1973-yilgi arab-isroil urushi
![1973-yilgi arab-isroil
urushi](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_1.png)
![Reja
1.Anvar Saodatning tashqi siyosati
2.1973-yilgi arab Isroil urushining
boshlanishi
3.1973-yilgi arab isroil urushining
yakunlari(Buyuk davlatlar aralashuvi)](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_2.png)
![A.Saodat Isroilga qarshi turishda AQSh bilan
munosabatlarni yaxshilashga intilib, ayni paytda Sovet
Ittifoqi bilan ham harbiy siyosiy aloqalarni saqlab qolishga
harakat qilgan. Misr armiyasida qayta qurollanish jarayonini
davom ettirish uchun A.Saodat 1971 yid 27 mayida 15 yilga
moljallangan dostlik va hamkorlik togrisidagi Misr-SSSR
shartnomasini tuzishga tashabbuskor boldi. Biroq vaqt otishi
bilan SSSRning Misrga katta miqdorda yordam berolmasligini
korgan A.Saodat Sovet Ittifoqiga suyanishdan voz kecha
boshlagan. Iqtisodiy tanglik, demografik muammo (Misr
aholisi sonining jadal osishi), harbiy harajatlar Misrning
ichki ahvoliga ota salbiy tasir korsatgan. Misrga mana shu
muammolarni hal etish uchun birinchi navbatda Isroil bilan
tinch-totuv yashashi shart bolgan va Isroil bosib olgan Sinay
yarimorolni qaytarib olishi ham zarur edi](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_3.png)
![Muzokaralar orqali Sinay yarimorolini A.Saodatning fikricha,
AQShning Isroilga qilgan bosimi natijasida qaytarib olish
mumkin bolgan. Misr prezidenti AQSh hukumatiga qilgan
murojaatida Isroil-Misr muzokaralarni uyushtirib, unda
vositachilik rolini ijro etishni soragan. Oz navbatida AQShning
talabiga binoan A.Saodat, Sovet Ittifoqining Misrda joylashgan
havo hujumiga qarshi qurollarni chiqarib yubormogi shart
bolgan.
1972 yil bahorida sovet harbiy maslahatchilari Misr hukumati
talabiga binoan, mamlakatni tark etdi, havo hujmiga qarshi
qurollar ham Misr territoriyasidan chiqarildi. Ammo bu
choralar amalga oshirilgandan keyin ham Isroil-Misr
munosabatlarda ijobiy ozgarishlar bolgani yoq. Isroil bosh
vaziri Golda Meir, yana bir marotaba uning mamlakati 1967
yilgi chegaralarga hyech vaqt qaytmasligini qatiy takidladi](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_4.png)
![](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_5.png)
![
1973 yilning sentyabrda Isroil hukumati zabt etilgan arablar
yerida (jumladan Sinay yarimorolida) yahudiylar manzilgohlari
qurilishi rejasini elon qildi. Isroil hukumatining ushbu qarori
A.Saodatning muzokaralarga boglangan umidini uzdi. Qohirada
Isroilga qarshi kuch ishlatish qarori qabul qilindi. Misr
prezidenti Damashqqa tashrif buyurib, Suriya rahbari Hofiz
Asad bilan birgalikda Isroilga qarshi urush rejasini muhokama
qildi. 1973 yil 6 oktyabrda yahudiylarning «Iom kippur» diniy
bayram kunida Misr va Suriya qurolli kuchlari tosatdan Isroilga
qarshi hujum boshladi. Urushning dastlabki kunlarida Misr 2 va
3 armiyalari (sovet harbiy mutaxassislari tomonidan orgatilgan)
Suvaysh kanali qirgogida turgan Isroil qoshinlarga qaqshatgich
zarba berib, ularni tartibsiz chekinishga majbur qildi.
Isroilning Suvaysh kanali sharqiy qirgogida qurilgan ota
mustahkam «Barlev chizigi» ishgol qilindi. Gollan tepaliklarda
Suriya armiyasi ham taktik muvaffaqiyatni qolga kiritishga
muvaffaq bold](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_6.png)
![Yengilmas» Isroil armiyasi arab-isroil
urushlar tarixida, balki birinchi
marotaba achchiq maglubiyat tamini
tatib korgan bolsa ajab emas.
Sarosimaga tushib qolgan Golda Meir
hukumati AQShdan darhol yordam sorab,
qurol aslaha yuborishni soragan bolsa,
arab davlatlari esa Sovet Ittifoqidan
yordam kutganlarini bildirishdi. Biroq
buyuk davlatlar ozlarining sheriklariga
yordam berishga unchalik shoshilgani
yoq. Isroil armiyasi ogir vaziyatga tushib
qolgani tufayli Golda Meir hukumati
qattiq turib AQShdan tezda yordam
berishni talab qildi](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_7.png)
![
Isroil hukumatining AQSh prezidenti R.Niksonga
yuborgan telegrammasida. «Galaba uchun, har qanday
chora qollashdan qaytmaydi» degan iborani AQSh
hukumati isroilliklar arablarga qarshi atom bombasini
ishlatmoqchi deb tushungan. Dar haqiqat, Isroilda
atom bombasining eksperimental varianti ishlab
chiqarilgan degan ayrim malumotlar tarqalgan edi.
Yaqin Sharqda borayotgan urushning kengayishiga
qarshi chiqqan AQSh Isroilga yordam berishga rozi
boladi. AQSh yordamida ajoyib tarzda qurollangan
Isroil armiyasi, oktyabrning ortalarida barcha
frontlarda qarshi hujumga otib, strategik tashabbusni
oz qoliga oldi.](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_8.png)
![
1973 yil 15 oktyabrda Isroil armiyasi suvaysh kanalining
garbiy qirgogiga chiqib oldi. Suvaysh kanalining sharqiy
qirgogida qolgan Misrning 3-armiyasi qurshovga olindi va
bu armiya batamom yoq qilish arafasida edi. Misr poytaxti
havf ostida qolgan edi. Ana shunday ogir bir vaziyatda
Sovet Ittifoqi Misrga yordam qolini chozdi. 1973 yil 16
oktyabrdan — 20 oktyabrgacha SSSR vazirlar kengashining
raisi A.N.Kasыgin Qohirada bolib, vaziyatni joyda organib
harbiy harakatlarni darhol toxtatishni A.Saodatga maslahat
berdi. A.N.Kasыgin Misrga harbiy yordam korsatish va BMT
mexanizmi orqali isroilning hujumini toxtatish kabi
vadalarni berdi. 1973 yil 20 oktyabrga kelganda Isroilning
4-tankchi mexanizasiyalashgan va parashyut brigadalari
Qohira shahriga hujum qilishga shaylangan edi.](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_9.png)
![](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_10.png)
![
1973 yil 20 oktyabrda AQSh davlat kotibi G.Kissindjer
Moskvaga tashrif buyurdi va SSSR rahbariyati bilan
Yaqin Sharqdagi janjalni toxtatishga bagishlangan
muzokaralar olib bordi. Ikki buyuk davlatlar tuzgan
loyiha asosida BMT Havfsizlik kengashi №338
rezolyusiyani qabul qildi va janjalda ishtirok etgan
tomonlarni unga rioya qilishni talab qildi. Havfsizlik
Kengashining №338 qarori darhol ot ochishni toxtatishi
va muzokaralarni boshlashni talab qilgan. Ammo Isroil
harbiy harakatlarni davom etgan. Shunday bolsa ham
AQSh (Moskvaning talabiga binoan) juda qattiq bosimi
tufayli Isroil qurshovda qolgan misrliklarning 3-
armiyasini yoq qilishga jurat etmadi.](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_11.png)
![
BMT Havfsizlik kengashi yana bitta 339-rezolyusiyasini qabul
qilib harbiy harakatlarni barcha frontlarda toxtatishini talab
qildi. Ammo Isroil BMTning bu qarorini ham inkor etdi.
Oshanda Sovet Ittifoqi ozining harbiy havo kuchlarini jangovor
tayyorgarlik holatiga keltirdi. Javob tariqasida AQSh ham
ozining qurolli kuchlarini jangovor tayyorgarlik holatiga
keltirdi. Biroq AQSh Isroil uchun Sovet Ittifoqi bilan
janjallashishni mutlaqo istamagan va Isroildan ultimatum
shaklida arablarga qarshi hujumni toxtatishni talab qildi.
Buning ustiga Amerika maxsus xizmati Misr bandargohlarining
biriga sovetlar kemasida «nomalum radioaktiv yuk» keltirildi,
degan malumotni AQSh prezidentiga taqdim etdi. Oshanda
AQSh Isroilga ozining har qanday harbiy yordamni darhol
toxtatishni qatiyat bilan bildirgandi, 25 oktyabrda jangovor
harakatlar toxtatildi](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_12.png)
![
BMT Havfsizlik kengashining qarori bilan ot ochilishi mann
qilingan chizigi boyicha 7 ming kishilik xalqaro
tinchlikparvar bolinmasi kiritildi. 1973 yil noyabr oyida
AQSh davlat kotibi Benri Kissinjerning Isroil va urushda
ishtirok etgan arab davlatlariga ketma-ket va tinimsiz
tashriflari natijasida mintaqadagi keskinlikni malum
darajada yumshatilishiga erishildi. 1973 yil dekabrda BMT
boshchiligida Jenevada Yaqin Sharq muammosini bartaraf
etish boyicha chaqirilgan xalqaro konferensiyada urushda
qatnashgan tomonlarning qoshinlarini bir-biridan
uzoqlashtirish masalasi yuzasidan qatiy qaror qabul qilindi.
Shu orinda aytish joizki, AQSh davlat kotibi Genri
Kissinjerning Isroil va arablarni yarashtirish yolida qilgan
xizmatlari unga 1973 yilda Nobel mukofotini keltirdi.](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_13.png)
![](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_14.png)
![
1974 yil 19 yanvarida (Jeneva konferensiyasi qaroriga
binoan 1973 yil dekabr) Misr va Isroil ortasida
qoshinlar uzoqlashtirish masalasi boyicha bitim
imzolandi. Hujjatda takidlagandek, Isroil qoshinlari
Suvaysh kanalining garbiy qirgogidan sharqiy qirgogiga
surildi. 1974 yil 18 fevralida Misr va AQSh ortasida
diplomatik munosabatlar tiklandi (1967 yil 7 iyunida
prezident J.A.Nosir hukumati «Olti kunlik urush»
vaqtida uzgan edi). 1974 yil 31 mayda qoshinlar
uzoqlashtirish togrisidagi bitim Suriya va isroil
ortasida imzolandi. 1974 yil iyunida Suriya ham AQSh
bilan diplomatik munosabatlarni tikladi](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_15.png)
![
Ikkinchi Sinay bitimi 1975 yil 4 sentyabrda imzolandi.
Unga muvofiq Misr Isroilga qarshi harbiy harakatlarda
ishtirok etmaslik majburiyatini olib, shu bilan birga
Suvaysh kanali Isroil kemalari uchun ochiq deb elon
qilindi. Isroil esa Qizil dengiz qirgogidagi yerlar va
Abu-Rudays neft koni joylashgan hududni Misrga
qaytarib berishi shart bolgan. Isroil qoshinlari Suvaysh
kanalidan sharqqa 30-40 km. Surilishi lozim edi. AQSh
bu yerda, yani Mitla va Gidi tepeliklarida ozining
elektron kuzatish postlarini barpo etdi. Ikkinchi Siney
bitimi kuchga kirishi bilan Misr Isroilga qarshi
kurashdan voz kechdi.](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_16.png)
![Adabiyotlar
Князев А.Г. Египет после Насера. 1970-1981. М.1980.
Страны Ближнего и Среднего Востока (история и экономика). М. 1972.
История стран Азии и Африки в новейшее время ч-II. 1945-1977 (Под ред.
М.Ф. Юрьева). М.1979.
Новейшая история арабских стран Африки (1917-1987). М.1990.
Примаков Е.М. Анатомия Ближневосточного кризиса. М.1978.
Куценков А.А. Чичеров А.И. Внешняя политика стран Ближнего и Среднего
Востока. М. 1984.
Энштейн А.Д. Бесконечное противостояние. Израиль и арабский мир
войны и дипломатия. История и современность. М., 2003..](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_17.png)
![Дмитриев Е. Палестинский узел. М. 1978.
Добрынин А. Сугубо доверительно. М., Автор, 1997.
Дьяконов И.М. Пути истории. От древнего человека до наших дней. М.1994.
Загладин Н.В. Всемирная история. Век XX. М.1999.
Зарубежный Восток и современность. М.1980.
Захаров А.М. Фомин О.И. Кэмп-Дэвид: политика, обреченная на провал М.
1982.
Иран. Очерки новейшей истории. Арабаджян А.Э. Дёмин А.И. М.1976.](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_18.png)
![E tiboringiz uchun rahmat ʼ](/data/documents/d4253b6f-e17b-4f39-a282-9842c6024a37/page_19.png)
1973-yilgi arab-isroil urushi
Reja 1.Anvar Saodatning tashqi siyosati 2.1973-yilgi arab Isroil urushining boshlanishi 3.1973-yilgi arab isroil urushining yakunlari(Buyuk davlatlar aralashuvi)
A.Saodat Isroilga qarshi turishda AQSh bilan munosabatlarni yaxshilashga intilib, ayni paytda Sovet Ittifoqi bilan ham harbiy siyosiy aloqalarni saqlab qolishga harakat qilgan. Misr armiyasida qayta qurollanish jarayonini davom ettirish uchun A.Saodat 1971 yid 27 mayida 15 yilga moljallangan dostlik va hamkorlik togrisidagi Misr-SSSR shartnomasini tuzishga tashabbuskor boldi. Biroq vaqt otishi bilan SSSRning Misrga katta miqdorda yordam berolmasligini korgan A.Saodat Sovet Ittifoqiga suyanishdan voz kecha boshlagan. Iqtisodiy tanglik, demografik muammo (Misr aholisi sonining jadal osishi), harbiy harajatlar Misrning ichki ahvoliga ota salbiy tasir korsatgan. Misrga mana shu muammolarni hal etish uchun birinchi navbatda Isroil bilan tinch-totuv yashashi shart bolgan va Isroil bosib olgan Sinay yarimorolni qaytarib olishi ham zarur edi
Muzokaralar orqali Sinay yarimorolini A.Saodatning fikricha, AQShning Isroilga qilgan bosimi natijasida qaytarib olish mumkin bolgan. Misr prezidenti AQSh hukumatiga qilgan murojaatida Isroil-Misr muzokaralarni uyushtirib, unda vositachilik rolini ijro etishni soragan. Oz navbatida AQShning talabiga binoan A.Saodat, Sovet Ittifoqining Misrda joylashgan havo hujumiga qarshi qurollarni chiqarib yubormogi shart bolgan. 1972 yil bahorida sovet harbiy maslahatchilari Misr hukumati talabiga binoan, mamlakatni tark etdi, havo hujmiga qarshi qurollar ham Misr territoriyasidan chiqarildi. Ammo bu choralar amalga oshirilgandan keyin ham Isroil-Misr munosabatlarda ijobiy ozgarishlar bolgani yoq. Isroil bosh vaziri Golda Meir, yana bir marotaba uning mamlakati 1967 yilgi chegaralarga hyech vaqt qaytmasligini qatiy takidladi