XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining hududi va aholisi






Sharof Rashidov nomidagi Samarqand Davlat Universiteti Tarix fakulteti 303-guruh talabasi DARS ISHLANMASI Samarqand 2024-y il Mavzu: XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining hududi va aholisi Mavzu: XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining hududi va aholisi Mavzuga oid tayanch tushunchalar : Amirlik, Xonlik, Mingboshi , Xiva , Buxoro Soatlar soni: 1 soat Mavzuning qisqacha ta`rifi: XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining hududi va aholisi haqida ma`lumot beradi; O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi: Dars turi: Yangi bilim beruvchi Metod : “Savol-javob” metodi, “Jadval texnologiyasi” , “To‘g‘risini top”, “VENN diogrammasi” Shakl: jamoa, guruhda ishlash Jihoz: darslik, multimedialiilovali disk, ko‘rgazma va tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Baholash: O`quvchilar bilimi reyting mezonlari asosida baholanib, dars oxirida e`lon qilinadi. Darsning maqsadi Maqsadlar: Ta`limiy maqsad:- o`quvchilarga XIX asr o‘rtalarida o‘zbek xonliklarining
ma’muriy boshqaruv tizimi haqida ma`lumot berish; Tarbiyaviy maqsad: - o`quvchilarni o`z vatani tarixidaga hurmat hissini uyg`otish; Rivojlantiruvchi maqsad: - o`quvchilarning xonliklardagi davlat munosabatlarining vazifalari haqidagi bilimlarini rivojlantirish. Tayanch kompetentsiyalar: • Axborot bilan ishlash kompetensiyasi mavjud tarix faniga oid axborot manbalaridan (inter- net, televizor, radio (audiovi- deo yozuv), telefon, kompyu- ter, elektron pochta va boshq.) foydalana oladi; • Milliy va umummadaniy kompetensiya: Vatanga sadoqatli, insonlarga mehroqibatli hamda umuminsoniy va milliyqadri yatlarga e’tiqodli bo‘lishga o`rganadi Fanga oid kompetensiyalar: • Tarixiy shaxslar haqida ma’lumot bera oladi; • Sanlarda sodir bo‘lgan tarixiy voqealar haqida ma’lumot bera oladi; Darsning blok sxemasi: № Darsning qismlari Belgilangan vaqt. 1. Tashkiliy qism 3 daqiqa 2. O`tilgan mavzuni takrorlash 12 daqiqa 3. Yangi mavzu bayoni 14 daqiqa 4. Mustahkamlash 12 daqiqa 5. Baholash 2 daqiqa 6. Uyga vazifa 2 daqiqa I.Tashkiliy qism: Salomlashish, davomatni aniqlash, sinf tozaligini kuzatish, diyorimizda va dunyoda bo`layotgan voqealar bilan o`quvchilarni tanishtirish. II.O`tilgan mavzuni takrorlash: O`tilgan mavzuni mustahkamlash uchun o`quvchilar guruhlarga ajratiladi. Guruhlarga jadvalli topshiriqlar beriladi. 1-guruh: Xiva xonligi Hududi Aholi tarkibi Davlat boshqaruvi 2-guruh:
Qo`qon xonligi Hududi Aholi tarkibi Davlat boshqaruvi 3-guruh: Buxoro amirligi Hududi Aholi tarkibi Davlat boshqaruvi
Guruh sardorlari doskaga vatmanlarni osib,javoblarni izohlab berishadi.Javoblar o`qituvchi tomonidan to`ldiriladi va aniqlik kiritiladi. Faol guruhlar rag`batlantiriladi . III.Yangi mavzu bayoni: Reja: 1. Buxoro amirligining hududi va aholisi 2. Xiva xonligining hududi va aholisi . 3. Qo`qon xonligining hududiva aholisi XIX asrda 0 ‘rta Osiyoda uchta mustaqil davlat mavjud boMib, bular Buxoro amirligi, Xiva va Qo'qon xonliklaridir. Bu davlatlarda ishlab chiqarish, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, savdo-sotiq va boshqa sohalar rivojlangan boMsada, biroq ulaming taraqqiyoti ilg‘or Yevropa davlatlari darajasidan past edi. Amirlik poytaxti islom dini markazlaridan biri boMib, «Buxoroi Sharif», ya’ni «Muqaddas Buxoro» nomiga ega boMgan. Amirlik chegaralari janubda Amudaryoning chap qirg‘og‘idan boshlanib Sirdaryogacha, sharqda Pomir tog4 lari dan g‘arbda Xiva xonligi yerlarigacha cho‘zilgan. Davlat hududi XIX asrning o‘rtalarida Eron, A fg‘oniston, Qo‘qon va Xiva xonliklari, qozoq juzlari yerlari bilan chegaradosh boMgan. Amirlikning markaziy qismi Buxoro va Samarqand shaharlari joylashgan Zarafshon vodiysi hisoblangan. Amirlikda Buxoro, Samarqand, Shahrisabz, Qarshi, Kitob, G ‘uzor, Termiz, Sherobod, Hisor, KoMob kabi yirik savdo-sotiq, hunarmandchilik va madaniy markazlar hisoblangan shaharlar ham mavjud edi. Unga hozirgi Tojikistondagi Vaxsh, Kofirnihon, Panj daryolari vodiysidagi yerlar, Turkmanistondagi M urg‘ob daryosi vohalaridagi joylar qarashli boMgan. Shu bilan birga hududiy jihatdan beklik va tumanlarga boMinib, ulami amir tomonidan tayinlangan beklar boshqargan. Amirlikda 27 ta beklik boMgan. Xiva xonligi XIX asrning ikkinchi yarmida xonlik yerlari janubda Eron, sharqda Buxoro amirligi, g‘arbda Kaspiy dengizi, shimolda qozoq juzlari bilan chegaradosh boMgan. Xonlikning m a’tnuriy markazi Xiva shahri hisoblangan. Xonlikda Xiva, Kat, Yangi Urganch, Hazorasp, Q o‘ng‘irot, X o‘jayli kabi bekliklaming markazlari bor edi. Xiva xonligi 18 ta beklik, 2 ta noiblikka boMingan va ulam i xon tomonidan tayinlangan beklar va to‘ralar boshqargan. XVIII asrning boshlarida, asosan, Farg‘ona
vodiysi va Sirdaiyoning quyi qismigacha boMgan hududlar Buxoro amirligidan ajrab, mustaqil davlat — Q o‘qon xonligi tashkil topadi. Xonlik sharqda Sharqiy Turkiston, g‘arbda Buxoro amirligi va Xiva xonligi bilan chegaradosh boMgan. Xonlikning janubiy chegaralari Qorategin, KoMob, Darvoz, Sho‘g‘non singari tog‘li oMkalarni o ‘z ichiga olib, bu hududlar uchun Buxoro amirligi bilan tez-tez to ‘qnashuvlar boMib turgan. Xonlikda Q o‘qon, Toshkent, Andijon, M arg‘ilon, Namangan, 0 ‘zgan, 0 ‘sh, Pishpak, Turkiston, Chimkent kabi m a’muriy, savdo-sotiq va madaniy markazga aylangan shaharlar boMgan. Xonlikning hududi Buxoro amirligi va Xiva xonliklaridan farqli oMaroq, sersuv daiyolar, soMim vodiylar, serhosil yerlarga boy boMgan. Xonlik 15 ta beklikka boMinib, ularni, asosan, xon tomonidan o"z qarindoshlari va yaqinlaridan tayinlangan kishilar boshqargan. XIX asrning o ‘rtalariga kelib Buxoro amirligi, Xiva va Q o4qon xonliklari aholisining etniktarkibi bir-biriga yaqin boMib, ularda, asosan, o ‘zbeklar yashagan. Shu bilan birga uchala xonlik hududlarida tojiklar, qozoqlar, qoraqalpoqlai, turkmanlar, qirgMzlar ham istiqomat qilgan. Jumladan, bu davrda Buxoro amirligining aholisi soni 2 million atrofida boMib, aholining etnik tarkibi, asosan, o‘zbeklar, tojiklar, turkmanlar, qoraqalpoqlar, qozoqlardan tashkil topgan. Aholining asosiy qismi sersuv vohalarda yashagan. Amirlikda mangMt, saroy, qo‘ngMrot, kenagas, qarluq, qalmoq, nayman, qipchoq kabi o‘zbek urugMari ko‘pchilikni tashkil qilgan. Xiva xonligida aholi soni 800 ming kishidan ortiq boMgan. Xonlik aholisining etnik tarkibi, asosan, o‘zbeklardan, bundan tashqari turkmanlar, qoraqalpoqlar, qozoqlar va boshqalardan tashkil topgan. Qo‘qon xonligida aholi soni 3 millionga yaqin boMib, asosan, o‘zbeklardan iborat boMgan. Shu bilan birga u yerda qirgMzlar, tojiklar, qozoqlar, uygMirlar, yahudiylar, hindlar va boshqa elat vakillari ham yashagan. Bu davrda uchala davlatda ham aholining asosiy qismini tashkil qilgan o‘zbeklar oMroq turmush tarzida hayot kechirib, dehqonchilik, hunarmandchilik va savdo-sotiq bilan, qozoqlar, qoraqalpoqlar, turkmanlar va qirgMzlar esa ko4 chin an chi turmush kechirib, asosan, chorvachilik bilan shugMillangan IV.Mustahkamlash: O`tilgan mavzuni mustahkamlash uchun “Bingo mashqi”dan foydala niladi.