Yerdan foy dalanish huquqini ng v ujudga k elish v a bek or bo’li sh asoslari Reja: 1. Yerdan foydalanish huquqi tushunchasi va turlari 2. Yerdan foydalanish huquqining vujudga kelish asoslari 3. Yerdan foydalanish huquqining bekor qilinishi tartibi 4. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

O’zbek ist on Respublik asi Yer k odek sining 17- moddasi da yuridik va jismoniy shaxslarning yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlari belgilab berilgan. Ushbu moddaga asosan yuridik va jismoniy shaxslar meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish, doimiy foydalanish, muddatli (vaqtincha) foydalanish, ijaraga olish va mulk huquqi asosida yer uchastkalariga ega bo‘lishlari mumkin. Ko‘rinib turibdiki:  Doimiy egalik (foydalanish) asosida;  Muddatli (vaqtincha);  Ijara asosida;  Meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish asosida;  Xususiy mulk huquqi asosida yerdan foydalanish yerdan foydalanish huquqi shakllarini tashkil etadi. Yer k odek sining 49-moddasi ga muvofiq Yuridik va jismoniy shaxslarga muddatli (vaqtincha) foydalanish uchun yer osti va yer usti muhandislik inshootlarini, shuningdek muddatli (vaqtincha) foydalaniladigan obyektlarni qurish yoki joylashtirish, foydali qazilmalarni qazib olish; Tajriba-ishlab chiqarish, o‘quv, o‘quv-tajriba va o‘quv-ishlab chiqarish xo‘jaliklariga, ilmiy-tadqiqot va boshqa qishloq xo‘jalik tashkilotlariga – ilmiy-tadqiqot va o‘quv maqsadlari, tovar qishloq xo‘jaligini yuritish va ilg‘or tajribani targ‘ib qilish uchun beriladi. Yer uchastkalaridan muddatli (vaqtincha) foydalanish qisqa muddatli – uch Yilgacha va uzoq muddatli – uch yildan

o‘n yilgacha bo‘lishi mumkin. Ishlab chiqarish zaruriyati taqozo etganda bu muddatlar berilgan muddatidan ortiq bo‘lmagan davrga uzaytirilishi mumkin. Yer uchastkalaridan muddatli (vaqtincha) foydalanish muddatlarini uzaytirish shu uchastkalarni bergan davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. Yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi huquq tizimidagi va qonunchiligimizdagi yangi tushunchalardan biridir. Yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi yerdan foydalanish huquqi institutining subinstitutlaridan biri bo‘lib, uning asosiy xususiyati yer uchastkasining umrbod egalik uchun berilishi, avloddan-avlodga qonuniy meros orqali o‘tish, uy-joyga, chorbog‘ga mulk huquqi asosida ega bo‘lish oqibatida kelib chiqish kabilarda ko‘rinadi. Bu huquq O‘zbekiston Respublikasining Yer kodeksi, “Qishloq xo‘jalik koopyerativlari (shirkat xo‘jaligi) to‘g‘risida”gi, “Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida”gi qonunlari va boshqa me’yoriy hujjatlarda o‘zining huquqiy asoslarini topgan. Yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi deganda dehqon xo‘jaligi yuritish, yakka tartibda uy-joy qurish, jamoa Bog‘dorchiligi va uzumchiligi yuritish uchun beriladigan yer uchastkalaridan foydalanish bo‘yicha munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy qoidalar yig‘indisi tushuniladi. Yer ijarasi to‘g‘risidagi tushuncha O‘zbekiston Respublikasida “Ijara to‘g‘risida” qonunning 1-moddasida keltirilgan. Ushbu moddaga ko‘ra, ijara –shartnoma asosida yerga, boshqa tabiiy resurslarga, shuningdek, xo‘jalik faoliyatini va o‘zga faoliyatlarni mustaqil ravishda amalga oshirish uchun ijarachiga zarur bo‘lgan mol-mulkka haq to‘lash evaziga muddatli egalik qilish va undan foydalanishdir. Demak,

yer ijarasi – bu mulk egasi (davlat yoki uning mahalliy hokimiyat organlari) tomonidan yer uchastkalarini shartnoma asosida boshqa foydalanuvchiga (ijarachiga) mustaqil xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish uchun, qoidaga ko‘ra, ma’lum haq evaziga va ma’lum muddatga berish shaklidir. Yer ijarasi huquqining vujudga kelish asosi bo‘lib ijara shartnomasi hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasida “Ijara to‘g‘risida”gi qonunining 11-moddasiga ko‘ra, ijaraga beruvchi bilan ijarachining munosabatlarini tartibga soluvchi asosiy hujjat ijara shartnomasidir. Bunday shartnoma ixtiyoriylik va tomonlarning to‘la teng huquqliligi asosida tuziladi. Yer ijarasi shartnomasi huquqiy xaraktyerga ega bo‘lib, uni imzolagan tomonlar uchun bajarilishi majburiydir. Bu shartnoma, asosan yozma shaklda tuziladi. Unda yer uchastkasining miqdori, uning aniq chegaralari, joylashgan o‘rni, ijara haqi, yerni Ijaraga berish muddati, ijaraga beruvchi va ijarachining yerdan foydalanishdagi huquq va majburiyatlari va boshqalar belgilanadi. Yer-ijaraviy huquqiy munosabatlarning subyektlari yerni berish va olish xaraktyeriga ko‘ra ijaraga beruvchi va ijarachilarga bo‘linadi. Fuqarolarning yer uchastkalariga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqining vujudga kelishini tasdiqlovchi hujjat bo‘lib tuman (shahar) hokimining fuqaroga yer uchastkasi berish to‘g‘risidagi qarori hisoblanadi. Fuqaroning yer uchastkasiga bo‘lgan huquqi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgandan keyin kuchga kiradi. Yuridik va jismoniy shaxslarning yer uchastkasiga nisbatan bo‘lgan huquqiy munosabatlari, qonunlarda belgilangan tartib va asoslarda vujudga keladi. Yer Uchast k asiga nisbat an bo’lgan huquqining v ujudga k elish asoslari v a t art ibi o‘zbekiston Respublikasining yer kodeksi, Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida, Dehqon xp‘jaligi to‘g‘risida, ijara

to‘g‘risida va boshqa qonunchilik hujjatlarida belgilangan. Yer uchastkalariga nisbatan huquqlar yer kodeksining 17- moddasida belgilangan shakllarda vujudga kelishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 33- moddasiga muvofiq yer uchastkasiga bo‘lgan huquqni davlat ro‘yxatiga olish to‘g‘risidagi guvohnoma yer uchastkasiga bo‘lgan huquqni tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi. Yer uchastkasiga bo‘lgan huquqni davlat ro‘yxatiga olish to‘g‘risidagi guvohnoma mahalliy davlat hokimiyati organlarining yuridik va jismoniy shaxslarga yer uchastkasi berish (ajratish) to‘g‘risidagi qaroriga yoki ijara, oldi-sotdi shartnomasiga hamda yer uchastkasini o‘zga shaxsga o‘tkazishning boshqa turlariga, yer uchastkasiga bo‘lgan mulk huquqini beruvchi davlat orderiga, mulkdorlarning yoki ular vakolat bergan shaxslarning qaroriga asosan beriladi. Yer uchastkasiga bo‘lgan huquq ushbu huquq belgilangan tartibda davlat ro‘yxatiga olinganidan keyin kuchga kiradi. Yer uchastkalariga nisabtan huquqni vujudga kelishi avvalambor yer ajratish kabi huquqiy tadbirni amalga oshirish bilan vujudga keladi. Yer uchastkalarini ajratib berish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, viloyatlar, Toshkent shahri, tumanlar, shaharlar hokimlari tomonidan amalga oshiriladi. Yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni belgilovchi, o‘zgartiruvchi yoki bekor qiluvchi hujjatlar ana shu huquqlarni davlat ro‘yxatiga olish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi va davlat ro’yxatiga olish kabi yuridik harakat yer uchastkalariga nisbatan vujudga keladigan huquqning eng asosiy qismi hisoblanadi. Yer uchastkalariga egalik qilish va ulardan foydalanish huquqlari tuman, shahar, viloyat hokimining, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar kengashining hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar