Ta’limning innovasion shakllari masofali o’qitish
![T a ’ l i m n i n g i n n o v a s i o n s h a k l l a r i : m a s o f a l i o ’ q i t i s h
Reja:
1. Masofaviy
ta’lim. Masofaviy ta’lim texnologiyasi
2. Masofaviy
ta’lim texnologiyasida o’qituvchilarning faoliyati.
3. Masofaviy
ta’lim tizimida produktiv, reproduktiv, muammoli bayon, evristik
va
ilmiy izlanish (tadqiqot) metodlar.
4. Masofaviy
ta’lim tizimida mashg’ulot shakllari.
5. Masofaviy
ta’limning yetakchi modellari.
6. Masofaviy
ta’limning tamoyillari.
7. Masofaviy
ta’limni amalga oshirish bosqichlari.](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_1.png)
![Masofaviy o’qitish - yangi va ancha progressiv bo’lgan o’qitish shaklidir. Bu
usulni ng turli
xil ta’lim muassasalariga, xususan , iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy
sohalarga
tadbiqi o’quvchi-talaba va o’qituvchi(pedagog)larni dunyoning ilg’or
ilmiy
maktablarining yuqori sifatli o’quv - uslubiy ishlanmalari, zamonaviy va
so’nggi
axborotlaridan, qayerda bo’lishidan qat’iy nazar, to’g’ridan-to’g’ri
foydalanish
imkoniyatini beradi. Bularning barchasini e’tiborga olgan holda Oliy
va
o’rta maxsus ta’lim vazirligi «Ustoz» fondi qiyofasida jahon institutlari bilan
oliy
ta’limda masofaviy o’qitish usuli komponentlarini ta t biq qilish haqida
kelishuv
tuzildi.
Bunday
loyiha, nafaqat O’zbekiston uchun , balki O’rta Osiyoning
barcha h ududlari
va Qozog’iston hamda hamdo’stlik davlatlari uchun masofaviy
o’qitish
sohasida jahon banki institutining ilg’or loyihalaridandir.
Jahon
banki loyihasi masofaviy o’qitish tizimini rivojlantirish uchun
boshlang’ich
maydon bo’ladigan masofaviy o’qitish tarmoqlari infratuzilmasi baza
elementlarini
yaratish , masofaviy o’qitish usullarini qo’llash sohasini kengaytirish
va
masofaviy o’qitishni amalga oshiruvchi zamonaviy texnologiyalarni
rivojlantirishni
ko’zda tutadi. Toshkent shahrida joylashgan universitetlarda jahon
banki
loyihasini ng muvaffaqiyatli qo’llanilishi uning hayotiyligi va yuqori
ko’rsatkichga
erishilganligini tasdiqladi.
Oliy
o’quv yurtlaridan 30 nafardan ortiq yetuk o’qituvchilar tanlab olinib, ular
masofadan
o’qitishlar bo’yicha qayta tayyorlandi. 2000 yilda jahon banki
tashabbusi
bilan Moskva va Bishkekda o’qitish markazlari tashkil etilib, unga
taklif
etilgan qatnashchilar yangi o’quv metodologiyasini masofadan rejimli
boshqarish
va elektron kurslari metodlari bo’yicha qayta tayyorlandi. Loyihaning
universitet
ishtirokchilari uchun iqtisodiy yo’nalishlar bo’yicha masofaviy o’qitish
tartibida
mashg’ulotlar o’tkazish uchun texnik baza vositalari tashkil etildi.
Internetga
ulanish yo’llari izlanmoqda. Bularning barchasi berilgan texnologiya
turlarining
istiqbollari to’g’risida gapirishga imkon beradi.
Masofaviy
o’qitishning an’anaviy o’qitish shakllaridan quyidagi
xususiyatlarini
farqlash mumkin;](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_2.png)
![Egiluvchanlik . O’ziga qulay vaqtda, joyda va sharoitda o’qitish
imkoniyatini
beradi.
Modullik .
O’quv kursiga bog’liq bo’lmagan holatda shaxsiy hamda guruh
talabiga
javob beradigan o’quv rejasini amalga oshiradi.
Qurshov .
Bir vaqtda ko’p ishtirokchilarga o’quv axboroti bo’yicha murojaat
qilish ,
t armoq yordamida o’zaro axborot almashinuvini to’g’ri tashkil etish
imkonini
beradi .
Tejamkorlik .
O’quv maydonlari, texnik vositalar, moddiy va ma’naviy
ashyol ardan
unumli foydalanish, o’quv axborotlarini to’plangan va bir xillikka
keltirilgan
holda ifodalash hamda ular ni o’zlashtiruvchi m utaxassislarni
tayyorlash bo’yicha xarajatlarni
kamaytiradi.
Texnologiklik .
Ta’lim berish jarayonida insonni jahon ning industrial
fazo si ga
kiritishga imkon beradigan yangi axborot va telekommunikasion
texnologiyalardan
foydalanish.
Ijtimoiy teng huquqlilik . O’qituvchining
turar joyidan, salomatligi, moddiy
ta’minlanganligidan
kelib chiqib , katta ko’pchilikka mustaqil ta’lim uchun teng
imkoniyat
yaratiladi.
Baynalmi l allik .
Ta’lim xizmatlari bozorida erishilgan yutuqlarning eksporti
va
importi ta’minlanadi.
O’qituvchi(pedagog)larning yangi vazifalari .
Masofaviy o’qitish
o’qituvchi(pedagog)ning
vazifalarini kengaytiradi va yangilaydi. O’qitilayotgan
kurslarni
doimo takomillashtirish, tinglovchilarning ijodiy faolligini
va ularning malakasini
oshirish, kiritilgan yangilik va innovasiyalarga mos
bilim berish jarayon larini muvofiqlashtirish
zarur.
Masofaviy
o’qitish talabaga ijobiy ta’sir etadi. O’zini o’zi tashkil etishda,
bilim
olishga intilishda, kompyuter texnikasi bilan o’zaro ishlash va mustaqil
ma’suliyatli
vazifalarni hal qilishda uni ng ijodiy va tafakkur salohiyatini o’stiradi.
Masofaviy
o’qitish sifati kunduzgi ta’lim olish tartibidan sifat jihatidan
qolishmaydi. Masofaviy
o’qitish quyidagi ijtimoiy ahamiyatli masalalarni
yechishga
ta’sir etishi lozim :](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_3.png)
![- ta’lim xizmatlarida aholining ehtiyojini amalga oshirish;
- sifatli
tayyorlangan mutaxassislar bilan davlat ehtiyojlarini qondirish ;
- aholini ng ijtimoiy
va professional harakatchanligini oshirish;
- tadbirkorlik
va ijtimoiy faolligi, o’zligini anglashi tevarak-atrof to’g’risidagi
bilimlarni
kengaytirish;
- davlatimizning
oliy maktablarida yig’ilgan bilimlar hamda kadrlarning
moddiy
salohiyatini saqlash va ko’paytirish;
- -butun
jahon hamjamiyati chegarasida ta’lim fazosining har bir nuqtasida
nostrifikasiyalangan
ta’lim olish imkoniyatini ta’minlashni o’z ichiga olgan yaxlit
ta’lim
fazosini rivojlantirish;
- geosiyosiy
masalalarni yechish va boshqalar.
O’qitish mazmuni . O’qitish jarayoni, usullari va tashkiliy tartibi hamda
a malga
oshirilishi uning tarkibi bilan ifodalanadi.
O’qitish obyekti .
Masofaviy o’qitish da ta’lim xizmatlaridan
foydalanuvchi lar ushbu
usulda ta’lim oluvchilar uning obyekti bo’ladi.
O’qitish subyektlari .
Masofaviy o’qitish subyekti o’qituvchi (pedagog)lar
hisoblanadi.
O’qituvchi (pedagog) ta’lim jarayonining yuqori samarasini
ta’minlashda
asosiy bo’g’indir. Masofaviy o’qitish o’qituvchi (pedagog)
faoliyatining
muhim ahamiyatini uning maslahatchi lik funksiyasida
hamda informatika
va telekommunikasiyalar asoslarini bilishi da ta’kidlaydi .
O’qitish usullari .
Masofaviy o’qitish tartibi o’z ichiga beshta umumdidaktik
o’qitish
usullarini qamrab oladi: informasion-reseptiv, reproduktiv , muammoviy
ifoda
etish, evristik va tadqiqot. Ular o’qituvchi (pedagog) va o’quvchi-
talabalarning
o’zaro harakat lari pedagogik aktlarining butun to’plamlarini o’z
ichiga
qamrab oladi.
O’qitish usuli .
O’qitish maqsadlariga erishish uchun o’qituvchi (pedagog)
va
o’quvchi-talabalar o’zaro harakati ta’siri ning me’yoriy tizimi ni nazariy
tasavvurlab
beradigan didaktik turkumdir.
O’qitish mazmuni .
Bu o’quv axborot i ning tarkibi, tuzilishi , ma’lumot lar i
hamda
masalalar, topshiriqlar va mashg’ulotlar to’plami ni aks ettiradi , o’qitish](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_4.png)
![jarayonlari va ularning metodikasini belgilaydi, bilim oluvchi lar ning kasbiy
malaka
va idroklar i ni shakllantiradi, mehnat faoliyatining dastlabki tajribasini
yig’ishga
imkon beradi.
O’qitish vositalari .
Masofaviy o’qitish ta’limi jarayonida an’anaviy ta’lim
bilan
birga innovasion o’qitish vositalaridan ham foydalaniladi. Ular AKT
ni qo’llashga
hamda ta’minot texnologiyasi sohasida so’nggi erishilgan natijalarga
asoslangan.
O’quv-ilmiy va moddiy asosi .
O’quv dasturlariga mos bo’lgan, o’qitish
uchun
zarur moddiy va texnikaviy to’plam. U o’z ichiga o’quv va o’quv -
yordamchi
joylarni, o’qitish ning texnika viy vositalari, o’quv qo’llanmalari va
boshqa
o’quv-uslubiy materiallarni oladi.
Moliyaviy-iqtisodiy tizim .
Ta’limda bozor munosabatlari qatnashchilari
sifatida
faqat ta’lim muassasalari ta’lim xizmati buyurtmachilari bo’lib kelmasdan,
balki
davlat ham buyurtmachi va iste’molchi bo’ladi.
Masofaviy o’qitishning tashkiliy asoslari .
Masofaviy o’qitish
texnologiyasidan
foydalanuvchi o’quv tashkilotlari faoliyatini tahlil qilish, umumiy
tashkillashtirishning
o’ziga xosligini ochib ber a di:
- uzluksiz
ta’lim;
- o’quv
jarayonining olib borilishiga individual yondashish;
- geografik
joylashishi uzoq bo’lgan o’quv muassasalarini yetakchi oliy o’quv
yurtlari
bazasi markazida masofaviy o’qitishni markazlashtirish;
- tinglovchilar
yo’nalishiga ko’ra o’qituvchi(pedagog)-maslahatchilarning
mavjudligi.
Masofaviy o’qitishning qulayligi .
Kelgusida maqsadga muvofiq ravishda
laboratoriya
amaliyotlarini o’tkazishni qisqartirish mumkin.
Masofaviy o’qitish nazorati .
Bu o’rganilayotgan o’quv
materiallarini ng nazariy
o’zlashtiri li sh natijalarini tekshirishdan iborat. Test
haqiqatdan
ham fan bo’yicha juda ko’p savollardan tashkil topgan bo’lishi kerak
hamda
har bir savol uchun bir nechta javob variantlari taklif etiladi. Talaba ular
orasidan
to’g’ri javobni tanlashi lozim. Testlar o’z-o’zini tekshirishga yaxshi](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_5.png)
![mo’ljallangan va individual mashg’ulotlar uchun juda qulay.
Masofaviy
o’qitish qatnashchilari , ya’ni tinglovchilar, o’quvchi-talabalar va
o’qituvchi(pedagog)lar
yetarli darajada tayyor bo’lishlari, ya’ni masofaviy
o’qitishni ng o’rga t ish
usullaridan, vositalaridan va tashkiliy shakllaridan foydalana
bilishlari
kerak. Shuning uchun ham fundamental informatika AKTlarning nazariy
va
amaliy asosi sifatida masofaviy o’qitishning harakatga keltiruvchi kuchi va
uning ajralmas
qismi bo’lishi shart. Masofaviy o’qitish talabaga ijobiy
ta’sir
etadi. O’zini o’zi tashkil etishda, bilim olishga intilishda, kompyuter
texnikasi
bilan o’zaro ishlash va mustaqil ma’suliyatli vazifalarni hal qilishda
uni ng ijodiy
va tafakkur salohiyatini o’stiradi. Masofaviy o’qitish sifati kunduzgi
ta’lim
olish tartibidan sifat jihatidan qolishmaydi. Masofaviy o’qitish quyidagi
ijtimoiy
ahamiyatli masalalarni yechishga ta’sir etishi lozim :
- ta’lim
xizmatlarida aholining ehtiyojini amalga oshirish;
- sifatli
tayyorlangan mutaxassislar bilan davlat ehtiyojlarini qondirish ;
- aholini ng ijtimoiy
va professional harakatchanligini oshirish;
- tadbirkorlik
va ijtimoiy faolligi, o’zligini anglashi tevarak-atrof to’g’risidagi
bilimlarni
kengaytirish;
- davlatimizning
oliy maktablarida yig’ilgan bilimlar hamda kadrlarning
moddiy
salohiyatini saqlash va ko’paytirish;
- -butun
jahon hamjamiyati chegarasida ta’lim fazosining har bir nuqtasida
nostrifikasiyalangan
ta’lim olish imkoniyatini ta’minlashni o’z ichiga olgan yaxlit
ta’lim
fazosini rivojlantirish;
- geosiyosiy
masalalarni yechish va boshqalar.
O’qitish mazmuni .
O’qitish jarayoni, usullari va tashkiliy tartibi hamda
a malga
oshirilishi uning tarkibi bilan ifodalanadi.
O’qitish obyekti .
Masofaviy o’qitish da ta’lim xizmatlaridan
foydalanuvchi lar ushbu
usulda ta’lim oluvchilar uning obyekti bo’ladi.
O’qitish subyektlari .
Masofaviy o’qitish subyekti o’qituvchi (pedagog)lar
hisoblanadi.
O’qituvchi (pedagog) ta’lim jarayonining yuqori samarasini
ta’minlashda
asosiy bo’g’indir. Masofaviy o’qitish o’qituvchi (pedagog)](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_6.png)
![faoliyatining muhim ahamiyatini uning maslahatchi lik funksiyasida
hamda informatika
va telekommunikasiyalar asoslarini bilishi da ta’kidlaydi .
O’qitish usullari .
Masofaviy o’qitish tartibi o’z ichiga beshta umumdidaktik
o’qitish
usullarini qamrab oladi: informasion-reseptiv, reproduktiv , muammoviy
ifoda
etish, evristik va tadqiqot. Ular o’qituvchi (pedagog) va o’quvchi-
talabalarning
o’zaro harakat lari pedagogik aktlarining butun to’plamlarini o’z
ichiga
qamrab oladi.
O’qitish usuli .
O’qitish maqsadlariga erishish uchun o’qituvchi (pedagog)
va
o’quvchi-talabalar o’zaro harakati ta’siri ning me’yoriy tizimi ni nazariy
tasavvurlab
beradigan didaktik turkumdir.
O’qitish mazmuni .
Bu o’quv axborot i ning tarkibi, tuzilishi , ma’lumot lar i
hamda
masalalar, topshiriqlar va mashg’ulotlar to’plami ni aks ettiradi , o’qitish
jarayonlari
va ularning metodikasini belgilaydi, bilim oluvchi lar ning kasbiy
malaka
va idroklar i ni shakllantiradi, mehnat faoliyatining dastlabki tajribasini
yig’ishga
imkon beradi.
O’qitish vositalari .
Masofaviy o’qitish ta’limi jarayonida an’anaviy ta’lim
bilan
birga innovasion o’qitish vositalaridan ham foydalaniladi. Ular AKT
ni qo’llashga
hamda ta’minot texnologiyasi sohasida so’nggi erishilgan natijalarga
asoslangan.
O’quv-ilmiy va moddiy asosi .
O’quv dasturlariga mos bo’lgan, o’qitish
uchun
zarur moddiy va texnikaviy to’plam. U o’z ichiga o’quv va o’quv -
yordamchi
joylarni, o’qitish ning texnika viy vositalari, o’quv qo’llanmalari va
boshqa
o’quv-uslubiy materiallarni oladi.
Moliyaviy-iqtisodiy tizim .
Ta’limda bozor munosabatlari qatnashchilari
sifatida
faqat ta’lim muassasalari ta’lim xizmati buyurtmachilari bo’lib kelmasdan,
balki
davlat ham buyurtmachi va iste’molchi bo’ladi.
Masofaviy o’qitishning tashkiliy asoslari .
Masofaviy o’qitish
texnologiyasidan
foydalanuvchi o’quv tashkilotlari faoliyatini tahlil qilish, umumiy
tashkillashtirishning
o’ziga xosligini ochib ber a di:
- uzluksiz
ta’lim;](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_7.png)
![- o’quv jarayonining olib borilishiga individual yondashish;
- geografik
joylashishi uzoq bo’lgan o’quv muassasalarini yetakchi oliy o’quv
yurtlari
bazasi markazida masofaviy o’qitishni markazlashtirish;
- tinglovchilar
yo’nalishiga ko’ra o’qituvchi(pedagog)-maslahatchilarning
mavjudligi.
Masofaviy o’qitishning qulayligi .
Kelgusida maqsadga muvofiq ravishda
laboratoriya
amaliyotlarini o’tkazishni qisqartirish mumkin.
Masofaviy o’qitish nazorati .
Bu o’rganilayotgan o’quv materiallarini ng nazariy
o’zlashtiri li sh
natijalarini tekshirishdan iborat. Test haqiqatdan ham fan bo’yicha
juda
ko’p savollardan tashkil topgan bo’lishi kerak hamda har bir savol uchun bir
nechta
javob variantlari taklif etiladi. Talaba ular orasidan to’g’ri javobni tanlashi
lozim.
Testlar o’z-o’zini tekshirishga yaxshi mo’ljallangan va individual
mashg’ulotlar
uchun juda qulay. Masofaviy o’qitish qatnashchilari , ya’ni
tinglovchilar,
o’quvchi-talabalar va o’qituvchi(pedagog)lar yetarli darajada tayyor
bo’lishlari,
ya’ni masofaviy o’qitishni ng o’rga t ish usullaridan, vositalaridan va
tashkiliy
shakllaridan foydalana bilishlari kerak. Shuning uchun ham fundamental
informatika AKTlarning
nazariy va amaliy asosi sifatida masofaviy
o’qitishning harakatga
keltiruvchi kuchi va uning ajralmas qismi bo’lishi shart.
Masofaviy
o’qitish usuli an’anaviy ta’lim shakllaridan farq qiladi. U
o’quvchi-talabalarni
o’ziga qulay vaqtda, joyda va sharoitda o’qitish imkonini
beradi.
O’quv kursiga bog’liq bo’lmagan holda shaxsiy va guruh talabi asosida
o’quv
rejalari ishlab chiqiladi. O’qitish jarayonida o’quvchi-talabalarga ilmiy
axborot
va ma’lumotlar bo’yicha markazlashgan tarmoq orqali o’zaro axborot
almashinuvini
joriy etish mumkin. O’quv maydonlari, texnik va transport
vositalaridan
samarali foydalanish, ma’lumotlarni yig’ib bir tizimga solingan holda
ifodalab
berilishi va mutaxassislarni qayta tayyorlashda ham xarajatlarni
kamaytirishga
erishilishi kutilmoqda. Ta’lim-tarbiya berish jarayonida eng
zamonaviy
axborot, telekommunikasiya va turli samarali texnologiyalardan
foydalaniladi.
Masofaviy ta’lim o’qituvchi (pedagog) va mutaxassislarning ham vaqtini](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_8.png)
![tejab, imkoniyati darajasidan kelib chiqqan holda moddiy manfaatdorligini oshirish
bilan
mustaqil ta’lim olish uchun keng sharoit yaratib beradi. Ta’lim sohasida
erishilayotgan
yutuqlarning jahon ta’lim tizimi doirasida almashinuvini tashkil
etish,
bu sohadagi yutuqlarni qo’lga kiritishni ta’minlashi shubhasizdir.
Masofaviy
o’qitish usuli mutaxassis o’qituvchi(pedagog)larning oldiga
yangidan-yangi
dolzarb vazifalarni qo’ymoqda. Chunki o’quv
materiallarining muntazam to’ldirib
borilishi, ta’lim beruvchilarning ijodiy
yondashuv
hamda yangiliklar bilan o’z malakasini oshirishlari va bu
ko’rsatkichlarni
jahon ilmi yutuqlari bilan muvofiqlashtirib borishlari talab
etilmoqda.
Bu o’qitish usuli ta’lim talabiga asosan o’quvchi-talabaning o’z ustida
ishlashini
tashkil etish, ko’proq bilim olishga intilishi, kompyuter bilan mustaqil
ishlash
va olgan bilimlaridan ijodiy foydalanishini ta’minlaydi hamda olingan
bilimlar
maxsus o’quv-uslubiy nashrlar, testlar bilan tekshirilib, to’ldirilishi
mumkin.
Axborot texnologiyalarining keng miqyosda joriy etilishi bilan masofaviy
o’qitishni
bir qator ijtimoiy ahamiyatga molik masalalarni yechishda ham joriy
etish
mumkin. Ta’lim sohasiga bo’lgan fuqarolarning ehtiyojlarini qondirishda
qulayliklar
yaratish bilan respublikamizning malakali mutaxassislarga bo’lgan
talabi
ham qondiriladi. Shuningdek, fuqarolarning ijtimoiy va kasbiy faolliklarini
oshirishga
erishish mumkin. Xususiy tadbirkorlik bilan mashg’ul shaxslarning
jamiyat
hayotidagi faolligini mustahkamlab, ularning dunyoqarashini boyitishga
xizmat
qiladi. Bu esa oliy ta’lim tizimida yig’ilgan ilmiy yutuqlar, mutaxassis
xodimlar
va ularning ishtirokida yurtimizning iqtisodiy salohiyatini
mustahkamlashdek
ustuvor rejalarni amalga oshirish vazifasini qo’ymoqda.
Masofaviy
ta’lim berish usuli respublikamiz sarhadlarini bosib o’tib, mustaqil
davlatlar
hamdo’stligi va jahon miqyosidagi yirik ta’lim markazlari bilan
muloqotda
bo’lib, ta’lim olishning yangi zamonaviy yaxlit ta’lim imkoniyatini
yaratishga
xizmat qiladi.
Masofaviy
o’qitish geografik jihatdan turlicha joylashgan ta’lim
muassasalari uchun
mo’ljallangan edi. Lekin zamonaviy axborotlar va](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_9.png)
![telekommunikasiya texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim-tarbiya jarayonini uzoq
masofadan
turib amalga oshirishga yo’l ochib berdi. Natijada masofaviy o’qitish
uslubi
asosida o’qitish tez vaqt ichida Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida
o’qitishda
yangi uslublarni qo’llashga yana bir turtki bo’ldi. Masofaviy o’qitish
bo’yicha
Xalqaro Kengashning tahlillari shuni ko’rsatmoqdaki, bugungi kunda
jahon
miqyosida 10 milliondan ortiq talabalar shu uslub asosida ta’lim olishmoqda.
AQShda
shu uslub asosida o’qitish maqsadida yangi o’quv markazlari barpo
etilmoqda
hamda ular milliy kadrlarni zamon talablari asosida tayyorlash va qayta
tayyorlash
afzalliklariga egadir.
Masofaviy
o’qitishning quyidagi afzalliklari mavjud:
1.O’qitishning
ijodiy muhiti. Mavjud ko’pgina uslublar asosida o’qituvchi
(pedagog)
ilm toliblarini o’qitadi, o’quvchi- talabalar esa faqat berilgan materialni
o’qiydilar.
Taklif qilinayotgan masofaviy o’qitish asosida esa o’quvchi-
talabalarning
o’zlari kompyuter axborotlar bankidan kerak bo’lgan ma’lumotlarni
qidirib
topadi va o’zlarining tajribalari yordamida boshqalar bilan yaxshi
muloqotda
bo’lishini ta’minlaydi hamda o’z o’rnida mehnat ta’limi olishini
rag’batlantiradi.
2. Mustaqil ta’lim olish imkoniyatining borligi . Masofaviy
o’qitish
asosida ta’lim berish boshlang’ich, o’rta, oliy va malaka oshirish
bosqichlarini
o’z ichiga qamrab oladi. Tayyorgarligi turli darajada bo’lgan
inspektorlar
o’zlarining shaxsiy dars jadvallari asosida ishlashlari va o’zining
darajasidagi
talabalar bilan muloqotda bo’lishi mumkin.
3.
Ish joyidagi katta o’zgarishlar. Masofaviy o’qitish asosida ta’lim berish
turi
millionlab insonlarga, hammadan ham ishlab chiqarishdan ajralmagan holda
ta’lim
olayotgan yoshlar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratib beradi. Bunday
uslub
asosida o’qitish kadrlarni tayyorlashda muhim o’rin tutadi.
4. O’qitish va ta’lim olishning yangi va unumli vositasi. Statistik ma’lumotlar
shuni
ko’rsatadiki, masofaviy o’qitish asosida ta’lim berish, ishlab chiqarishdan
ajralgan
holda o’qish kabi unumlidir. Bundan tashqari, masofaviy o’qitish asosida
ta’lim
olish oliy o’quv yurti tomonidan qo’yilgan chegaradan ham chetga chiqib
ketadi.
Bunday asosda ta’lim olayotgan o’quvchi-talabalarning boshqalardan](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_10.png)
![ustunligi ularni eng yaxshi, sifatli materiallar va o’qituvchi (pedagog)lar bilan
ta’minlashdir.
Ta’lim berish va boshqarish uslubiyotiga asoslangan holda
o’qituvchi
(pedagog) auditoriyada o’qitish shartlaridan xoli bo’lishi kerak.
Masofaviy o’qitishning axborot-texnologik asoslari.
Axborot texnologiyasi –
obyekt, jarayon yoki hodisalarning holati haqidagi
yangi
ma’lumotlarni targ’ib etish uchun ma’lumotlarni yig’ish
usullari va ma’lumotlarni
yetkazib ber uvchi vositalar majmuidan foydalanish
jarayonidir.
Axborot texnologiyalari ta’limiy mahsulot va xizmatlar ni tashkil
etishda
dastgoh hisoblanadi.
Ta’limiy mahsulot –
ta’lim jarayoniga ta t biq qilish uchun ifodalangan
ma’lumotlar
majmuidir.
Zamonaviy axborot texnologiyasi -
shaxsiy kompyuter va
telekommunikasiya
vositalaridan foydalanuvchi axborot texnologiyasidir.
Jamiyatni axborotlashtirish –
fuqarolarning axborotga bo’lgan ehtiyojini
va
ularning huquqlarini amalga oshirishni qanoatlantirishdagi maqbul
shartlarni bajarish ,
davlat va hokimiyat, mahalliy va o’zini o’zi boshqarish
organlarini ng
talablari asosida axborot resurslaridan foydalan gan holda jamoat
birlashmalarini
tashkil etish va ular faoliyatini yo’lga qo’yishning ijtimoiy-
iqtisodiy
va ilmiy-texnik jarayon lar idir.
Ta’lim
jarayonini axborotlashtirish - bu jamiyatni axborotlashtirishning
muhim bo’g’ini hisoblanadi.
Ta’limni
axborotlashtirish quyidagi qulayliklar va afzalliklar bilan bog’liq
o’zgarishlard a qatnashadi :
- jamiyatning
har bir a’zosi haqidagi ma’lumotlarni va bilimlarni olishga yo’l
ochib
berishda;
- shaxs uchun intellektual
va ijodiy qulayliklarini rivojlantirishda;
- jamiyatning
har bir a’zosi hayotida uning faoll igi evaziga malaka
oshirish xizmatlarini tezkor
o’zgartirishda;
- masofaviy
o’qitish o’zib ketuvchi (ilg’or) ta’limni tashkil
etish va uning samarasini
oshirishni ta’minlashda;](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_11.png)
![- ta’lim mahsulotlarini va xizmatlarini yaratish va tashkil etish
maqsadida turli axborot
texnologiyalar ini qo’lla shda ;
- guruhlash,
turlash, hisoblash, ma’lumotlarni agregatlash uchun AKT
xizmatlaridan
maksimal darajada foydalanishda ;
- masofaviy
o’qitish qatnashchilarining axborot talablarini qondirish uchun
boshqaruv
axborot texnologiyalari dan samarali foydalanishda ;
- masofaviy
o’qitish qatnashchilari bilan AKT vositalarining o’zaro
axborot almashuvi
jarayonlarida ;
- fa nlar
bo’yicha ekspertlarning to’plagan bilimlar mahsulotlarini masofaviy
o’qitish dan foydalanuvchilar
tomonidan oli nishining keng imkoniyatini beruvchi
ekspert
tiziml i axborot texnologiyalari ni ishga tushirishda va shu kabilar .
B unday tashkiliy-metodik
masalalarning asosiy
yechimlaridan biri – bu yangi ta’lim texnologiyalarini
kiritish,
shu bilan birga , respublikaning uzluksiz ta’lim tizimida , aynivsa, birinchi
pavbatda,
oliy ta’limda masofaviy o’qitish uslubi o’z o’rnini egallashi
kerakligidadir.
Dunyoda masofaviy o’qitish uslubini qo’llash bo’yicha juda katta
tajriba
orttirilgan
Jumladan, tajribali o’qituvchilar va mutaxassislar ning o’qitilayotgan kishiga
yakka
tartibda yordam berish, talabalar o’qishini turli uslubda nazorat qilish,
ularning
bilim saviyasi va malakaviy mukammalligini baholash maqsadida AKT
turli
variantlaridan foydalanishi tufayli talaba va o’quvchilarning o’qish sifati va
mehnat
unumdorligi oshadi.
Masofaviy
o’qitish uslubini ng sifatli qo’llani li shi borasida quyidagi
yo’llanmalar shakllanmoqda : O’qitilayot
gan borliqni markazlashtirish.
Respublikamiz va xorijlik olimlar hamda
mutaxassislarning
bilim va tajribalarini qo’llash, zamonaviy o’quv qurollaridan
foydalanish
e’tiborda tutiladi. Bunda turli o’quv manbalaridan foydalanish,
talabalarni
axborot bilan ta’minlash, bu axborot esa o’z navbatida, butun dunyo
mutaxassislari
bilimlaridan, elektron kutubxonalardan olingan axborotlar dan](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_12.png)
![foydalanish talaba va o’quvchilar hamda ularning o’qituvchilar i uchun katta
imkoniyatlar
yaratadi.
O’qituvchiga talabni kuchaytirish.
Ta’lim jarayonining standart holda
jamlanishi,
o’qituvchi(pedagog)larning bilim darajasini oshirish majburiyatini
yuklaydi.
Bu uslublar ularning ish natijasi va bilim darajasini ng ko’tarilishiga
yordam
beradi.
Erkin
va standartlatirilgan ta’lim berish jarayonining ta’minlanishi, uzluksiz
monitoring
imkoniyati, o’quv jarayonlarining to’g’ri nazorat qilinishi va
boshqarilishi,
oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi va o’quv yurtlari tomonidan
o’qituvchi
va talabalarning bilim saviyasini ng tekshirilishi (ta’lim jarayonida
talaba
va o’qituvchilarning harakatlarini nazorat qilish, bunga talabaning faolligi
va
o’qituvchi ishining unumliligi, talabalarni attestasiyadan o’tkazish bilan
bog’liq amallar
ham kiradi) masofaviy ta’limda ham yo’lga qo’yilishi shart .
O’qituvchilarni
qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimlarining
samaradorligini
oshirish da ham bunday tadbirlar amal qiladi .
O’qitish turining egiluvchanligi .
Qulay vaqtda shug’ullanish mumkinligi,
qulay
joyda va qulay tezlikda o’quvchi-talabalarning bilim qabul qilishining turli
shakllarini
qo’llash mumkinligi, ular tomonidan modellashtirish va ko’rgazmali
vositalarni
joyida qo’llash, axborot va bilimlarni yetkazishda ko’rgazmali, amaliy
va
boshqa metodlardan unumli foydalanish ikoniyatlarining mavjudligi ta’limning
ushbu
shakli egiluvchanligini ifodalaydi .
O’qituvchining roli va uning pedagogik imkoniyatlar i .
O’qituvchining
o’quvchi-talabaga
nisbatan shaxsiy yondashuvining turli shakllarini qo’llash va h ar
bir
o’quvchi-talabaning bilim darajasi va tayyorgarligi ni har tomonlama o’rganish
sharoitining
mavjudligida ko’rinadi.
O’quvchi-talabaning bilim va tadqiqot motivlari hamda stimullarini
rivojlantirish . O’quvchi-talabaning
o’qituvchi(pedagog)ga va o’zaro muloq o t i da
ishonchsizlik
hissiyoti bilan bog’liq psixologik to’siqlarni yo’qotish, talabaning](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_13.png)
![intellektual va ilmiy imkoniyatlarini hamda o’zini o’zi ta rbiyalash va
takomillashtirish
shart-sharoitlarini kengaytirishga yordam beradi . Shuningdek,
bilim
oluvchilarning aqliy va jismoniy mehnati uyg’unligini ta’minlaydi.
Iqtisodliligi .
Bu tizim o’qitishdagi kechikishlarni kamaytirishni ta’minlaydi.
O’qitish
xonalaridan foydalanish, yo’l xarajatlari va taklif qilishga malakali
o’qituvchi(pedagog)lar
uchun ularning asosiy ish joyidan haq to’lash xarjatlarini
kamaytiradi.
Ular o’z bilimlarini masofadan o’qitish shaklida uzatishlari mumkin.
Sog’lig’i,
ijtimoiy va moddiy ta’minlanganligidan qat’iy nazar, bilim olishning
keng
imkoniyatlari yaratilib, ijtimoiy tenglik yuzaga keladi.
O’qitish doirasida musobaqa muhitini rasmiylashtirish . Masofadan
o’qitish
texnologiyasi
bu – jamiyatni axborotlashtirish umumiy oqimi va yo’llari bilan
jipslashgan
bo’lib, masofaviy o’qitishning texnik vositalarini axborotlashtirish
tizimlari
va oliy o’quv yurtlaridagi o’qitish jarayonini avtomatlashtirish tizimlari
bilan
zamonaviy axborotlashtirish texnologiyasi asosida birlashuvini ta’minlaydi.
Masofaviy o’qitish usulidan foydalanishning kamchiligi –
o’qituvchi va
talaba
o’rtasidagi bevosita muloqot va psixologik birlikning chegaralanganligidir.
Umuman
olganda, masofaviy o’qitish tizimi o’quvchi-talabalarda ta’lim
tizimidagi
bo’layotgan dunyoviy o’zgarishlar, texnik vositalardan foydalanish
yo’llari,
uning qanchalik afzallik tomonlari va shu bilan birgalikda qanday
kamchiliklari
kamchiliklari mavjudligi haqida ma’lumot beradi.](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_14.png)
![FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.A:8. Pedagogy and Practice: Teaching and Learning in Secondary Schools.
2.
A:9. Michael Uljens.School Didactics and Learning: A School Didactik Model
Framing
an Analysis of Pedagogical Implications of Learning Theory 2008-y.
3.
A:10. John Dewey, how we think (1910). Martin, Jay.The Education of John
Dewey.
(2003) Columbia University Press.Gutek Gerald L. (2009) New
Perspectives
on Philosophy and education. Pearson Education Inc.
4.A:6.
Pedagogic texnologiyalar va pedagogic mahorat. 2009. Tosh.H.T. Omonov,
N.X.
Xo’jayev, S.A. Madyarova.
5.
A:2. Azizxo`jaeva N.N. «Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat» -T.:
2003
– 174 b
6.
A:1. “Innovatsion ta’lim texnologiyalari vapedagogik kompetentlik”-T.:2016
N.A.
Muslimov, M. Usmonboveya
7.
Bespalko V.P. Pedagogika i progressivn ы ye texnolog. obucheniya. - M., 1995.
8.
A:5. Ishmuxamedov R., Abduqodirov A., Pardayev A. Ta’limda innovasion
texnologiyalar.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iste’dod” jamg’armasi.
Toshkent,
2008 yil, 180 bet -------------
9.
A:4. Sayidahmedov N., Ochilov M., Yangi pedagogik texnologiyalarning
mohiyati
va zamonaviy loyihasi T., 1999.-55b
10.
A:7. Selevko G.K. Sovremennie texnologii. Moskva, Narodnoe obrazovanie.
199
R.A. Mavlonova,
11.
Pityukov V.Yu. Osnov ы pedagogicheskoy texnologii. – M.: Gnom-press, 1999.
12.A:3.
Yo`ldoshev J, Usmonov S. Pedagogik texnologiya asoslari. Toshkent.
O`qituvchi,
2004.](/data/documents/cdac9b42-480b-4a48-8ad8-651a335f9aa8/page_15.png)
T a ’ l i m n i n g i n n o v a s i o n s h a k l l a r i : m a s o f a l i o ’ q i t i s h Reja: 1. Masofaviy ta’lim. Masofaviy ta’lim texnologiyasi 2. Masofaviy ta’lim texnologiyasida o’qituvchilarning faoliyati. 3. Masofaviy ta’lim tizimida produktiv, reproduktiv, muammoli bayon, evristik va ilmiy izlanish (tadqiqot) metodlar. 4. Masofaviy ta’lim tizimida mashg’ulot shakllari. 5. Masofaviy ta’limning yetakchi modellari. 6. Masofaviy ta’limning tamoyillari. 7. Masofaviy ta’limni amalga oshirish bosqichlari.
Masofaviy o’qitish - yangi va ancha progressiv bo’lgan o’qitish shaklidir. Bu usulni ng turli xil ta’lim muassasalariga, xususan , iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy sohalarga tadbiqi o’quvchi-talaba va o’qituvchi(pedagog)larni dunyoning ilg’or ilmiy maktablarining yuqori sifatli o’quv - uslubiy ishlanmalari, zamonaviy va so’nggi axborotlaridan, qayerda bo’lishidan qat’iy nazar, to’g’ridan-to’g’ri foydalanish imkoniyatini beradi. Bularning barchasini e’tiborga olgan holda Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi «Ustoz» fondi qiyofasida jahon institutlari bilan oliy ta’limda masofaviy o’qitish usuli komponentlarini ta t biq qilish haqida kelishuv tuzildi. Bunday loyiha, nafaqat O’zbekiston uchun , balki O’rta Osiyoning barcha h ududlari va Qozog’iston hamda hamdo’stlik davlatlari uchun masofaviy o’qitish sohasida jahon banki institutining ilg’or loyihalaridandir. Jahon banki loyihasi masofaviy o’qitish tizimini rivojlantirish uchun boshlang’ich maydon bo’ladigan masofaviy o’qitish tarmoqlari infratuzilmasi baza elementlarini yaratish , masofaviy o’qitish usullarini qo’llash sohasini kengaytirish va masofaviy o’qitishni amalga oshiruvchi zamonaviy texnologiyalarni rivojlantirishni ko’zda tutadi. Toshkent shahrida joylashgan universitetlarda jahon banki loyihasini ng muvaffaqiyatli qo’llanilishi uning hayotiyligi va yuqori ko’rsatkichga erishilganligini tasdiqladi. Oliy o’quv yurtlaridan 30 nafardan ortiq yetuk o’qituvchilar tanlab olinib, ular masofadan o’qitishlar bo’yicha qayta tayyorlandi. 2000 yilda jahon banki tashabbusi bilan Moskva va Bishkekda o’qitish markazlari tashkil etilib, unga taklif etilgan qatnashchilar yangi o’quv metodologiyasini masofadan rejimli boshqarish va elektron kurslari metodlari bo’yicha qayta tayyorlandi. Loyihaning universitet ishtirokchilari uchun iqtisodiy yo’nalishlar bo’yicha masofaviy o’qitish tartibida mashg’ulotlar o’tkazish uchun texnik baza vositalari tashkil etildi. Internetga ulanish yo’llari izlanmoqda. Bularning barchasi berilgan texnologiya turlarining istiqbollari to’g’risida gapirishga imkon beradi. Masofaviy o’qitishning an’anaviy o’qitish shakllaridan quyidagi xususiyatlarini farqlash mumkin;
Egiluvchanlik . O’ziga qulay vaqtda, joyda va sharoitda o’qitish imkoniyatini beradi. Modullik . O’quv kursiga bog’liq bo’lmagan holatda shaxsiy hamda guruh talabiga javob beradigan o’quv rejasini amalga oshiradi. Qurshov . Bir vaqtda ko’p ishtirokchilarga o’quv axboroti bo’yicha murojaat qilish , t armoq yordamida o’zaro axborot almashinuvini to’g’ri tashkil etish imkonini beradi . Tejamkorlik . O’quv maydonlari, texnik vositalar, moddiy va ma’naviy ashyol ardan unumli foydalanish, o’quv axborotlarini to’plangan va bir xillikka keltirilgan holda ifodalash hamda ular ni o’zlashtiruvchi m utaxassislarni tayyorlash bo’yicha xarajatlarni kamaytiradi. Texnologiklik . Ta’lim berish jarayonida insonni jahon ning industrial fazo si ga kiritishga imkon beradigan yangi axborot va telekommunikasion texnologiyalardan foydalanish. Ijtimoiy teng huquqlilik . O’qituvchining turar joyidan, salomatligi, moddiy ta’minlanganligidan kelib chiqib , katta ko’pchilikka mustaqil ta’lim uchun teng imkoniyat yaratiladi. Baynalmi l allik . Ta’lim xizmatlari bozorida erishilgan yutuqlarning eksporti va importi ta’minlanadi. O’qituvchi(pedagog)larning yangi vazifalari . Masofaviy o’qitish o’qituvchi(pedagog)ning vazifalarini kengaytiradi va yangilaydi. O’qitilayotgan kurslarni doimo takomillashtirish, tinglovchilarning ijodiy faolligini va ularning malakasini oshirish, kiritilgan yangilik va innovasiyalarga mos bilim berish jarayon larini muvofiqlashtirish zarur. Masofaviy o’qitish talabaga ijobiy ta’sir etadi. O’zini o’zi tashkil etishda, bilim olishga intilishda, kompyuter texnikasi bilan o’zaro ishlash va mustaqil ma’suliyatli vazifalarni hal qilishda uni ng ijodiy va tafakkur salohiyatini o’stiradi. Masofaviy o’qitish sifati kunduzgi ta’lim olish tartibidan sifat jihatidan qolishmaydi. Masofaviy o’qitish quyidagi ijtimoiy ahamiyatli masalalarni yechishga ta’sir etishi lozim :
- ta’lim xizmatlarida aholining ehtiyojini amalga oshirish; - sifatli tayyorlangan mutaxassislar bilan davlat ehtiyojlarini qondirish ; - aholini ng ijtimoiy va professional harakatchanligini oshirish; - tadbirkorlik va ijtimoiy faolligi, o’zligini anglashi tevarak-atrof to’g’risidagi bilimlarni kengaytirish; - davlatimizning oliy maktablarida yig’ilgan bilimlar hamda kadrlarning moddiy salohiyatini saqlash va ko’paytirish; - -butun jahon hamjamiyati chegarasida ta’lim fazosining har bir nuqtasida nostrifikasiyalangan ta’lim olish imkoniyatini ta’minlashni o’z ichiga olgan yaxlit ta’lim fazosini rivojlantirish; - geosiyosiy masalalarni yechish va boshqalar. O’qitish mazmuni . O’qitish jarayoni, usullari va tashkiliy tartibi hamda a malga oshirilishi uning tarkibi bilan ifodalanadi. O’qitish obyekti . Masofaviy o’qitish da ta’lim xizmatlaridan foydalanuvchi lar ushbu usulda ta’lim oluvchilar uning obyekti bo’ladi. O’qitish subyektlari . Masofaviy o’qitish subyekti o’qituvchi (pedagog)lar hisoblanadi. O’qituvchi (pedagog) ta’lim jarayonining yuqori samarasini ta’minlashda asosiy bo’g’indir. Masofaviy o’qitish o’qituvchi (pedagog) faoliyatining muhim ahamiyatini uning maslahatchi lik funksiyasida hamda informatika va telekommunikasiyalar asoslarini bilishi da ta’kidlaydi . O’qitish usullari . Masofaviy o’qitish tartibi o’z ichiga beshta umumdidaktik o’qitish usullarini qamrab oladi: informasion-reseptiv, reproduktiv , muammoviy ifoda etish, evristik va tadqiqot. Ular o’qituvchi (pedagog) va o’quvchi- talabalarning o’zaro harakat lari pedagogik aktlarining butun to’plamlarini o’z ichiga qamrab oladi. O’qitish usuli . O’qitish maqsadlariga erishish uchun o’qituvchi (pedagog) va o’quvchi-talabalar o’zaro harakati ta’siri ning me’yoriy tizimi ni nazariy tasavvurlab beradigan didaktik turkumdir. O’qitish mazmuni . Bu o’quv axborot i ning tarkibi, tuzilishi , ma’lumot lar i hamda masalalar, topshiriqlar va mashg’ulotlar to’plami ni aks ettiradi , o’qitish
jarayonlari va ularning metodikasini belgilaydi, bilim oluvchi lar ning kasbiy malaka va idroklar i ni shakllantiradi, mehnat faoliyatining dastlabki tajribasini yig’ishga imkon beradi. O’qitish vositalari . Masofaviy o’qitish ta’limi jarayonida an’anaviy ta’lim bilan birga innovasion o’qitish vositalaridan ham foydalaniladi. Ular AKT ni qo’llashga hamda ta’minot texnologiyasi sohasida so’nggi erishilgan natijalarga asoslangan. O’quv-ilmiy va moddiy asosi . O’quv dasturlariga mos bo’lgan, o’qitish uchun zarur moddiy va texnikaviy to’plam. U o’z ichiga o’quv va o’quv - yordamchi joylarni, o’qitish ning texnika viy vositalari, o’quv qo’llanmalari va boshqa o’quv-uslubiy materiallarni oladi. Moliyaviy-iqtisodiy tizim . Ta’limda bozor munosabatlari qatnashchilari sifatida faqat ta’lim muassasalari ta’lim xizmati buyurtmachilari bo’lib kelmasdan, balki davlat ham buyurtmachi va iste’molchi bo’ladi. Masofaviy o’qitishning tashkiliy asoslari . Masofaviy o’qitish texnologiyasidan foydalanuvchi o’quv tashkilotlari faoliyatini tahlil qilish, umumiy tashkillashtirishning o’ziga xosligini ochib ber a di: - uzluksiz ta’lim; - o’quv jarayonining olib borilishiga individual yondashish; - geografik joylashishi uzoq bo’lgan o’quv muassasalarini yetakchi oliy o’quv yurtlari bazasi markazida masofaviy o’qitishni markazlashtirish; - tinglovchilar yo’nalishiga ko’ra o’qituvchi(pedagog)-maslahatchilarning mavjudligi. Masofaviy o’qitishning qulayligi . Kelgusida maqsadga muvofiq ravishda laboratoriya amaliyotlarini o’tkazishni qisqartirish mumkin. Masofaviy o’qitish nazorati . Bu o’rganilayotgan o’quv materiallarini ng nazariy o’zlashtiri li sh natijalarini tekshirishdan iborat. Test haqiqatdan ham fan bo’yicha juda ko’p savollardan tashkil topgan bo’lishi kerak hamda har bir savol uchun bir nechta javob variantlari taklif etiladi. Talaba ular orasidan to’g’ri javobni tanlashi lozim. Testlar o’z-o’zini tekshirishga yaxshi