logo

1973-yilgi arab-isroil urushi

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

368.23828125 KB
1973-yilgi arab-isroil 
urushi                 Reja

1.Anvar Saodatning tashqi siyosati

2.1973-yilgi arab Isroil urushining 
boshlanishi

3.1973-yilgi arab isroil urushining 
yakunlari(Buyuk davlatlar aralashuvi)                   A.Saodat Isroilga qarshi turishda AQSh bilan 
munosabatlarni yaxshilashga intilib, ayni paytda Sovet 
Ittifoqi bilan ham harbiy siyosiy aloqalarni saqlab qolishga 
harakat qilgan. Misr armiyasida qayta qurollanish jarayonini 
davom ettirish uchun A.Saodat 1971 yid 27 mayida 15 yilga 
moljallangan dostlik va hamkorlik togrisidagi Misr-SSSR 
shartnomasini tuzishga tashabbuskor boldi. Biroq vaqt otishi 
bilan SSSRning Misrga katta miqdorda yordam berolmasligini 
korgan A.Saodat Sovet Ittifoqiga suyanishdan voz kecha 
boshlagan. Iqtisodiy tanglik, demografik muammo (Misr 
aholisi sonining jadal osishi), harbiy harajatlar Misrning 
ichki ahvoliga ota salbiy tasir korsatgan. Misrga mana shu 
muammolarni hal etish uchun birinchi navbatda Isroil bilan 
tinch-totuv yashashi shart bolgan va Isroil bosib olgan Sinay 
yarimorolni qaytarib olishi ham zarur edi                 Muzokaralar orqali Sinay yarimorolini A.Saodatning fikricha, 
AQShning Isroilga qilgan bosimi natijasida qaytarib olish 
mumkin bolgan. Misr prezidenti AQSh hukumatiga qilgan 
murojaatida Isroil-Misr muzokaralarni uyushtirib, unda 
vositachilik rolini ijro etishni soragan. Oz navbatida AQShning 
talabiga binoan A.Saodat, Sovet Ittifoqining Misrda joylashgan 
havo hujumiga qarshi qurollarni chiqarib yubormogi shart 
bolgan.

1972 yil bahorida sovet harbiy maslahatchilari Misr hukumati 
talabiga binoan, mamlakatni tark etdi, havo hujmiga qarshi 
qurollar ham Misr territoriyasidan chiqarildi. Ammo bu 
choralar amalga oshirilgandan keyin ham Isroil-Misr 
munosabatlarda ijobiy ozgarishlar bolgani yoq. Isroil bosh 
vaziri Golda Meir, yana bir marotaba uning mamlakati 1967 
yilgi chegaralarga hyech vaqt qaytmasligini qatiy takidladi                                  
1973 yilning sentyabrda Isroil hukumati zabt etilgan arablar 
yerida (jumladan Sinay yarimorolida) yahudiylar manzilgohlari 
qurilishi rejasini elon qildi. Isroil hukumatining ushbu qarori 
A.Saodatning muzokaralarga boglangan umidini uzdi. Qohirada 
Isroilga qarshi kuch ishlatish qarori qabul qilindi. Misr 
prezidenti Damashqqa tashrif buyurib, Suriya rahbari Hofiz 
Asad bilan birgalikda Isroilga qarshi urush rejasini muhokama 
qildi. 1973 yil 6 oktyabrda yahudiylarning «Iom kippur» diniy 
bayram kunida Misr va Suriya qurolli kuchlari tosatdan Isroilga 
qarshi hujum boshladi. Urushning dastlabki kunlarida Misr 2 va 
3 armiyalari (sovet harbiy mutaxassislari tomonidan orgatilgan) 
Suvaysh kanali qirgogida turgan Isroil qoshinlarga qaqshatgich 
zarba berib, ularni tartibsiz chekinishga majbur qildi. 
Isroilning Suvaysh kanali sharqiy qirgogida qurilgan ota 
mustahkam «Barlev chizigi» ishgol qilindi. Gollan tepaliklarda 
Suriya armiyasi ham taktik muvaffaqiyatni qolga kiritishga 
muvaffaq bold                 Yengilmas» Isroil armiyasi arab-isroil 
urushlar tarixida, balki birinchi 
marotaba achchiq maglubiyat tamini 
tatib korgan bolsa ajab emas. 
Sarosimaga tushib qolgan Golda Meir 
hukumati AQShdan darhol yordam sorab, 
qurol aslaha yuborishni soragan bolsa, 
arab davlatlari esa Sovet Ittifoqidan 
yordam kutganlarini bildirishdi. Biroq 
buyuk davlatlar ozlarining sheriklariga 
yordam berishga unchalik shoshilgani 
yoq. Isroil armiyasi ogir vaziyatga tushib 
qolgani tufayli Golda Meir hukumati 
qattiq turib AQShdan tezda yordam 
berishni talab qildi                 
Isroil hukumatining AQSh prezidenti R.Niksonga 
yuborgan telegrammasida. «Galaba uchun, har qanday 
chora qollashdan qaytmaydi» degan iborani AQSh 
hukumati isroilliklar arablarga qarshi atom bombasini 
ishlatmoqchi deb tushungan. Dar haqiqat, Isroilda 
atom bombasining eksperimental varianti ishlab 
chiqarilgan degan ayrim malumotlar tarqalgan edi. 
Yaqin Sharqda borayotgan urushning kengayishiga 
qarshi chiqqan AQSh Isroilga yordam berishga rozi 
boladi. AQSh yordamida ajoyib tarzda qurollangan 
Isroil armiyasi, oktyabrning ortalarida barcha 
frontlarda qarshi hujumga otib, strategik tashabbusni 
oz qoliga oldi.                  
1973 yil 15 oktyabrda Isroil armiyasi suvaysh kanalining 
garbiy qirgogiga chiqib oldi. Suvaysh kanalining sharqiy 
qirgogida qolgan Misrning 3-armiyasi qurshovga olindi va 
bu armiya batamom yoq qilish arafasida edi. Misr poytaxti 
havf ostida qolgan edi. Ana shunday ogir bir vaziyatda 
Sovet Ittifoqi Misrga yordam qolini chozdi. 1973 yil 16 
oktyabrdan — 20 oktyabrgacha SSSR vazirlar kengashining 
raisi A.N.Kasыgin Qohirada bolib, vaziyatni joyda organib 
harbiy harakatlarni darhol toxtatishni A.Saodatga maslahat 
berdi. A.N.Kasыgin Misrga harbiy yordam korsatish va BMT 
mexanizmi orqali isroilning hujumini toxtatish kabi 
vadalarni berdi. 1973 yil 20 oktyabrga kelganda Isroilning 
4-tankchi mexanizasiyalashgan va parashyut brigadalari 
Qohira shahriga hujum qilishga shaylangan edi.                                   
1973 yil 20 oktyabrda AQSh davlat kotibi G.Kissindjer 
Moskvaga tashrif buyurdi va SSSR rahbariyati bilan 
Yaqin Sharqdagi janjalni toxtatishga bagishlangan 
muzokaralar olib bordi. Ikki buyuk davlatlar tuzgan 
loyiha asosida BMT Havfsizlik kengashi №338 
rezolyusiyani qabul qildi va janjalda ishtirok etgan 
tomonlarni unga rioya qilishni talab qildi. Havfsizlik 
Kengashining №338 qarori darhol ot ochishni toxtatishi 
va muzokaralarni boshlashni talab qilgan. Ammo Isroil 
harbiy harakatlarni davom etgan. Shunday bolsa ham 
AQSh (Moskvaning talabiga binoan) juda qattiq bosimi 
tufayli Isroil qurshovda qolgan misrliklarning 3-
armiyasini yoq qilishga jurat etmadi.                  
BMT Havfsizlik kengashi yana bitta 339-rezolyusiyasini qabul 
qilib harbiy harakatlarni barcha frontlarda toxtatishini talab 
qildi. Ammo Isroil BMTning bu qarorini ham inkor etdi. 
Oshanda Sovet Ittifoqi ozining harbiy havo kuchlarini jangovor 
tayyorgarlik holatiga keltirdi. Javob tariqasida AQSh ham 
ozining qurolli kuchlarini jangovor tayyorgarlik holatiga 
keltirdi. Biroq AQSh Isroil uchun Sovet Ittifoqi bilan 
janjallashishni mutlaqo istamagan va Isroildan ultimatum 
shaklida arablarga qarshi hujumni toxtatishni talab qildi. 
Buning ustiga Amerika maxsus xizmati Misr bandargohlarining 
biriga sovetlar kemasida «nomalum radioaktiv yuk» keltirildi, 
degan malumotni AQSh prezidentiga taqdim etdi. Oshanda 
AQSh Isroilga ozining har qanday harbiy yordamni darhol 
toxtatishni qatiyat bilan bildirgandi, 25 oktyabrda jangovor 
harakatlar toxtatildi                 
BMT Havfsizlik kengashining qarori bilan ot ochilishi mann 
qilingan chizigi boyicha 7 ming kishilik xalqaro 
tinchlikparvar bolinmasi kiritildi. 1973 yil noyabr oyida 
AQSh davlat kotibi Benri Kissinjerning Isroil va urushda 
ishtirok etgan arab davlatlariga ketma-ket va tinimsiz 
tashriflari natijasida mintaqadagi keskinlikni malum 
darajada yumshatilishiga erishildi. 1973 yil dekabrda BMT 
boshchiligida Jenevada Yaqin Sharq muammosini bartaraf 
etish boyicha chaqirilgan xalqaro konferensiyada urushda 
qatnashgan tomonlarning qoshinlarini bir-biridan 
uzoqlashtirish masalasi yuzasidan qatiy qaror qabul qilindi. 
Shu orinda aytish joizki, AQSh davlat kotibi Genri 
Kissinjerning Isroil va arablarni yarashtirish yolida qilgan 
xizmatlari unga 1973 yilda Nobel mukofotini keltirdi.                                   
1974 yil 19 yanvarida (Jeneva konferensiyasi qaroriga 
binoan 1973 yil dekabr) Misr va Isroil ortasida 
qoshinlar uzoqlashtirish masalasi boyicha bitim 
imzolandi. Hujjatda takidlagandek, Isroil qoshinlari 
Suvaysh kanalining garbiy qirgogidan sharqiy qirgogiga 
surildi. 1974 yil 18 fevralida Misr va AQSh ortasida 
diplomatik munosabatlar tiklandi (1967 yil 7 iyunida 
prezident J.A.Nosir hukumati «Olti kunlik urush» 
vaqtida uzgan edi). 1974 yil 31 mayda qoshinlar 
uzoqlashtirish togrisidagi bitim Suriya va isroil 
ortasida imzolandi. 1974 yil iyunida Suriya ham AQSh 
bilan diplomatik munosabatlarni tikladi                 
Ikkinchi Sinay bitimi 1975 yil 4 sentyabrda imzolandi. 
Unga muvofiq Misr Isroilga qarshi harbiy harakatlarda 
ishtirok etmaslik majburiyatini olib, shu bilan birga 
Suvaysh kanali Isroil kemalari uchun ochiq deb elon 
qilindi. Isroil esa Qizil dengiz qirgogidagi yerlar va 
Abu-Rudays neft koni joylashgan hududni Misrga 
qaytarib berishi shart bolgan. Isroil qoshinlari Suvaysh 
kanalidan sharqqa 30-40 km. Surilishi lozim edi. AQSh 
bu yerda, yani Mitla va Gidi tepeliklarida ozining 
elektron kuzatish postlarini barpo etdi. Ikkinchi Siney 
bitimi kuchga kirishi bilan Misr Isroilga qarshi 
kurashdan voz kechdi.                 Adabiyotlar 
Князев А.Г. Египет после Насера. 1970-1981. М.1980.
Страны Ближнего и Среднего Востока (история и экономика). М. 1972.
История стран Азии и Африки в новейшее время ч-II. 1945-1977 (Под ред. 
М.Ф. Юрьева). М.1979.
Новейшая история арабских стран Африки (1917-1987). М.1990.
Примаков Е.М. Анатомия Ближневосточного кризиса. М.1978.
Куценков А.А. Чичеров А.И. Внешняя политика стран Ближнего и Среднего 
Востока. М. 1984.

Энштейн А.Д. Бесконечное противостояние. Израиль и арабский мир 
войны и дипломатия. История и современность. М., 2003..                 Дмитриев Е. Палестинский узел. М. 1978.
Добрынин А. Сугубо доверительно. М., Автор, 1997.
Дьяконов И.М. Пути истории. От древнего человека до наших дней. М.1994.
Загладин Н.В. Всемирная история. Век XX. М.1999.
Зарубежный Восток и современность. М.1980.
Захаров А.М. Фомин О.И. Кэмп-Дэвид: политика, обреченная на провал М. 
1982.

Иран. Очерки новейшей истории. Арабаджян А.Э. Дёмин А.И. М.1976.                 E tiboringiz uchun rahmat ʼ

1973-yilgi arab-isroil urushi

Reja  1.Anvar Saodatning tashqi siyosati  2.1973-yilgi arab Isroil urushining boshlanishi  3.1973-yilgi arab isroil urushining yakunlari(Buyuk davlatlar aralashuvi)

A.Saodat Isroilga qarshi turishda AQSh bilan munosabatlarni yaxshilashga intilib, ayni paytda Sovet Ittifoqi bilan ham harbiy siyosiy aloqalarni saqlab qolishga harakat qilgan. Misr armiyasida qayta qurollanish jarayonini davom ettirish uchun A.Saodat 1971 yid 27 mayida 15 yilga moljallangan dostlik va hamkorlik togrisidagi Misr-SSSR shartnomasini tuzishga tashabbuskor boldi. Biroq vaqt otishi bilan SSSRning Misrga katta miqdorda yordam berolmasligini korgan A.Saodat Sovet Ittifoqiga suyanishdan voz kecha boshlagan. Iqtisodiy tanglik, demografik muammo (Misr aholisi sonining jadal osishi), harbiy harajatlar Misrning ichki ahvoliga ota salbiy tasir korsatgan. Misrga mana shu muammolarni hal etish uchun birinchi navbatda Isroil bilan tinch-totuv yashashi shart bolgan va Isroil bosib olgan Sinay yarimorolni qaytarib olishi ham zarur edi

Muzokaralar orqali Sinay yarimorolini A.Saodatning fikricha, AQShning Isroilga qilgan bosimi natijasida qaytarib olish mumkin bolgan. Misr prezidenti AQSh hukumatiga qilgan murojaatida Isroil-Misr muzokaralarni uyushtirib, unda vositachilik rolini ijro etishni soragan. Oz navbatida AQShning talabiga binoan A.Saodat, Sovet Ittifoqining Misrda joylashgan havo hujumiga qarshi qurollarni chiqarib yubormogi shart bolgan.  1972 yil bahorida sovet harbiy maslahatchilari Misr hukumati talabiga binoan, mamlakatni tark etdi, havo hujmiga qarshi qurollar ham Misr territoriyasidan chiqarildi. Ammo bu choralar amalga oshirilgandan keyin ham Isroil-Misr munosabatlarda ijobiy ozgarishlar bolgani yoq. Isroil bosh vaziri Golda Meir, yana bir marotaba uning mamlakati 1967 yilgi chegaralarga hyech vaqt qaytmasligini qatiy takidladi