MAV ZU:GEOSI YOSAT FA NI NI N G SHA KI LLA NI SHIGA GEOSI YOSI Y MA KTA BLA RN I N G ROLI RE J A : 1.GEOSI YOSAT FA N IN I N G SHA KI LLA N ISHI VA UN I N G AHA MI YATI 2.GEOSI YOSI Y MA KTA BLA RI N G FAN N I N G SHA KKI LA NI SHIDAGI ROLI 3.ZA MON AV I Y GEOSI YOSAT FA N I N IN G SHA LI LLA N I SHI VA GEOSIYOSI Y MA KTA BLA R  

Zamonaviy geosiyosatning kashfiyotchilari mumtoz geosiyosatchilar bo‗lib, ularda G‗arb olimlari F. Ratsel, R. Chillen, A. T. Mexen, X. Makkinder, K. Xaushofer, P. Vidal de la Blanche, A. Demanjon va boshqalardir. Mumtoz geosiyosatchilar ikki jahon urushi yillarida katta obroga ega bo‗ldilar. Bu birinchidan, ular davlat va suverenitetning xavfsizligi, davlatning gullab- yashnashi, uning kuchi, qudrati va dunyodagi ta'siri nimaga bog‗liqligini o‗ylab, yangi ilmiy bilimlarni yaratdilar; ikkinchidan, ular davlatlarning dunyodagi qudratini ta'minlovchi omillar va usullarni tahlil qilishga e‘tibor berishdi. Bu asosan davlatlarga geosiyosiy kodlarini shakllantirishda yordam berdi; uchinchidan, ular siyosiy voqealarning ma‘nosini tushuntirishga fazoviy yondashuvni yaratish tashabbuskori bo‗lib, ―makon‖, ―katta bo‗shliq‖ kabi asosiy kategoriyalarni yaratdilar; to‗rtinchidan, Makinderdan boshlab deyarli barcha mualliflar global miqyosdagi geosiyosiy ssenariylarni taqdim etishdi. Geosiyosatni fan sifatida shakllanishida klassik qarashlar katta rol o‗ynagan edi. Ammo uning ma'lum kamchiliklari ham bor, ularning aksariyati tarixiy cheklovlar bilan izohlanadi. Birinchidan, bu aslida geografik determinizmdan foydalanish, bu uning geografik omil ekanligini tan olishga asoslangan geosiyosatni o‗rganishning asosiy uslubiy tamoyili sifatida, ya'ni hududning kattaligi, mamlakatning joylashishi, uning tabiiy-iqlim sharoiti, dengizlar va okeanlarga yaqinligi yoki uzoqligi va boshqa geografik parametrlar ma‘lum bir xalqning ijtimoiy-siyosiy rivojlanishining asosiy yo‗nalishlarini, uning xarakterini, xalqaro siyosiy maydonda o‗zini tutishini belgilaydi. Garchi allaqachon klassik geosiyosat doirasida bo‗lgan bo‗lsa-da, frantsuz maktabi vakillari geografik determinizmni yengish uchun birinchi urinishlarni amalga oshirgan va u muvaffaqiyatsiz tugamagan;

ikkinchidan, bu sayyoraviy dualizm – ―kontinental kuchlarga‖ qarshi ―dengiz kuchlari‖ yoki talassokratiyaga (dengiz orqali kuch) tellurokratiyaga (quruqlik orqali kuch) qarshi kurashish uchun haddan tashqari berilish; uchinchidan, geosiyosatni makonda davlat hokimiyatining timsoli sifatida tushunish, ular hududlarni to‗g‗ridan-to‗g‗ri harbiy yoki siyosiy nazorat qilish istagini kuchaytirdilar va shu nuqtai nazardan, ko‗pincha ―anakonda‖ strategiyasini ilgari surildi. Dushman hududlarini dengizdan va qirg‗oq bo‗ylab to‗sib qo‗yish, bu asta-sekin kerak dushmanning strategik charchashiga va iqtisodiy bo‗g‗ilishiga olib kelishi kerak edi; to‗rtinchidan, davlat tomonidan boshqariladigan hududiy makonni uning kuchi va qudratining asosiy omili deb hisoblab, davlatning dinamik hududiy o‗sishga intilishi, yashash maydonini kengaytirishga intilishini zarurligini asoslab, ba'zi klassik geosiyosat vakillari (Ratsel, Chellen, Mexen) harbiy ekspansiyani geosiyosiy egallashning mutlaqo tabiiy usuli deb tan oldilar. Klassiklar geosiyosatning asosiy kategoriyasini makon deb hisoblashgan, uni faqat o‗zlarining doimiy chegaralariga ega bo‗lgan cheklovchi hudud makoni deb tushunganlar. Davlatning gullab-yashnashi, ularning fikriga ko‗ra, butunlay uning hududining xususiyatlariga asoslanadi.