etilgan
o‘qitish jarayoniga joriy etila boshlanganligida bo‘lib, o‘z mazmuni va
metodi
bo‘yicha bu texnologiya aniq maqsadga yo‘naltirilmagan. SHu munosabat
bilan
iqtisodiy ta’lim tizimiga axborot texnologiyalarini joriy qilish muammmo va
istiqbollarini
ko‘rib chiqish favqulodda muhimdir. Iqtisodiy fanlarni o‘qitishda
innovatsion
pedagogik texnologiyalarni qo‘llash orqali uzluksiz ta’lim
samaradorligini
oshirishga alohida e’tibor berilayapti. Pedagogik texnologiyalar –
ta’lim
berish va zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash yordamida
talabalarning
shaxsiy sifatlarini rivojlantirish va takomillashtirish imkoniyatini
beruvchi
o‘quv vositalari bo‘lib, u o‘ziga xos didaktik va uslubiy asosga ega.
Iqtisodiy
fanlarning o‘qitilish sifati va samaradorligini oshirish maqsadida,
pedagogik
texnologiyalarni zamonaviy axborot texnologiyalar imkoniyatlari
asosida
uch turdagi o‘quv mashg‘ulotlariga, ya’ni ma’ruza, amaliy va laboratoriya
mashg‘ulotlarining
o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda kompleks holda
qo‘llash
tavsiya etiladi. Iqtisodiy fanlardan
o‘rganilayotgan
materiallarning o‘quv soatlari miqdori hisobga olingan holda
mavzu
bloklariga ajratiladi, har bir ma’ruza mavzu blokiga 2-8 o‘quv soati
oralig‘ida
vaqt ajratiladi hamda ushbu mavzu blokiga mos amaliy va laboratoriya
mashg‘ulotlari
mazmuni va hajmi belgilanadi. Bu usulda har bir mavzuni
o‘rganishdagi
ichki izchillik va uzviylik to‘la saqlanadi va talabalarda mavzuga oid
malaka
va ko‘nikmalarni to‘laroq va maqsadliroq shakllantirish imkoniyati
kuchayadi.](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_6.png)
![Innovatsiya texnologiyalari o‘qitish jarayonida yuqori malakali,
raqobatbardosh
o‘qituvchi kadrlar tayyorlash, ularning kasbiy omilkorliklarini
shakllantirish,
metodik mahoratini ko‘tarish, o‘qituvchi-pedagoglarni zamonaviy
pedagogik
texnologiyalar bilan qurollantirish omili bo‘lib qolmoqda.
Iqtisodiy
fanlarni o‘qitish jarayonida qo‘llash
mumkin
bo‘lgan ba’zi bir treninglar (texnologiyalarga)ga tavsifnoma berib,
ba’zilarini
o‘tkazish tartibi to‘g‘risida metodik tavsifnoma berib o‘tamiz:
«TARMOQLAR» metodi
- o‘quvchi-talabani mantiqiy fikrlash, umumiy
fikr
doirasini kengaytirish, mustaqil ravishda adabiyotlardan foydalanishni
o‘rgatishga
qaratilgan. «3x4» metodi -
o‘quvchi-talabalarning
erkin fikrlashi, keng doirada turli g‘oyalarni bera olishi,
ta’lim
jarayonida yakka, kichik guruh holda tahlil etib, xulosa chiqara olishi, ta’rif
bera
olishiga qaratilgan. «BLITS-O‘YIN» metodi – harakatlar ketma-
ketligini
to‘g‘ri tashkil etishga, mantiqiy fikrlashga, o‘rganayotgan predmeti
asosida
ko‘p, xilma-xil fikrlardan, ma’lumotlardan kerakligini tanlab olishni
o‘rgatishga
qaratilgan.
«INTERVYU» texnikasi
- o‘quvchi-talabalarga savol berish, eshita olish,
to‘g‘ri
javob berish, savolni to‘g‘ri tuzishni o‘rgatishga qaratilgan.
« IERARXIYA» texnikasi
– oddiydan murakkabga, murakkabdan oddiyga o‘tish
usullarini
qo‘llash orqali ularni mantiqiy, tanqidiy, ijodiy fikrlashga o‘rgatishga
qaratilgan. «BUMERANG» texnikasi
-
o‘quvchi-talabalarni
dars jarayonida , darsdan tashqarida turli adabiyotlar, matnlar
bilan
ishlash, o‘rganilgan materialni yodida saqlab qolish, so‘zlab bera olish,
fikrini
erkin holda bayon eta olish hamda bir dars davomida barcha o‘quvchi-
talabalarni
baholay olishga qaratilgan.
«TALABA» treningi
- o‘quvchi-talabalar bilan
individual
holda ishlash o‘qituvchi va talaba o‘rtasidagi to‘siqni yo‘q qilish,
hamkorlikda
ishlash yo‘llarini o‘rgatishga qaratilgan
«O‘QITUVCHI SHAXSI»
treningi – o‘qituvchining innovatsion
faoliyatini
ochib beruvchi «O‘qituvchi shaxsiga qo‘yiladigan talablar»](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_7.png)
![mavzusidagi mustaqil fikrlashga, ijodiy insho yozish orqali fikrlarni bayon qilishga
qaratilgan. «MULOQOT» texnikasi
o‘qituvchilarni
auditoriya diqqatini o‘ziga jalb etish, dars jarayonida hamkorlikda
faoliyat
ko‘rsatishga, uni tashkil etishni o‘rgatishga qaratilgan.
«BOSHQARUV» texnikasi
o‘qituvchilarni
auditoriyani
boshqarishdagi usullari hamda o‘quvchi-talabalarni ish jarayonida
boshqarish
usullari bilan tanishtiruvchi va shunga o‘rgatishga qaratilgan.
Fikrlar hujumi (aqliy hujum )
«Aqliy hujum» - muammolarni hal
qilishda
keng qo‘llanadigan anchagina mashhur metoddir. Bu usul katta
miqdordagi
g‘oyalarni yig‘ish, talabalarni ayni bir xil fikrlash inersiyasidan holi
qilish,
ijodiy vazifalarni echish jarayonida dastlab paydo bo‘lgan fikrlarni
engishdir.
U qatnashchilarni o‘z tasavvurlari va ijodlaridan foydalanishga undaydi
va
berilgan har qanday muammoga ko‘p sonli echimlar topishda yordam beradi
(Bu
vaziyatda men nima qilishim kerak? Bu to‘siqni qanday bartaraf qilishimiz
kerak?).
Aqliy hujum qadriyatlarni tanlash va muqobillarini aniqlashga yordam
beradi. Aqliy
hujumni o‘tkazish qoidalari, foydalanish usullari
quyidagilardan
iborat:
1. O‘ylash
jarayonida hech qanday baholashlarga yo‘l qo‘yilmaydi. Agar
o‘ylash
jarayonida g‘oyalarni baholaydigan bo‘lsak, qatnashchilar e’tiborlarini o‘z
fikr
va g‘oyalarini himoya qilishga qaratib, ularning yangilari va yaxshilari ustida
bosh
qotirmay qo‘yadilar. Baholash qoidadan istisno qilinishi kerak.
2. Hammani
o‘ta xilma-xil kutilmagan g‘oyalar doirasida o‘ylashga undash
kerak.
Haqiqatdan ham aqliy hujumda kutilmagan g‘oyalar yuzaga kelmas ekan,
ayrim
qatnashchilar o‘z shaxsiy fikrlarini qayta ko‘rib chiqishlari aniq bo‘lib
qoladi.
3. G‘oyalar
miqdori rag‘batlantiriladi. Miqdor deyarli doimo o‘sib, sifatga
aylanadi.
Tezkor izchillikda katta miqdorda g‘oyalar paydo bo‘lganda, odatda
baholash
istisno qilinadi.](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_8.png)
![4. Har bir kishi o‘zgalar g‘oyasiga asoslanishi va ularni o‘zgartirishi mumkin.
Oldin
taklif etilgan g‘oyalarni biriktirish yoki o‘zgartirishga ko‘pincha sabab
bo‘lganlardan
ko‘ra yaxshiroq g‘oyalarni keltirib chiqaradi.
Samarali «Aqliy hujum» metodidan foydalanish quyidagilarni taqozo
etadi:
- qatnashchilar bemalol o‘tiradigan qilib joylashtiriladi;
- g‘oyalarni yozish uchun doska yoki varaqlar tayyorlab qo‘yiladi;
- muammo aniqlanadi;
- ish qoidalari belgilanadi;
- g‘oyalar hech qanaqasiga baholanmaydi;
- fikrlarga to‘liq erkinlik beriladi;
- miqdorga intilish;
- o‘qish, qayta o‘zgartirish va boshqalar;
- g‘oyalar haqida so‘rash va aytilishi bilan yozib olish;
- qog‘oz varaqlari to‘lganda, ularni devorlarga osib qo‘yish;
- o‘zidan qo‘shib yangi g‘oyalarni rag‘batlantirish;
- ishni davom ettirish va o‘zgalar g‘oyasiga aralashmaslik.
«Aqliy
hujum» metodining mohiyati ham o‘ziga xos xususiyatga ega. Bunda
maqsad
berilgan qisqa vaqt ichida ma’lum muammoning echimini topishga
qaratilgandir.
Bu psixotexnik o‘yin mashg‘ulot jarayonida ijodiy va noandoza
fikrlashni
uyg‘otadi. Bitta yoki bir necha guruh tashkil etiladi va ular oldiga
muammo
qo‘yiladi. Talabalar o‘z oldiga qo‘yilgan muammoni echish uchun turli
g‘oyalarni
ilgari suradi. Echim variantlari qancha ko‘p bo‘lsa, tanlash jarayoni
shunchalik
oson bo‘ladi. Har bir ilgari surilgan g‘oyani atroflicha ko‘rib,
kengaytiriladi
va ular orasidan eng to‘g‘ri g‘oyani muammoning echimi sifatida
qabul
qilinadi. Muammoni echish vaqti oldindan belgilab olinadi va unga qat’iy
amal
qilinadi. «Aqliy hujum» o‘yini qiyin vaziyatlardan qutulish chorasini tez
topishga,
muammoni ko‘ra bilish chegaralarini kengaytirishga, fikrlash bir xilligini
yo‘qotishga
va keng doirada tafakkur yuritishga imkon beradi. Bundan tashqari
jamoadagi
munosabatlar o‘zgaradi, kurashish kayfiyatidan ijodiy hamkorlik](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_9.png)
![kayfiyatiga o‘tiladi va guruh yanada jipslashadi.
«Tarmoqlar» (Klaster) metodi -Bu
usulning ma’nosi – fikrlarning
tarmoqlanishi.
«Klaster» texnologiyasi – pedagogik strategiya bo‘lib, u o‘quvchi-
talabalarni
biron bir mavzuni chuqur o‘rganishlariga yordam beradi. O‘quvchi-
talabalarni
mavzuga taalluqli tushuncha yoki aniq fikrni erkin va ochiq ravishda
ketma-ketlik
bilan uzviy bog‘langan holda tarmoqlashlariga o‘rgatadi. Bu usul
biron
mavzuni chuqur o‘rganishdan avval o‘quvchi-talabalarning fikrlash
faoliyatini
jadallashtirish hamda kengaytirish uchun xizmat qiladi. SHuningdek,
o‘tilgan
mavzuni mustahkamlash, umumlashtirish hamda o‘quvchi-talabalarni shu
mavzu
bo‘yicha tasavvurlarini chizma shaklida ifodalashga undaydi.
«Bumerang» texnologiyasi Bu
texnologiya bir mashg‘ulot
davomida
o‘quv materialini chuqur va yaxlit holatda o‘rganish, ijodiy tushunib
etish,
erkin egallashga yo‘naltirilgan. U turli mazmun va xarakterga (muammoli,
munozarali,
turli mazmunli) ega bo‘lgan mavzularni o‘rganishga yaroqli bo‘lib, o‘z
ichiga
og‘zaki va yozma ish shakllarini qamrab oladi. Har bir mashg‘ulot
davomida
talabalarning turli topshiriqlarni bajarishi, navbat bilan o‘qituvchi yoki
talaba,
iqtisodchi yoki tadbirkor rolida bo‘lishi, kerakli ballni to‘plashiga
imkoniyat
yaratadi. « Bumerang»
texnologiyasi
tanqidiy fikrlash va mantiqni shakllantirishga imkoniyat yaratadi
hamda
g‘oya va fikrlarni yozma va og‘zaki shakllarda bayon qilish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Mazkur
metod tarbiyaviy xarakterdagi qator
vazifalarni
amalga oshirish imkonini beradi, ya’ni bo‘lajak iqtisodchilarda jamoa
bilan
ishlash mahorati, muomalalik, xushfe’llik, o‘zgalar fikriga hurmat, rahbarlik
sifatlarini
shakllantirish, ishga ijodiy yondashish, o‘z faoliyatini samarali
bo‘lishiga
qiziqish, o‘zini xolis baholash kabilar. «Veer» (elpig‘ich)
texnologiyasi
Bu texnologiya murakkab, ko‘ptarmoqli, mumkin qadar muammo
xarakteridagi
mavzularni o‘rganishga qaratilgan. Texnologiyaning mohiyati
shundan
iboratki, bunda mavzuning turli tarmoqlari bo‘yicha axborot beriladi va
ularning
har biri alohida muhokama etiladi. «Veer» texnologiyasi tanqidiy,](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_10.png)
![tahliliy, aniq va mantiqiy fikrlarni rivojlantirishga hamda o‘z g‘oyalari va fikrlarini
yozma
va og‘zaki shaklda bayon etish hamda himoya qilishga imkoniyat yaratadi.
Ushbu texnologiya mavzuni o‘rganishning turli bosqichlarida
qo‘llanilishi mumkin:
-
boshida o‘z bilimlarini erkin faollashtirish;
- mavzuni o‘rganish jarayonida uning asoslarini chuqur fahmlash va anglab
etish;
- yakunlash bosqichida olingan bilimlarni tartibga solish.
Asosiy tushunchalar quyidagilar:
1. Aspekt
(nuqtai nazar) bilan predmet, hodisa va tushuncha
tekshiriladi.
2. Afzallik
– biror narsa bilan qiyoslangandagi ustunlik, imtiyoz.
3. Fazilat
– ijobiy sifat.
4. Nuqson
– nomukammallik, qoidalarga, mezonlarga nomuvofiqlik.
5. Xulosa
– muayyan bir fikrga, mantiqiy qoidalar bo‘yicha dalildan natijaga
kelish.
Ta’limdan tashqari bu texnologiya tarbiyaviy xarakterdagi qator vazifalarni
amalga
oshirish imkonini beradi:
- jamoa, guruhlarda ishlash mahorati;
- muammolar, vaziyatlarni turli nuqtai nazardan muhokama qilish mahorati;
- murosali qarorlarni topa olish mahorati;
- o‘zgalar fikriga hurmat;
- xushmuomalalik;
- faollik;
- ishga ijodiy yondashish;
- muammoga diqqatni jamlay olish mahorati.
Ta’lim samaradorligini oshirishda «Blits-o‘yin», «CHorraha», «Muomala
texnologiyasi»
kabi ish o‘yinlaridan ham foydalanish mumkin. Masalan, «Agar
men
… bo‘lsam», «Men shunday qilgan bo‘lar edim» kabilar.](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_11.png)
![«Iqtisodchi» texnologiyasi ( Mualliflik) Bu usul interfaol texnologiya bo‘lib,
talabalarda
fikriy bog‘liqlik, mantiq, xotiraning rivojlanishiga imkoniyat yaratadi,
qandaydir
muammoni hal qilishda o‘z fikrini ochiq va erkin ifodalash mahoratini
shakllantiradi.
Iqtisodiy iboralarni pedagogik terminlar bilan to‘ldirishda yordam
beradi. «Iqtisodchi-rahbar» texnologiyasi
Bu usul talabalarni ijodiy,
mustaqil,
obrazli fikrlashga o‘rgatadi. Ish rejasini tuzish, tanqidiy fikrlash
qobiliyatlarini
rivojlantirishga yordam beradi. Masalan, «O‘zini-o‘zi boshqarish»,
«Rahbarning
tashkiliy qobiliyatlari», «Zamonaviy tadbirkor shaxsi», «Zamonaviy
iqtisodchining
shaxsi» deb nomlanuvchi mavzularning yakunida «Iqtisodchi-
rahbar»
degan yangi usuldan foydalaniladi. Har bir talabaga varaqlar tarqatiladi,
ularda
«Men - firma direktori», «Men - rektor», «Men - bankir», «Men -t adbirkor»,
«Men - deputat»
kabi savollar yozilgan bo‘ladi . Har bir guruh talabasi o‘ziga
tushgan
faoliyatni ta’riflab, mazmunini ochib beradi , uning ish yuritishi va hatto,
kiyinishigacha
gapirib beradi. Javob beruvchi talabaga beriladigan savollarning 5-7
tadan
oshmasligi shart. Oxirida tahlil qilingan obrazning ishi va uning kasbiy
sifatlari,
mehnat faoliyatining mazmuni, ish sharoitlari, o‘ziga xos harakatlarining
manzarasi
ifodalanadi. Bu o‘yin-usuli talabalarni ijodiy, mustaqil, obrazli
fikrlashga
o‘rgatadi. Ish rejasini tuzish, tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini
rivojlantiradi. Psixotexnik o‘yinlar didaktik o‘yinlarning
o‘ziga xos
xususiyatiga
ega bo‘lgan turi hisoblanadi. Bu o‘yinlar o‘quv jarayonida kerak
bo‘luvchi
malaka, xotira, fikrlash, diqqat va tasavvur kabilarni shakllantiruvchi
o‘qitish
usuli hisoblanadi. Psixotexnik o‘yinlar ko‘proq umumiy malakalarni
rivojlantirishga
qaratilgandir. Masalan, o‘quv jarayonida bilimlarni tartib-
tizimiga
solish ularni mustahkam egallashga yordam beradi. Axborotni tizimga
solish
jarayonida talabadan diqqat talab etiladi. Bunda talabaga tartibsiz holda
axborot
tarqatilib, ularni ma’lum belgi asosida guruhlarga ajratish yuklatiladi.
Press-ekspress
uslubiyoti asosida tashkil etiluvchi o‘yinlar talabalarning
bilimlarini
mustahkamlashga yordam berish bilan birga ularni hozirjavoblikka
o‘rgatadi.
Buning uchun o‘qituvchi tomonidan ma’lum mavzuga bag‘ishlangan va
qisqa
javob talab etuvchi 10-15 ta savol tuzilishi lozim. Har bir javob uchun 2-3](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_12.png)
![soniya ajratiladi. YA’ni talabalardan qisqa vaqt ichida og‘zaki javob berish talab
etiladi.
Bu jarayonda talaba o‘zi bilgan axborotlar ichidan kerakli javobni tez
topishni
o‘rganadi. «Skarabey» texnologiyasi «Skarabey» interfaol
texnologiya
bo‘lib, u o‘quvchi-talabalarda fikriy bog‘liqlikni kuchaytiradi, mantiq
va
xotiraning rivojlanishiga imkoniyat yaratadi. Talabalarda muammoni hal
qilishda
o‘z fikrini ochiq va erkin ifodalash mahoratini shakllantiradi. Mazkur
texnologiya
mustaqil ravishda bilimning sifati va saviyasini xolis baholash,
o‘rganilayotgan
mavzu haqidagi tushuncha va tasavvurlarni aniqlash imkonini
beradi
hamda turli g‘oyalarni ifodalash va ular orasidagi bog‘liqliklarni aniqlashga
imkon
yaratadi. «Skarabey» texnologiyasi o‘quvchi-talabalar tomonidan oson
qabul
qilinadi, chunki u faoliyatning fikrlash, bilish xususiyatlari inobatga olingan
holda
ishlab chiqilgan. U talabalar tajribasidan foydalanishni ko‘zda tutadi, faol
ijodiy
izlash va fikriy tajriba o‘tkazish imkoniyatlariga ega. «Skarabey»
texnologiyasi
alohida ishlarda, kichik guruhlarda va mashg‘ulotlar o‘tish
jarayonida
qo‘llanilishi mumkin. «Skarabey» texnologiyasidan o‘quv
materialining
turli bosqichlarini o‘rganishda foydalaniladi:
-boshida-o‘quv faoliyatini rag‘batlantirish sifatida («Aqliy xujum»);
-mavzuni o‘rganish jarayonida-uning mohiyati, tuzilishi va mazmunini
belgilash;
ular orasidagi asosiy qismlar, tushunchalar, aloqalar xarakterini aniqlash;
mavzuni
yanada chuqurroq o‘rganish, yangi jihatlarini ko‘rsatish;
-oxirida-olingan bilimlarni mustahkamlash va yakunlash maqsadida.
Mazkur texnologiyaning ayrim afzalliklari sifatida idrok qilishni
engillashtiruvchi
chizma shakllardan foydalanishni ko‘rsatish mumkin.
Ta’limdan
tashqari «Skarabey» texnologiyasi tarbiyaviy xarakterdagi qator
vazifalarni
amalga oshirish imkonini beradi:
- o‘zgalar fikriga hurmat;
- jamoa bilan ishlash mahorati;
- imkoniyatni ko‘rsatish ehtiyoji;
- xushmuomalalik;
- ishga ijodiy yondashish;](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_13.png)
![- o‘z qobiliyati va imkoniyatlarini tekshirishga yordam beradi;
- «men»ligini ifodalashga imkon beradi;
- o‘z faoliyati natijalariga mas’ullik va qiziqish uyg‘otadi.
Psixotexnik o‘yinlar didaktik o‘yinlarning o‘ziga xos xususiyatiga ega
bo‘lgan
turi hisoblanadi. Bu o‘yinlar o‘quv jarayonida kerak bo‘luvchi malaka,
xotira,
fikrlash, diqqat va tasavvur kabilarni shakllantiruvchi o‘qitish usuli
hisoblanadi.
Psixotexnik o‘yinlar ko‘proq o‘quvchi-talabalarni bilim, ko‘nikma va
malakalarini
rivojlantirishga xizmat qiladi. Innovatsion texnologiyalar bo‘yicha
mutaxassislar
tomonidan yuqoridagi texnologiyalar tavsiya qilingan. Bu faoliyatni
turli
yo‘nalishlar bo‘yicha bajariladigan ishlar quyidagi tashkil etadi:
- oliy maktab o‘qituvchilarini yangi pedagogik texnologiyalarga o‘qitish;
- ta’lim muassasalarining fan o‘qituvchilarini o‘qitish;
- ta’lim muassasalarining ayrim toifadagi rahbar kadrlarini o‘qitish;
- akademik guruhlar murabbiylarini tarbiyaviy texnologiyalarga o‘qitish.
SHu yo‘nalishlar bo‘yicha zamonaviy pedagogik texnologiyalar ishlab
chiqi sh ,
texnologik xaritalar tuzi sh , tarqatma materiallar tayyorla sh va ulardan
amaliyotda
foydalanish lozim . Bunday faoliyatda ko‘chma seminarlar ham amalga
oshiriladi.
Ko‘chma seminarlarni tayyorlash va o‘tkazishda har bir o‘quv yurtining
o‘quv-tarbiya
jarayoni xususiyatlaridan kelib chiqqan holda dasturlar yaratila di.
Bugungi
kunda Oliy va o‘rta
maxsus
o‘quv yurtlari ta’lim sohasida iqtisodiy fanlarni o‘qitish, iqtisodiy ta’lim-
tarbiya,
o‘zlashtirilgan iqtisodiy bilimlar darajasini zamonaviy pedagogik
texnologiyalarga
suyangan holda tashkil qilish, baholash, iqtisodiy fanlar bo‘yicha
yangi
o‘quv dasturlarini yaratish muhim muammolardan biridir. SHu o‘rinda
aytish
kerakki, iqtisodiy tarbiya tizimini ishlab chiqishda uzluksizlik, yaxlitlik va
bog‘liqlikni
ta’minlovchi «bosqichli ta’lim» konsepsiyasi tavsiya etildi.
Konsepsiya
negizida maktabgacha ta’lim sohasida o‘zlashtirilgan elementar
iqtisodiy
ta’lim-tarbiyadan to iqtisodiy madaniyatlilik darajasigacha bo‘lgan
jarayon
qamrab olinadi. Bu jarayon tarbiyalanuvchilarga iqtisodiy tayyorgarlik,
iqtisodiy
tafakkur, fikrga egalik, iqtisodiy ong va iqtisodiy madaniyatlilik kabi](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_14.png)
![sifatlarni etkazishni talab qiladi. Ma’lumki, bilimlarni nazorat qilish hamda
baholashning
reyting tizimiga o‘tilguniga qadar o‘quv jarayoni faqat
o‘qituvchi(pedagog)ning
mahoratiga asoslangan bo‘lib, bilim olishni o‘quvchi-
talabaning
faolligi, ijodiy mehnati asosida tashkil etishga imkon bermas edi,
berilayotgan
bilimlar miqyosi oshib borayotgan bo‘lsa ham, o‘quvchi-talabaning
bu
bilimlarni o‘zlashtirish darajasi talab doirasida emas edi. Bu hol ta’lim
jarayoniga
o‘quvchi-talabalarni bir xil uzluksiz bilim olishga undaydigan, ular
olgan
bilimlarni jahon talablari darajasiga etkazish imkonini beradigan zamonaviy
pedagogik
texnologiyalar va ta’lim uslublarini joriy qilishni taqozo etdi. SHu
maqsadda
oliy ta’limdan so‘ng, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida ham
bilimlarni
nazorat qilish va baholashning reyting amaliyotiga o‘tdi.
Reyting
tizimida iqtisodiy bilimlarni
ko‘p
bosqichli nazoratini amalga oshirish va baholashda asosiy uslublardan biri
to‘g‘ri
tuzilgan testlardan foydalanishdir. Test sinovlarini ishlab chiqishda
uslubiyot
didaktik testologiya nazariyasini tashkil etadi. Xulosa
qilib
aytganda, bugungi yoshlarimizni iqtisodiy tarbiyalangan, ta’lim olgan,
iqtisodiy
savodxonlik va tayyorgarligi davr talabi darajasida bo‘lgan, iqtisodiy
tafakkur i va
ongi yuksak , barkamol insonlar qilib tarbiyalash muammosiga har
tomonlama
amaliy va nazariy yordam berish har bir ziyoli fuqaroning burchidir.](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_15.png)
![FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.A:8. Pedagogy and Practice: Teaching and Learning in Secondary Schools.
2.
A:9. Michael Uljens.School Didactics and Learning: A School Didactik Model
Framing
an Analysis of Pedagogical Implications of Learning Theory 2008-y.
3.
A:10. John Dewey, how we think (1910). Martin, Jay.The Education of John
Dewey.
(2003) Columbia University Press.Gutek Gerald L. (2009) New
Perspectives
on Philosophy and education. Pearson Education Inc.
4.A:6.
Pedagogic texnologiyalar va pedagogic mahorat. 2009. Tosh.H.T. Omonov,
N.X.
Xo’jayev, S.A. Madyarova.
5.
A:2. Azizxo`jaeva N.N. «Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat» -T.:
2003
– 174 b
6.
A:1. “Innovatsion ta’lim texnologiyalari vapedagogik kompetentlik”-T.:2016
N.A.
Muslimov, M. Usmonboveya
7.
Bespalko V.P. Pedagogika i progressivn ы ye texnolog. obucheniya. - M., 1995.
8.
A:5. Ishmuxamedov R., Abduqodirov A., Pardayev A. Ta’limda innovasion
texnologiyalar.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iste’dod” jamg’armasi.
Toshkent,
2008 yil, 180 bet -------------
9.
A:4. Sayidahmedov N., Ochilov M., Yangi pedagogik texnologiyalarning
mohiyati
va zamonaviy loyihasi T., 1999.-55b
10.
A:7. Selevko G.K. Sovremennie texnologii. Moskva, Narodnoe obrazovanie.
199
R.A. Mavlonova,
11.
Pityukov V.Yu. Osnov ы pedagogicheskoy texnologii. – M.: Gnom-press, 1999.
12.A:3.
Yo`ldoshev J, Usmonov S. Pedagogik texnologiya asoslari. Toshkent.
O`qituvchi,
2004.](/data/documents/a9381611-6813-4d7a-8fd2-ba7d0a2bd4b1/page_16.png)
Ta’limning innovasion shakllari: interfaol ta’lim Reja: 1. Ta’limni tashkil etishga interfaol yondashuv. Interfaol TT mohiyati. 2. Interfaol TTni qo’llash. Interfaol TTni qo’llash jarayonida imkoniyatlari. 3. Ta’limni tashkil etishga interfaol yondashuvni qaror topshirish shartlari. 4. Interfaol metodlar. Strategiyalar. Grafik organayzerlar.
Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o‘qituvchi va talaba faoliyatiga yangilik, o‘zgarishlar kiritish bo‘lib, uni amalga oshirishda asosan interfaol metodlardan to‘liq foydalaniladi. Interfaol metodlar - bu jamoa bo‘lib fikrlash deb yuritiladi, ya’ni pedagogik ta’sir etish usullari bo‘lib, ta’lim mazmunining tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu metodlarning o‘ziga xosligi shundaki, ular faqat pedagog va o‘quvchi-talabalarning birgalikda faoliyat ko‘rsatishi orqali amalga oshiriladi. Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ularga quyidagilar kiradi: - o‘quvchi-talabani dars davomida befarq bo‘lmaslikka, mustaqil fikrlash, ijod etish va izlanishga majbur etish; - o‘quvchi-talabalarni o‘quv jarayonida bilimga bo‘lgan qiziqishlarini ng doimiy ravishda bo‘lishini ta’minlashi; - o‘quvchi-talabaning bilimga bo‘lgan qiziqishini mustaqil ravishda har bir masalaga ijodiy yondashgan holda kuchaytirishi; - pedagog va o‘quvchi-talabaning hamisha hamkorlikdagi faoliyatini ng tashkillanishi. Pedagogik texnologiyalar masalalari, muammolarini o‘rganayotgan o‘qituvchilar, ilmiy-tadqiqotchilar, amaliyotchilarning fikricha, pedagogik texnologiya – bu faqat axborot texnologiyasi bilan bog‘liq hamda o‘qitish jarayonida qo‘llanishi zarur bo‘lgan AKT , kompyuter, masofali o‘qish, yoki turli xil texnikalardan foydalanish deb belgilanadi. Pedagogik texnologiyaning eng asosiy negizi-bu o‘qituvchi va o‘quvchi-talabaning belgilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga hamkorlikda erishishlar i tanlagan texnologiyalariga bog‘liq ligidadir , ya’ni o‘qitish jarayonida, maqsad bo‘yicha kafolatlangan natijaga erishishda qo‘llaniladigan har bir ta’lim texnologiyasi o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida hamkorlik faoliyatini tashkil eta olsa, har ikkalasi ijobiy natijaga erisha olsa, o‘quv jarayonida o‘quvchi-talabalar mustaqil fikrlay olsalar, ijodiy ishlay olsalar, izlansalar, tahlil eta olsalar, o‘zlari xulosa qila olsalar, o‘zlariga, guruhga, guruh esa ularga baho bera olsa, o‘qituvchi esa ularning bunday faoliyatlari uchun
imkoniyat va sharoit yarata olsa, ana shu lar o‘qitish jarayonining asosi hisoblanadi. Har bir dars, mavzu, o‘quv predmetining o‘ziga xos texnologiyasi bor, ya’ni o‘quv jarayonidagi pedagogik texnologiya – bu yakka tartibdagi jarayon bo‘lib, u o‘quvchi-talabaning ehtiyojidan kelib chiqqan holda bir maqsadga yo‘naltirilgan, oldindan loyihalashtirilgan va kafolatlangan natija berishiga qaratilgan pedagogik jarayondir. O‘qituvchi va o‘quvchi-talabaning maqsaddan natijaga erishishda qanday texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida, chunki har ikkala tomonning asosiy maqsadi aniq natijaga erishishga qaratilgan, bunda o‘quvchi-talabalarning bilim saviyasi, guruh xarakteri, sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya tanlanadi . SHu bilan bir qatorda, o‘qitish jarayonini oldindan loyihalashtirish zarur, bu jarayonida o‘qituvchi o‘quv predmetining o‘ziga xos tomonini, mavjud moddiy va ma’naviy shart-sharoitlarni, AKT vositalarini, eng asosiysi, o‘quvchi-talabalarning imkoniyat va ehtiyojini hamda ularning hamkorlikdagi faoliyatni tashkil eta olish qobiliyatlarini hisobga olishi kerak. SHundagina kerakli va kafolatlangan natijaga erishish mumkin. Qisqa qilib aytganda, o‘quvchi-talabani ta’limning markaziga olib chiqish kerak. O‘qituvchi tomonidan har bir darsni yaxlit holatda ko‘ra bilish va uni tasavvur etish uchun bo‘lajak dars jarayonini loyihalashtirib olish kerak. Bunda o‘qituvchiga u tomonidan bo‘lajak darsning texnologik xaritasini tuzib olishi katta ahamiyatga egadir, chunki darsning texnologik xaritasi har bir mavzu, har bir dars uchun o‘qitilayotgan predmet, fanning xususiyatidan, o‘quvchi-talabalarning imkoniyati va ehtiyojidan kelib chiqqan holda tuziladi. Bunday texnologik xaritani tuzish oson emas, chunki buning uchun o‘qituvchi pedagogika, psixologiya, xususiy metodika, pedagogik va axborot texnologiyalaridan xabardor bo‘lishi, shuningdek, juda ko‘p metod va usullarni bilish kerak bo‘ladi. Har bir darsning rang-barang, qiziqarli bo‘lishi avvaldan puxta o‘ylab tuzilgan darsning loyihalashtirilgan texnologik xaritasiga bog‘liq. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlari
asosida zamonaviy madaniyat va iqtisodiyotning pedagogik shakl va vositalarini ishlab chiqish, amaliyotga joriy etishga alohida ahamiyat berilgan. SHu jihatdan ham umumiy o‘rta ta’lim maktablarida davlat ta’lim standartlari bo‘yicha ko‘zda tutilgan iqtisodiy ta’lim va iqtisodiy tarbiyani takomillashtirish, uni o‘quvchilar ongiga singdirib borib, iqtisodiy tafakkurni shakllantirish muammosi dolzarbdir. CHunki har bir o‘quvchi-talaba bozor munosabatlari rivojlanib borayotgan bir davrda – uni o‘rab turgan iqtisodiy voqelikni, unda kechayotgan jarayonni anglashi, tadqiq va tahlil qilib, xulosalar chiqarish imkoniga ega bo‘lishi lozim. Bu esa har bir fuqarodan iqtisodiyot nazariyasining asoslaridan xabardor bo‘lishini, uni amalda joriy qilish yo‘l va vositalarini talab darajasida o‘zlashtirishini taqozo etadi. Bu masalalar, asosan, o‘quv muassasalarida amalga oshiriladi. Iqtisodiy tarbiyaning bosh maqsadi – yoshlarda iqtisodiy savodxonlikni, iqtisodiy ongni, iqtisodiy madaniyatni yuksaltirishdan iboratdir. Bu esa shaxsning kamol topish faoliyati vositasida aniq iqtisodga bog‘liq, nazariy bilimlar tizimini, shuningdek, iqtisodiy bilim, ko‘nikma va malakalar majmuasi, o‘rganuvchining iqtisodiy ongiga bevosita ta’sir etishga imkon beruvchi bosqichlarni amalga oshirishdir. O‘quvchi-talabalar bosqichma-bosqich uzluksiz ta’lim jarayonida iqtisodiy bilim asoslarini o‘rganish mobaynida ularning tafakkurlari ham shakllana boradi. Ular quyidagi bilimlar majmui bo‘lib xizmat qiladi: shaxsning ehtiyoj imkoniyatlarini hisobga olib, aniq reja va dasturlar tuzib, o‘ziga xos uslub va metodlar asosida amalga oshirishda; shaxsning mustaqil faoliyatida samarali o‘rin tutadigan aniq iqtisodiy tushunchalarni; iqtisodning siyosat va bozor munosabatlari bilan bog‘liq qonuniyat asoslari va ulardan amalda foydalanish yo‘l-yo‘riqlarini; mustaqil faoliyat ko‘rsatishda zarur bo‘ladigan barcha iqtisodiy bilim, ko‘nikma va malakalar majmuini o‘zlashtirishni; hayotda qaysi sohani tanlashidan qat’i nazar, ehtiyoj darajasida iqtisodiy tayyorgarlikni o‘zida shakllantirishni; iqtisodiy bilim asoslaridan to‘g‘ri va maqsadga muvofiq holda foydalana olish-shaxs barkamolligini belgilovchi axloqiy sifatlaridan biri, deb qarashni; iqtisodiy bilim asosidan xabardorlikni o‘z faoliyati davomida jamiyat va davlat iqtisodiy, huquqiy
siyosati asosida namoyon etadi. Bugungi kundagi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot ishlab chiqarishning ko‘p sonli tarmoqlari bilan bir qatorda, ma’rifat va madaniyat hamda iqtisodiy sohalarga, shu jumladan, ijtimoiy-gumanitar, iqtisodiy bilimlar doirasiga ham zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va amalga oshirish ilmiy muammo sifatida iqtisodiy yo‘nalishdagi o‘quv yurtlarida maxsus ilmiy tadqiqotlar olib borishni ko‘zda tutadi. Bunda eng avvalo, quyidagilarni aniqlash lozim: - zamonaviy pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish uchun ijtimoiy-pedagogik asoslar mavjudligini aniqlash; - ta’lim majmui sifatida nimani anglatishi va qanday tarkibiy qismlardan tashkil topganligini belgilash; - pedagogik texnologiyaning funksional majmui jarayon sifatida nimalardan iboratligini aniqlash; - zamonaviy pedagogik texnologiyalar «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» maqsadlariga qay darajada to‘g‘ri kelishi va uni baholash mumkinligini ko‘rsatib berish; - pedagogik texnologiyaning majmualar nazariyasining asosiy qonuniyatlariga mosligini nazoratda tutib turish yo‘l-yo‘rig‘ini ishlab chiqish. SHuni aytish lozimki, zamonaviy pedagogik texnologiyalar, pedagogika ilmining tadqiqot ob’ekti sifatida, aniq fanlarni o‘qitish uslubi bo‘libgina qolmay, balki ijtimoiy-iqtisodiy fanlarni o‘qitishga ham yangicha yondashuv sifatida qayd qilinishi kerak. Hozirgi kunga kelib, jamiyatimiz jadallik bilan taraqqiy etib, iqtisodiy va siyosiy mavqei kundan-kunga ortib bormoqda. Biroq ijtimoiy sohada va ayniqsa, ta’lim-tarbiya jarayonida umumiy taraqqiyotdan biroz orqada qolish sezilmoqda. Bunday noxush vaziyatdan chiqib ketish yo‘llaridan biri ta’lim-tarbiya jarayonini qabul qilingan davlat standartlari asosida texnologiyalashtirishdir. Rivojlangan bir qator mamlakatlarda muvaffaqiyat bilan qo‘llanib