logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Забоншинос Бобоҷон Ниёзмуҳаммадов

Забоншинос Бобоҷон Ниёзмуҳаммадов

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

488.138671875 KB
Ko'chirib olish
КОРИ КУРСӢ АЗ ФАННИ ТАЪРИХИ ЗАБОНШИНОСИИ ТОҶИК МАВЗУЪ: “ Забоншинос Бобоҷон Ниёзмуҳаммадов ” Мундари ҷа I. Му қ аддима II. Қ исми асоси : II . 1.Фаъолияти забоншиносии Бобо онҷ Ниёзмуҳаммадов II. 2.Мав қ еи Ниёзмуҳаммадов дар таърих ӣ фар ҳ ангнигори форсу то ҷ ик . III . Хулоса . IV . Адаби . ёти истифодашуда I. Му қ аддима САНА Ҳ ОИ ФАЪОЛИЯТИ И ЛМ Ӣ - ПЕДАГОГИИ А.Во ҳ идов 1943-1950 - Мактаби миёнаи нопурраи де ҳ аи Бо ғ ибаланд 1951-1954 – Дониш ҷӯ и ом ӯ зишго ҳ и педагогии Самарканд 1954-1959 - Институти педагогии Самар қ анд , Университети давлатии Самар қ анд 1959-1965 - Лаборант, ҳ одими илмии Институти забон ва адабиёти ба номи Р ӯ дакии Академияи фан ҳ о и То ҷ икистон 1965-1968 – Тар ҷ умони сохтмони техникуми нафту маъдани Мазори Шарифи Аф ғ онистон 1968-1970 – Муаллими кафедраи забони то ҷ икии Институти педагогии Самар қ анд ба номи С . Айн ӣ 1970-1973 – Аспиранти Институти забон ва адабиёти ба номи Р ӯ дакии Академияи фан ҳ ои То ҷ икистон 1973-1978 – Муаллими кафедраи забон ва адабиёти Университети давлатии Самар қ анд 1978-1998 .- дотсенти кафедраи забон ва адабиёти то ҷ ик 1991-1993 – Ҷ онишини де кани факултети филологияи то ҷ ик 2001-2002 – Мудири кафедраи забони то ҷ ик ӣ 2 2002-2006 - Ба вазифи профессор ӣ интихоб шудаа ст (аз кафедраи <<Забони то ҷ ик ӣ ва филологияи шар қ >>) 2008-2012 – Мудири кафедраи забони то ҷ ик ӣ 2012 - Ба муносибати 20 солагии Исти қ лолияти Узбекистон бо медали “20-солагии Исти қ лолияти Узбекистон” мукофотонида шудааст. 2012-2017 – Дотсенти кафедраи Забон ва адабиёти то ҷ ики Университет 2005 – Барои китоби дарсии “Забони модар ӣ , синфи 3 ” дар конкурси Республикав ӣ иштирок намуда ,со ҳ иби ДИПЛОМИ ҷ ам ғ армаи “Истедод” - и Президент гардидааст. 1970-2017 – Со ҳ иби зиёда аз 15 ташаккурнома ва“Фахрий ёрли қ ” - ҳ ои ректорат ва ташкилоти касаба гардидааст. “Фар ҳ ангнигор ӣ як бахши забоншиносии амал ӣ буда , калимаю ибора ҳ ои забонро ба як системаи муайян шар ҳ у эзо ҳ меди ҳ ад ва назарияи танзиму тадвини лу ғ ат ҳ оро дар бар мегирад. Бинобар ин дар илми фар ҳ ангнигор ӣ ду ҷ и ҳ ати маъниом ӯ з ӣ , ҷ и ҳ ати амал ӣ ва назарии он ба эътибор гирифта мешавад. Ҳ амаи фар ҳ анг ҳ ои танзим ёфта аз р ӯ и тартиби ҷ о ба ҷ о гузор ӣ ва ҳ а ҷ м якхел нестанд . Фар ҳ ангнома ҳ ое , ки дар аср ҳ ои Х - ХУ таълиф шудаанд («Лу ғ ати фурс» - и Асадии Т ӯ с ӣ , «Са ҳ о ҳ - ул - фурс» - и Му ҳ аммад ибни Ҳ индушо ҳ и На ҳҷ авон ӣ , “Фар ҳ анги Қ аввос” ) аз ҷ и ҳ ати дар бар гирии таркиби лу ғ авии забон ми қ дори калима ҳ ои эзо ҳ шаванда он қ адар зиёд нестанд . Масалан , дар«Са ҳ о ҳ -ул-фурс» ми қ дори модда ҳ ои лу ғ ав ӣ 2300 ададро ташкил мекунад ва тарзи ҷ ойгиршавии калима ҳ о аз р ӯ и ҳ арфи аввалу охир аст. Ин тарзи сохти лу ғ ат ҳ о дар ёфти калима ҳ ои заруриро осон менамояд . II .1. Фаъолияти забоншиносии Амон Во ҳ идов . Азамати соддагиву ви қор фур тани неъматест, ки ӯ худованд ба ҳ ар кас насиб намекунад. Ба ин ма қ ом расидан иш қ мехоҳад, ҷ авонмардиву озода будан мехо ҳ ад. Беш аз ин тан ба сахти ҳо додан ва дасти шукр бар сар гузоштан мехо ҳ ад. Ман ҳ амаи ин фазилат ҳ оро дар ву ҷ уди устоди донишманду ар ҷ манд Амон Во ҳидов дидам ва бисёриҳо низ диданду медонанд, ки ч устоде соддаву самим ва ӣ ӣ д ӯ сте ме ҳ рубон ҳ астанд. Д ӯ сти ме ҳ рубону донишманди мо зо ҳ иран ҳ афтодсола шуданд. З еро ин синну солро Б ӯ алии Сино камоли ҷ авон ӣ гуфтааст. Ва ҳ атто, агар ба че ҳ раи Домулло синча кунем мебинем, ки аз буда бардамтару ҷ авонтаранд. Ин бахт ба ҳ ар кас даст намеди ҳ ад. Вале бахти бузург ин аст, ки сол ҳ ои сипаришуда дар са ҳ ифаи китоби умри бобаракати домулло на қ ши бафайз гузоштаанд. Амон Во ҳ идов 10 апрели соли 1936 дар де ҳ аи Бо ғ ибаланди но ҳ ияи Самар қ анд, дар хонаводаи де ҳқ он ба дунё омад. Баъди хатми мактаби миёнаи нопурраи ра қ ами 25 соли 1950 ба Донишго ҳ и ом ӯ згории ша ҳ ри Самар қ анд дохил мешавад. Ба бахти ӯ он сол ҳ о дар ин донишго ҳ донишмандоне монанди Н. Валих ӯҷ аев, Ҳ . Ҳ одизода, Э.Наимов, Р.Эгамбердиев ва нафарони дигар таълим медоданд ва табиист, ки аз файзи таълиму с ҳ ӯ бат ва ахло қ и эшон ба ҳ раманд низ шудааст. Он марди ташнаи дониш баъди хатми Ом ӯ зишго ҳ соли 1954 ба Донишкадаи ом ӯ згории ша ҳ ри Самар қ анд дохил мешавад. Соли 1956 ин Донишкада ба Дорилфунуни Самарканд ҳ амро ҳ карда мешавад ва онро Амон Во ҳ идов бо дипломи аъло хатм мекунад. Баъди хатми Д орулфунун бо масли ҳ ати профессорон Р. Му қ имов ва Р. Ғаффоров ба Душанбе рафта, сол ҳ ои 1959-1965 аввал ба ҳ айси ла б орант, баъд ба сифати ходими илм дар Институти забон ва адабиёти Академияи улуми ӣ То икистон кор мекунад. ҷ Он солҳо дар ин маркази илм донишмандони маъруфе монанди Раҳим ӣ Ҳошим, Носир он Маъсум , Т рақул Зеҳн , Мулло он Фозилов, Ҳафиз ҷ ӣ ӯ ӣ ҷ Рауфов, ва дигарон фаъолият доштанд. Ин муҳити солиму илм , бешак ба ӣ рушди фаъолияти илмии олими авон мусоидат кард. Маҳз дар ҳамин давра вай ҷ бевосита дар мураттаб сохтани “Фарҳанги забони то ик ” (Москва, 1969, дар ду ҷ ӣ илд) ширкат варзид. Ин корро ҳамроҳ бо Абдусалом Деҳот , Муҳаммад он ҷ ӯ ӣ ҷ Раҳим , Вадуд Маҳмуд ва Қутбиддин Муҳиддинов ан ом дода, дар таҳияи ӣ ӣ ҷ ҳарфҳои О, У, Қ ҳиссаи сазовор гузошт. Ин та рибаи аввалини луғатсоз дили ҷ ӣ ро ба ин соҳа гарм кард ва минбаъд барои ҳамчун олими луғатшинос ба камол ӯ расиданаш мусоидат кард. Солҳои 1965-1968 Амон Воҳидов дар сафари хидмат дар Афғонистон буд, ӣ вай чун тар умон дар бунёди Донишкадаи нафту маъдани шаҳри Мазори Шариф ҷ са ҳм гузошт. Баъди бозгашт аз мусофирати хори барои кори доим ба ҷӣ ӯ ӣ Донишкадаи ом згории ба номи Садриддин Айни Самрқанд даъват мешавад ва ӯ соли 1970 ба аспирантураи Академияи улуми То икистон дохил шуд, онро ҷ соли1973 хатм мекунад. Ин марҳилае буд, ки Амон Воҳидов ба таҳқиқоти илм ба ӣ хусус ом зиши “Ғиёс-ул-луғот” –и Муҳаммад Ғиёсуддин иддан маш ул шуда, ӯ ҷ ӯ ниҳоят соли 1975 дар мавзуи “Характеристикаи структур - семантикии калимаҳо ӣ дар “Ғиёс-ул-луғот” рисолаи номзад ҳимоя мекунад. ӣ Амон Воҳидов дар таърихи илми забоншиносии то ик ҳамчун луғатшинос ҷ мавқеи сазовор дорад. Чунон киишора шуд нати аи заҳмати дар ин соҳа ҳан з ҷ ӯ ӯ солҳои шастум дар сурати “Фарҳанги забони то ик ” бор овард ва мардум аз он ҷ ӣ баҳра мебаранд. Минбаъд фаъолияташро тавсиъа бахшида оиди фарҳангҳои ӯ қадимаи “Мадор-ул-афозил”-и Файзии Сарҳинд (асри XVI) ва “Т ҳфат-ул- ӣ ӯ аҳбоб”-и Ҳофизи баҳ (асрҳои XVI-XVII) тадқиқоти судмандеро ан ом дод, ки Ӯ ӣ ҷ барои алоқамандони ин соҳа пурарзиш аст. Рисолаи омеъа ва пурм ҳтавои “Аз ҷ ӯ ӯ таърихи луғатнависии то ику форс” (с.1980) ҳам барои мутахассисони соҳа ва ҷ ҳам донишом зони донишкадаҳои филолог сарчашмаи бебаҳост. Ин рисола аз ӯ ӣ муқаддимаи муфассал ва ду боб иборат буда, муаллиф дар боби аввал оиди таърихи луғатнавис дар асрҳои X-XV сухан меронад. Боби дуввум аз таърихи ӣ луғатнависии асрҳои XVI-XIX баҳс мекунад. Дар боби аввал муаллиф аз таърихи пайдоиш ва хусусиятҳои хоси фарҳангҳои асрҳои X-XV сухан карда, ин соҳаи илми забоншиносиро чун падидаи бузурги тамаддуни халқ тафсир мекунад. Аз нигоҳи луғатномаҳо на фақат тафсири ӯ калимоти забонанд, “балки онҳо баёзҳои м ътабари адабиёти классик низ ба ӯ ӣ шумор мераванд”. Аз ин иҳат олими забоншинос ом зиши фарҳангҳои ҷ ӯ тафсириро “барои илми забоншинос ва адабиётшинос ” арзишманд меҳисобад ва ӣ ӣ дар ҳамин замина доир ба «Луғати фурс»-и Асадии Т с , “Сиҳоҳ-ул-фурс”-и ӯ ӣ Муҳҳамад ибни Ҳиндушоҳи Наҳ авон , “Меъёри амол ”, «Адот-ул-фузало», ҷ ӣ ҷ ӣ «Зуфонг ё ва аҳонп ё», «Уммон-ул- маон » ва «Шарафномаи Аҳмади Муняр » ӯ ҷ ӯ ӣ ӣ маълумоти судмандеро дар ихтиёри алоқамандони соҳа мегузорад. Муаллиф оиди ҳар луғат маълумоти мухтасар дода, махсусиятҳои онро низ тавсиф мекунад, ки дар бисёр маврид метавонад чун раҳнамо хидмат кунад. Масалан, дар ҳамин равиш тасниф ва шарҳи гунаҳову баҳрҳои фарҳанги «Зуфонг ё ва аҳонп ё» бисёр ӯ ҷ ӯ ҳам олиб аст.Ҳамчунин дар мисоли «Донишномаи Қадархон» то ба замони мо ҷ маҳфуз мондани осори баъзе аз шоирон, аз умла Р дакиро таъйид кардани ҷ ӯ ӯ гувоҳи назари дақиқи ба ин соҳаи илм аст. Бисёре аз муълумотҳое, ки Амон ӯ Воҳидов дар заминаи таҳкиқоташ меоварад, имр з низ арзиши илм доранд. ӯ ӣ Дар қисмати дуввуми рисола ки аз таърихи луғатнависии то ику форс дар ҷ асрҳои ХVІ-ХІХ нақл мекунад, муҳаққиқ оиди бист луғат маълумоти муфид меоварад. Пеш аз тавсифи луғатномаҳо дар заминаи сарчашмаҳои дастрас омилҳои рушди фарҳангнависиро дар сарзамини Ҳинд ошкор сохта, сабаби асосии рушди ин ҳодисаро аз қавли Алиасғари Ҳикмат ба басту тавсиаи адаби форс дар ӣ Ҳиндустон ва интишори азими кутуби шеър ва девонҳои асотиди назм дар дарбори Акбару Шоҳ аҳон ва аҳонгир медонад, ки ҳақ ба ониб аст. ҷ Ҷ ҷ Дар қатори даҳҳо луғат, ки ҳар кадоме арзиши хос дорад, муҳаққиқ чунин луғатҳое, монанди «Бурҳони қотеъ», «Фарҳанги Рашид », «Баҳори А ам», «Чароғи ӣ ҷ ҳидоят», «Ғиёс-ул-луғот», фарҳанги «Онандро » ва ғайраро шарҳ дода, ҷ хусусиятҳои хоси ҳар кадомеро таъйид менамояд. Чунон ки ишора кардем «Ғиёс-ул-луғот» ва тавсифоти шаклию маъноии калимаҳои он мавз и рисолаи номзадии Амон Воҳидов буд. Вай таҳқиқоташро дар ӯ ин замина инкишоф дода, минбаъд ба ом зиши баъзе маьлумоти фонетик ва ӯ ӣ морфолог дар фарҳангҳои пешин машғул шуд ва мушоҳидаҳои олибашро нашр ӣ ҷ ҳам кард. Китоби муфиди «Материалҳо аз таьрихи забоншиносии то ик» маҳсули хамин ҷ усту ҳои мустақими муаллиф аст. Ин рисола, ки бевосита ба таҳқиқи таърихи ҷ ҷӯ забоншиосии то икро аз асрҳои X-XIX фаро мегирад. Ба андешаи муаллиф ҷ ҳарчанд “оиди таърихи забоншиносии то ик мақола ва гузоришоти алоҳида ҷ навишта бошанд ҳам, аммо ба як қолаби муайян дароварда нашудааст”. Бинобар ин ҳам «ҳамин маводи парокандаро то ҳадди имкон ба як тартиб» овардани муҳаққиқ хидмати шоён аст. Муҳаққиқ ин таърихро дар се қисмат аз назар мегузаронад, ки ақидаҳои забоншиносии то ик (форс) дар асрҳои X-XIX, маё (Форс), олимони ҷ то ик тадқиқгари забони то ик ва тадқиқи забони то ик аз тарафи олимони рус ҷ ҷ ӣ ҷ ӣ номгузор шудааст. ӣ Назар ба андешаи муҳаққиқ таърихи андешаҳои забоншинос алоқаманд аст ба ӣ китоби Аб ал Сино «Махори -ул-ҳуруф». Сино дар ин рисола оиди падид ӯ ӣ ҷ омадани овозҳо, ҳарфҳо ва баъзе ҳарфҳо, ки дар араб набудааст, баҳс кардааст. ӣ Муҳаққиқ ақидаҳои Синоро тақсимбанд карда, арзиши баъзе аз паҳл ҳои афкори ӣ ӯ ро барои имр з муайян мекунад. ӯ ӯ Чунин андешаи муҳаққиқ, ки «фарҳангҳои қадима яке аз сарчашмаҳои муҳимми таърихи забоншиносии то ик» аст, гувоҳи дакиқназарии нисбат ба ин ҷ ӯ масъала мебошад. Вай муайян мекунад, ки соҳибони луғатҳо на фақат ба шарҳу тафсири калимоту ибораҳо саъй кардаанд, балки дар шарҳу тафсири баъзе мушкилоти сарфию наҳв низ к шиш кардаанд. Онҳо «факторҳои забонии ба ӣ ӯ грамматика тааллуқдоштаро аз р и услубу принсипҳои забоншиносии замони худ ӯ тасниф намуда, дар ин бора истилоҳоти анъанавии чандинасраи маъмули он замонро ба кор бурдаанд». иҳати муҳими фаъолияти Амон Воҳид дар ин равиш муайян намудани Ҷ хусусиятҳои ин таснифот ва дара аи коршоямии онҳо барои имр з ҷ ӯ мебошад.Муҳаққиқ дар ин замина усули кори луғатнависони пешинро муайян карда, то ку о корбаст шудани андешаҳои ононро дар забоншиносии имр за ҷ ӯ нишон медиҳад ва баъзе масъалаҳои фонетикиву морфологиеро, ки мавриди тава ҳи луғатнависон қарор гирифтааст, дар мисоли “Фарҳанги аҳонгир ” ва ҷҷӯ Ҷ ӣ «Ғиёс-ул-луғот» шарҳ медиҳад. Дар ин замина махсусан чунин мушоҳидаи , ки луғатнависони пешин, аз умла муаллифи “Фарҳанги аҳонгир ” миёни ҳарфҳои ҷ Ҷ ӣ алифбои арабиву форс тафовуте қоил будаанд («сод», «зод», «айн», «то») бисёр ӣ пурарзиш ва олиб аст. ҷ Зимни ом зиши мушкилоти грамматик муҳаққиқ мавқеи онишинҳо, ӯ ӣ ҷ бандак онишинҳо, бандакҳои феъл , пешоянду пайвандакҳо, шарҳи «изофат» ҷ ӣ барин масъалаҳоро дар афкори луғатшиносон, аз умла соҳиби «Ғиёс-ул-луғот» ҷ муайян менамояд, ки имр з низ арзиши амал дорад. ӯ ӣ Амон Воҳидов дар рисолаи «Материалҳо» аз таърихи забоншиносии то ик» ҷ доир ба фаъолияти забоншиносии устод Айн , Саидризо Ализода, Лутфулло ӣ Бузургзода, Т рақул Зеҳн , Носир он Маъсум , Бобо он Ниёзмуҳаммадов, ӯ ӣ ҷ ӣ ҷ Додо он То иев ва Раззоқ Ғаффоров маълумоти омеъу муфид меоварад, ки ҷ ҷ ҷ махсусан барои алоқамандони соҳа арзишманд аст, хосса вақте ки доир ба фаъолияти забоншиносии аксари ин муҳаққиқон тадқиқоте дар даст нест. Муҳаққиқ дар ин китоб боби махсусеро оиди хидмати олимони рус дар тадқиқи забони то ик ихтисос дода, аз умла доир ба фаъолияти М.И.Зарубин, ҷ ӣ ҷ В.С.Расторгуева ва Р.Л.Неменова маълумоти олиб меоварад. Дар ин навиштаҳо ҷ ӯ к шидааст, ки саҳми ин муҳаққиқонро дар ин соҳа ба дуруст нишон диҳад. ӯ ӣ Интишори тадқиқоти фарҳангшиносии ин муҳаққиқи дақиқназар фақат бо То икистону збекистон маҳдуд намешавад. Нашри рисолаи «Шинохте аз ҷ Ӯ ӯ фарҳангнигории дар (дар садаҳои Х-ХIХ)» дар ма аллаи «Хуросон»-и ӣ ҷ Афғонистон шумораи 8, соли 1982 ва шумораҳои 10,11, соли 1983 гувоҳи тавсиаи фаъолияти илмии ст. ӯ Солҳои охир Амон Воҳидов дар роҳи таълиф ва нашри васоити таълим барои ӣ донишом зон ва ҳамчунин китобҳои дарсии забони модар барои толибилмони ӯ ӣ ктабҳои миёна хидмати арзандаро ан ом медиҳад. ҷ Дастури муфиди « Навъҳои фарҳанг » (Самарқанд-2001), китоби “Материалҳо аз таърихи забоншиносии то ик”, ки зикр кардем, «Таҳлили луғавии чанд ҳикояти «Гулистон»-и ҷ Саъдии Шероз » аз ин умлаанд ӣ ҷ . Амон Воҳидов дар амал сохтани барномаи таълими забон ва адабиёти то ик ӣ ҷ дар мактабҳои то икии збекистон фаъолона ширкат дорад. Дар ин раванд вай ҷ Ӯ китоби дарсии «Забони модар » (барои синфи 3)-ро бо ҳамқаламии 3. Ҳо иматова ӣ ҷ таълиф намуд, ки дар озмуни умҳурияв сазовори оизаи амғармаи «Истеъдод» ҷ ӣ ҷ ҷ гардида ва ин китобро бо андаке такмил дафъаи чорум аст, ки нашриёти « збекистон» чоп мекунад. Ӯ Фаъолияти ом згор узъи муҳим ва фаром шношудании зиндагиномаи Амон ӯ ӣ ҷ ӯ Воҳидов мебошад. Он кас солҳои т лон ба донишом зони факултети забон ва ӯ ӣ ӯ адабиёти то ики Донишгоҳи давлатии Самарқанд аз фанҳои забони адабии ҳозираи ҷ то ик, таърихи забони адабии то ик, таърихи забоншинос ва таърихи ҷ ҷ ӣ фарҳангнигор дарс мег янд. Ба ин маън як насли томи зиёиёни кишвар, хосса ӣ ӯ ӣ ом згорони забону адабиёти то ик ва аҳли қалам дар пешгоҳи ин марди илму ӯ ҷ дониш ҳаққи ҳалоли хизмат доранд. Фозиле илми луғатро «то и амеъи улум» гуфтааст.Агар миқёси корҳои дар ин ҷ ҷ соҳа ан ом додаи Амон Воҳидов-ро ба назар оварем, ба фаъолияти арзишмандаш ҷ дар соҳаҳои дигар баҳо диҳем, пас арзандааст биг ям, ки домулло ӯ соҳиби то и амеъи улум ҳастанд. ҷ ҷ Фаъолияти т лонии факултаи забон ва адабиёти то ики Университети давлатии ӯ ҷ Самарқанд самараи дилхоҳ ва нати аиҳои арзанда додааст. Дар араёни ҷ ҷ фаъолияташ факултаро бисёр мутахассисон хатм кардаанд, ки аз байни онҳо шоирону нависандагон, ходимони давлат,олимони шоиста, р зноманигорон, ӯ муаллимони болаёқату бонуфуз ба воя расидаанд. Амон Воҳидовро аҳли илму адаби збекистон ва То икистон чун олими Ӯ ҷ фарҳангшинос хуб мешиносанд. Зеро хизматҳои дар ом зишу таҳияи луғатҳои ӯ ӯ пурқиммат аз тарафи умум борҳо сазовори эътибор ва таҳсин гардидааст. Амон Воҳидов аз умлаи он олимонест, ки фанни худ ва касби ом згориро ҷ ӯ ӯ д ст медорад. Ҳоло вазифаи нахустдара аи барои таълиму тарбияи ҳар онибаи ӯ ҷ ӯ ҷ дониш ёни соҳаи забон ва адабиёти то ик тамоми ғайрату қувваи хешро равона ҷӯ ҷ сохтааст. Нати аи чунин заҳматҳост, ки садҳо шогирдони болаёқатро ба воя ҷ расонидааст ва бо онҳо фахр мекунад. Амон Воҳидов дар майдони забоншиносии то ик ба сифати муҳаққиқи ҷ ӣ луғатшиносу луғатнигор ворид гардида, то кунун дар рушди ин соҳа саҳми муайян гузошта, дар инкишофи ин илм нақши муассир дорад. Дар байни таълифоти забоншинос Амон Воҳидов ду асари бунёд , ки ба эшон маҳбубияту ш ҳрат ва ӣ ӯ эҳтироми хосса миёни уламову удабои То икистону збекистон ва берун аз ин ҷ Ӯ қаламравҳо насиб гардонидааст, мав уд аст. Ин ҳар ду асари тадқиқот дар илми ҷ ӣ забоншиносии то ик ойгоҳи худро пайдо кардаанд ва барои муҳаққиқону ҷ ҷ унвон ён ва дониш ёну дигар мухлисони таърихи забон асарҳои р имиз ба ҷӯ ҷӯ ӯ ӣ шумор мераванд. Амон Воҳидов ҳамчун забоншинос мулоҳизоти хешро оид ба осори Р дакиву ӯ ом баён сохтааст. Муаллиф ҳангоми ом зиши ашъори Р дак оид ба Ҷ ӣ ӯ ӯ ӣ хусусиятҳои вожашинос , сарфию наҳвии осори дахл карда, маҳсули ӣ ӯ андешаашро бо хулосаҳои қобили тава ҳ амъбаст кардааст. ҷҷӯ ҷ . II .2. Мав қ еи А мон Во ҳ идов дар таърихи . фар ҳ ангнигори форсу то ҷ ик . Фар ҳ ангнигор ӣ як бахши забоншиносии амал ӣ буда, к алимаю ибора ҳ ои забонро ба як системаи муайян шар ҳ у эзо ҳ меди ҳ ад ва назарияи танзиму тадвини лу ғ ат ҳ оро дар бар мегирад. Бинобар ин дар илми фар ҳ ангнигор ӣ ду ҷ и ҳ ати маъниом ӯ з ӣ , ҷ и ҳ ати амал ӣ ва назарии он ба эътибор гирифта мешавад. » Ҳ амаи фар ҳ анг ҳ ои танзимёфта аз р ӯ и тартиби ҷ оба ҷ огузор ӣ ва ҳ а ҷ м як хел нестанд. Фар ҳ ангнома ҳ ое, ки дар аср ҳ ои Х-ХV таълиф шудаанд («Лу ғ ати фурс»-и Асадии Т ӯ с ӣ , «Са ҳ о ҳ -ул-фурс»-и Му ҳ аммад ибни Ҳ индушо ҳ и На ҳҷ авон ӣ , “Фар ҳ анги Қ аввос”) аз ҷ и ҳ ати дарбаргирии таркиби лу ғ авии забон ми қ дори калима ҳ ои эзо ҳ шаванда он қ адар зиёд нестанд. Масалан, дар «Са ҳ о ҳ - ул-фурс» ми қ дори модда ҳ ои лу ғ ав ӣ 2300 ададро ташкил мекунад ва тарзи ҷ ойгиршавии калима ҳ о аз р ӯ и ҳ арфи аввалу охир аст. Ин тарзи сохти лу ғ ат ҳ о дарёфти калима ҳ ои заруриро осон менамояд. Аср ҳ ои ХV-ХХ дар таърихи фар ҳ ангнигории то ҷ ик давраи серма ҳ султарин ба шумор меравад. Дар ин давра лу ғ ат ҳ ои калон ҳ а ҷ м ба майдон меоянд. Дар давраи ҳ укумронии темуриён, ки сол ҳ ои 1526- 1857 дар Ҳ ин дустон салтанат доштанд, илму маданият ба забони то ҷ ик ӣ -форс ӣ ба дара ҷ ае пеш рафт, ки имр ӯ з ифтихори Ҳ индустон ва тамоми форсизабонони ҷ а ҳ он аст. Ом ӯ хтани забони то ҷ ик ӣ -форс ӣ дар ин давр ҳ укми заруратро гирифта буд ва ҳ амаи кор ҳ ои давлат ӣ -идорав ӣ ва ум уман навишта ҷ от асосан бо ин забон ан ҷ ом дода мешуд. Олими Эрон Ша ҳ риёри Нак қ ав ӣ дар асари худ «Фар ҳ ангнависии форс ӣ дар Ҳ инду Покистон» фе ҳ расти фар ҳ анг ҳ оеро меорад, ки дар Ҳ инду Покистон танзим ёфтаанд ва ми қ дори онро 142 адад нишон меди ҳ ад. Хусусан, дар асри ХVIII ва XIX лу ғ ат ҳ ое навишта мешаванд, ки аз ҷ и ҳ ати ми қдори калима ҳ ои эзо ҳ шаванда нисбатан пурраю мукаммал буда, талаботи хонандагонро то ҳ адди имкон қ онеъ мекарданд. Дар фар ҳ ангнома ҳ ои ин давра, дар фе ҳристи калимаҳои эзо ҳшаванда тағйирот ба ву уд меояд. Дар луғат ба ғайр аз калимаҳои то ик -ҷ ҷ ӣ форс , араб , калимаю ибораҳои ҳинд (урду), санскрит, англис , турк дохил ӣ ӣ ӣ ӣ ӣ карда шуда, онҳо қисми муайяни лексикаи луғатро ташкил мекунанд. Фарҳангнигории то ик таърихи бою ған дорад. Дар гузашта ва имр за як ҷ ӣ ӯ қатор фарҳангҳо тартиб дода шудаанд, ки таркиби луғавиизабони то ик -форсиро ҷ ӣ ба як танзими муайян ва истифодаи сарчашмаҳои зиёде баррас намудаанд. Ба ӣ майдон омадани “фарҳанги забони то ик ”, “фарҳанги ибораҳои рехта”, ҷ ӣ “энсиклопедияи адабиёт ва санъат” ва ба ҳамин монанд чанд луғатномаҳои осори нависандагони алоҳида далел бар он аст, ки фарҳангнигории то ик инкишоф ҷ ёфтааст ва барои қонеъ намудани талаботи маънавии халқамон хизмати бузург кардааст. Вобаста ба ҳамин як силсила корҳои тадқиқот навишта шудаанд, ки барои ӣ муайян кардани соҳаҳои гуногуни фарҳангнигории то ику форс, роҳҳои ҷ тараққиёт ва инкишофи он бешубҳа мадади калон мерасонанд. Дар аксари ин тадқиқот ба таври махсус қайд шудааст, ки интихоби калима, тарзи тафсир ва дигар хусиятҳои фарҳангнигории пешина имр з ҳам аҳамияти ӯ илмии худро гум накардааст. Дар таърихи фарҳангнигории то ику форс бисёр фарҳангҳоро дида ҷ метавонем, ки ҳар яке аз онҳо бо хусусиятҳои ба худ хос мавқеи алоҳида доранд. Тадқиқотчиёни соҳаи фарҳангнигор фарҳанги аввалинро ба шоир Абуҳафси ӣ Суғд нисбат медиҳанд, вале ин луғат то имр з ба даст надаромадааст. ӣ ӯ Луғати қадимтарин, ки то давраи мо омада расидааст , «Луғати фурс»-и (асри Х I ) Асадии Т с мебошад. Аз асрҳои Х ӯ ӣ II -Х III омада расидани ягон фарҳанг то ба замони мо маълум набошад ҳам, вале аз ХІ V -Х V , хусусан аз асрҳои Х V І-Х VII х еле фарҳангҳо боқй мондаанд, ки аз инкишофи босуръати фарҳангнигории то ику форс гувоҳ медиҳанд. Дар ҷ ӣ тадқиқи осори лексикографии то ику форс ҷ хизмати муҳаккиқони Эрон Саид Нафис , Муҳаммад Муин, ӣ ӣ Шаҳриёри Накқав , ӣ олимони аврупо Х.Блочман, ӣ К.Р.Залеман, С.И.Баевский муҳаққиқони то ик ҷ А.В.Капранов, Ҳ.Рауфов, А.Сангинов, А.Воҳидов., Ҳ.Аҳадов, Н.Нуров ва дигарон хеле бузург аст. Онҳо дар муқаррар намудани миқдори луғатҳои гузашта, чопи танкидии намунаҳои беҳтарини ин мероси гаронбаҳо , баргардонидани онҳо ба хати имр заамон саҳми арзандаӯ гузоштаанд. Яке аз нати аҳои назарраси тадқиқот дар ҷ ӣ ин соҳа ҳамин аст, ки номгуйи луғатҳои пешин то рафт пурратар мегардад. Масалан, дар маълумотномаи махсуси К.Р.Залеман, ки соли 1887 мураттаб шудааст, номг и 160 ӯ луғат оварда шуда бошад, дар феҳрасти Саид Нафис , ки ӣ соли 195 1 чоп шудааст, ин миқдор то 202 номг й ӯ афзудааст. Амон Воҳидов дар тадқиқоти худ оид 19 фарҳанги машҳури пешин маълумоти нисбатан пурра дода, сохтори ҳар як фарҳанг, шарҳу тартиби он, маводи адабии онҳо (санадҳо) ва мавқеи онҳоро дар таърихи фарҳангнигор муайян кардааст. Ин о ҳаминро қайд ӣ ҷ намудан лозим аст, ки бисёре аз он фарҳангҳо то имр з фақат аз р йи номашон ӯ ӯ маълуманд ва номг йи онҳо дар фарҳангҳо зикр шудаанд. ӯ Дар асрхои ХVI-ХІХ фарҳангнигории точику форс нисбат ба асрҳои гузашта ба ав и камолоти худ мерасад,ин давр яке аз давраҳои сермаҳсултарине дар таърихи ҷ фарҳангнигор мебошад. ӣ Сабаби дар асрҳои ХVІ-XVII ва баъдина менависад. В.А.Капранов дар Ҳиндустон ингуна инкишофи бузург ёфтани луғатнавис дар он сарзамин дар ин ӣ давра хеле зиёд инкишоф ёфтани назму насри забони форс мебошад. Ба ин ӣ муносибат ом хтани забони форс , луғатҳои қадими то ик ва ҳамчунин шарҳ ӯ ӣ ҷ тафсири калимаҳое,ки муаллифони то икзабони ҳинд кор мефармуданд, хукми ҷ ӣ заруратро гирифта буд. Дар ин замон ба майдон омадани якчанд луғатҳои маълуму машҳур, мисли «Мадорул-афозил»-и Ас-Сирҳинд , «Кашфул-луғот»-и Аҳмад Сури Биҳор, ӣ «Фарҳанги аҳонгир »-и Ҳусайни Ин , «Бурҳони қотеъ»-и Муҳаммад Ҳусайни Ҷ ӣ ҷӯ Бурҳон «Ғиёс-ул-луғот»-и Муҳаммад Ғиёсиддин ва ғайраро номбар кардан мумкин аст. Фарҳанги «Бурҳони қотеъ» дар нимаи дуюми асри ХVII таҳия шудааст, ки барои инкишофи фарҳангнигории замони худ ҳиссаи босазои арзанда дошт ва ин луғат минбаъд дар тартиб додани фарҳангҳои тафсирию дузабона аз назари муаллифон дур намондааст. Ал Асғари Ҳикмат ба замони навишта шудани «Бурҳони қотеъ» ишора ӣ намуда менависад: «Хосса, ки қарни ёздаҳум (мутааллиқ ба асри ХVII милод ) ӣ дар миёни соири қуруни таърихи адабиёти форс ба тааддуди таълифот дар ӣ риштаи луғат имтиёз дорад ва чунин маълум мшавад, ки дар он асрҳо басту тавсиаи адаби форс дар Ҳиндустон ва интишори азими кутуби шеър ва девонҳоиӣ асотири назм дар дарбори Акбар ва Шоҳ аҳон ва аҳонгир ба камоли равнақу ҷ Ҷ риво расида, мардуми ҳиндро беш аз пеш мутава еҳи маонии бисёре аз луғоту ҷ ҷҷ истилоҳоти мушкила намуд ва ҳо ати худро ба китоби луғате,ки форс ба форс ҷ ӣ ӣ бошад ва адабиёти мушкилро маън намояд, зиёдтар аз қуруни собиқа эҳсос ӣ мекарданд. Луғатсоз ё фарҳангнигор , ки онро ба истилоҳи Аврупо лексикография ӣ ӣ мег янд, як соҳаи бисёр муҳим ва деринаи забоншиносии то ик ба шумор ӯ ҷ меравад. Дар асоси як байти устод Р дак гуфтан мумкин аст, ки луғатсоз ва ӯ ӣ ӣ фарҳангнигор баробари забону адабиёти форсии дар (то ик ) таърихи қадима ӣ ӣ ҷ ӣ дорад. Дар ҳар ҳол намунаи аввалини луғат, аниқтараш, луғати тафсириро ба шакли манзум устод Р дак ба ву уд овардааст. Бинобар ин бунёдгузори забону ӯ ӣ ҷ адабиёти нави форсии дариро дар асри Х асосгузори фарҳангнигории форс - ӣ то ик ба шумор овардан мумкин аст. Р дак дар он байт гуфтааст: ҷ ӣ ӯ ӣ В-агар паҳлавон надон забон ӣ ӣ , Варазрудро Моваруннаҳр бон. Дар ин о ҳадафи мо баёни таърихи фарҳангнигор ва шарҳи арзишу аҳамияти ҷ ӣ он нест. Вале танҳо таъкиди ҳамин нуқтаро зарур медонем, ки агарчи ташаббуси устод Р дак дар офаридани луғати забони форсии дар баъд аз аз тарафи ӯ ӣ ӣ ӯ адибону донишмандоне чун Асадии Т сии соҳиби фарҳанги машҳури «Луғати ӯ Фурс»-асри ХI пайгир гардид, аммо риво у равнақи бесобиқаи он ба сабабҳои ӣ ҷ маълум дар Ҳиндустони асрҳои ХVII-ХІХ даст дод. Аммо ом зишу паж ҳиши луғатҳои удогона ва умуман таърихи ӯ ӯ ҷ фарҳангнигории форс -то ик бо номи донишмандони забоншиноси то ик ӣ ҷ ӣ ҷ алоқаманд гардидааст.Дар солҳои 60-70 асри гузашта як иддаи начандон бисёри забоншиносони то ик, аз қабили В.А.Капранов, Ҳ.Рауфов, А. Сангинов, ҷ А.Воҳидов, Ҳ.Аҳадов ба ом зишу паж ҳиши фарҳангҳои пешина машғул шуда, ӯ ӯ асосан дар ҳамин соҳаи забоншинос тахассус пайдо карданд. Гарчи ӣ донишмандони мазкур дар илм номи баланд надоранд, аммо дар ташаккул ва рушди луғатшинос чун як риштаи муҳими забоншиносии то ик хидматҳои ӣ ҷ арзишманде ба о овардаанд. Дар фаъолияти илмии онҳо фарҳангшинос на ҷ ӣ танҳо чун як соҳаи забоншиносии то ик арзи ву уд кард, балки дар рушду ҷ ҷ такомули худ қадамҳои устувор гузошт. Рисолаҳои илмии онҳо доир ба фарҳангҳои удогонаи пешина яке аз паси дигаре чоп шуда мебаромаданд, ҷ тадқиқоти онҳо дар ин соҳа ба шакли рисолаҳои диссертасион ҳимоя мешуданд. ӣ А.Воҳидов солҳои бисёр дар Институти забону адабиёти ба номи Р дак чун мутахассиси авон асосҳои илми забоншиносиро ом хтааст, чун ӯ ӣ ҷ ӯ мутахассиси соҳаи луғатшинос ба камол расидааст, ҳам он о рисолаи номзадии ӣ ҷ худро доир ба «Ғиёс ул-луғот», машҳуртарин луғати Форс -то ик ҳимоя ӣ ҷ ӣ кардааст, ҳамчун олими луғатшиноси варзида шинохта шудааст. Аз ин р ро яке ӯ ӯ аз поягузорони илми нисбатан нави луғатшиносии то ик шумурдани мо аз р и ҷ ӯ даъво ё муболиға нест. Бедарак нест, ки мавсуф ҳан з дар солҳои авали фаъолияти илмии худ дар ӯ Душанбе ба тартиб додани «Фарҳанги забони то ик » алб карда шуда, дар ин ҷ ӣ ҷ кор фаъолона саҳм гирифта аст ва чун яке аз тартибдиҳандагони ин фарҳанги машҳур шинохта шудааст. Фаъолияти илмии фарҳангшиносии А.Воҳидов хусусан баъди ба кор гузаштанаш ба Донишгоҳи Cамарқанд хеле ав гирифт. Бештар аз 40 сол аст, ки ҷ ӯ баробари тадрис дар бахши суханшиносии то икии Донишгоҳи Самарканд ҷ паж ҳишоти худро доир ба фарҳангнигории то ик давом дода меояд. Дар ӯ ҷ ӣ давоми ин солҳо бисёр мақолаҳои зиёди илмию оммав , рисолаҳо ва китобҳои ӣ удогонаи услубию таълимии доир ба масъалаҳои гуногуни фарҳангнигории ҷ ӯ форсу-то ик ба таърихи он ба чоп расидаанд. Доираи тадкикоти асосан ҷ ӯ ом зиши фарҳангҳоро дар бар мегирад. А.Воҳидов аз умлаи олимонест, ки аз ӯ ҷ оғози фаъолияти илмии худ то охир ба як риштаи илм содиқ монда, масъалаҳои онро фарогир ва дақиқ ҳал менамояд. Бинобар ин ҳар сухане, ки олим доир ба масъалаҳои хурду бузурги риштаи тадқиқотии худ мег яд навгон аст. Агар ӯ ӣ ҳадаф ва вазифаи илм ошкор намудани чизу ҳодисаҳои номаълум бошад, ки роҳу равиши чун А.Воҳидов олимоне имтиёз дорад, ки дар як риштаи илм тадқиқот мебаранд, аз як соҳа ба соҳаи дигари илм “наме аҳанд” онҳое, ки дар чандин ҷ соҳаҳо ё проблемаҳои илм қалам меронанд, одатан сухани нав фикри тозаё гуфтаӣ наметавонанд, навиштаҳояшон ҳама р якию саросар ва такрори фикрҳои маълум ӯ ӣ аст. Корҳои зиёди доир ба луғатшинос ан ом додаи А.Воҳидов дар ҳақиқат ҳама ӣ ҷ аз тозаг ва навгониҳо иборатанд. Нишон додани ин тозагию навгониҳо дар ин ӣ мақола намеғун ад. Аммо вақташ меояд, ки онҳо аз тарафи мутахассиси ҷ луғатшинос мавриди баррас қарор мегиранд. ӣ Проф. А.Воҳидов бештар аз 40 сол дар соҳаи луғатшинос заҳмат мекашад. Чи ӣ дар збекистон ва чи дар То икистон дар ин соҳа чун босалоҳияттарин Ӯ ҷ ӯ мутахассис ба мақоми ол соҳиб шудааст. Гузашта аз ин дар Самарқанд мактаби ӣ ӯ илмии луғатшиносиро ба ву уд овардааст. Шогирдони ин мактаби илм ҳамон ҷ ӣ толибилмони бахши то икии факултаи суханшиносии донишгоҳи Самарқанд ҷ мебошанд, ки дер боз ҳар сол як-ду нафар бо тавсия ва таҳти роҳбарии луғатшиноси маъруф дар мавз ъҳои гуногуни ин риштаи забоншинос рисолаҳои ӯ ӣ диплом ва хатм навишта омадаанд. ӣ ӣ Мақолоти луғатшиносии А.Воҳидов он қадар бисёр, фарогир ва бисёр мавз ъ мебошанд, ки дар асоси онҳо ва рисолаҳои шогирдонаш таърихи илмию ӯ фарҳангнигории форс -то икиро ба ву уд овардан мумкин аст. Барои офаридани ӣ ҷ ҷ таърихи фарҳангнигор аз тарафи проф. А.Воҳидов ва мактаби илмии заминаи ӣ ӯ мустаҳкам ҳозир карда шудааст. Чунин андешаи муҳаққиқ, ки “фарҳангҳои қадима яке аз сарчашмаҳои муҳими таърихи забоншиносии то ҷ ик” аст, гувоҳи дақиқназарии ў нисбат ба ин масъала мебошад. Вай муайян мекунад, ки соҳибони луғатҳо на фақат ба шарҳу тафсири калимоту ибораҳо саъй кардаанд, балки дар шарҳу тафсири баъзе мушкилоти сарфию наҳв ӣ низ кўшиш кардаанд. Онҳо “факторҳои забонии ба грамматика тааллуқдоштаро аз рўи услубу принсипҳои забоншиносии замони худ тасниф намуда, дар ин бора истилоҳоти анъанавии чандинасраи маъмули он замонро ба кор бурдаанд”. Ҷ иҳати муҳими фаъолияти Амон Воҳидов дар ин равиш муайян намудани хусусиятҳои ин таснифот ва дара ҷ аи коршоямии онҳо барои имрўз мебошад. Муҳаққиқ дар ин замина усули кори луғатнависони пешинро муайян карда, то ку ҷ о корбаст шудани андешаҳои ононро дар забоншиносии имрўза нишон медиҳад ва баъзе масъалаҳои фонетикиву морфологиеро, ки мавриди тава ҷҷ ўҳи луғатнависон қарор гирифтааст, дар мисоли “Фарҳанги Ҷ аҳонгир ӣ ” ва “Ғиёс-ул-луғот” шарҳ медиҳад. Дар ин замина махсусан чунин мушоҳидаи ў, ки луғатнависони пешин, аз ҷ умла муаллифи “Фарҳанги Ҷ аҳонгир ӣ ” миёни ҳарфҳои алифбои арабиву форс ӣ тафовуте қоил будаанд (дар мисоли “сод”, “зод”, “айн”, “то”) бисёр пурарзиш ва ҷ олиб аст. Зимни омўзиши мушкилоти грамматик ӣ муҳаққиқ мавқеи ҷ онишинҳо, бандак ҷ онишинҳо, бандакҳои феъл ӣ , пешоянду пайвандакҳо, шарҳи “изофат” барин масъалаҳоро дар афкори луғатшиносон, аз ҷ умла соҳиби “Ғиёс-ул-луғот” муайян менамояд, ки имрўз низ арзиши амал ӣ дорад. Бино ба маълумоти муаллиф, дар баъзе фарҳангҳои форс -то ик калимаҳоиӣ ҷ ӣ араб ва турк - збек низ мавриди шарҳу тафсир қарор гирифтанд. Масалан, вақте ӣ ӣ ӯ ӣ сухан аз фарҳанги “Зуфог ё ва аҳонп ё” меравад, муаллиф аз умла, менигорад: ӯ ҷ ӯ ҷ “Дар бахши ҳафтум” калимаҳои оддии гуфтуг йии забони турк низ шарҳ дода ӯ ӣ мешаванд: ато-падар; ано-модар; оғо-бародари бузург; эни-бародари кеҳтар; т рт- ӯ чаҳор; қирқ-чиҳил; етмиш-ҳафтод; туз-намак; бутмоқ-кафш; тоғ-к ҳ; тил-забон; ӯ улт нчи-заргар; б ри-гург; сатмақ-фур хтан; келди-омад”. ӯ ӯ ӯ Сухан к тоҳ, маҳсули меҳнати олими нуқтасан –“Фарҳангнигори форс - ӯ ҷ ӣ то ик дар асрҳои X-XIX” дар ом хтани таърихи фарҳангнигор барои филологҳо, ҷ ӣ ӯ ӣ ом згорони забону адабиёти то ик ва паж ҳишгарони авон, ки рушди минбаъдаи ӯ ҷ ӯ ҷ фарҳангнигор ба ковишҳои илмии онҳо вобаста аст, чун дастуруламал хидмат ӣ хоҳад кард. “Фарҳанги Оим-евак” (дар транскрипсия “farhang-и oim – evak”, айнан: фарҳанге, ки калимаи авастоии oim –“як” ва паҳлавии evak –як шурӯъ мешавад). Фарҳанги дузабонаи авастоӣ –паҳлавӣ, яке аз осори лексикографии забони форсии миёна (паҳлавӣ) мебошад. Соли таълиф ва мураттиби он маълум нест. Фарҳанг бо ҳуруфи авастоӣ ва паҳлавӣ китобат шуда, 1000 калимаи авастоӣ 2200 калимаи паҳлавӣ, 833 калимаи бегона (оромӣ) ва 24 калимаи позандро дар бар мегирад. “Фарҳанг аз 27 боб иборат буда,чанде аз бобҳо аз рӯи мавзӯъ, як қисми бобҳо аз рӯи тартиби алифбои авастоӣ мураттаб гардидаанд. Дар “фарҳанг” шумораҳои миқдорӣ ва тартибӣ, ҷонишинҳо, сифатҳо бо префикс hu –“хуб”, узвҳои бадани инсон, пайвандакҳо истилоҳоти динӣ, хислатҳои инсон, воҳидҳои андоза (ангушт, қадам), шаборӯз ва қисматҳои он тафсир шудаанд. Бобҳо ба тартиби алифбоӣ сохта шуда нопурра буда, ҳамагӣ доир ба 24 ҳарфи авастоӣ мисолҳо оварда шудаанд, дар алифбои авастоӣ бошад 48 ҳарф ва 44 овоз вуҷуд дорад. “Фарҳанг” барои омӯхтани забони авастоӣ пешбинӣ шуда буд. Дар он як қатор грамматикаи забонҳои авастоӣ ва паҳлавӣ, аз қабили падеж, шумора (танҳо, дугона, ҷамъ), ҷинсият ва ғ. шарҳ ёфтаанд. Шаш дастхати “фарҳанг”, ки қадимтаринаш соли 1397 китобат шудааст (маҳфуз дар китобхонаи Мюнхен) мавҷуд аст. “Фарҳанг” як чанд маротиба нашр шудааст. Нашри охирини фарҳанг (соли 1900) ба олими австриягӣ таалуқ дорад, ки ӯ ба он шарҳу тавзеҳоти муфассал навишта, калимаҳо дар матни аслӣ тарҷуманашударо шарҳу тафсир кардааст. «Бурҳони қотеъ». Яке аз луғатҳои нисбатан мукаммалест, ки дар байни форсизабонон ш ҳрати бузург дорад. Луғат соли 1652 дар Ҳиндустон таълиф ёфта,ӯ борҳо чоп шудааст. Хусусияти луғат ва чигунагии захираи луғавии онро аз қайди худи муаллиф дарк кардан мумкин аст: «...Ибни Халиф-ут-Табрез Муҳаммад Ҳусайн-ул- ӣ мутахаллис ба «Бурҳон» мехост, ки амеи луғоти форс ва пахлав ва дар ва ҷ ӣ ӣ ӣ юнон ва сурён ва рум ва баъзе аз луғоти араб ва луғоти Занду Пазанд ва ӣ ӣ ӣ ӣ луғоти муштариқа ва луғоти ғариба ва мутафарриқа ва истилоҳоти форс ва ӣ истиорот ва киноёти ба араб омехта ва амеи фавоиди «Фарханги аҳонгир » ва ӣ ҷ Ҷ ӣ «Мачмаъ-ул-фурс»-и Сурур ва «Сурмаи Сулаймон » ва «Сихох-ул-адвия-и ӣ ӣ Хусайн-ул- Ансор », ки ҳар як ҳовии чандин китоби луғатанд, ба тариқи э оз ӣ ҷ бинвисад ва он ба ҳеч ва ҳ сурат намебаст, магар ба исқоти шавоҳид ва завоид... ҷ Бинобар он аз ҳар ду дида п шида ба луғат ва маонии он иқтифо ва ихтисор намуд ӯ ва ҳамаро амъ карда, удогона китобе сохт». ҷ ҷ Луғати «Бурҳони қотеъ» мувофиқи тартиби осони калимаҳо аз р и алфавити ӯ ҳарфҳо, монанди луғатҳои имруза сохта шудааст. Миқдори калимаю ибораҳои эзоҳшаванда зиёда аз 20 ҳазоранд. Муаллиф барои тасдиқи маънои калимаҳо мисолҳо намерасад, чунки ин кор ҳа ми луғатро ниҳоят калон мекард. ҷ Муҳаммад Ҳусайн дар луғат асосан лексикаи хоси то икй-форсии ҷ ғайриарабиро чамъ ва тафсир кардааст. Як қисми муҳимми маводи «Бурҳони қотеъ»-ро воҳидҳои фразеолог ва идиомаҳо ташкил мекунанд. Дар луғат ӣ истилоҳоти гуногун, хусусан номҳои наботот, доруҳо, моддаҳо, инчунин номи ҳайвонҳо гирд оварда шуда, маънидод ёфтаанд. Муаллиф барои муайян намудани шаклҳои фонетикии воҳидҳои лексик аз ӣ анъанаи луғатнависии пешина истифода бурда, дар баъзе мавридҳо калимаҳои ҳамқофияи онро меорад, ки нисбат ба калимаи эзоҳшаванда машҳуртар аст. Масалан, Болишак - ба коф бар вазн ва маънии болишт аст, ки дар зери cap гузоранд. Бошом - бар вазни ошом пардаро гуянд мутла қ ан, хо ҳ пардаи дар бошад ва хо ҳ пардаи соз. БК. сах-94 Тарандак - ба фат ҳ и аввал ва сон ӣ ва робеъ ва сукуни солас ва коф мур ғ ест, ки онро дар Мовароунна ҳ р духтари суф ӣ г ӯ янд ва арабон саъва хонанд. БК- сах. 188 Бо ғи Ширин - номи навоест аз муси қ ӣ ва номи ла ҳ ни чорум бошад аз с ӣ ла ҳ ни Борбад. БК. сах-94 «Бур ҳ они қ отеъ» му қад димаи лексик ӣ -грамматик ӣ низ дорад, ки он аз 9 «фоида» иборат аст. Мундари ҷ аи асосии онро муаллиф ба таври зайл баён мекунад: Фоидаи аввал - дар баёни маърифати забони дар ӣ ва па ҳ лав ӣ ва форс ӣ . Фоидаи дуюм - дар баёни чигунагии забони фор с ӣ . Фо и да и сеюм - дар баёни теъдоди ҳ уруфи та ҳ а ҷҷӣ ва тафри қ а миёни «дол» ва «зол» ва си ғ ахое, ки дар форс ӣ му қ аррар аст. Фо и да и ча ҳ орум - дар баёни табдил аз ҳ ар як ҳ уруф. Фо и да и пан ҷ ум - дар замо и р ва он дар чанд ҳа рф ба ҳ ам мерасад. Фо и да и шашум - дар баёни ҳ уруфи муфрада, ки дар авоил ва авосит ва авохири калимот ба иҳ ҷ ати дарёфти калимот ва маонии ма қ суда биёваранд. Фо и да и ҳ афтум - дар зикри ҳ уруф ва калимоте, ки ба ҷ и ҳ ати ҳ усн ва зеби калом меоваранд. Фо и да и ҳаштум – дар маънои ҳ уруф ва калимоте, ки дар охири асмо ва афъол ба ҷ и ҳ ати ҳ усули маонии гуногун дароваранд. Фо и да и н ҳ ӯ ум - дар баёни тафсифи он ч ӣ со ҳ ибони имлоро аз донистани он ногузир аст. «Бур ҳ они қ отеъ» ба забони турк ӣ тар ҷ ума шуда ва соли 1800 дар Константинопол нашр гардидааст. Ч опи инти қ одии он дар чор ҷ илд (Те ҳ рон, 1951- 1956) аз тарафи Му ҳ аммад Муин та ҳ ия ва нашр карда шудааст. «Бур ҳ они қо теъ» ба хати кирилл ӣ баргардонида шудааст ва ҳ оло як ҷ илди он дастраси хонандагон шудааст. «Бур ҳ они қ отеъ» ба инкишофи лексикография и минбаъда таъсири бузург расонидааст ва он аз тарафи лу ғ атнави с он хамчун яке аз сарчашма ҳ ои боэътимод мавриди истифода карор гирифтааст. Ин лу ғ ат барои тара ққ иёти лу ғ атшиносии имр ӯ заи то ҷ ик низ таъсири самаранок бахшидааст. Ҳ ангоми тартибди ҳ ии «Фар ҳ анги забони точик ӣ » муратгибон дар таъину тафсири маъно ва инчунин барои муайян намудани шакли дурусти калима ҳ о ба гуфта ҳ ои «Бур ҳ они Қ отеъ» такя намуда ; онро ҳ амчун яке аз сарчашма ҳ ои боэътимод истифода бурдаанд.[4; 36-38] « Ғ иёс-ул-лу ғ от». Соли таълиф 1827. Муаллиф Ғ иёсиддин Му ҳ аммад бинни Ҷ алолиддин бинни Шарафиддини Ромпур ӣ . Дар таълифи ин лу ғ ат 14 сол умр сарф кардааст. Нашри аввалини он соли 1848 бо тас ҳ е ҳ и худи муаллиф ба амал омадааст. Баъд аз ин «Ғиёс-ул-лугот» дар шаҳрҳои Лакҳнав, Бомбай, Конпури Ҳиндустон ва Когон зиёда аз 12 дафъа чопи литограф шудааст. Дабири Сиёк боӣ ӣ муқобалаи чопи Конпур (1882), чопи Бомбай (1880) «Ғиёс-ул-луғот^ро дар ду илд ҷ (Техрон, 1958) нашр кардааст. Нашри охирини он аз тарафи Амон Нуров ба хати кирилл баргардонида шудааст, ки он аз 3 чилд иборат аст. ӣ «Ғиёс-ул-луғот» яке аз фарҳангҳоест, ки дар заминаи асарҳои бисёри лексикограф , соҳав ва адаб қа ӣ ӣ ӣ pop гирифтааст. Дар муқаддимаи фарҳанг 40 номгуй асарҳои лексикограф ва 45 номгуй асарҳои адаб оварда мешаванд, ки дар ӣ ӣ ин хусус муаллиф чунин менависад: «... дар таҳқиқи луғати ин саҳифаи муъ аз ба ҷ ду-се китоби луғат иқтифо накарда, ба ҳазор саъю усту илти о намуда шуд ҷ ҷӯ ҷ ба ...» (40 номгуи луғатҳо оварда мешавад). Номгуи сарчашмаҳои «Ғиёс-ул-луғот» бо р ихати асарҳое, ки дар муқаддима ӯ зикр ёфтааст, тамом намешавад. Бо диққат аз назар гузаронидани матни фарҳанг аз муқоисаи он бо сарчашмао собит мекунад, ки муаллифи «Ғиёс-ул-луғот» манбаъҳои хеле гуногунро истифода бурдааст, ки микдори онхо ба 150 номгуй мерасанд. Ч навъе ки Муҳаммад Ғиёсиддин дар муқаддима ӣ зикр мекунад, оба огузории калимаҳои эзоҳшаванда ба таври зайл аст: ҳарфи аввали ҳар ҷ ҷ луғатро «боб» ва «ҳуруфи» сониро «фасл» муқаррар намуда, барои ба осон ӣ ёфтани калимаи матлуб ба риояти ҳарфи охир низ этъибор додааст. Тартиби ҳарфҳои дигари калимаҳо ба назар гирифта намешаванд. Масалан, ҳамаи калимаҳое : ки ҳарфи аввалинашон «алиф» ва дуюмашон «б» аст, аз боби алифу фасли «б» устан лозим аст. ҷ Дар «Ғиёс-ул-луғот» барои таъкиду таъйиди маънои калимаҳои эзоҳшаванда, ба истиснои баъзе мавридҳо, мисол дода намешавад, аммо сарчашмаҳои асосии лексикограф , ки муаллифи фарҳанг ба онҳо муро иат кардааст, асосан дорои ӣ ҷ мисолҳо мебошанд. Як хусусияти хоси «Ғиёс-ул-луғот» аз он иборат аст, ки сарчашмаи ҳар як калимаи эзоҳшаванда дар дохили моддаи луғав дода мешавад. ӣ Ин имконият медиҳад, ки дар нати аи муқоиса хонанда вобаста ба характери ҷ сарчашма ва қайди махсуси муаллиф маънои калима ё ибораро пурратар дарк намояд. Қариб ҳамаи соҳибфарҳангон ба ин принсип риоя кардаанд, лекин муаллифи «Ғиёс-ул-луғот» ин принсипро такмилу риво дода, ба асарҳои пеш аз ҷ худ навишташуда бо як нафа ҳи зиёде муносибат кардааст. ҷҷӯ Дар «Ғиёс-ул-луғот» 17537 мақолаи лугав мав уд аст. Муаллиф дар аксари ӣ ҷ мавридҳо ба кадом забон мансуб будани ин ё он калимаро нишон медиҳад. Ба ин ихати масъала дар муқаддима чунин ишора мекунад: «Барои дарёфти луғати ҷ турк ва юнон ва сурён ва рум ва хинд ва муарраб дар китобат ишорат рафт: ӣ ӣ ӣ ӣ ӣ хар луғате, ки санади он аз «Қомус», ё «Суроҳ», ё «Мунтахаб», ё «Канз», ё «Баҳр- ул- авоҳир» бошад, арабист ва санади он аз « ахонгир », ё «Рашид », ё «Бурҳон», ҷ Ҷ ӣ ӣ ё «Сиро -ул- луғот» бошад, форсист ва дар санади дигари кутуб эҳтимоли ҳар ду ҷ забон боқист...» Дар «Ғиёс-ул-луғот» асосан он калимаҳои иқтибос шарҳ дода шудаанд, киӣ онҳо дар забони то ик -форс кор фармуда шудаанд. «Ғиёс-ул-луғот» аз дигар ҷ ӣ ӣ фарҳангҳо, пеш аз ҳама, аз иҳати интихоби калимаҳои асосии эзоҳшаванда ҷ (вокабулаҳо) фаркқи ба назар намоён дорад. Дар асрхои ХУШ-Х1Х нисбат ба ом хтани фанҳои дақиқ, шавқу ҳавас ӯ меафзояд. Ба ин муносибат ба истилоҳоти фанн низ бисёртар мароқ зоҳир ӣ мекардаг мешаванд. Муҳаммад Ғиёсиддин, ки ба сифати мударрис кор мекард, ӣ талаби хонандагон ва аҳли илму адабро ба назар гирифта, дар луғати худ истилоҳоти фанниро бештар дохил мекунад. истилоҳоти фанҳои мухталифи Ӯ замони худро амъ намуда, онҳоро ба таври илм ва эътимоднок тафсир медиҳад. ҷ ӣ «Ғиёс-ул-луғот» аз ихати дарбаргирии лексикаи забон асосан луғати филолог ҷ ӣ аст, лекин аз иҳати пуррагии тафсири илмии баъзе истилохрти адабиётшиносй, ҷ забоншиносй, география, астрономия, тиб, мусиқа, риёзиёт, мантиқ ва ғайра ба луғатҳои энсиклопед шабоҳат дорад. ӣ Азбаски дар луғат баробари калимаҳои характери умумиистеъмол дошта як ӣ микдори муайян истилоҳоти фанн низ ой дода шуда, ба таври илм тафсир ӣ ҷ ӣ ёфтаанд, мо «Ғиёс-ул-луғот^ро фарҳанги филолог - энсиклопед номида ӣ ӣ метавонем. Улум - (ба замматайн) амъи илм, ба маънии донистан ва дониш аст ва амъи ҷ ҷ илме, ки ба маънии донистани моҳияти фан хос аст ва улуми мудаввана ( амъовар ҷ ӣ шуда) ин аст: илми сарф, илми наҳв, илми луғат, илми маъон , илми баён, илми ӣ ар з, илми қофия, илми иншо, илми расмулхат, илми муаммо, илми мунозира, ӯ илми қироат, илми тафсир, илми ҳадис, илми фиқҳ, илми фароиз, илми усул, илми камол, илми мантиқ, илми ҳикмат ва он муштамил аст бар бисёр улум, баъзе аз онҳо дар ин о мазкур ва баъзе на, илми ҳайат, илми ҳандаса, илми адод, илми тиб, ҷ илми фалоҳат (кашоварз ), илми кимиё, илми ну ум, илми мусиқ , илми мунозир ӣ ҷ ӣ ва мароё, илми афр ва муқобила, илми арри исқол, илми рамл, илми афр, илми ҷ ҷ ҷ тилисм, илми қиёфа, илми масоҳат, илми устурлоб, илми муҳозират ва он латифаг ва ҳозир авоб аст ва илми таъбир ва илми тавъизот ва илми тасаввуф ӯӣ ҷ ӣ ва илми ахлокқ ва илми таворих ва ғайра. Рл. ,.1- сах. 92 ҷ Дар «Ғиёс-ул-луғот» баъзе моддаҳои луғавиро, вомех рем, ки аз иҳати ҳачм ӯ ҷ ва масълаҳои дарбаргиранда нисбатан калон ва пурра буда, як рисолаи хурди илмиро ташкил мекунанд. Ба ин тафсири пурра ва ҳаматарафаи моддаҳои луғавии «ар з», «изофат», «мусик », «фасл », «хафт иқдим», «арз», « амъ» ва ғайра мисол ӯ ӣ ӣ ҷ шуда метавонанд. Дар «Ғиёс-ул-луғот» як миқдор ибораҳои озод ва устувор низ о дода шудаанд, ҷ ки ҳар яки онҳо як мақолаи луғавии алоҳидаро ташкил мекунанд ва- хол огузории ҷ ҷ онҳо мисли сохти умумии луғат аст, Масалан: Ҳусни гул с з - ӯ ӯ ба маъяии ҳусни сабеҳ, ( ч гул с з киноя аз чизе, ки бисёр ӣ ӯ ӯ ширин бошад, чаро ки афроти ширин гул ро мес зонад, пас маънии гул с з ӣ ӯ ӯ ӯ ӯ ҳусни ширин бошад ва ширин муқобили намакин аст. Чун ҳусни сиёҳро ҳусни малеҳ в a намакин г янд, лиҳозо ба муқобили ин ҳусни сабеҳ, яъне ҳусни ширин ва ӯ дар «Чаҳор шарбат» ҳусни гул с з - ҳусни дил асп ва матб ъ навишта. Гл, 1. 347 ӯ ӯ ҷ ӯ «Ғиёс-ул-луғот» мисли дигар фарҳангҳо, аз умла «Шарафномаи Муняр », ҷ ӣ «Муайид-ул-фузало, «Мадор-ул- афозил», «Фарханги аҳонгир », «Фарханги Ҷ ӣ Рашид », «Бурҳони қотеъ», ки дорои рисолаҳои махсуси лексик - грамматикианд, ӣ ӣ рисола ё муқаддимаи алоҳидаи лексик - грамматик надорад. Маълумотҳои ӣ ӣ лексик -грамматикии «Ғиёс-ул-луғот» дар дохили моддаҳои луғав ба таври ӣ ӣ пароканда ой гирифтаанд. Ин Принсипи пешгирифтаи муаллиф нисбатан нав ҷ буда, барои дарк кардани қоидаҳои лексик -грамматикии замони муаллиф маводи ӣ бисёр медиҳанд. Барои фахмидани нуктаи назари муаллиф дар хусуси ин ё он қоидаву қонуни забон тамоми луғатро бо диққат мутолиа кардан ва онро дақиқона аз назар гузаронидан рост меояд. Муаллиф дар бораи ҳуруфи забони араб -то ик , тағйиротҳои фонетикии он,ӣ ҷ ӣ маъноҳои грамматики и пешоянду пасояндҳо, суффиксҳои гуногуни калимасоз ва хусусан оид ба изофат маълумоти аниқ ва хаматарафа дода, барои тасдиқи фикри худ аз назму наср мисолҳо меорад. Масалан: Бо - ... дар форс мухаффафи боз аст, ки тоири шикори бошад ва бидон, ки ӣ лафзи «бо«, ки ҳарфест мураккаб аз «бо»-и мусаммо ва алифи мусаммо, дар форс ӣ барои чанд маън омада: ӣ аввал: ба маънии маа (яъне ба маънии ҳамрох ), чунонки ӣ бигуй: аспе бо зини мукаллал хари,дам; дуввум. ба маънии «бо вучуди» чунон ки: бо он ки ро бисёр фаҳмонидам, магар нафаҳмид: ӯ сеюм, барои атф (ҳамчун пайвандаки тобеъкунанда) ояд; байт: Фарк, аст миёни он ки ёраш дар бар, Бо он ки ду чашми интизорэш бар дар. Чаҳорум: ба маънии тараф ва ониб, чунонки: ҷ Барад аз вай паёми чанд бо , Зулайҳоро диҳад пайванд бо . ӯ ӯ Панчум: барои такобул, чунонки: Бо р и ту офтоб дидам, Хубаст, валекин он на дорад. ӯ Шашум: барои муоваза (бо ҳам ду чизро иваз кардан): Фарход к ҳи ғамро бо он намефурушад. ӯ ҷ Пешоянди «ба»-«бо»-и мусаммо бидуни алиф низ дар ҳамин моддаи лугав ӣ дода мешавад. Аҳамият ва қимати илмию амалии ин луғатро рафиқ Зехн Т. қайд намуда, чунин гуфтаи устод Айниро меорад: «Мазияти ин фарҳанг дар ин ост, ки ҷ калимаҳои дар адабиётамон маъмулро интихобан ҳар якро бо як калима эзоҳ намуда, эзоҳи фарҳангҳои дигарро низ нақл кардааст. Устод мегуфт, ки дар замони пеш дар мадрасаҳои Бухоро тақрибан 20 ҳазор талаба мехонд ва ҳар муллобачча як нусха «Ғиёс- ул-луғот» дошт ва аз ин сабаб ин луғат чанд бор дар Когон аз нав чоп шудааст. Устод таъкид менамуд, ки забони ин китоб содда ва ба точик наздик ӣ буда, муаллиф тарзи талаффузи Мовароуннаҳрро низ қайд мекунад». Яке аз луғатшиносони нуқтасан ва боистеъдод Рахимҳошим дар бораи «Ғиёс- ҷ ул-луғот» чунин менависад: Дар гузашта дар доираҳои аҳли илми адабиёти то ик, ҷ дар байни шоирон, д стдорони шеър, умуман шеърхонон яке аз машҳуртарин ва ӯ дастрастарин луғатҳо «Ғиёс-ул-луғот» будааст. «Ғиёс-ул-луғот» метавон гуфт, ки ягона маъхази луғаткушо ҳисоб меёфт тақрибан хонаи ҳар шоир ва шеърд сти ӣ ӯ то ик, хонае тақрибан ҳе аз аҳди маърифат набудааст, ки дар он ин луғат ҷ ҷ набошад. Ин луғат барои саводнок намудани зиёиёни то ик (хусусан дар солҳои 20-ЗО ҷ ю м) хизмати арзандае кардааст. Дар давраҳои минбаъда ба тартиб додани луғатҳои дузабона, тафсир, терминолог ва дигар тадқиқотҳои илм ин фарҳанг ба сифати ӣ ӣ яке аз сарчашмаҳои боэътимоде хизмат кардааст. [4; 50-54] Фарханги «Онандро ҷ »- Фарханги «Онандро ҷ » китоби бузургесг, ки 3107 са ҳ ифаи калон ҳ а ҷ мро ташкил мекунад. Муаллифи он Мухаммад Подшоҳ буда, тартибдиҳии луғатро соли 1888 ба итмом расонидааст. Дар ин луғат лексикаи араб , точик -форс ва турк шарҳ дода мешавад. ӣ ӣ ӣ ӣ Фарханг муқаддимаи мухтасар дорад, ки дар он манбаъҳои мавриди ‘истифодаи муаллиф нишон дода мешавад. Муаллиф дар таълифи ин асар аз луғатҳои «Суроҳ>, «Мунтахаб-ул-луғот», «Муайид-ул-фузало», «Фарҳанги ахонгир », «Баҳори Ҷ ӣ А ам», «Ан уманоро»-и Носир , «Бурҳони қотеъ», «Кашф-ул-луғот», «Шамс-ул- ҷ ҷ ӣ луғот<«Мусталаҳот»-и Вораста, «Ҳафт қулзум», «Ғ иёс-ул- луғот» истифода бурда ва лексикаи онҳоро то як андоза дар як о амъ намудааст. Бо ин меҳнати худ ҷ ҷ муаллифи «Онандро » вазифаи мушкилро ба ан ом расонида ва дар таърихи ҷ ҷ лугатнавис лексикаи фарҳ ӣ ангҳои гуног унро гирдоварй ва амъбаст намуда, лугати ҷ омеътаринро офаридааст. ҷ Калимаҳои шархҳшаванда аз р и тартиби алифбои араб -точик чида шуда, ӯ ӣ ӣ барои тасдиқи маънои онҳо аз осори шоирони то ику форс ва форсизабонони Ҳинд ҷ мисолҳо оварда мешавад. Масалан: Ашк - билфатҳ бар вазни рашк (ф-яъне форс ), қатраи оби чашм хусусан,ӣ мисол барои қатраи об; Шайх Фаридуддини Аттор фармояд: Чунон шуд зулм дар айёми кам, Ки ашке дар миёни баҳри қулзум. ӯ Исфаҳон - ба касри аввал ва фатҳи солас, шаҳре машхур дар Ирок ва номи парда аз мусик ва онро исфаҳонак низ г янд. ӣ ӯ Фарҳанги «Онандро » ДУ дафъа - дар се чилд (чопи Лакҳнав, 1896) ва чопи ҷ интикодии Дабири Сиёқ (Теҳрон, 1956) дар 7 илд нашр шудааст. ӣ ҷ Хулоса, луғатнависии то ику форс таърихи бой дорад ва таҳдилу тадқиқи хар ҷ як асри лексикограф вазифаи муҳим буда, меҳнати зиёдеро талаб мекунад. Ҳатто ӣ тадқиқи ҳар як мақолаи луғав дар доираи фарҳангҳои гуногун ва ба таври ӣ муқоисав ом хтани он барои таърихи забони то ик, инчунин лексикология ӣ ӯ ҷ маводи пурқимат дода метавонад. Ин вазифаро баъзе соҳибфарҳангон, масалан, муаллифони «Фарҳанги Рашид», «Сиро -ул-луғот» ва «Ғиёс-ул-луғот» қисман ҷ и ро намудаанд. Муаллифи «Фарҳанги Рашид » ба маводи фарҳангҳои ҷ ӣ « ахонгир » ва «Сурур » бо назари танқиди наздик шуда, калимаҳои ин Ҷ ӣ ӣ фарҳангҳоро ба ҳамдигар қисман аз иҳати шаклу маъно муқоиса кардааст. ҷ Луғатҳои қадимаи то икиро аз р и дарбаргирии лексикаи забон ба ду гур ҳ ҷ ӯ ӯ тақсим кардан мумкин аст: луғатномаҳое, ки характери таърих доранд, яъне дар ӣ онҳо асосан калимаҳои душворфаҳм, архаизмҳо гирд оварда шуда, шарҳ дода мешаванд. Ба ин гур ҳ «Луғати фурс», «Фарҳанги аҳонгирй», «Донишномаи ӯ Ҷ Қадархон», «Меъёри амол » ва чанде дигар мисол шуда метавонанд. Луғатҳое, ки Ҷ ӣ характери луғати норматив доранд. Дар ин гуна фарҳангҳо калима ва ибораҳои ӣ нисбатан маъмули дар адабиёти баде истеъмолшуда маънидод карда мешаванд. ӣ Ба ин гур ҳ «Баҳори А ам», «Сиро -ул-луғот», «Ҳафт қулзум», «Ғиёс-ул-луғот» ва ӯ ҷ ҷ амсоли инҳоро дохил намудан мумкин аст. Дар фарҳангҳо микдори мақолаҳои луғав аз ҳамдигар фарқ мекунанд, чунки ӣ ҳар як соҳибфарҳанг к шиш намудааст, ки фарҳанги вай биайниҳи нусхаи луғати ӯ пешина набошад. Ба ғайр аз ин ҳар як муаллиф дар назди худ вазифаеро гузошта, онро мувофиқи дониш ва салохдидаш ҳал кардааст ва бо ҳамин дар инкишофи луғатсоз саҳми муносиб гузоштааст. Ҳамин тавр хусусан, баъд аз асрҳои ХУ ӣ луғатҳои нисбатан мукаммал ба майдон омадаанд, ки дар онҳо воҳидҳои лексики ва фразеологии забон миқдоран хеле зиёда буда, баъзан онҳо чандин илдро ҷ ташкил кардаанд. Аз иҳати дарбаргирии лексикаи забонҳои гуногун фархангҳои пешина низ аз ҷ ҳамдигар фарқияти муайян доранд. Дар як қатор фарҳангҳо бештар калимаҳои аслан тодик («Луғати фурс», «Сиҳоҳ-ул-фурс», «Донишномаи Қадархон», ӣ «Фарҳанги аҳонгир » ва ғайра) гирд оварда шуда бошанд, дар баъзеи онҳо Ҷ ӣ калима ва ибораҳои иқтибосии араб аз иҳати миқдор ва аҳамият ба ои аввал ӣ ҷ ҷ баромадаанд, ки ба ин фарҳангҳои «Мадор-ул~ афозил», «Муайид-ул-фузало», «Ғиёс-ул-луғот»-ро дохил кардан мумкин аст. Яке аз иҳатҳои ба худ хоси луғатҳои дар Ҳиндустон таълифёфта аз ин иборат ҷ аст, ки дар онҳо ба ғайр аз калима ва ибораҳои умумиистеъмолии забони то ик ҷ ӣ вохидҳои луғавие амъ карда шудаанд, ки онҳо махсуси форсизабонони ҷ Ҳиндустонанд. Дар ҳамаи фарҳангҳои пешина микдори муайяни воҳидҳои фразеологии забон ой гирифтаанд, лекин мо дар таърихи луғатнависии то ику форс ҷ ҷ фарҳангномаҳоеро дучор мекунем, ки дар онҳо воҳидҳои фразеологй ва ибораҳо мисли умдаи мақолаҳои луғавиро ташкил кардаанд. Ба ин «Мусталаҳот-уш- шуаро», «Баҳори А ам», «Чароғи Ҳидоят» мисол шуда метавонад. Инчунин ҷ фарҳангҳои пешина аз иҳати принсипҳои сохташон як хел ва як сон нестанд. ҷ Луғатҳое, ки калимаҳо дар онҳо аз руи тартиби ҳарфи аввалу охир ва тартиби дох лии хуруфи араб -точикй (мисли сохти луғатхой имр за) чида шудаанд, дарӣ ӯ таърихи луғатнавис ба шакли як навъ анъана даромадаанд. ӣ Фарҳангҳои машҳури тафсирие, ки то имруз омада расидаанд, асосан ба гур ҳи ӯ луғатҳои филолог (фарҳангҳои истилоҳот дар назар дошта намешаванд) дохил ӣ ӣ мешаванд. Ба уз ин дар таърихи луғатнавис (охири асри ХУШ ва ибтидои асри ҷ ӣ Х1Х) луғатномаҳое таълиф шудаанд, ки дар онҳо истилоҳоти ин ё он соҳаи фан низ дар карда шуда, ба таври илм шарҳ ёфтаанд, ки ин гуна асарҳоро луғати ҷ ӣ филолог -энсиклопед номидан мумкин аст. ӣ ӣ Фарҳнгҳои пешинаи то ик яке аз сарватҳои маънавии халқи мо ба шумор рафта, ҷ ом хтан ва ба нашри интиқод таҳия намудани онҳо вазифаи фахр буда, дастраси ӯ ӣ ӣ хонандагон намудани он аҳамияти илм ва амал дорад.[4; 54-57] ӣ ӣ III . Хулоса Луғатнигор ҳарчанд қини тавзеҳи моддаҳои луғави аз принсипҳои мав удаи ҷ фарҳангнигори истифода менамояд, лекин дар тавзеҳи як қатор калимаву иборот барои нишон додани таҳаввулоти решагии онҳо, тарзи саҳеҳи талаффузи моддаҳои луғави эътибори хоса зоҳир менамояд. Илми луғат ва луғатнигор дар таърихи фарҳанги форсу то ик анъанаи хеле ӣ ҷ қадим дошта бошад ҳам, он аз таъсиру нақши илми луғату фарҳангнигории араб хол нест. ӣ Проф. А.Воҳидов бештар аз 40 сол дар соҳаи луғатшинос заҳмат мекашад. Чи ӣ дар збекистон ва чи дар То икистон дар ин соҳа чун босалоҳияттарин Ӯ ҷ ӯ мутахассис ба мақоми ол соҳиб шудааст. Гузашта аз ин дар Самарқанд мактаби ӣ ӯ илмии луғатшиносиро ба ву уд овардааст. Шогирдони ин мактаби илм ҳамон ҷ ӣ толибилмони бахши то икии факултаи суханшиносии донишгоҳи Самарқанд ҷ мебошанд, ки дер боз ҳар сол як-ду нафар бо тавсия ва таҳти роҳбарии луғатшиноси маъруф дар мавз ъҳои гуногуни ин риштаи забоншинос рисолаҳои ӯ ӣ диплом ва хатм навишта омадаанд. ӣ ӣ Монографияи А.Воҳидов на танҳо дар илми фарҳангнигории то ику форс, ҷ балки барои мухлисони халқҳои бародар , як тадқиқоти арзанда ба шумор рафта. ӣ Дар он бисёр масъалаҳои назарию амалии лексикография ҳаллу фасли худро ёфтааст, ки минбаъд барои тадқиқотчиёни авон к мак расонида метавонад. ҷ ӯ Ро еъ ба кору пайкор ва фаъолияти забоншиноси донишманд, профессорҷ Амон Воҳидов чи қадар сухан г ем, кам аст. Зеро хидмати устод зиёд аст. ӯ Аз нати агириҳои олим бармеояд, ки фарҳангҳои қадима якдигарро такмил додаанд. ҷ Дар онҳо, дар баробари шарҳу тафсири вожаҳои мушкилфаҳм, аз шеъри шоирони пешин намунаҳо оварда шудаанд. Муаллиф ҳангоми маълумот додан доир ба “Луғати фурс”-и Асадии Т с , аз умла менигорад: “Дар нусхаи қадимтарини ӯ ӣ ҷ “Луғати фурс” зиёда аз 1000 калима ва дар нусхаҳои охири он 2000 калима шарҳу маънидод шудааст. Луғат нафақат барои дуруст хондани ашъори шоирони Мовароуннаҳр ва Хуросони асрҳои X-XI, балки барои ба зуд ёфтани калимаҳои ӣ матлуб низ хидмат кардааст... Муаллиф барои таъкиду таъйиди маънои калимаҳо аз ашъори шоирони машҳури асрҳои X-XI мисолҳо меорад. Р йхати шоироне, ки муаллиф аз ашъори ӯ онҳо истифода бурдааст, зиёда аз 100 нафаранд, ки машҳуртарини онҳо Р дак , ӯ ӣ Аб шакури Балх , Шаҳиди Балх , Маъруфии Балх , Абулмасали Бухоро , ӯ ӣ ӣ ӣ ӣ Мун иқи Тирмиз , Лабибии Хуросон ва ғайра мебошанд”. ҷ ӣ ӣ Амон Воҳидов дар таълифоти хеш ба уғрофияи фарҳангнигории форс - ҷ ӣ то ик р йи эътибор гардонда, дар саҳифаи 46-уми монография аз умла ҷ ӣ ӯ ҷ овардааст: “Аз асри XIII сар карда то асри XIX маркази фарҳангнигории форс - ӣ то ик Ҳиндустон ба шумор меравад”. ҷ ӣ Сипас дар давраи ҳукмронии темуриёни ҳинд доир ба арзи ҳаст кардани ӣ фарҳангномаҳое, мисли “Фарҳанги Қаввос”, “Донишномаи Қадархон”, “Фарҳанги зуфонг ё ва аҳонп ё”, “Фарҳанги Иброҳим ”, “Ма маъ-ул-А ам” ... ва муҳтавои ӯ ҷ ӯ ӣ ҷ ҷ онҳо фикру мулоҳизаҳои худро пешниҳоди хонанда мегардонад. Бояд гуфт, ки монографияи устод бо муқоваи тунук ва теъдоди кам чоп шудааст. Онро бо муқоваи ғафс ва теъдоди бештар чоп кардан суди зиёде дар пай дорад. Зеро дар он та рибаи қариб ҳазорсолаи фарҳангнигор мавриди таҳлилу ҷ ӣ тадқиқ қарор гирифтааст, ки барои наслҳои оянда чун сарчашмаи бебаҳо ба кор меояд. IV. Адабиёти истифодашуда: 1. Бобо он Ниёзмуҳаммадов. Морфологияи забон то ик . ҷ ӣ ҷ ӣ Сталинобод.1941. 2. Бобо он Ниёзмуҳаммадов. умлаҳои соддадар забон ҷ Ҷ ӣ адабии ҳозираи то ик.Педагог То икистон 1960. ҷ ӣ ҷ 3.Шабакаҳои интернет: www.ZiyoNet.uz 1. www.wekopedia.tj 2. http :// www . foxitsoftware . com 3. www . persianacademy . ir / UserFiles / Image / naame 09. pdf 4. www . persianacademy . ir / UserFiles / Image / naame 05. pdf 5. www.ziyouz.com kutubxonasi ЛОИҲАИ КОРИ КУРСӢ Факултети Филология Шӯъбаи Филология ва омӯзиши забонҳо: забони тоҷикӣ Донишҷӯи курси 2 Каримов Шоҳидбек 1. Аз фанни «Таърихи забоншиносии тоҷик». СУПОРИШ Номи мавзӯъ: _________________________________________________ _____________________________________________________________ 2. Маълумоти асосӣ:___________________________________________ _____________________________________________________________ ______________________________________________________________ 3. Адабиёт:____________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ Баррасӣ ва баҳодиҳии кори курсие, ки аз рӯи мавзӯъ навишта шудааст, аз ҷониби роҳбар ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________ Кори курсӣ дар муддати муқарраршуда ва сифат мувофиқи талаб иҷро карда _______________________. Хол барои бақайдгирӣ _______ хол (максимал - 40 хол) Хол барои гузориши дифоъ _______ хол (максимал - 30 хол) Хол барои ҷавобҳо ба саволҳо ______ хол (максимал - 30 хол) Ҳамагӣ _______ хол (максимал - 100 хол) Ба кори курсӣ баҳои “_______” дода шуд. Роҳбари илмӣ:_______ ____________________________

КОРИ КУРСӢ АЗ ФАННИ ТАЪРИХИ ЗАБОНШИНОСИИ ТОҶИК МАВЗУЪ: “ Забоншинос Бобоҷон Ниёзмуҳаммадов ”

Мундари ҷа I. Му қ аддима II. Қ исми асоси : II . 1.Фаъолияти забоншиносии Бобо онҷ Ниёзмуҳаммадов II. 2.Мав қ еи Ниёзмуҳаммадов дар таърих ӣ фар ҳ ангнигори форсу то ҷ ик . III . Хулоса . IV . Адаби . ёти истифодашуда

I. Му қ аддима САНА Ҳ ОИ ФАЪОЛИЯТИ И ЛМ Ӣ - ПЕДАГОГИИ А.Во ҳ идов 1943-1950 - Мактаби миёнаи нопурраи де ҳ аи Бо ғ ибаланд 1951-1954 – Дониш ҷӯ и ом ӯ зишго ҳ и педагогии Самарканд 1954-1959 - Институти педагогии Самар қ анд , Университети давлатии Самар қ анд 1959-1965 - Лаборант, ҳ одими илмии Институти забон ва адабиёти ба номи Р ӯ дакии Академияи фан ҳ о и То ҷ икистон 1965-1968 – Тар ҷ умони сохтмони техникуми нафту маъдани Мазори Шарифи Аф ғ онистон 1968-1970 – Муаллими кафедраи забони то ҷ икии Институти педагогии Самар қ анд ба номи С . Айн ӣ 1970-1973 – Аспиранти Институти забон ва адабиёти ба номи Р ӯ дакии Академияи фан ҳ ои То ҷ икистон 1973-1978 – Муаллими кафедраи забон ва адабиёти Университети давлатии Самар қ анд 1978-1998 .- дотсенти кафедраи забон ва адабиёти то ҷ ик 1991-1993 – Ҷ онишини де кани факултети филологияи то ҷ ик 2001-2002 – Мудири кафедраи забони то ҷ ик ӣ 2 2002-2006 - Ба вазифи профессор ӣ интихоб шудаа ст (аз кафедраи <<Забони то ҷ ик ӣ ва филологияи шар қ >>) 2008-2012 – Мудири кафедраи забони то ҷ ик ӣ

2012 - Ба муносибати 20 солагии Исти қ лолияти Узбекистон бо медали “20-солагии Исти қ лолияти Узбекистон” мукофотонида шудааст. 2012-2017 – Дотсенти кафедраи Забон ва адабиёти то ҷ ики Университет 2005 – Барои китоби дарсии “Забони модар ӣ , синфи 3 ” дар конкурси Республикав ӣ иштирок намуда ,со ҳ иби ДИПЛОМИ ҷ ам ғ армаи “Истедод” - и Президент гардидааст. 1970-2017 – Со ҳ иби зиёда аз 15 ташаккурнома ва“Фахрий ёрли қ ” - ҳ ои ректорат ва ташкилоти касаба гардидааст. “Фар ҳ ангнигор ӣ як бахши забоншиносии амал ӣ буда , калимаю ибора ҳ ои забонро ба як системаи муайян шар ҳ у эзо ҳ меди ҳ ад ва назарияи танзиму тадвини лу ғ ат ҳ оро дар бар мегирад. Бинобар ин дар илми фар ҳ ангнигор ӣ ду ҷ и ҳ ати маъниом ӯ з ӣ , ҷ и ҳ ати амал ӣ ва назарии он ба эътибор гирифта мешавад. Ҳ амаи фар ҳ анг ҳ ои танзим ёфта аз р ӯ и тартиби ҷ о ба ҷ о гузор ӣ ва ҳ а ҷ м якхел нестанд . Фар ҳ ангнома ҳ ое , ки дар аср ҳ ои Х - ХУ таълиф шудаанд («Лу ғ ати фурс» - и Асадии Т ӯ с ӣ , «Са ҳ о ҳ - ул - фурс» - и Му ҳ аммад ибни Ҳ индушо ҳ и На ҳҷ авон ӣ , “Фар ҳ анги Қ аввос” ) аз ҷ и ҳ ати дар бар гирии таркиби лу ғ авии забон ми қ дори калима ҳ ои эзо ҳ шаванда он қ адар зиёд нестанд . Масалан , дар«Са ҳ о ҳ -ул-фурс» ми қ дори модда ҳ ои лу ғ ав ӣ 2300 ададро ташкил мекунад ва тарзи ҷ ойгиршавии калима ҳ о аз р ӯ и ҳ арфи аввалу охир аст. Ин тарзи сохти лу ғ ат ҳ о дар ёфти калима ҳ ои заруриро осон менамояд . II .1. Фаъолияти забоншиносии Амон Во ҳ идов .

O'xshashlar

САҲМИ АМОН ВОҲИДОВ ДАР ЛЕКСИКОГРАФИЯИ ТОҶИК
ТЕСТ АЗ ФАННИ ЗАБОНШИНОСИИ ИҶТИМ
Луғатҳои қадима сарчашмаи муҳими таърихӣ забоншиносии тоҷик
ФОЛКЛОР ВА РАВИЯҲОИ ИЛМИ ФОЛКЛОРШИНОСӢ
Bolalarni tabiiy oziqlantirish. Ona sutining miqdoriy va sifat tarkibi. Ayol sutining immunobiologik xususiyatlari