logo

IRODA VA HISSIYOT

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

103.1767578125 KB
MAVZU: IRODA VA HISSIYOT
                                                 REJA:
1. Iroda haqida tushuncha
2. Shaxsning irodaviy xususiyatlari
3. Hissiyot haqida tushuncha
4. Hislarni kechirish shakllari                 
IRODA

, A.V.Petrovskiy darsligida  iroda  - bu kishining o’z 
oldiga qo’ygan maqsadlariga erishishida qiyinchiliklarni 
yengib o’tishga qaratilgan faoliyati va xulq-atvorini 
ongli ravishda tashkil qilishi va o’z-o’zini boshqarishi 
demakdir

iroda  - shaxsning ongli harakatlarida, o’z-o’zini 
bilishida ifodalanadigan, ayniqsa maqsadga erishish 
yo’lida uchraydigan jismoniy va ruhiy qiyinchiliklarni 
yengib chiqishda namoyon bo’ladigan ixtiyoriy 
faolligidir                 Irodaning eng muhim xususiyati unda 
faoliyatni amalga oshirishning puxta 
o’ylab chiqilgan rejaning mavjudligidir. 
Avvaldan rejalashtirilmagan xatti-
harakatlarni irodaviy harakat deb 
bo’lmaydi. Shu bilan birga iroda 
avvaldan mavjud bo’lmagan, lekin 
faoliyatni natijasiga erishishdan so’ng 
hosil bo’lishi mumkin bo’lgan qoniqishga 
butun e'tiborini qaratishdan iboratdir.                  Irodaviy harakatlarda har doim maqsad aniq 
bo’ladi. Odam o’z oldiga qo’ygan maqsadidan 
kelib chiqadigan natijalarni ham oldindan 
tasavvur eta oladi. Ana shuning uchun har 
qanday qiyinchiliklarni yengib bo’lsa ham 
maqsadini amalga oshirishga intila boradi. 
Masalan, odam biror imorat solayotgan paytda 
oxirgi natija qanday bo’lib chiqishini juda yaxshi 
tasavvur etadi va shuning uchun qanday 
qiyinchiliklar bo’lsa ham yengib ishni davom 
ettira beradi. Yoki talaba universitetning 
birinchi kursiga kirganda qanday mutaxassis 
bo’lib chiqishini yaxshi biladi va shuning uchun 
barcha qiyinchiliklarga chidab o’qishni davom 
ettira beradi.                 Umuman odam har doim harakat qilmasdan tura olmaydi. 
Ana shu jihatdan olganda odamning barcha harakatlarini 
ikki turkumga bo’lish mumkin. Ulardan  birinchisi  ixtiyorsiz 
harakatlar bo’lsa,  ikkinchisi  ixtiyoriy harakatlardir
Ixtiyorsiz harakatlar har qanday sharoitda yuz berishi 
mumkin. Ixtiyorsiz harakatlar ba'zan, odamning aqliy 
faoliyatlari bilan ham bog’liq bo’ladi. Chunonchi, ixtiyorsiz 
idrok, ixtiyorsiz diqqat, ixtiyorsiz esda olib qolish, 
ixtiyorsiz esga tushirish holatlari ham bo’ladi. Bunday 
hollarda odamning ixtiyorsiz harakatlari idrok qilinayotgan 
narsaning boshqa narsalardan keskin farq qilishi yoki 
odamning qiziqishlari, ehtiyojlari bilan bevosita bog’liq 
bo’ladi.                 Ixtiyoriy  harakatlar iroda bilan bog’liq 
bo’lgan harakatlardir. Ixtiyoriy 
harakatlar oldindan belgilangan maqsad 
asosida to’la ongli ravishda amalga 
oshiriladigan harakatlardir. Lekin 
ixtiyoriy harakat deganda, faqat 
jismoniy harakatlar emas, balki, aqliy 
harakatlar ham tushuniladi.                  IRODANING HARAKAT BOSQICHLARI                 IRODANING NERV-FIZIOLOGIK ASOSLARI

Irodaviy ya'ni ixtiyoriy harakatlarning nerv - fiziologik asosida bosh miya katta yarim 
sharlari po’stlog’ining shartli reflekslar hosil qilishdan iborat bo’lgan murakkab faoliyati 
yotadi. Irodaviy harakatlar har doim to’la ongli harakatlar bo’lgani uchun bosh miya 
po’stlog’ida yuzaga keladigan optimal qo’zg’alish manbalari bilan ham bog’liq bo’ladi. 
Bu haqda akademik  I.P.Pavlov  shunday deb yozgan edi: "Mening tasavvurimcha, ong ayni 
shu chog’da xuddi shu sharoitning o’zida ma'lum darajada optimal (har holda o’rtacha 
bo’lsa kerak) qo’zg’alishga ega bo’lgan bosh miya katta yarim sharlarining ayrim 
joylaridagi nerv faoliyatidan iborat". 

Irodaviy ixtiyoriy harakatlarni amalga oshirishda nerv tizimining umumiy normal 
holati ham juda katta ahamiyatga egadir. Masalan, uzoq davom etadigan qattiq 
kasallikdan so’ng nerv tizimi nihoyatda madorsizlanib, odamning irodasi 
bo’shashib ketadi. Odam biror ishdan qattiq charchagan paytda ham nerv tizimi 
zaiflashib, irodasi bo’shashib ketadi. Ana shuning uchun irodaning 
mustahkamligini ta'minlash maqsadida odam vaqti - vaqti bilan dam olib turishi 
kerak.                  SHAXSNING IRODAVIY SIFATLARI

Kishining irodaviy sifatlari ya’ni iroda kuchi,mustaqilligi jihatidan ayrim hollarda turlicha namoyon 
bo’ladi. Irodaviy sifatlarning klassifikatsiyasi sxema tarzida quyidagicha namoyon bo’ladi:                 HISSIYOT HAQIDA TUSHUNCHA

Odam tashqi muhitdagi turli-tuman narsa va hodisalarni idrok qilar 
ekan, hech vaqt bu narsalarga batamom befarq bo’lmaydi. Odamning 
aks ettirish jarayoni doimo faol xarakterga egadir. Aks ettirish 
jarayoni quyidagilarni qamrab oladi:

a) shaxsning ehtiyojni qondirish imkoniyatiga egaligini;

b) qondirishga yordam beradigan yoki qarshilik ko’rsatadigan 
ob'ektlarga sub'ekt sifatida qatnashishi; 

c) uni harakat qildiruvchi bilimga intiltiruvchi munosabatlar va hokazo.

Hissiyot tushunchasiga adabiyotlarda turlicha ta'riflar uchraydi 
jumladan; A.V.Petrovskiy tahriri ostida chiqqan "Umumiy psixologiya" 
darsligida hissiyot - kishining o’z hayotida nimalar yuz berayotganiga, 
nimalarni bilib olayotganiga yoki nima bilan mashg’ul bo’layotganiga 
nisbatan o’zicha turli xil shaklda bildiradigan kichik munosabatdir.                 Hislarni kechirish shakllari

Hislarning ayni vaqtda naqadar tez kuchli va barqaror bo’lishiga ko’ra his-
tuyg’ularning quyidagi turlari farqlanadi:  hissiy ton, emotsiyalar, affekt, 
stress, kayfiyat  va boshqalar. 

Hissiy ton.  hissiyot ko’pincha faqat hissiy tus sifatidagi ruhiy jarayonlarning 
o’ziga xos tomoni tariqasida namoyon bo’ladi. Yoqimli suhbatdosh, kulguli 
voqea, yoqimsiz hid, zerikarli kitob, ko’ngildagi mashg’ulot, hushchaqchaq 
sayohat, og’ir ish kabilar.

Turg’unov lug’atida stenik hisga quyidagi ta'riflar uchraydi:

  S tenik hislar  - shaxsning hayot faoliyatini kuch-g’ayratining orttiradigan 
barcha bilish jarayonlarini faollashtiradigan ijobiy hissiyot turi. Aksariyat 
hollarda xushxabar, muvaffaqiyat shaxsda stenik xususiyatli emotsiyalarni 
vujudga keltiradi.                 
Hissiy jarayonlarning har xil shakllari normal odamda alohida, yakka 
holda mavjud bo’lmaydi. Yuzlab va minglab kechirilayotgan emotsiyalar, 
affektlar, kayfiyatlarda aniq yashaydigan umumlashtirilgan hislar yuksak 
hislar deyiladi. Yuksak hislar o’z tarkibiga birinchi soddaroq 
ko’rinishdagi turli hislarni oladi. 

Praksik hislar. Inson amaliy hayotining istalgan sohasi maqsadga muvofiq 
aqliy faoliyatiga, shaxsning ularga nisbatan muayyan munosabatda 
bo’lish sohasiga aylanib qoladi .

Axloqiy hislar odamning boshqa kishilarga, jamoa va o’zining ijtimoiy 
burchlariga bo’lgan munosabatlarida ifodalanadi

Do’stlik hissi o’rtog’iga mehribonlikda uni ko’rish u bilan gaplashish o’z 
fikr hislari bilan o’rtoqlashishda namoyon bo’ladi.

  Estetik hislar ham yuksak ahloqiy hislardan hisoblanadi. Estetik his 
deganda biz go’zallikni idrok qilish, go’zallikdan zavqlanish va go’zallik 
yaratishga intilishni tushunamiz.                  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Turg ’ unov Q .  Psixologiya terminlarining ruscha - o ’ zbekcha izohli lug ’ ati T ; 
" O ’ qituvchi "  nashriyoti  1975  y

Umumiy psixologiya  ( A . V . Petrovskiy tahriri ostida )  T ; " O ’ qituvchi " 1992  y

G ’ oziev E . G ’   Umumiy psixologiya  1-2  kitob T -2002  y

  Psixologiya qisqacha izohli lug ’ at T -1998  y

Karimova V.M. Psixologiya T-2002 y
 

MAVZU: IRODA VA HISSIYOT REJA: 1. Iroda haqida tushuncha 2. Shaxsning irodaviy xususiyatlari 3. Hissiyot haqida tushuncha 4. Hislarni kechirish shakllari

 IRODA  , A.V.Petrovskiy darsligida iroda - bu kishining o’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishishida qiyinchiliklarni yengib o’tishga qaratilgan faoliyati va xulq-atvorini ongli ravishda tashkil qilishi va o’z-o’zini boshqarishi demakdir  iroda - shaxsning ongli harakatlarida, o’z-o’zini bilishida ifodalanadigan, ayniqsa maqsadga erishish yo’lida uchraydigan jismoniy va ruhiy qiyinchiliklarni yengib chiqishda namoyon bo’ladigan ixtiyoriy faolligidir

Irodaning eng muhim xususiyati unda faoliyatni amalga oshirishning puxta o’ylab chiqilgan rejaning mavjudligidir. Avvaldan rejalashtirilmagan xatti- harakatlarni irodaviy harakat deb bo’lmaydi. Shu bilan birga iroda avvaldan mavjud bo’lmagan, lekin faoliyatni natijasiga erishishdan so’ng hosil bo’lishi mumkin bo’lgan qoniqishga butun e'tiborini qaratishdan iboratdir.

Irodaviy harakatlarda har doim maqsad aniq bo’ladi. Odam o’z oldiga qo’ygan maqsadidan kelib chiqadigan natijalarni ham oldindan tasavvur eta oladi. Ana shuning uchun har qanday qiyinchiliklarni yengib bo’lsa ham maqsadini amalga oshirishga intila boradi. Masalan, odam biror imorat solayotgan paytda oxirgi natija qanday bo’lib chiqishini juda yaxshi tasavvur etadi va shuning uchun qanday qiyinchiliklar bo’lsa ham yengib ishni davom ettira beradi. Yoki talaba universitetning birinchi kursiga kirganda qanday mutaxassis bo’lib chiqishini yaxshi biladi va shuning uchun barcha qiyinchiliklarga chidab o’qishni davom ettira beradi.

Umuman odam har doim harakat qilmasdan tura olmaydi. Ana shu jihatdan olganda odamning barcha harakatlarini ikki turkumga bo’lish mumkin. Ulardan birinchisi ixtiyorsiz harakatlar bo’lsa, ikkinchisi ixtiyoriy harakatlardir Ixtiyorsiz harakatlar har qanday sharoitda yuz berishi mumkin. Ixtiyorsiz harakatlar ba'zan, odamning aqliy faoliyatlari bilan ham bog’liq bo’ladi. Chunonchi, ixtiyorsiz idrok, ixtiyorsiz diqqat, ixtiyorsiz esda olib qolish, ixtiyorsiz esga tushirish holatlari ham bo’ladi. Bunday hollarda odamning ixtiyorsiz harakatlari idrok qilinayotgan narsaning boshqa narsalardan keskin farq qilishi yoki odamning qiziqishlari, ehtiyojlari bilan bevosita bog’liq bo’ladi.