T a l i m n i n g innovasion shakllari: modul-kredit tizimi Reja: 1.           Bolonya deklarasiyasi.  Bolonya  tizimi. 2.           Modul-kredit  tizimi.  Talabaning  mehnat  sarfi.  YeSTSda  kreditlar. 3.           Transkript  ta’lim  natijalarining  tan  olinishi  uchun  majburiy  hujjat. 4.           Modul-kredit  tizimida  baholash  mezonlari  va  darajalari.

Ta’limning innovasion shakllari: modul-kredit tizimi Bugungi kunda oliy  ta’lim  tizimi  oldidagi  eng  asosiy  vazifa  malakali  mutaxassisni tayyorlash.   Bunday  mutaxassisni  tayyorlash  uchun,  albatta,  unga  nisbatan surilayotgan  talablar  tizimini  aniqlab  olish  kerak.  Ushbu  savolga  javob  qidirib, quyidagi  to’rt  yo’nalishdagi  talablar  tizimiga  duch  keldik:  1.  O’z  sohasi  bo’yicha zaruriy  bilim,  ko’nikma  va  malakalarga  ega  bo’lish.  2.  Sohaga  oid  mavjud bilimlarini  doimiy  ravishda  mustaqil  oshirib  borish,  ya’ni  mustaqil  ta’limga  tayyor bo’lish.  3.  Sohaga  innovasiyalar  kiritish  uchun  mustaqil  izlanish  va  ijod  qilish ko’nikmasiga  ega  bo’lish.  4.  O’z  vaqtini  rejalashtirish,  boshqarish  va  o’z faoliyatini  tashkil  etish  ko’nikmasiga  ega  bo’lish. Agar  soha  bo’yicha  bilim,  ko’nikma  va  malalkalarni  shakllantirishda  mavjud reproduktiv  ta’lim  yetarli  bo’lsa,  mustaqail  ta’lim  olish  ko’nikmasini  va ijodkorlikni  rivojlantirish,  o’z  faoliyatini  boshqarish  masalasini  hal  etishda  modulli yondashuv  katta  imkoniyatlarga  ega.  Modulli  ta’limning  maqsadi  tinglovchining aynan  shu  jihatlarini  shakllantirishga  qaratilgan.  Modul  shunday  tuzilishi  lozimki, tinglovchi  ushbu  modulni  mustaqil  ravishda  o’zlashtira  olish  va  ko’zlangan natijaga  erishish  imkoniga  ega  bo’lsin.  Bunday  natijani  ta’minlash  uchun  modulda axborot  materiali  aniq,  lo’nda,  tushunarli,  mantiqiy,  tizimli  bayon  etilishi  va ko’rgazmali  bo’lishi,  axborotning  har  birn  mantiqiy  bo’lagi  bo’yicha  o’z-o’zini tekshirish  uchun  topshiriqlar  ishlab  chilgan  bo’lishi,  ana  shu  topshiriqlarni  ishlab chiqish  uchun  aniq  tavsiyalar  berilgan  bo’lishi  talab  etiladi. Modulli  ta’limda  pedagog  tinglovchining  o’zlashtirish  jarayonini  tashkil etadi,  boshqaradi,  maslahat  beradi,  tekshiradi.  Demak,  modulli  yondashuv  yangi axborotni  mustaqil  o’zlashtirish,  tinglovchining  mustaqil  va  hamkorlikdagi faoliyatini  tashkil  etish,  o’zining  va  o’rtoqlarining  faoliyatini  baholashga qaratilgan.  Bunday  yondashuv  zamonaviy  talablar  tizimiga  mos  tushadi Modulli  yondashuv  erishilgan  natijani  izchil  nazorat  qilib  borishga asoslangan.  Natijada  modul-kredit  tizimi  vujudga  kelgan.  Kredit  – (zachet  birligiga aylanuchi  Yevropa  tizimi  (ECTS)  (European  Credit  Transfer  and  Accumulating

System)) kredit  jamlash  tizimidir.  Ushbu  tizim  yevropa  universitetlarida  1989  yilda o’tkazilgan  tadqiqotlardan  muvafaqqiyatli  o’tdi  va  qabul  qilindi.  U  tinglovchining umumiy  yuklamasiga  asoslanadi.  Kredit  tizimini  kiritishdan  maqsad  ta’limning shaffofligini  va  akademik  bilimlarni  hamda  kvalifikasiyani  tan  olishni osonlashtirish  bo’lib  hisoblanadi.  Dastlab  kredit  chetdan  kelib  o’qiyotgan tinglovchilar  uchun  ishlatilgan  va  unga  ishonch  bildirilgan.  Oliy  ta’lim muassasalari  uchun  yagona  kreditlarni  o’rnatilishi  esa  tinglovchilarning  mobilligini ta’minlashga  yordam  berdi. Bugungi  kunda  yevropa  kredit  tizimi  Yevropaning deyarli  barcha  davlatlarida  tan  olingan  va  amal  qiluvchi  tizimdir.  Tinglovchi o’rnatilgan  kredit  ballarini  to’plagan  taqdirdagina  diplom  olishga  muvaffaq bo’ladi.  Dunyoning  oliy  ta’lim  tizimida  kredit  tizimining  bir  necha  turi  mavjud. Yuqorida  aytib  o’tilgan  ECTS  bilan  bir  qatorda,  USCS  -Amerikaning  kredit  tizimi, CATS  - Britaniyaning  kredit  tizimi,  UCTS  - Osiyo  davlatlari  va  tinch  okeandagi davlatlarning  kredit  tizimlari  mavjud. Yevropa  kredit  tizimining  asosini  uch unsur  tashkil  etadi:  o’quv  dasturlari  haqida  axborot,  tinglovchining  erishgan natijalari  va  tinglovchi  faoliyatining  hajmi.  Har  bir  o’quv  yili  60  qismga  bo’linadi va  zachyot  birligi  hisoblanadi.  Bir  haftalik  yuklama  54  soatdan  oshmasligi  kerak, 54  soat  1,5  kreditga  teng.  O’quv  yilining  davomiyligi  Yevropada  o’rtacha  40  xafta. Ammo  Yevropaning  turli  davlatlarida  o’quv  yilining  davomiyligi  turlicha  bo’lishi ma’lum  darajada  muammolarnip  keltirib  chiqaradi.  Kredit  tizimi  barcha  o’qitish shakllarini  nazoratini  o’z  ichiga  oladi  (auditoriya  va  auditoriyadan  tashqari).  Kredit tizimi  ta’lim  jarayonida  o’qilgan  soatlar  miqdorini  emas,  balki  erishilgan  natijani ko’rsatib  beruvchi  o’lchov  birligidir.  Ya’ni  mutaxassisni  kompetentlik  darajasiga baho  beruvchi  natijaga  qaratilgan  o’lchov  birligidir.  Demak,  kredit  nafaqat  o’quv faoliyatiga  berilgan  baho,  balki,  bajarilgan  o’quv  yuklamasini  ko’rsatib  turuvchi birlikdir.  Bir  kredit  36  akademik  soatga  teng  (54  akademik  soat  1,5  kreditni  tashkil etadi).  Har  bir  o’quv  moduli  1 yoki  1,5  kreditga  mo’ljallanadi  va,  odatda,  uning soni  uchtadan  oshmasligi  lozim.  Yevropa  kredit  tizimida  birinchi  bosqichda (bakalavriat)  tinglovchi  180  kreditdan  240  kreditgacha  to’plashi  mumkin.  Ikkinchi bosqichda  (Magistr)  90-120  gacha  kredit  yig’ish  imkoniga  ega.  Kredit  tizimining

asosini albatta  reyting  ball  tizimi  tashkil  etadi.  Ta’lim  sohasidagi  integrasion jarayonlar  ilk  bor  Yevropada  boshlangan  edi.  1989  yilda  Yevropaning  minglab tinglovchilari  Yevropa  hamjamiyatining  ERASMUS  (European  Community Action  Scheme  for  mobility  of  University  students)  TEMPUS  va  boshqa  dasturlari asosida  chet  ellarda  tahsil  olish  imkoniyatiga  ega  bo’ladilar. ERASMUS  dasturi  bo’yicha  Yevropa  hamjamiyati  universitetetlari o’rtasidagi  tinglovchilar  almashinuvi  sxemasi  dastavval  145  oliy  o’quv  yurtlarini qamrab  olgan  edi.  ERASMUS  dasturining  yutuqlaridan  biri  bu  Yevropa universitetlaridagi  o’qitish  natijalarini  o’zaro  tan  olish  tizimi  – (bu)  (European Credit  Transfer  System  (YeSTS)  ni  yaratish  sinash  va  amaliyotga  keng  qo’llash deb  aytish  lozim.  2001  yilda  o’quv  jarayonini  tashkil  etishning  kredit  texnologiyasi YeSTS  Yevropaning  1200  ta  universitetlarida  allaqachon  qo’llanilgan  edi.  2001 yilda  29  ta  Yevropa  davlatlari  ta’lim  vazirlari  tomonidan  Bolonya deklarasiyasining  imzolanishi  Yevropa  ta’lim  hududini  yaratilishida  muhim ahamiyatga  ega  bo’ldi.  Bolonya  deklarasiyasiga  ko’ra  diplomlarning  o’zaro  tan olinishi,  ya’ni  o’qitish  natijalarini  yakuniy  ko’rsatkichlarning  o’zaro  tan  olinish muddati  – 2010  yil  deb  belgilangan  edi.  Bolonya  deklarasiyasiga  kirish  uchun quyidagi  dastlabki  talablar  qo’yiladi:  - Oliy  o’quv  yurtigacha  12  yillik  ta’lim:  - ikki bosqichli  oliy  ta’lim-bakalavriat  va  magistratura;  - o’quv  jarayoni  va  o’qitish natijalarini  baholash  YeSTS  kredit  texnologiyasi  asosida  tashkil  etilishi.  “Kredit  – shartli  sinov  birligi  bo’lib,  tinglovchining  o’quv  fanining  ma’lum  bir  qismini o’tganligi  haqidagi  ma’lumot  beradi.  Har  bir  o’quv  faniga  ma’lum  miqdordagi kredit  birliklari  ajratiladi.  Kredit  birliklari  soni  tinglovchilarning  mehnat  sarfiga mos  holda  belgilanadi.  YeSTS  kreditlari,  asosiy  tamoyillari  va  xususiyatlari. Tinglovchining  mehnat  sarfi  – auditoriya  mashg’ulotlari  mustaqil  ishlar  va o’quv  rejasida  ko’zda  tutilgan  boshqa  faoliyatlarini  o’z  ichiga  oladi.  Ya’ni  YeSTS kreditlari  faqat  auditoriya  soatlari  bilan  chegaralanmasdan  tinglovchilarning  to’la yuklamasiga  tayanadi.  Shuning  uchun  YeSTS  kreditlarini  tinglovchi  mehnat sarfining  o’quv  fanlari  bo’yicha  shartli-sonli  ifodasi  deb  hisoblash  mumkin. Odatda  o’quv  rejasidagi  fanlarga  ajratiladigan  kreditlar  soni  3 ga  teng,  undan  ko’p

va kam  sonli  fanlar  ham  mavjud.  YeSTSda  kreditlar  yig’indisi  semestrda  – 30, o’quv  yilida  – 60,  bakalavriatdagi  o’quv  davrida  – 240  ni  tashkil  etadi.  YeSTS kreditlari  barcha  o’quv  fanlariga  ya’ni  majburiy  va  tinglovchi  tanlovi  asosida fanlarga  taqsimlanadi.  Ular  mazkur  fan  bo’yicha  kurs  loyihalari  va  ishlarining mavjudligini  hisobga  olishlari  zarur.  O’quv  faniga  ajratiladigan  kreditlar  miqdori, fanning  murakkabligiga  va  o’zlashtirishga  bog’liq  bo’ladi.  Ya’ni  har  qanday murakkab  fan  ham  katta  miqdordagi  kreditlarga  ega  bo’la  olmaydi.  Agar  murakkab fan  bilish  va  tushunish  darajasida  o’zlashtiriladigan  bo’lsa,  kam  murakkabli  o’quv fani  malaka  darajasida  o’zlashtirilsa  tabiiyki  oxirgisiga  ko’proq  kreditlar  ajratiladi. Shuning  uchun  turli  ta’lim  yo’nalishlari  va  mutaxassisliklari  uchun  bir  fanning  o’zi turli  o’quv  dasturlariga  va  unga  muvofiq  turli  mehnat  sarfi  va  kreditlarga  ega bo’lishi  mumkin.  Ko’rinib  turganidek,  bizning  mamalkatimizda  birinchi  va ikkinchi  talablar  bajarilgan.  Endi  navbat  uchinchi  talabni  bajarishda  – ya’ni  o’quv jarayonini  kredit  texnologiyasi  asosida  tashkil  etish.  Ushbu  texnologiya  asosida o’quv  jarayonini  tashkil  etishdan  maqsad  nimadan  iborat?  O’quv  jarayonini  tashkil etishning  YeSTS  kredit  texnologiyasiga  o’tishda  quyidagi  maqsadlar  ko’zlanadi:  - xorijda  o’qishni  davom  ettirish  uchun  oliy  o’quv  yurtini  tanlashda  shartsharoit yaratish;  - O’zbekistonda  ta’lim  olgan  muddatni  xorijiy  davlatlarda  tan  olinishini ta’minlash;  - Yevropa  oliy  o’quv  yurtlari  o’quv  rejalarini  o’rganish  va  shu  asosida o’quv  jarayonini  takomillashtirish;  - tinglovchilar  qobiliyatini  to’laroq  ochilishiga va  o’qitishning  yuqori  natijalariga  erishish. YeSTSning asosiy tamoyillari YeSTS quyidagi asosiy tamoyillarga tayanadi: 1.Transferancy-  bu  YeSTS  tizimiga  xohlagan  shaxs  yoki  tashkilotning to’siqsiz  kirishiga  shart-sharoit  yaratish.  Ushbu  shart-sharoit  kuchli  axborot targ’iboti  vositasida  yaratiladi,  uning  natijasida  umumiy  yangilik,  aniqlik  va ochiqlik  muhiti  shakllantiriladi.  Axborot  targ’iboti  quyidagilarni  o’z  ichiga  oladi:  - almashish  sxemasiga  kiritilgan  tinglovchilarning  o’qish  natijalari  haqida  bir-biriga o’z  vaqtida  axborot  yetkazib  turish;  - oliy  o’quv  yurtlarining  o’z  axborot  paketlari bilan  muntazam  almashib  turishlari,  ta’lim  xizmatlari  doirasida  bir-birini