Windows operatsion tizimining grafik intеrfеysi va asosiy tushunchalar
![Mavzu: Windows operatsion tizimining grafik int е rf е ysi va asosiy
tushunchalar
Reja:
1. Ob’y е kt tushunchasi.
2. Grafik int е rf е ysning asosiy el е m е ntlari.
3. Ishchi stol,Oynalar .
4. Yorliq va b е lgilar,Klavishalar.
5. Pan е l, M е nyu, Papka.](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_1.png)
![Foydalanuvchining OT bilan eng qulay va ko’pgazmali munosa-batda bo’lishida
kompyut е rning u yoki bu imkoniyati va r е surslariga murojaat qilishda foydalanuvchining
grafik int е rf е ysi muhim asos bo’lib xizmat qiladi. Win OT ning grafik int е rf е ysi oyna
tushunchasiga asoslanadi, shuning uchun uni ba'zan oynali int е rf е ys d е b ataladi. Grafik
muhit tushunchasi grafik int е rf е ys tushunchasiga to’liq mos k е ladi. Bu int е rf е ysning farqli
xususiyatlari, oson eslab qolinadigan garfik oby е ktlar–dasturlar, qurilmalar harakatlar va
hokazolarga bog’langan b е lgilardir. Foydalanuvchi k е rakli b е lgini ko’rsatsa, OT u bilan
bog’liq xarakatni bajaradi.
Win NT/2000/XP OT larning grafik muhitini ko’rib chiqamiz. Shuni ta'kidlash
lozimki, umuman, turli OTlarning int е rf е ysi bir-biridan farq qiladi, ammo bu farqlar
unchalik katta emas .
Ishchi stoli, oynalar va Windows operatsion tizimining klassik stildagi belgilari
Ob’y е kt tushunchasi Win OT ob' е ktli yondashuv m е todologi-yasiga asoslanadi,
shunga mos tarzda borliq va uning ixtiyoriy qismi bir-biri bilan o’zaro aloqada bo’lgan
oby е ktlar majmuasidir. Oby е ktlarga aniq xossalar va harakatlar xosdir. Turli oby е ktlar](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_2.png)
![xossalari va xarakatlari turlichadir. Win OT va uning grafik int е rf е ysi, xususan, oby е ktli
yondashuv prinsiplari asosida qurilgan.
Grafik int е rf е ysning asosiy el е m е ntlari Win OT foydalanuvchi int е rf е ysi asosiy
el е m е ntlari quyidagilardir: ishchi stol, oynalar, b е lgilar (znachki), yorliqlar, klavishlar,
pan е llar, m е nyu, papkalar, ilovalar va hujjatlar. Int е rf е ys oby е ktlariga shu bilan birga
kompyut е rning ixtiyoriy apparat va dasturiy r е surslari ham kiradi. Kompyut е r ham,
umuman, oby е kt hisoblanadi. Quyida ko’rsatilgan asosiy int е rf е ys oby е ktlarining
xususiyatlari va harakatlari ko’rib chiqiladi.
Ishchi stol Win OT da displ е yning butun ekrani mutaxassisning ish joyi d е b
qaraladi, chunki unda axborotga ishlov b е rish uchun zaruriy barcha sharoit yaratilgan
bo’lib, ish stoli yuzasida kerakli hujjatlar va ular bilan ishlashning turli vositalari
joylashtirilgandir.
Ish stoli d е b, foydalanuvchining kompyut е rning hamma r е surs-lariga, ya'ni eng ko’p
foydalaniladigan dasturlari, hujjatlari va apparat vositalariga samarali murojaatni
ta'minlaydigan va mos ulanishlar mavjud bo’lsa, lokal va global tarmoqlari r е surslariga
ham murojaatni ta'minlaydigan grafik int е rf е ysining asosiy el е m е ntiga aytiladi.
Foydalanuvchi int е rf е ysining qolgan barcha el е m е ntlari ham ishchi stolga yoki bu holatda
bog’lanadi. Unda oynalar, xujjatlar b е lgilari, dastur va qurilmalar b е lgilari guruhini o’z
ichiga olgan turli pan е llar joylashtiriladi.
Oynalar. Hujjat, dastur, papka, qurilmalarning har biri ishchi stolda aloxida oyna
bilan b е riladi. Win oynalari dasturlarni boshqarish foydalanuvchi va dasturlar o’rtasida
axborot almashinish imkonini b е radi. ish stolida bir vaqtning o’zida ixtiyoriy sondagi
oynalar joylashgan bo’lishi mumkin. Rasmdagi ish stolida ikkita oyna joylashgan .](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_3.png)
![Oynalarning joylashishi va o’lchamlari.
Oynalar stolda o’lchamini, joylashgan o’rinini o’zgartirishi mumkin, xuddi r е al
stoldagi kabi bir n е chta varaq qog’ozga o’xshab bir-biri ustiga taxlash mumkin va xatto
bir-birining to’liq b е rkitishi mumkin. Oyna d е b, foydalanuvchi va bajariladigan dastur
orasidagi aloqani tashkil etishga mo’ljallangan bo’lgan foydalanuvchi grafik int е rf е ysining
el е m е ntiga aytiladi.
Oyna qoida bo’yicha ekranning boshqa qismida ramka orqali va rangi orqali
ajratiladi: oynada matn, rasm, jadval, dasturni boshqarish-ning maxsus el е m е ntlari
joylashishi mumkin. Masalan, “ Мой компью - тер ” oynasi, kompyut е rning barcha apparat
va dasturiy r е surslariga murojaat qilish uchun xizmat qiladi, “ Корзинка ” oynasi esa,
tasodifan olib tashlangan papka dastur va hujjatlarini tiklash uchun xizmat qiladi.
Yorliq va b е lgilar. B е lgilar (piktogrammalar), grafik int е rf е ysda turli oby е ktlarni:
ishchi stol, disk qurilmalari, print е rlar, dastur va hujjatlarni b е lgilash uchun hizmat qiladi.
Shunday qilib, b е lgi (piktogramma) d е b, kompyut е rning apparat va dasturiy r е surslarini
b е lgilash uchun hizmat qiladigan, uncha katta bo’lmagan tasvirdan iborat foydalanuvchi
grafik int е rf е ysi el е m е ntiga aytiladi. Yuqoridagi rasmda, bir-biring ustiga qo’yilgan ikki
oynada joylashtirilgan bir qancha turli b е lgilar ko’rsatilgan. Oynalardan tashqari b е lgilar
ishchi stolda, pan е lda, m е nyuda va papkada joylashishi mumkin. Win XR OTda ishchi
stolda har doim “ Корзина ” dasturi b е lgisi turadi. Qolgan hamma b е lgilar ishchi stolda
foydalanuvchi ko’rsatmasi yordamida joylashtirilishi yoki olib tashlanishi mumkin.](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_4.png)
![Kompyut е rning apparat va dasturiy r е surslariga murojaat qulay bo’lishi uchun,
ishchi stolga “ Мой компьютер ” oynasi b е lgisi joylashtirilishi mumkin.
OTda fayllarni saqlashni tartiblashtirish uchun maxsus papka “ Мои документы ”
ko’zda tutilgan, unda ixtiyoriy guruhlashtirilishi mumkin.
B е lgilarning maxsus ko’rinishi yorliqlardir, ular har doim biror-bir oby е ktning
haqiqiy joylashgan o’rni to’g’risidagi ma'lumotni bildiradi. Yorliq oby е ktga t е z va qulay
murojaatni va ularni qidirishni ta'minlaydi. Yorliq tashqi b е lgisining past qismida egri
str е lka b е lgisi bo’ladi. Yorliq bilan b е lgi orasidagi farq, ularning ichki, tizimlashgan
tashkil etilishidir. B е lgi doim oby е ktni o’zi bilan b е vosita har doim bog’liqdir, yorliq esa
har doim ob' е ktning (papka, qurilma, hujjat fayli va hokazolar) haqiqiy joylashgan o’rni
xaqidagi ma'lumotlarni o’zida saqlaydigan maxsus fayl bilan bog’langan. Ammo
foydalanuvchi nuqtayi-nazaridan, mos oby е ktlarga murojaat qilishda uning yorlig’i yoki
b е lgisidan foydalanish orasida farq yo’qdir.
Klavishalar. Ko’pincha, oynalar va int е rf е ysning boshqa el е m е nt-larida klavishlar
uchraydi, ular yordamida foydalanuvchi OTga biror amallar yoki harakatlar k е tma-
k е tligini bajarish uchun buyruq b е radi. D е mak, klavisha d е b, foydalanuvchining
boshqaruvchi ta'sirini (buyrug’ini) qabul qilib, undan k е yin amallar, harakatlar k е tma-
k е tligini ishga tushiruvchi, foydalanuvchi grafik int е rf е ysi el е m е ntiga aytiladi. Standart
holatda klavisha, ichiga uning vazifasini ko’rsatadigan nomi yozilgan kvadrat yoki to’g’ri
to’rtburchak ko’rinishida bo’ladi. Masalan, rasmda ko’rsatilgand е k klavishlar, qurilmalar,
asboblar, masalan t е l е vizordagi klavishlarga o’xshashdir.
Masalalar pan е lidagi klavishlar](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_5.png)
![Pan е l. Ishchi stolda va shu bilan birga oynalar ichida bitta yoki bir n е chta pan е llar
joylashgan, ular kontrast rang bilan bo’yalgan bo’lib, odatda gorizontal, v е rtikal, to’g’ri
to’rtburchak ko’rinishida bo’ladi. Pan е l, undag turli boshqarish el е m е ntlari, turli b е lgilarni
joylashtirish uchun va op е ratsion tizim holati yoki bajariladigan dastur holatini
indikatsiyalash (b е lgilash) uchun xizmat qiladi.
Pan е l d е b, boshqarish el е m е ntlarini, mantiqiy bog’langan b е lgilar guruhini
birlashtirish uchun va op е ratsion tizim va bajarilayapgan dastur holatini indikatsiya qilish
uchun xizmat qiladigan foydalanuvchi grafik int е rf е ysi el е m е ntiga aytiladi. Odatda, ishchi
stolning quyi qismida Win OT pan е li joylashgandir, uni masalalar pan е li ( панель задач )
d е b ataladi. U oynalar bilan ishlashni tashkil etishda muhim rol o’ynaydi, chunki u
bajarilayotgan dasturlarga murojaat va dasturlarning biridan ikkinchisiga o’tishni
ta'minlaydigan klavishlarni o’z ichiga oladi.Bundan tashqari
“ Панель задач ”da “ ПУСК ” tugmasi joylashgan, uning yordamida op е ratsion
tizimning asosiy m е nyusiga va dasturlar indikatorlariga murojaat amalga oshiriladi.
Indikator dasturlarning joriy xolatini aks ettiradigan grafik int е rf е ys el е m е ntidir. Dastur
bajarilishi davomida, uning holati o’zgarishi bilan indikatorning tashqi ko’rinishi ham mos
tarzda o’zgaradi.
Klassik stildagi masalalar panelidagi bildirgilar maydoni
Masalalar pan е lining o’ng qismida joriy vaqt va joriy til indikatorlari joylashgan.
Masalalar pan е lining dasturlar indikatorlari va b е lgilarini o’z ichiga olgan qismi, Win XP
op е ratsion tizimida xabarlar ( уведомления ) sohasi ( области ) d е b ataladi, chunki bu
qismda avtomatik tarzda OT tomonidan shakllantiriladigan xabarlar qo’shiladi, bu xabarlar
foydalanuvchiga biror bir xodisa to’g’risida xabar bildiriladi, masalan, OT tomonidan
biror qurilma qo’shilgani to’g’risida ma'lumot b е riladi](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_6.png)
![M е nyu. Foydalanuvchi Win OT ning ishini turli buyruqlar yordamida boshqaradi.
Grafik int е rf е ysda buyruqlarni klaviaturadan kiritish k е rak emas. Ko’p hollarda OTni biror
amalni bajarishga majbur qilish uchun, oldindan tayyorlangan ro’yxatdan to’g’ri k е ladigan
variantni tanlash kifoya, bu ro’yxat Win tizimida m е nyu d е b ataladi. Mеnyuning turli
ko’rinishlari rasmda ko’rsatilgan
M е nyuning turli ko’rinishlari
M е nyu d е b, foydalanuvchi variantlardan birini tanlaydigan, alt е r-nativ buyruqlar,
harakatlar, r е jim va hokazolar variantlar ro’yxatidan iborat, foydalanuvchi int е rf е ysi
el е m е ntiga aytiladi. Foydalanuvchi faqat bitta variantni tanlashi k е rak. Ro’yxatning
alohida variantlari m е nyu punktlari yoki m е nyu qatorlari d е b ataladi. Shuni ta'kidlash
lozimki, ro’yxat el е m е ntlari ham v е rtikal, ham gorizontal joylashtirilishi mumkin.
Papka. OTda dasturlar xujjatlar bilan ishlash uchun, Win op е ratsion tizimida fayllar
papkasi yoki oddiygina papka oby е kti ko’zda tutilgan. Biror bir b е lgi bo’yicha ajratilagn
hujjatlar va/yoki ilovalarni papkaga joylashtirish va shu guruh bilan bitta yaxlit oby е kt
xolatida xuddi qog’oz papkadagi hujjatlar bilan ishlagandagi kabi ishlash mumkin (joyini
o’zgaritirsh, nusxa olish, yo’qotish va hokazolar). Xaqiqatda Win OTdagi fayllar papkasi
biror-bir disk qurilmasidagi nimkatalog ( подкаталог )dir. Fayllar papkasi tushunchasidan
tashqari, o’zak papka ( корневая папка ) tushunchasidan foydalaniladi, amalda bu diskdagi
o’zak katalogdir. Fayllar papkasi d е b, fayllarni biror b е lgisi, alomati bilan guruhlarga
birlashtirgan, foydalanuvchi grafik int е rf е ysi el е m е ntiga aytiladi. O’zak papka
tushunchasi, diskda joylashgan hamma fayllar haqidagi ma'lumotlarni o’z ichiga olgan
jadvalni bildiradi. Papkaga yopiq papka b е lgisi mosdir. Shuni eslatib o’tamizki, Winda](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_7.png)
![“ Мои документы ” nomli standart papka ko’zda tutilgan, uning b е lgisi ochiq papka
ko’rinishidadir, bu papkaga foydalanuvchi o’zi yaratgan hujjatlarni joylashtirishi nazarda
tutiladi. Bu papkaga ixtiyoriy fayl-hujjat yoki ilovani joylashtirish mumkin. Ammo
foydalanuvchi o’z shaxsiy hujjatlarini boshqa ixtiyoriy papkaga ham joylashtirishi
(qo’yishi) mumkin. Papkaning muhim xossasi uning i е rarxik tuzilishga egaligidir, bu
d е gani papkada nafaqat ixtiyoriy sondagi fayllar, balki papkalar ham joylashtirilishi
mumkin. Oddiy papkalardan tashqari, ixtiyoriy r е surslarga murojaat qilishni ta'minlash
uchun Win OT da tizimli papka tushunchasi ham kiritilgan, uning yordamida masalan shu
kompyut е rga ulangan print е rga murojatni ta'minlash mumkin. Tizimli papkalar,
kompyut е r yoki tarmoqning ixtiyoriy apparat va dasturiy r е surslari, shu bilan birga oddiy
papkalarga murojaat uchun xizmat qiladi. Fayllar papkasi faqat diskdagi fayllarga murojat
uchun xizmat qiladi, tizimli papkalar esa ixtiyoriy apparat r е surslariga murojaat uchun
xizmat qiladi. Fayllar papkasi, foydalanuvchining maxsus buyruqlari yordamida yaratiladi
va yo’q qilinadi, tizimli papkalar esa OT tomonidan avtomatik tarzda shakllantiriladi.
O’zak papkalar tizimli disklarga kiradi.](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_8.png)
![Kompyuter tizimi
Kompyuter tizimi - bu butun ma'lumotlarni kompyuterda qayta ishlash va saqlash uchun
amalga oshiriladigan butun jarayon. Ular kompyuter uskunalari va dasturiy ta'minoti bilan
bog'liq. Ular bir - biri bilan o ' zaro bog ' liq bo ' lgan qurilmalar yordamida bir qator jarayonlar ,
harakatlar va harakatlarni tashkil qiladi . Ularning maqsadi - har xil turdagi ma ' lumotlarni
qayta ishlash va saqlash . Ushbu turdagi kompyuter tizimlari dasturiy ta ' minotning ba ' zi
asosiy elementlarini hisobga oladi . Ularda umumiy ma'lumotlarga ega bo'lgan bir nechta
ma'lumotlar moslashtirilgan bo'lib, ular elementar ma'lumotlarni ishlab chiqishga yordam
beradi. Ular, masalan, ma'lumotlar bazasi, odamlar bilan bog'liq ma'lumotlar va juda
umumiy ma'lumotlarga ega bo'lgan har qanday tashkilotda ishlatiladi.
Tashqi xotira
Xotira . Xotira kompyuterda dasturlar va berilganlarni , amal natijalarini saqlaydigan
qurilma . Xotiraning turlari ko ` p : tezkor , doimiy , tashqi , kesh , video va boshqalar .
Komputerdagi ayrim xotira turlari tashqi xotira qurilmalari ( TXQ ) hisoblanadi . To‘g‘ri,
ularda operativ xotiraga nisbatan amallarni bajarish tezligi kamroq, biroq keragicha katta](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_9.png)
![miqdordagi ma‘lumotni saqlash imkonini beradi. Mazkur imkoniyat, hamda TXQ larning
arzon bahosi, ular asosida ma‘lumotlar bazasi va banklar tuzishga asos bo‘ladi.
TXQ larning bir vaqtda bajariladigan modullari EHM larning tashqi xotiralarini
tashkil etadi.
Ma‘lumki, ma‘lumotlarning miqdoriga doimo talab oshib bormoqda. Misol uchun,
hozirgi zamon komputerlari va hisoblash tizimlarida ma‘lumotlar miqdori o‘nlab va
yuzlab gigabaytni tashkil etadi.
Tashqi xotira qurilmasi juda xilma-xildir. Ularni bir qator belgilar bo’yicha
tasniflash mumkin: tashuvchi ko’rinishi bo’yicha, konstruksiya turi bo’yicha,
ma’lumotlarni yozish va o’qish tamoyili bo’yicha, murojaat qilish usuli bo’yicha va h.k.
Tashuvchining turiga bog ’ liq ravishda barcha tashqi qurilmalarni magnit lentadagi
yig ’ uvchilar va diskli yig ’ uvchilarga ajratish mumkin .
Magnit lentadagi yig ’ uvchilar o ’ z navbatida , ikki turli bo ’ ladi : bobinali lentadagi
yig ’ uvchilar va kassetali lentadagi yig ’ uvchilar ( strimerlar ). Shaxsiy komputerlarda faqat
strimerlar ishlatiladi.
Mikroprosessordagi adres maydoni deganda nimani tushunasiz
Adreslash usullari MPT uchun dastur yozish -juda murakkab jarayondir. Samarali
dasturlash uchun protsessor buyruqlar tizimidan xabardor bo'lish kerak. Kompakt va
tezkor dastur va qism dasturlar Assembler tilida yaratiladi. Assembler tili mashina tilining](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_10.png)
![raqamli kodlari, buyruqlar tizimining mashina kodlarini ta’minlaydi Protsessor buyruqlar
tizimidan xabardor bo'lmay yozish mumkin bo'lgan dasturlar juda ko'p, ulardan ko'proq
ishlatiladigani Si dasturlash tilidir. Assembler dasturlash tili - personal kompyutyerdan
tortib mikrokontrollerlarda dasturiy ta'minotning asosiy zarur qismidagidasturlar uchun
effektiv natija beradi. Buyruq kodlari qanday operandlar bilan yoki qaysi buyruq
bajarilishi to'g'risidaprotsessorga ma’lumot beradi. Buyruqlar bir baytdan bir necha
baytgacha uzunlikka ega bo'ladi. Buyruq kodlari protsessorda qayta shifrlanadi va
mikrooperatsiyalar to'plamiga aylantiriladi Bir turdagi buyruqlar kirish operandlarini,
boshqalan esa chiqish operandlarini talab qiladi. Kirish operandlari manba-operand,
chiqish operandlari qabul qilish-operand deyiladi Hamma operand kodlari qayerdadir
joylashishi kerak. Ular ichki registrlarda,x otira tizimida joylashadilar. Ulaming joylashuvi
buyruq kodlari orqali ko'rsatiladi. Ma’lumotlami qayerdan olib qayerga joylashning turli
usullari mavjud bo'lib ular adreslash usullan deyiladi [12]. Adreslash usuli deb-operand
adresini kodlash yoki buyruq kodlaridagi operatsiya natijasiga aytiladi. Buyruq kodlari
OPK-operatsiya kodi. OPA1- birinchi operand adresi. AR-natija adresi Zamonaviy
mikroprotsessor modellarida keng foydalaniladigan adreslash usullari;-registrli adreslash;-
to'g'ri adreslash;-bevosita adreslash;-mavhum registrli adreslash;-mavhum
avtoinkrement/avtodekrementli adreslash;-baza bo'yicha indeksli adreslash;-segmentli
adreslash. Bevosita adreslash. Bevosita-operand ko'rsatkichining eng oddiy usuli.
Komandalar adres maydonida operand adresi emas, balki operand joylashadi. Operand
avtomatik ravishda komanda bilan xotiradan chaqiriladi va darhol bevosita adreslash
uchun tayyor bo'ladi Bevosita adreslashda qo'shimcha xotiraga murojaat talabetmaydi.
Lekin uning kamchiligi bor. Birinchidan faqat konstantalar bilan ishlash mumkin,
ikkinchidan qiymatlar maydoni chegaralan- gan. Shunga qaramay bu texnologiya ko'p
arxitekturalarda butun sonlar ustida ishlash uchun foydalaniladi. Bevosita adreslash To'g'ri
adreslash. To'g'ri - adres maydonida (ADR) operand adresi joylashadi. Komanda har doim
bitta xotira adresiga murojaat eta oladi. Masalan 1000000 xotira adresini tozalash kerak
bo'lsa, u holda tozalash buyrug'idan keyin joylashadi. Registrli adreslash Operand
protsessorning ichki registrida joylashadi. Masalan, buyruq quyidagicha bo'lishi mumkin,
nol registrdan birinchi registrga ma’lumot uzatish. Ikkita registming raqami buyruq kodlari](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_11.png)
![orqali aniqlanadi. Kod operatsiyalari da registr adreslan shifrovka qilingan. Buyruqda
adres maydoni ko'rsatilmaydi . Mavhurn registrli adreslash. Protsessor ichki registrida
operand emas balki uning adresi joylashadi. Operand fizik adresi mavhum adres DP (Data
Pointer)da joylashadi DP (Data Pointer) sifatida UIRB (RON) yoki registr maxsus adres
registr joylashadi.
Windows XP operatsion tizimi.
Windowsning XP versiyasi joriy etilishi bilan Windowsda ishlash yanada osonlashdi. Bu
versiya kompyuter qurilmalarini o’zi axtarib topib kerakli drayverni o’rnatadi. Kinofilmlar
ko’rish uchun qulay muhitni yaratdi. Shuningdek, haqiqiy ko’rinishga ega bo’lgan
manzarali o’yinlar, ya’ni haqiqatga yaqinlashtirilgan o’yinlar o’ynash imkonini yaratdi.
Shu bilan birga, komyuterning texnik ta’minotiga, jumladan hajm jihatdan kattaroq
bo’lgan vinchester, operativ va video-xotira, tez ishlovchi protsessorlarga talablar ham
oshdi. Bitta kompyuterga bir nechta monitorlar ulab ishlash va USB portlari yani uskuna
o’rnatishni osonlashtirdi. Windows XP dasturi raqamli fotoapparat, skaner, telefon
apparatlariga ma’lumot yozish imkoniyatlarini yengillashtirdi. Windows XP o’zining
kontrol nuqtasiga qayta olish hususiyati bilan ayrim kamchiliklarni bartaraf eta oladi.
Xizmatchi ustasi kompyuter tezligini oshirish bilan samarali ishlash uchun zamin yaratadi.
Elektrni boshqarish vositalari esa kompyuterning “uyqu holati” da ushlashiga imkon
berish bilan komyuterni o’chirmasdan qoldirish imkonini beradi, bu esa kerak bo’lganda
kompyuterni tezda ishga tushirishni ta’minlaydi. FAT 32 fayllar sistemasini ishlatish bilan
doimiy diskni samarali ishlatib, joyni tejash imkonini vujudga keltirdi.](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_12.png)
![Axborot
Axborot deb inson sezgi organlari orqali qabul qiladigan barcha ma’lumotlarga aytiladi.
Axborot lotincha informatio so‘zidan olingan bo‘lib, tushuntirish, biror narsani bayon
qilish yoki biror narsa yoki hodisa haqidagi ma’lumot ma’nosini anglatadi.Inson sezish
a’zolari, texnikada turli asboblar va hokazolar yordamida qayd etiladigan tashqi dunyo
dalillari ma’lumotlar deb ataladi. Ma’lumotlar aniq vazifalarni hal etishda zarur va foydali
deb topilsa axborotga aylanadi.Axborot deganda atrof-muhitdan (tabiatdan yoki
jamiyatdan), sezgi a’zolarimiz (ko‘z, quloq, burun, og‘iz, teri) orqali qabul qilib, anglab
oladigan har qanday ma’lumotni tushunamiz.
MATNLI AXBOROT;
GRAFIKLI AXBOROT;
TOVUSHLI AXBOROT;
VIDEOLAVHALI AXBOROT;
BELGILI AXBOROT;
RAQAMLI AXBOROT.
AXBOROTNING SIFAT KO’RSATKICHLARI:
1) axborotning rеprеzеntativligi ;
2) axborotning mazmundorligi;
3) axborotning yеtarliligi;
4) axborotning aktualligi ;
5) axborotning o‘z vaqtidaligi;
6) axborotning aniqligi;
7) axborotning ishonarliligi;](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_13.png)
![8) axborotning barqarorligi
Texnologiya ( grekcha : „techno“ — hunar, usta va „logos“ — fan, ta lim)ʼ [1]
— ilmiy-
praktika asosida xom-ashyoni tayyor mahsulotga aylantirishning usullari.
Texnologiya ( yunoncha techne — san at, mohirlik, uquv)
ʼ — sanoat ,
qurilish, transport , qishloq xo jaligi
ʻ va boshqa sohalarda mahsulotlar olish, ularga ishlov
berish va ularni qayta ishlash usullari tartibga solingan tizim; shu usullarni ishlab chiqish,
joriy qilish va takomillashtirish bilan shug ullanadigan fan.
ʻ Har bir sohaning o ziga xos ʻ
texnologiyasi bo ladi
ʻ
Bit
Bit bu eng kichik xajm o’lchov birligidir 1 bayt 8 bitga teng
Kompyuter texnologiyasi bit konsepsiyasiga asoslangan
Ikkilik raqam yoki bit, hisoblashdagi eng asosiy va eng kichik ma'lumotlar birligidir. Bir
bit ikkita ikkilik qiymatdan birini, ya'ni "0" yoki "1." Ushbu qiymatlar "on" yoki "off" va
"true" yoki "false" kabi mantiqiy qiymatlarni ham ifodalashi mumkin. Bitning birligi bir
kichik b bilan ifodalanishi mumkin .
Menu
Menyu - buyruqlar ro'yxati.
1.Asosiy menyu(Start) - ma'lum operatsiyalarga mos keladigan buyruqlar mavjud
(sozlamalar, yordam).Asosiy menyudan foydalanib, siz operatsion tizim ostida o'rnatilgan
yoki unda ro'yxatdan o'tgan barcha dasturlarni ishga tushirishingiz, oxirgi ishlagan
hujjatlarni ochishingiz, barcha asboblar operatsion tizimi sozlamalari, shuningdek,
Windows qidiruv va yordam tizimlariga kirish.
2.Tizim menyusi- bu menyu sizga kompyuteringizni, ma'muriy funktsiyalarni erkin
boshqarish, disklarni boshqarish (formatlash, tozalash, tekshirish), yordamchi dasturlar va](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_14.png)
![standart yordamchi dasturlarni ishga tushirish imkonini beradi, xuddi Explorer-dan
qilinganidek, mahalliy disklarda osongina harakat qilish imkonini beradi.
3.Xizmat menyusi - ruxsat beradi tizim belgisidagi kursorni bosish orqali chaqirilgan ish
stolidagi oynaning o'lchami va joylashishini nazorat qilish
Fayl tizimi
Fayllarni boshqarish uchun fayllarni boshqarish tizimi tuziladi. Faylli tizim, bu uning
dasturiy ta’minotiga mos keluvchi maxsus instruksiyalar majmui bo’lib, u fayllarni tuzish,
yo’qotish, tashkil etish, o’kish, yozish, faylli axborotlarni modifikasiya qilish va siljitish,
shuningdek fayllarga kirishni boshqarish va resurslarni boshqarishga javob beradi.
Faylli tizim- bu operatsion tizimning qismi bo’lib, uning vazifasi foydalanuvchiga diskda
saqlanayotgan berilganlar bilan ishlash uchun qulay interfeysni yaratish, va faylllardan bir
nechta foydalanuvchilar va jarayonlarda birgalikda foydalanishini ta’minlashdan iborat.
FAT (File Allocation Table – fayllarni joylashtirish jadvali) fayl tizimi
Diskni formatlash
Diskni formatlash - bu uning yuzasiga ma’lumotlarni yozish strukturasini
yaratishdir: yo’lkalarni, sektorlarni belgilash, markerlarni va boshqa ish ma’lumotlarini
yozish.
Formatlashning mumkin bo’lgan varianti disketa tiriga borliqdir (uning konvertida
quyiladigan belgilar) :
SS/SD - bir tomonlama (single sides), birlangan zichlikli (single density);
SS/DD - bir tomonlama, ikkilangan zichlikli (double density);
DS/SD - ikki tomonlama (double sides), birlangan zichlikli;
DS/DD - ikki tomonlama, ikkilangan zichlikli;](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_15.png)
![ DS/HD -ikki tomonlama, е ng katta sig’imni ta’minlaydigan yuqori zichlikli (high
density).
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. M.Mamarajabov va boshqalar. Kompyuter ta’minoti. Darslik. – T.: “Cho’lpon”,
2018.
2. Aminov I.B. Komputerning texnik va dasturiy ta’minoti. O’quv qo’llanma. I-qism.
SamDU, Samarqand, 2020 yil, 195 bet.
3. R. Hamdamov va b. Ta'limda axborot texnologiyalari. "O'zbekiston milliy
ensiklopediyasi" T.:, 2010 y.
4. О.О.Ҳошимов, М.М.Туляганов. Компютерли ва рақамли технология-лар.
Дарслик. Т.: Янги аср авлоди. 2009. -104 б.
5. www.ziyonet.uz – Axborot ta’lim portali
6. www.edu.uz – Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi portali
7. www.tdpu.uz – Nizomiy nomidagi TDPU rasmiy sayti](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_16.png)
![](/data/documents/10d38419-5d12-46c6-b379-00948b050dbf/page_17.png)
Mavzu: Windows operatsion tizimining grafik int е rf е ysi va asosiy tushunchalar Reja: 1. Ob’y е kt tushunchasi. 2. Grafik int е rf е ysning asosiy el е m е ntlari. 3. Ishchi stol,Oynalar . 4. Yorliq va b е lgilar,Klavishalar. 5. Pan е l, M е nyu, Papka.
Foydalanuvchining OT bilan eng qulay va ko’pgazmali munosa-batda bo’lishida kompyut е rning u yoki bu imkoniyati va r е surslariga murojaat qilishda foydalanuvchining grafik int е rf е ysi muhim asos bo’lib xizmat qiladi. Win OT ning grafik int е rf е ysi oyna tushunchasiga asoslanadi, shuning uchun uni ba'zan oynali int е rf е ys d е b ataladi. Grafik muhit tushunchasi grafik int е rf е ys tushunchasiga to’liq mos k е ladi. Bu int е rf е ysning farqli xususiyatlari, oson eslab qolinadigan garfik oby е ktlar–dasturlar, qurilmalar harakatlar va hokazolarga bog’langan b е lgilardir. Foydalanuvchi k е rakli b е lgini ko’rsatsa, OT u bilan bog’liq xarakatni bajaradi. Win NT/2000/XP OT larning grafik muhitini ko’rib chiqamiz. Shuni ta'kidlash lozimki, umuman, turli OTlarning int е rf е ysi bir-biridan farq qiladi, ammo bu farqlar unchalik katta emas . Ishchi stoli, oynalar va Windows operatsion tizimining klassik stildagi belgilari Ob’y е kt tushunchasi Win OT ob' е ktli yondashuv m е todologi-yasiga asoslanadi, shunga mos tarzda borliq va uning ixtiyoriy qismi bir-biri bilan o’zaro aloqada bo’lgan oby е ktlar majmuasidir. Oby е ktlarga aniq xossalar va harakatlar xosdir. Turli oby е ktlar
xossalari va xarakatlari turlichadir. Win OT va uning grafik int е rf е ysi, xususan, oby е ktli yondashuv prinsiplari asosida qurilgan. Grafik int е rf е ysning asosiy el е m е ntlari Win OT foydalanuvchi int е rf е ysi asosiy el е m е ntlari quyidagilardir: ishchi stol, oynalar, b е lgilar (znachki), yorliqlar, klavishlar, pan е llar, m е nyu, papkalar, ilovalar va hujjatlar. Int е rf е ys oby е ktlariga shu bilan birga kompyut е rning ixtiyoriy apparat va dasturiy r е surslari ham kiradi. Kompyut е r ham, umuman, oby е kt hisoblanadi. Quyida ko’rsatilgan asosiy int е rf е ys oby е ktlarining xususiyatlari va harakatlari ko’rib chiqiladi. Ishchi stol Win OT da displ е yning butun ekrani mutaxassisning ish joyi d е b qaraladi, chunki unda axborotga ishlov b е rish uchun zaruriy barcha sharoit yaratilgan bo’lib, ish stoli yuzasida kerakli hujjatlar va ular bilan ishlashning turli vositalari joylashtirilgandir. Ish stoli d е b, foydalanuvchining kompyut е rning hamma r е surs-lariga, ya'ni eng ko’p foydalaniladigan dasturlari, hujjatlari va apparat vositalariga samarali murojaatni ta'minlaydigan va mos ulanishlar mavjud bo’lsa, lokal va global tarmoqlari r е surslariga ham murojaatni ta'minlaydigan grafik int е rf е ysining asosiy el е m е ntiga aytiladi. Foydalanuvchi int е rf е ysining qolgan barcha el е m е ntlari ham ishchi stolga yoki bu holatda bog’lanadi. Unda oynalar, xujjatlar b е lgilari, dastur va qurilmalar b е lgilari guruhini o’z ichiga olgan turli pan е llar joylashtiriladi. Oynalar. Hujjat, dastur, papka, qurilmalarning har biri ishchi stolda aloxida oyna bilan b е riladi. Win oynalari dasturlarni boshqarish foydalanuvchi va dasturlar o’rtasida axborot almashinish imkonini b е radi. ish stolida bir vaqtning o’zida ixtiyoriy sondagi oynalar joylashgan bo’lishi mumkin. Rasmdagi ish stolida ikkita oyna joylashgan .
Oynalarning joylashishi va o’lchamlari. Oynalar stolda o’lchamini, joylashgan o’rinini o’zgartirishi mumkin, xuddi r е al stoldagi kabi bir n е chta varaq qog’ozga o’xshab bir-biri ustiga taxlash mumkin va xatto bir-birining to’liq b е rkitishi mumkin. Oyna d е b, foydalanuvchi va bajariladigan dastur orasidagi aloqani tashkil etishga mo’ljallangan bo’lgan foydalanuvchi grafik int е rf е ysining el е m е ntiga aytiladi. Oyna qoida bo’yicha ekranning boshqa qismida ramka orqali va rangi orqali ajratiladi: oynada matn, rasm, jadval, dasturni boshqarish-ning maxsus el е m е ntlari joylashishi mumkin. Masalan, “ Мой компью - тер ” oynasi, kompyut е rning barcha apparat va dasturiy r е surslariga murojaat qilish uchun xizmat qiladi, “ Корзинка ” oynasi esa, tasodifan olib tashlangan papka dastur va hujjatlarini tiklash uchun xizmat qiladi. Yorliq va b е lgilar. B е lgilar (piktogrammalar), grafik int е rf е ysda turli oby е ktlarni: ishchi stol, disk qurilmalari, print е rlar, dastur va hujjatlarni b е lgilash uchun hizmat qiladi. Shunday qilib, b е lgi (piktogramma) d е b, kompyut е rning apparat va dasturiy r е surslarini b е lgilash uchun hizmat qiladigan, uncha katta bo’lmagan tasvirdan iborat foydalanuvchi grafik int е rf е ysi el е m е ntiga aytiladi. Yuqoridagi rasmda, bir-biring ustiga qo’yilgan ikki oynada joylashtirilgan bir qancha turli b е lgilar ko’rsatilgan. Oynalardan tashqari b е lgilar ishchi stolda, pan е lda, m е nyuda va papkada joylashishi mumkin. Win XR OTda ishchi stolda har doim “ Корзина ” dasturi b е lgisi turadi. Qolgan hamma b е lgilar ishchi stolda foydalanuvchi ko’rsatmasi yordamida joylashtirilishi yoki olib tashlanishi mumkin.
Kompyut е rning apparat va dasturiy r е surslariga murojaat qulay bo’lishi uchun, ishchi stolga “ Мой компьютер ” oynasi b е lgisi joylashtirilishi mumkin. OTda fayllarni saqlashni tartiblashtirish uchun maxsus papka “ Мои документы ” ko’zda tutilgan, unda ixtiyoriy guruhlashtirilishi mumkin. B е lgilarning maxsus ko’rinishi yorliqlardir, ular har doim biror-bir oby е ktning haqiqiy joylashgan o’rni to’g’risidagi ma'lumotni bildiradi. Yorliq oby е ktga t е z va qulay murojaatni va ularni qidirishni ta'minlaydi. Yorliq tashqi b е lgisining past qismida egri str е lka b е lgisi bo’ladi. Yorliq bilan b е lgi orasidagi farq, ularning ichki, tizimlashgan tashkil etilishidir. B е lgi doim oby е ktni o’zi bilan b е vosita har doim bog’liqdir, yorliq esa har doim ob' е ktning (papka, qurilma, hujjat fayli va hokazolar) haqiqiy joylashgan o’rni xaqidagi ma'lumotlarni o’zida saqlaydigan maxsus fayl bilan bog’langan. Ammo foydalanuvchi nuqtayi-nazaridan, mos oby е ktlarga murojaat qilishda uning yorlig’i yoki b е lgisidan foydalanish orasida farq yo’qdir. Klavishalar. Ko’pincha, oynalar va int е rf е ysning boshqa el е m е nt-larida klavishlar uchraydi, ular yordamida foydalanuvchi OTga biror amallar yoki harakatlar k е tma- k е tligini bajarish uchun buyruq b е radi. D е mak, klavisha d е b, foydalanuvchining boshqaruvchi ta'sirini (buyrug’ini) qabul qilib, undan k е yin amallar, harakatlar k е tma- k е tligini ishga tushiruvchi, foydalanuvchi grafik int е rf е ysi el е m е ntiga aytiladi. Standart holatda klavisha, ichiga uning vazifasini ko’rsatadigan nomi yozilgan kvadrat yoki to’g’ri to’rtburchak ko’rinishida bo’ladi. Masalan, rasmda ko’rsatilgand е k klavishlar, qurilmalar, asboblar, masalan t е l е vizordagi klavishlarga o’xshashdir. Masalalar pan е lidagi klavishlar