logo

XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining hududi va aholisi

Yuklangan vaqt:

24.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

383.1025390625 KB
Sharof Rashidov nomidagi Samarqand Davlat Universiteti Tarix
fakulteti 303-guruh talabasi  
DARS ISHLANMASI
 
Samarqand 2024-y il 
Mavzu:    XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining  hududi va aholisi 
Mavzu:  XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining  hududi va aholisi
Mavzuga oid tayanch tushunchalar : Amirlik, Xonlik, Mingboshi , Xiva ,  
Buxoro 
Soatlar soni:  1 soat
Mavzuning qisqacha ta`rifi:  XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining  hududi 
va aholisi   haqida ma`lumot beradi;
O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi: 
Dars turi:  Yangi bilim beruvchi
Metod : “Savol-javob” metodi, “Jadval texnologiyasi” , “To‘g‘risini top”, 
“VENN diogrammasi”
Shakl:  jamoa, guruhda ishlash
Jihoz:  darslik, multimedialiilovali disk, ko‘rgazma va tarqatma materiallar.
Nazorat:  o`quvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi.
Baholash:  O`quvchilar bilimi reyting mezonlari asosida baholanib, dars oxirida 
e`lon qilinadi.
Darsning maqsadi
Maqsadlar:
Ta`limiy   maqsad:- o`quvchilarga   XIX   asr   o‘rtalarida   o‘zbek   xonliklarining ma’muriy boshqaruv tizimi   haqida ma`lumot berish;
Tarbiyaviy   maqsad:   -   o`quvchilarni   o`z   vatani   tarixidaga   hurmat   hissini
uyg`otish;
Rivojlantiruvchi   maqsad:   -   o`quvchilarning   xonliklardagi   davlat
munosabatlarining vazifalari haqidagi bilimlarini rivojlantirish.
Tayanch kompetentsiyalar: 
• Axborot bilan ishlash kompetensiyasi
mavjud   tarix   faniga   oid   axborot   manbalaridan   (inter-   net,   televizor,   radio
(audiovi-   deo   yozuv),   telefon,   kompyu-   ter,   elektron   pochta   va   boshq.)
foydalana oladi;
• Milliy va umummadaniy kompetensiya:   Vatanga sadoqatli, insonlarga
mehroqibatli   hamda   umuminsoniy   va   milliyqadri   yatlarga   e’tiqodli
bo‘lishga o`rganadi
Fanga oid kompetensiyalar: 
• Tarixiy shaxslar haqida ma’lumot bera oladi;  
•  Sanlarda sodir bo‘lgan tarixiy voqealar haqida ma’lumot bera oladi;
Darsning blok sxemasi:
№ Darsning qismlari Belgilangan vaqt.
1. Tashkiliy qism 3 daqiqa
2. O`tilgan mavzuni takrorlash 12 daqiqa
3. Yangi mavzu bayoni 14 daqiqa
4. Mustahkamlash  12 daqiqa
5. Baholash  2 daqiqa
6. Uyga vazifa 2 daqiqa
I.Tashkiliy   qism:   Salomlashish,   davomatni   aniqlash,   sinf   tozaligini   kuzatish,
diyorimizda va dunyoda bo`layotgan voqealar bilan  o`quvchilarni  tanishtirish.
II.O`tilgan   mavzuni   takrorlash:   O`tilgan   mavzuni   mustahkamlash   uchun
o`quvchilar guruhlarga ajratiladi. Guruhlarga jadvalli  topshiriqlar beriladi.
1-guruh:
Xiva xonligi
Hududi Aholi tarkibi Davlat boshqaruvi
2-guruh:  Qo`qon xonligi
Hududi Aholi tarkibi Davlat boshqaruvi
3-guruh: 
Buxoro  amirligi
Hududi Aholi tarkibi Davlat boshqaruvi   Guruh sardorlari doskaga vatmanlarni osib,javoblarni izohlab berishadi.Javoblar 
o`qituvchi tomonidan to`ldiriladi va aniqlik kiritiladi. 
Faol guruhlar rag`batlantiriladi .
III.Yangi mavzu bayoni: 
Reja:   1. Buxoro amirligining hududi va aholisi
2.  Xiva xonligining hududi va aholisi .      
3. Qo`qon xonligining hududiva aholisi
XIX   asrda   0   ‘rta   Osiyoda   uchta   mustaqil   davlat   mavjud   boMib,   bular   Buxoro   amirligi,   Xiva   va   Qo'qon
xonliklaridir.   Bu   davlatlarda   ishlab   chiqarish,   ijtimoiy-iqtisodiy   munosabatlar,   savdo-sotiq   va   boshqa
sohalar   rivojlangan   boMsada,   biroq   ulaming   taraqqiyoti   ilg‘or   Yevropa   davlatlari   darajasidan   past   edi.
Amirlik   poytaxti   islom   dini   markazlaridan   biri   boMib,   «Buxoroi   Sharif»,   ya’ni   «Muqaddas   Buxoro»
nomiga   ega   boMgan.   Amirlik   chegaralari   janubda   Amudaryoning   chap   qirg‘og‘idan   boshlanib
Sirdaryogacha,  sharqda  Pomir   tog4  lari   dan  g‘arbda   Xiva   xonligi   yerlarigacha  cho‘zilgan.  Davlat  hududi
XIX   asrning   o‘rtalarida   Eron,   A   fg‘oniston,   Qo‘qon   va   Xiva   xonliklari,   qozoq   juzlari   yerlari   bilan
chegaradosh boMgan. Amirlikning markaziy qismi Buxoro va Samarqand shaharlari joylashgan Zarafshon
vodiysi hisoblangan. Amirlikda Buxoro, Samarqand, Shahrisabz, Qarshi, Kitob, G ‘uzor, Termiz, Sherobod,
Hisor, KoMob kabi yirik savdo-sotiq, hunarmandchilik va madaniy markazlar hisoblangan shaharlar ham
mavjud   edi.   Unga   hozirgi   Tojikistondagi   Vaxsh,   Kofirnihon,   Panj   daryolari   vodiysidagi   yerlar,
Turkmanistondagi   M   urg‘ob   daryosi   vohalaridagi   joylar   qarashli   boMgan.   Shu   bilan   birga   hududiy
jihatdan beklik va tumanlarga boMinib, ulami amir tomonidan tayinlangan beklar boshqargan. Amirlikda
27   ta   beklik   boMgan.   Xiva   xonligi   XIX   asrning   ikkinchi   yarmida   xonlik   yerlari   janubda   Eron,   sharqda
Buxoro amirligi, g‘arbda Kaspiy dengizi, shimolda qozoq juzlari bilan chegaradosh boMgan. Xonlikning m
a’tnuriy   markazi   Xiva   shahri   hisoblangan.   Xonlikda   Xiva,   Kat,   Yangi   Urganch,   Hazorasp,   Q   o‘ng‘irot,   X
o‘jayli kabi bekliklaming markazlari bor edi. Xiva xonligi 18 ta beklik, 2 ta noiblikka boMingan va ulam i
xon   tomonidan   tayinlangan   beklar   va   to‘ralar   boshqargan.   XVIII   asrning   boshlarida,   asosan,   Farg‘ona vodiysi va Sirdaiyoning quyi qismigacha boMgan hududlar Buxoro amirligidan ajrab, mustaqil davlat — Q
o‘qon   xonligi   tashkil   topadi.   Xonlik   sharqda   Sharqiy   Turkiston,   g‘arbda   Buxoro   amirligi   va   Xiva   xonligi
bilan chegaradosh boMgan. Xonlikning janubiy chegaralari Qorategin, KoMob, Darvoz, Sho‘g‘non singari
tog‘li  oMkalarni o ‘z ichiga olib, bu hududlar uchun Buxoro amirligi  bilan tez-tez to ‘qnashuvlar  boMib
turgan. Xonlikda Q o‘qon, Toshkent, Andijon, M arg‘ilon, Namangan, 0 ‘zgan, 0 ‘sh, Pishpak, Turkiston,
Chimkent   kabi   m   a’muriy,   savdo-sotiq   va   madaniy   markazga   aylangan   shaharlar   boMgan.   Xonlikning
hududi   Buxoro   amirligi   va   Xiva   xonliklaridan   farqli   oMaroq,   sersuv   daiyolar,   soMim   vodiylar,   serhosil
yerlarga boy boMgan. Xonlik 15 ta beklikka boMinib, ularni, asosan, xon tomonidan o"z qarindoshlari va
yaqinlaridan   tayinlangan   kishilar   boshqargan.   XIX   asrning   o   ‘rtalariga   kelib   Buxoro   amirligi,   Xiva   va   Q
o4qon xonliklari aholisining etniktarkibi bir-biriga yaqin boMib, ularda, asosan, o ‘zbeklar yashagan. Shu
bilan   birga   uchala   xonlik   hududlarida   tojiklar,   qozoqlar,   qoraqalpoqlai,   turkmanlar,   qirgMzlar   ham
istiqomat   qilgan.   Jumladan,   bu   davrda   Buxoro   amirligining   aholisi   soni   2   million   atrofida   boMib,
aholining   etnik   tarkibi,   asosan,   o‘zbeklar,   tojiklar,   turkmanlar,   qoraqalpoqlar,   qozoqlardan   tashkil
topgan.   Aholining   asosiy   qismi   sersuv   vohalarda   yashagan.   Amirlikda   mangMt,   saroy,   qo‘ngMrot,
kenagas,   qarluq,   qalmoq,   nayman,   qipchoq   kabi   o‘zbek   urugMari   ko‘pchilikni   tashkil   qilgan.   Xiva
xonligida   aholi   soni   800   ming   kishidan   ortiq   boMgan.   Xonlik   aholisining   etnik   tarkibi,   asosan,
o‘zbeklardan,   bundan   tashqari   turkmanlar,   qoraqalpoqlar,   qozoqlar   va   boshqalardan   tashkil   topgan.
Qo‘qon   xonligida   aholi   soni   3   millionga   yaqin   boMib,   asosan,   o‘zbeklardan   iborat   boMgan.   Shu   bilan
birga   u   yerda   qirgMzlar,   tojiklar,   qozoqlar,   uygMirlar,   yahudiylar,   hindlar   va   boshqa   elat   vakillari   ham
yashagan.   Bu   davrda   uchala   davlatda   ham   aholining   asosiy   qismini   tashkil   qilgan   o‘zbeklar   oMroq
turmush   tarzida   hayot   kechirib,   dehqonchilik,   hunarmandchilik   va   savdo-sotiq   bilan,   qozoqlar,
qoraqalpoqlar, turkmanlar va qirgMzlar esa ko4 chin an chi turmush kechirib, asosan, chorvachilik bilan
shugMillangan
IV.Mustahkamlash:   O`tilgan   mavzuni   mustahkamlash   uchun   “Bingo   mashqi”dan
foydala niladi. Xonliklardagi hududlar va aholi
Xiva xonligida Buxoro amirligida Qo`qon xonligida
  Faol  o`quvchilar baholanadI.
V.Baholash:  Darsda faol o`quvchilar baholanadi.

Sharof Rashidov nomidagi Samarqand Davlat Universiteti Tarix fakulteti 303-guruh talabasi DARS ISHLANMASI Samarqand 2024-y il Mavzu: XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining hududi va aholisi Mavzu: XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining hududi va aholisi Mavzuga oid tayanch tushunchalar : Amirlik, Xonlik, Mingboshi , Xiva , Buxoro Soatlar soni: 1 soat Mavzuning qisqacha ta`rifi: XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining hududi va aholisi haqida ma`lumot beradi; O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi: Dars turi: Yangi bilim beruvchi Metod : “Savol-javob” metodi, “Jadval texnologiyasi” , “To‘g‘risini top”, “VENN diogrammasi” Shakl: jamoa, guruhda ishlash Jihoz: darslik, multimedialiilovali disk, ko‘rgazma va tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Baholash: O`quvchilar bilimi reyting mezonlari asosida baholanib, dars oxirida e`lon qilinadi. Darsning maqsadi Maqsadlar: Ta`limiy maqsad:- o`quvchilarga XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining

ma’muriy boshqaruv tizimi haqida ma`lumot berish; Tarbiyaviy maqsad: - o`quvchilarni o`z vatani tarixidaga hurmat hissini uyg`otish; Rivojlantiruvchi maqsad: - o`quvchilarning xonliklardagi davlat munosabatlarining vazifalari haqidagi bilimlarini rivojlantirish. Tayanch kompetentsiyalar: • Axborot bilan ishlash kompetensiyasi mavjud tarix faniga oid axborot manbalaridan (inter- net, televizor, radio (audiovi- deo yozuv), telefon, kompyu- ter, elektron pochta va boshq.) foydalana oladi; • Milliy va umummadaniy kompetensiya: Vatanga sadoqatli, insonlarga mehroqibatli hamda umuminsoniy va milliyqadri yatlarga e’tiqodli bo‘lishga o`rganadi Fanga oid kompetensiyalar: • Tarixiy shaxslar haqida ma’lumot bera oladi; • Sanlarda sodir bo‘lgan tarixiy voqealar haqida ma’lumot bera oladi; Darsning blok sxemasi: № Darsning qismlari Belgilangan vaqt. 1. Tashkiliy qism 3 daqiqa 2. O`tilgan mavzuni takrorlash 12 daqiqa 3. Yangi mavzu bayoni 14 daqiqa 4. Mustahkamlash 12 daqiqa 5. Baholash 2 daqiqa 6. Uyga vazifa 2 daqiqa I.Tashkiliy qism: Salomlashish, davomatni aniqlash, sinf tozaligini kuzatish, diyorimizda va dunyoda bo`layotgan voqealar bilan o`quvchilarni tanishtirish. II.O`tilgan mavzuni takrorlash: O`tilgan mavzuni mustahkamlash uchun o`quvchilar guruhlarga ajratiladi. Guruhlarga jadvalli topshiriqlar beriladi. 1-guruh: Xiva xonligi Hududi Aholi tarkibi Davlat boshqaruvi 2-guruh:

Qo`qon xonligi Hududi Aholi tarkibi Davlat boshqaruvi 3-guruh: Buxoro amirligi Hududi Aholi tarkibi Davlat boshqaruvi

Guruh sardorlari doskaga vatmanlarni osib,javoblarni izohlab berishadi.Javoblar o`qituvchi tomonidan to`ldiriladi va aniqlik kiritiladi. Faol guruhlar rag`batlantiriladi . III.Yangi mavzu bayoni: Reja: 1. Buxoro amirligining hududi va aholisi 2. Xiva xonligining hududi va aholisi . 3. Qo`qon xonligining hududiva aholisi XIX asrda 0 ‘rta Osiyoda uchta mustaqil davlat mavjud boMib, bular Buxoro amirligi, Xiva va Qo'qon xonliklaridir. Bu davlatlarda ishlab chiqarish, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, savdo-sotiq va boshqa sohalar rivojlangan boMsada, biroq ulaming taraqqiyoti ilg‘or Yevropa davlatlari darajasidan past edi. Amirlik poytaxti islom dini markazlaridan biri boMib, «Buxoroi Sharif», ya’ni «Muqaddas Buxoro» nomiga ega boMgan. Amirlik chegaralari janubda Amudaryoning chap qirg‘og‘idan boshlanib Sirdaryogacha, sharqda Pomir tog4 lari dan g‘arbda Xiva xonligi yerlarigacha cho‘zilgan. Davlat hududi XIX asrning o‘rtalarida Eron, A fg‘oniston, Qo‘qon va Xiva xonliklari, qozoq juzlari yerlari bilan chegaradosh boMgan. Amirlikning markaziy qismi Buxoro va Samarqand shaharlari joylashgan Zarafshon vodiysi hisoblangan. Amirlikda Buxoro, Samarqand, Shahrisabz, Qarshi, Kitob, G ‘uzor, Termiz, Sherobod, Hisor, KoMob kabi yirik savdo-sotiq, hunarmandchilik va madaniy markazlar hisoblangan shaharlar ham mavjud edi. Unga hozirgi Tojikistondagi Vaxsh, Kofirnihon, Panj daryolari vodiysidagi yerlar, Turkmanistondagi M urg‘ob daryosi vohalaridagi joylar qarashli boMgan. Shu bilan birga hududiy jihatdan beklik va tumanlarga boMinib, ulami amir tomonidan tayinlangan beklar boshqargan. Amirlikda 27 ta beklik boMgan. Xiva xonligi XIX asrning ikkinchi yarmida xonlik yerlari janubda Eron, sharqda Buxoro amirligi, g‘arbda Kaspiy dengizi, shimolda qozoq juzlari bilan chegaradosh boMgan. Xonlikning m a’tnuriy markazi Xiva shahri hisoblangan. Xonlikda Xiva, Kat, Yangi Urganch, Hazorasp, Q o‘ng‘irot, X o‘jayli kabi bekliklaming markazlari bor edi. Xiva xonligi 18 ta beklik, 2 ta noiblikka boMingan va ulam i xon tomonidan tayinlangan beklar va to‘ralar boshqargan. XVIII asrning boshlarida, asosan, Farg‘ona

vodiysi va Sirdaiyoning quyi qismigacha boMgan hududlar Buxoro amirligidan ajrab, mustaqil davlat — Q o‘qon xonligi tashkil topadi. Xonlik sharqda Sharqiy Turkiston, g‘arbda Buxoro amirligi va Xiva xonligi bilan chegaradosh boMgan. Xonlikning janubiy chegaralari Qorategin, KoMob, Darvoz, Sho‘g‘non singari tog‘li oMkalarni o ‘z ichiga olib, bu hududlar uchun Buxoro amirligi bilan tez-tez to ‘qnashuvlar boMib turgan. Xonlikda Q o‘qon, Toshkent, Andijon, M arg‘ilon, Namangan, 0 ‘zgan, 0 ‘sh, Pishpak, Turkiston, Chimkent kabi m a’muriy, savdo-sotiq va madaniy markazga aylangan shaharlar boMgan. Xonlikning hududi Buxoro amirligi va Xiva xonliklaridan farqli oMaroq, sersuv daiyolar, soMim vodiylar, serhosil yerlarga boy boMgan. Xonlik 15 ta beklikka boMinib, ularni, asosan, xon tomonidan o"z qarindoshlari va yaqinlaridan tayinlangan kishilar boshqargan. XIX asrning o ‘rtalariga kelib Buxoro amirligi, Xiva va Q o4qon xonliklari aholisining etniktarkibi bir-biriga yaqin boMib, ularda, asosan, o ‘zbeklar yashagan. Shu bilan birga uchala xonlik hududlarida tojiklar, qozoqlar, qoraqalpoqlai, turkmanlar, qirgMzlar ham istiqomat qilgan. Jumladan, bu davrda Buxoro amirligining aholisi soni 2 million atrofida boMib, aholining etnik tarkibi, asosan, o‘zbeklar, tojiklar, turkmanlar, qoraqalpoqlar, qozoqlardan tashkil topgan. Aholining asosiy qismi sersuv vohalarda yashagan. Amirlikda mangMt, saroy, qo‘ngMrot, kenagas, qarluq, qalmoq, nayman, qipchoq kabi o‘zbek urugMari ko‘pchilikni tashkil qilgan. Xiva xonligida aholi soni 800 ming kishidan ortiq boMgan. Xonlik aholisining etnik tarkibi, asosan, o‘zbeklardan, bundan tashqari turkmanlar, qoraqalpoqlar, qozoqlar va boshqalardan tashkil topgan. Qo‘qon xonligida aholi soni 3 millionga yaqin boMib, asosan, o‘zbeklardan iborat boMgan. Shu bilan birga u yerda qirgMzlar, tojiklar, qozoqlar, uygMirlar, yahudiylar, hindlar va boshqa elat vakillari ham yashagan. Bu davrda uchala davlatda ham aholining asosiy qismini tashkil qilgan o‘zbeklar oMroq turmush tarzida hayot kechirib, dehqonchilik, hunarmandchilik va savdo-sotiq bilan, qozoqlar, qoraqalpoqlar, turkmanlar va qirgMzlar esa ko4 chin an chi turmush kechirib, asosan, chorvachilik bilan shugMillangan IV.Mustahkamlash: O`tilgan mavzuni mustahkamlash uchun “Bingo mashqi”dan foydala niladi.