logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Deviant xulq atvor va ijtimoiy nazorat

Deviant xulq atvor va ijtimoiy nazorat

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11008.5 KB
Ko'chirib olish
• Mavzu : Deviant xulq atvor va ijtimoiy nazorat REJA : • D eviantlik tushunchasi va uning mazmuni . • Ijtimoiy me’yor va uning turlari . • Ijtimoiy deviantlik nazariya lari . • Ijtimoiy deviantlik sabablari. Mavzuning maqsadi va vazifalari • Mavzuning maqsadi - jamiyatda amal qilayotgan ijtimoiy meyorlar va ulardan og‘uvchi xulq-atvor – deviant xulq-atvor xususiyatlari ni o‘rganish. • Mavzu ning vazifalari deviant xulq-atvor keng tarqalgan turlari: jinoyatchilik, ichkilikbozlik, giyohvandlik, fohishabozlik, o‘z joniga qasd qilish kabi holatlarning yuz berish mexanizmini, ularning oldini olish xususiyatlari ni o’rganish . Ma’ruza yakunida biz : • Inson hayotida ijtimoiy me’yorlarning muhimligini ; • Sotsiologiya fanida deviantlik nazariyalarining mazmunini ; • Jamiyat hayotida salbiy xulq-atvor ko’rinishlarining kelib chiqish sabablarini ; • Deviant xulq-atvor ko’rinishlarini oldini olish mexanizmlarini Bilib olamiz Ijtimoiy deviantlik • Deviant lotincha « deviance » (og’ish) so’zidan olingan . Ijtimoiy deviantlik jamiyatda o’rnatilgan ijtimoiy me’yorlardan chetga chiqishni anglatadi . Deviant xulq-atvor deviantlik natijasida yuzaga kelgan xulq-atvordir. Deviant xulq-atvorning asosiy ko’rinishlari • Jinoyatchilik • Alkogolizm • Narkomaniya • Suitsid Ijtimoiy me’yor • Ijtimoiy me’yor – biron-bir jamiyatda qabul qilingan va shaxsga ushbu jamiyatda o’zini qanday tutishi lozimligini ko’rsatib beruvchi xulq-atvorlardir. Ijtimoiy me’yor turlari • Huquqiy me’yorlar; • Axloq me’yorlar; • Urf-odat va an’analarga me’yorlar; • Diniy me’yorlar; Huquqiy me’yorlar Har qanday jamiyatda (mamlakatda) me’yorlarning yagona majmui bo’lib, “egizagi” yoki muqobili bo’lmagan va hukmron guruhning, ko’pchilikning va hatto butun xalqning irodasini namoyon etuvchi me’yorlardir. Huquqiy me’yorlarga hos xususiyatlar: • Matn shaklida mustahkamlab qo’yilganligi; • Rasman qonun asosida tayinlangan davlat organlari tomonidan qabul qilinishi va bekor qilinishi; • Xulq-atvor shaklining qat’iy belgilab qo’yilganligi yoki xulq- atvor chegarasining qat’iy ko’rsatib qo’yilganligi; • Aniq belgilangan sankciya-jarima, huquqni tiklash yoki stimullashtirishning mavjudligi; • Amal qilinishi davlat tomonidan kuch bilan ta’minlanadi . Axloqiy me’yorlar • Umumiy va xususiy manfaatlarning moddiy determinatsiyalashgan qarama-qarshiliklaridan kelib chiqadi, insonning o’zini takomillashtirish va o’z imkoniyatlarini rivojlantirish qobiliyatini anglatadi. Huquqdan farq qilib, axloq birinchidan asosan baholash vazifasini bajaradi (yaxshi- yomon, adolatli-adolatsiz), ikkinchidan uning me]yorlari birinchi navbatda nomus, burch, vijdon, adolat va shu kabi tushunchalarni mujassamlashtirgan ichki ruhiy kechinmalar orqali faoliyat yurgizadi . Urf-odat va an’analarga oid me’yorlar • Ushbu me’yoriy tizim xulq-atvorning erkin moslashuvchi, shu sababli odatga aylangan, tarixiy shakllangan namunalari, asosan kishilarning birga yashash qonuniyatlarini ifodalaydi. Axloqiy me’yorlardan farq qilib , urf-odatlar aniq va bir xil, ba’zan to’la shakllangan ko’rinishga ega bo’ladi . Diniy me’yorlar • Juda qadimiy tizim bo’lgan dinning me’yorlari ham turlicha bo’ladi . Shuningdek, mazmuniga ko’ra diniy me’yorlar turli, huquqiy, axloqiy, urf-odat, estetik va tashkiliy me’yorlarni o’z ichiga oladi va shu sababli ko’pincha yuqoridagi me’yoriy tizimlarning har birining boshqaruv xususiyatlarini qamrab olishi mumkin . Diniy me’yorlar ichki ta’qiqlar bilan birga tashqi ta’qiqlar orqali ham ta’sir qiladi. Ijtimoiy me’yorlar klassifikatsiyasi: Ko’lamiga ko’ra: • Kichik guruhlarda (do’stlar, sinfdoshlar, oila a’zolari va shu kabi) qabul qilingan me’yorlar ; • Katta guruhlarda yoki butun jamiyat miqyosida amal qiladigan me’yorlar. Bularni umumiy qoidalar deb ham ataladi. Amal qilinishidagi qat’iyligi hamda jamiyatda tarqalish darajasiga ko’ra: • Odat, bir yoki bir necha kishiga xos bo’lgan xulq-atvor; • Urf-odat, an’analar sifatida umumxalq tomonidan qabul qilingan tartib-qoida, rasm-rusm, tamoyil; • Axloq ( arab . xulq tushunchasining ko’plik shakli ), ijtimoiy ong shakllaridan biri bo’lib, kishilarning tarixan tarkib topgan xulq-atvori, yurish-turishi, ijtimoiy va shaxsiy hayotdagi o’zaro, shuningdek jamiyatga bo’lgan munosabatlarini tartibga solib turuvchi barqaror norma va qoidalar yig’indisi ; • qonun , insonning jamiyatdagi xatti- harakatlarini belgilab beruvchi yo’l- yo’riq, qoidalar yig’indisi ; • tabu , ijtimoiy me’orning eng qat’iy shakli bo’lib, uni buzish jamiyatning mutlaq ko’pchilik a’zolari tomonidan qabul qilinmaydigan, ba’zan ruhiy kasallik sifatida baholanadigan xulq- atvor Ijtimoiy me’yor : – Maqsadni belgilab olish va belgilangan maqsadlarga o’zgartirish kiritishga ko’maklashadi; – Ijobiy maqsadlarga erishishning mavjud sharoitlardagi optimal echimlari haqida ma’lumot beradi; – Sub’ektga oldin ma’lum bo’lmagan xulq-atvor muqobillari to’g’risidagi ma’lumotlarni saqlaydi; – Turli hayotiy sharoitlarda boshqa shaxslarning (guruhlarning) qo’llashi mumkin bo’lgan (ehtimoliy) xulq- atvori haqida ma’lumot beradi; – Sub’ektning turli xatti-harakatlarining ehtimoliy oqibatlari (ijobiy yoki salbiy) haquda ma’lumot beradi; – Xatti-harakatga davlat, jamiyat yoki guruh tomonidan beriladigan bahoga ega bo’ladi; – Yuzaga kelishi mumkin bo’lgan mas’uliyat, uning tavsifi, o’lchamlari va yuz berish ehtimoli haqida ma’lumot beradi.25 Me’yorlarni tartibga solish usullari: Ijtimoiy me’yorlarning barcha turlariga tartibga solishning uchta usullari: ruxsat berish, ko’rsatma va ta’qiq xos bo’lib, bular huquqda yaqqolroq ko’zga tashlanadi . • Ruxsat berish – ta’qiqlanmagan, jamiyat tomonidan ko’pincha ma’qullanadigan, biroq majburiy bo’lmagan xulq-atvor muqobillariga ko’rsatma. Ruxsat berilgan harakatlar me’yoriy tizimga mos ravishda ijobiy yoki o’rtacha baholanishi, taqdirlanishi yoki yo’l qo’yilishi mumkin . • Ko’rsatma – sub’ektdan bajarilishi talab qilinadigan xatti- harakatlar. Ruxsat berishdan farq qilib, ko’rsatma sub’ektning imkoniyatlarini cheklaydi . • Ta ’qiq – qilish mumkin bo’lmagan xatti-harakatlar . Me’yorlarda ushbu xatti-harakatlar tavsifi zararli, yomon, adolatsiz, noto’g’ri va shu kabilar tarzida tavsiflanadi . Deviant xulq-atvor nazariyalari klassifikatsiyasi: • Diniy-mifologik; • Klassik • Biologik; • Psixologik; • Sotsiologik. Diniy-mifologik yondashuvlar: • Qadimgi Misr dinlari; • Qadimgi Shumer va Bobil dinlari; • Qadimgi Hindiston dinlari; • Qadimgi Xitoy dinlari; • Zardushtiylik dini; • Buddaviylik dini; • Nasroniylik dini; • Islom dini. Deviantlik nazariyalari Yo ndashuv turlari Nazariya Muallif Asosiy g’oya Biologik Jismoniy belgilar jinoiy belgilar bilan aloqadorlikka ega Lombrozo Jismoniy xususiyatlar deviantlik sababi Deviant xulqlilarda ko’p uchraydigan gavda tuzilishi Sheldon Psixologik Ruhiy tahlil nazariyasi Freyd Shaxsga xos ziddiyatlar devantlikni yuzaga keltiradi Sotsiologik Anomiya Dyurkgeym Deviantlik ijtimoiy meyorlardagi noaniqliklar sababli yuzaga keladi Merton Deviantlik jamiyatdagi madaniy jihatdan ma’qullangan maqsadlar bilan unga erishish vositalari o’rtasidagi mos kelmaslik natijasida yuzaga keladi Madaniyatshunoslik nazariyalari Sellin, Miller, Sater-Lend Deviatsiyaning sababi submadaniyat me’yorlari bilan hukmron madaniyat me’yorlari o’rtasidagi ziddiyatda Yo rliq yopishtirish/ ajratib ko’rsatish nazariyalari Bekker Deviatsiyalar – hukmron guruhlar tomonidan kamroq himoyalangan guruhlar xulq-atvoriga yopishtirilgan “yorliq”dir Radikal kriminologiya Turk, Kvini, Ya ng, Teylor Deviatsiya – kapitalistik jamiyat me’yorlariga qarshilik ko’rsatish oqibatidir Zardushtiylikda ijtimoiy deviantlikZardushtiylikda ijtimoiy deviantlik • ““ Ezgu o’y, ezgu so’z va ezgu ishlarni Ezgu o’y, ezgu so’z va ezgu ishlarni alqayman. O’zimni butkul ezgu o’y, ezgu so’z alqayman. O’zimni butkul ezgu o’y, ezgu so’z va ezgu ishlarga baxshida etaman, barcha va ezgu ishlarga baxshida etaman, barcha qabih o’y, yomon so’z va yomon ishlardan qabih o’y, yomon so’z va yomon ishlardan tiyaman.tiyaman. Haqni sharaflab (deyman): Haqni sharaflab (deyman): “Haqiqat – oliy ne’mat”“Haqiqat – oliy ne’mat” Avesto. Asha alqoviAvesto. Asha alqovi .. Islomda deviantlik • « Kechirilmaydigan, kechiriladigan va unutilmaydigan gunohlar bor. Kechirilmaydigan gunoh – bu Allohga shirk keltirishdir. Kechiriladigani esa, Alloh taolo bilan bandaning o’rtasida bo’ladigan ma’siyat (gunoh) ishlar. Gunohning unutilmaydigani bandalarning bir-birlariga qilgan zulm va xiyonatlaridir. (Bu gunohni to mazlum kechmaguncha, Alloh ham kechmaydi) » (Ming bir hadis . 450- hadis) . Islomda me’yoriy tuzilma • Farz amallar. Barcha musulmonlar bajarishi majburiy bo’lgan me’yoriy talablar bo’lib, ushbu me’yorlardan chetga chiqish mumkin emas; • Vo jib amallar. Barcha musulmonlar amal qilishi shart bo’lgan amallar. Vo jibning farzdan farqi, farzni zarurligiga ishonmagan odam, dindan chiqqan hisoblanadi, vojib zarurligiga ishonmagan esa, dindan chiqqan hisoblanmasada, qattiq gunohkor bo’lgan hisoblanadi; • Sunnat. Payg’ambarimiz Muhammad (SAV ) ko’p vaqtlarda qilgan amallar. Haqiqiy musulmon uchun namuna qilib ko’rsatilgan amallar; • Mustahab. Payg’ambarimiz Muhammad (SAV ) ba’zan qilgan va ba’zan qilmagan amallar ; • Muboh. Qilsa ham, qilmasa ham bo’laveradigan amallar; • Mustakrah. Ushbu amalni qilgan odam gunohkor bo’lmasa ham beodob hisoblanadi; • Makruh. Bajarish man qilingan amal. Bajarmagan odam savob topadi, bajargan kishining gunohkor bo’lishi gumon; • Harom bajarilishi umuman mumkin emas. Abu Nasr al-ForobiyAbu Nasr al-Forobiy • Forobiyning fikriga ko’ra, insonga Forobiyning fikriga ko’ra, insonga uni go’zal a’mollar qilish uchun uni go’zal a’mollar qilish uchun yo’naltiradigan odat mahsuli yo’naltiradigan odat mahsuli bo’lmish etuk xulq lozim. Xulqning bo’lmish etuk xulq lozim. Xulqning yaxshiligi xatti-harakatlarda yaxshiligi xatti-harakatlarda me’yor qay darajada saqlangani me’yor qay darajada saqlangani bilan bog’lanadi. Uning ushbu bilan bog’lanadi. Uning ushbu qarashlarida keyingi davr g‘arb qarashlarida keyingi davr g‘arb olimlari da’vo qilib chiqqan xatti-olimlari da’vo qilib chiqqan xatti- harakatlardagi me’yoriylik harakatlardagi me’yoriylik tushunchasi aks etgan.tushunchasi aks etgan. Umuman Umuman alloma boshqa islom renesseansi alloma boshqa islom renesseansi namoyondalari kabi inson xulq-namoyondalari kabi inson xulq- atvori, faoliyatida ijtimoiy atvori, faoliyatida ijtimoiy me’yorlarning o’rnini me’yorlarning o’rnini ideallashtiradiideallashtiradi . . Abu Rayxon BeruniyAbu Rayxon Beruniy ““ ... ... (odamlar) tuzilishlarining (odamlar) tuzilishlarining rangi, surat, tabiat va axloqda rangi, surat, tabiat va axloqda turlicha bo’lishi faqatgina turlicha bo’lishi faqatgina nasablarning turlichaligidan nasablarning turlichaligidan emas, balki tuproq, suv, havo va emas, balki tuproq, suv, havo va erning (odam) yashaydigan erning (odam) yashaydigan joylarining turlichaligidan joylarining turlichaligidan hamdir”hamdir” (Abu Rayhon Beruniy. Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar ) Abu Ali ibn Sino (980-1037)Abu Ali ibn Sino (980-1037) Ibn Sinoning axloqiy Ibn Sinoning axloqiy qarashlari asosan “Axloq ilmiga qarashlari asosan “Axloq ilmiga doir risola”,doir risola”, “Burch to’g’risida “Burch to’g’risida risola”, “Nafsni pokiza tutish risola”, “Nafsni pokiza tutish to’g’risida risola”to’g’risida risola” , , “Adolat “Adolat haqida kitob”, “Turar joylardagi haqida kitob”, “Turar joylardagi tadbirlar” singari asarlaridatadbirlar” singari asarlarida va va o’z zamondoshlari bilan olib o’z zamondoshlari bilan olib borgan munozara-borgan munozara- yozishmalarida o’z aksini yozishmalarida o’z aksini topgan.topgan. A.Temur (1336-1405yy) Амир Темур давлатни бош аришда жуда тартибли бўлган. қ У ва ти-ва ти билан тафтиш, қ қ текшириш ўтказиб турган. Ўз амалини суистеъмол илиш, қ порахўрлик, ичкилик, маиший бузу лик о ир гуно исобланиб, қ ғ ҳ ҳ бундай одамлар албатта жазоланган. Ўз давлатиниг обрўси, нуфузи, манфаати учун авлодлари, ариндош-уру лари, арбий қ ғ ҳ бошли ларини ам аямаган. Давлат қ ҳ ишларини о ишмай, атъийлик ғ қ билан бош арган. қ Alisher Navoiy (1441-1501)Alisher Navoiy (1441-1501) Navoiy asarlarida ilgari surilgan Navoiy asarlarida ilgari surilgan axloqiy tamoyillar hamda ijobiy axloqiy tamoyillar hamda ijobiy qahramonlar qiyofalarida tajassum qahramonlar qiyofalarida tajassum topgan adolat, sadoqat, burch, topgan adolat, sadoqat, burch, muhabbat, rahm-shavqatmuhabbat, rahm-shavqat , , mardlik, mardlik, kamtarlik singari fazilatlar haqida kamtarlik singari fazilatlar haqida ko’p yozilgan.ko’p yozilgan. Ayni paytda u Ayni paytda u so’fiylikning naqshbandiya sulukiga so’fiylikning naqshbandiya sulukiga mansub yirik sahxs – mutasavvif mansub yirik sahxs – mutasavvif sufatida ham axloqshunoslik sufatida ham axloqshunoslik nazariyasi hamda amaliyoti nazariyasi hamda amaliyoti taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shgan taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shgan mutafakkirdir.mutafakkirdir. Klassik yondashuvlar • Qadimgi Yunoniston (Pifagor , Geraklit , Suqrot , Arastu); • Qadimgi Rim (Ts etseron , Ulpian); • O’rta asrlar Evropasi (Sh.L.Montesk’e, J.J.Russo, Ch.Bekkariya, K.Gelvetsiy, D.Didro, P. Golbax, Morelli va Sh.Fur’elar); • Yangi davr mutafakkirlari (I.Kant, I.G.Fixte, L.Feyerbax, Gegel, K.Marks); • DEVIANT XULQ- ATVORNI TUSHUNTIRUVCHI BIOLOGIK NAZARIYALAR Biologik yondashuvlar • Tug’ma xususiyatlar (Ch.Lombrozo) Chezare Lombrozo (1835-1909) • « Tug’ma individual omillar – jinoiy xulqning asosiy sabablaridir. Tug’ma jinoyatchilarni boshqa shaxslardan ularning tashqi belgilariga qarab osongina farqlash mumkin. Uning burni yalpoq, soqoli siyrak, peshonasi tor, jag’ suyaklari katta, yanoq suyaklari bo’rtib chiqqan, peshonasining qosh usti suyaklari do’ng, quloq solinchoqlari osilgan va hokazo bo’ladi. Bunday belgilar yovvoyi odamlar va maymunlarda hamda jinoyatchilarda bo’ladi » Ch.Lombrozo (1835-1909) nazariyasida jinoyatchilar klassifikatsiyasi: • Tug’ma jinoyatchilar; • Ruhiy kasal jinoyatchilar; • E’tiqodiga ko’ra jinoyatchilar (Siyosiy jinoyatchilar ham shular jumlasidandir); • Tasodifiy jinoyatchilar. • DEVIANT XULQ- ATVORNI TUSHUNTIRUVCHI PSIXOLOGIK NAZARIYALAR Psixologik yondashuvlar (Z.Freyd, E.Fromm) • Z.Freyd (Ongosti, Eros va Tanatos o’rtasidagi ziddiyat, Tabu); • E.Fromm (Yu ksalish va tubanlik sindromi).ЗиЗи ́́гмундгмунд ФрейдФрейд (( 18561856 -- 19391939 yyyy ))  AvstriyalikAvstriyalik psixologpsixolog vava sosiologsosiolog ZigmundZigmund F rey dF rey d fandafanda psixologikpsixologik nazariyaninazariyani ishlabishlab chiqishchiqish bilanbilan ijtimoiyijtimoiy jarayonlarnijarayonlarni anglashninganglashning ilgariilgari insoniyatinsoniyat tajribasidatajribasida bobo ’’lmaganlmagan yoyo ’’linilini asoslabasoslab berdiberdi . . UningUning tata ’’kidlashichakidlashicha , , insoninson ruhiyatiningruhiyatining ongong bilanbilan boshqarilmaydiganboshqarilmaydigan qismidaqismida instiktivinstiktiv dada ’’vatlarvatlar (( hoxishhoxish --istaklaristaklar ) ) hamdahamda xotiradanxotiradan chiqarilganchiqarilgan fikrfikr --gg ’’oyalaroyalar mujassamlanganmujassamlangan bobo ’’liblib , , bubu qismqism bilanbilan idoraidora etiluvchietiluvchi ongong oo ’’rtasidartasida ongong oldioldi maydonimaydoni (( bubu maydonchadamaydonchada idrokidrok , , tafakkurtafakkur , , xotiraxotira , , anglangananglangan oo ’’zlikzlik ) ) joylashgandirjoylashgandir .. • Freydning fikricha, inson tabiatida ikki kuch hukmrondir. • Birinchisi – barcha narsalarni vayron etish tanatos ruhi; • I k k inchisi esa eros, hayotga, xursandchilikka intilish kuchidir. • Birinchi kuch inson psixikasida nikrofiliya jarayoniga olib keladi. Nikrofillarga sado-mazoxizm hamda barcha ulik shakllarga qiziqish, o’limni kuylash, hayotga va hayotiy jo’shqinlikka nafrat bilan qarash xosdir. Inson psixasining 3 tarkibiy qismi (Men va U) asarida • U (Id) – ongsiz mayl, qiziqish va intilishlar • Men (Ego) – voqelik tamoyili • Oliy men (Super ego ) – insonning ijtimoiy normalarning o’zlashtirish natijalari Yuksalish va tubanlik sindromi (E.Fromm. “Inson qalbi” ) . • DEVIANT XULQ- ATVORNI TUSHUNTIRUVCHI SOTSIOLOGIK NAZARIYALAR Sotsiologik yondashuvlar • Anomiya (E.Dyurkgeym, R.Merton); • Yo rliq yopishtirish/ ajratib ko’rsatish nazariyalari (Bekker); Devi a nt – xulq-atvor sosiologiyasi • Devi a nt – xulq-atvor sosiologiyasining asoschisi E.Dyurkgeym xisoblanadi. 1 Ilk bor u deviant xulq- atvorning turi bo’lmish o’z- o’zini o’ldirish psixologik patologiya natijasi emas, balki sosial hodisa deb asosladi. E.Dyurkgeym konsepsiyasidagi Anomiya (fran. – anomic – qonunning, tashkilotning yo’qligi) g’oyasi tushunchasi va uning kelib chiqishi:   1. U xususiy va ijtimoiy ongning ma’naviy-ruhiy holatidan vujudga keladi. 2. Qadriyatlar tizimining yemirilishi bilan bog’liq. 3. Ijtimoiy hayotda maqsadsizlikni ifodalaydi. 4. Insonni jamiyatdan begonalashuvga olib kelishi. 5. Hayotdan ko’ngil sovushi. 1. O’zining mavjudligidan maqsad yo’qligi. 2. Jamiyatda foydasizligi, keraksizligini xis etish. 3. Shaxsga turli ijtimoiy omillarning ta’siri. 4. Katta shaxsiy baxtsizliklarning oqibati. 5. O’z-o’zini o’zgarishi, o’z joniga qasd qilishi. • O’z-o’zini o’ldirish muammosi haqida maxsus tadqiqotlar o’tkazdi. Uning empirik tadqiqotlarida bosh prinsip sifatida so t siologik metod: so t sial fakt (dalil)larni individning ichki dunyosi, uning xulqi irodasiga bog’liqlik jarayon sifatida qaraydi. Dyurkgeym o’z-o’zini o’ldirishni psixologik asosini ijtimoiy sabablar bilan bog’laydi. O’z-o’zini o’ldirish individning faqat ichki dunyosi, tushunish tarzida emas, balki ijtimoiy sabablarini xam tadqiq etishga harakat qiladi. O’z-o’zini o’ldirishning bir necha tipini ko’rsatdi shulardan : 1. Egoistik 2. Altruistik 3. Anomik 4. Fatalistik • • 1 . Дюркгейм Э. «Самоубийство». 386-бет. Stigmatistasiya nazariyasi  StigmaStigma – – bu aybdorlik yoki bu aybdorlik yoki ishonchsizlik ko’rsatkichi ishonchsizlik ko’rsatkichi yoki belgisi bo’libyoki belgisi bo’lib , , bunda bunda individuumlar yoki guruhlar individuumlar yoki guruhlar yorliq yopishtirishga yaqin yorliq yopishtirishga yaqin bo’lgn holatlarga tushib bo’lgn holatlarga tushib qoladilar va bu ularning qoladilar va bu ularning jamoatchilik nazaridajamoatchilik nazarida «« yomonotliqyomonotliq » » bo’lib bo’lib qolishlariga olib keladiqolishlariga olib keladi . . Anomiya nazariyasi « Deviant xulq-atvor jamiyatda e’lon qilingan qadriyatlar va rasmiy xulq atvor standartlari bilan aholi xulq-atvor motivlari hamda mavjud imkoniyatlarining bir- biriga mos kelmay qolishi natijasidir » Robert Mertonning anomiya nazariyasi Xulq-atvor turlari: • Bo’ysunish. Maqsad va vositalarni qabul qilish; • Innovatsiya. Maqsadlarni qabul qilish va vositalarni inkor qilish; • Ritualizm. Maqsadlarni inkor qilish va vositalarni qabul qilish; • Retretizm (Chekinish). Maqsad va vositalarni inkor qilish; • Isyon. Maqsad va vositalarni inkor qilib, yangilarini o’rnatish . • I nson xatti-harakati, xulq-atvori va faoliyatini oila, mahalla, ta’lim muassasalari, mahalla, mehnat jamoasi, umumdavlat miqyosida esa, qonunni muhofaza qilish organlari (sud, prokuratura, milisiya) ham nazorrat qilib boradi va ushbu shaxsga nisbatan ijtimoiy nazorat institutlari vazifasini bajarishadi. Ijtimoiy nazorat institutlari : 1. Oila. 2. Mahalla 3. Din. 4. Mehnat jamoasi. 5. Ta’lim muassasasi. 6. Qonunni muhofaza qilish organlari: 1) sud; 2) prokuratura va boshqalar

• Mavzu : Deviant xulq atvor va ijtimoiy nazorat

REJA : • D eviantlik tushunchasi va uning mazmuni . • Ijtimoiy me’yor va uning turlari . • Ijtimoiy deviantlik nazariya lari . • Ijtimoiy deviantlik sabablari.

Mavzuning maqsadi va vazifalari • Mavzuning maqsadi - jamiyatda amal qilayotgan ijtimoiy meyorlar va ulardan og‘uvchi xulq-atvor – deviant xulq-atvor xususiyatlari ni o‘rganish. • Mavzu ning vazifalari deviant xulq-atvor keng tarqalgan turlari: jinoyatchilik, ichkilikbozlik, giyohvandlik, fohishabozlik, o‘z joniga qasd qilish kabi holatlarning yuz berish mexanizmini, ularning oldini olish xususiyatlari ni o’rganish .

Ma’ruza yakunida biz : • Inson hayotida ijtimoiy me’yorlarning muhimligini ; • Sotsiologiya fanida deviantlik nazariyalarining mazmunini ; • Jamiyat hayotida salbiy xulq-atvor ko’rinishlarining kelib chiqish sabablarini ; • Deviant xulq-atvor ko’rinishlarini oldini olish mexanizmlarini Bilib olamiz

Ijtimoiy deviantlik • Deviant lotincha « deviance » (og’ish) so’zidan olingan . Ijtimoiy deviantlik jamiyatda o’rnatilgan ijtimoiy me’yorlardan chetga chiqishni anglatadi . Deviant xulq-atvor deviantlik natijasida yuzaga kelgan xulq-atvordir.

O'xshashlar

shaxs va deviant xulq-atvor sotsiologiyasi
Firibgarlik va jinoiy hulq-atvor
Delinkvent axloq mazmun-mohiyati va shakllanishi
MOLIYAVIY NAZORAT
Shaxsda suisidal xulq omillari diagnostikasi va profilaktikasi