logo

Karbon kislotalar

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4003.5 KB
Karbon kislotalar  Karbon 	kislotalar	
Keling,eslaylik	, 	qaysi	
kislorodli	organik	
birikmalarni	bilamiz	?	
Aldegidlar	sinfi	bilan	karbon	
kislotalarning	genetik	
bog	’lanishi	qanday	?	
Kislorodli	birikmalar	
spirtlar	
Bir	atomli	
Ko	’p	atomli	
Aldegidlar	va	
ketonlar
Karbon
kislotalar
Efirlar	
oddiy	
murakkab    Barcha	karbon	kislotalar	
funksional	gruppaga	ega	
Karbon 	kislotalar	deb	nimaga	
aytiladi	?	
Karbon 	kislotalarning	
toifalanishi	:	
1)	Karboksil	gruppasiga	qarab	:	
●	birasosli	–	sirka	kislota	
●	ikkiasosli	–	oksalat	kislota	
●	ko	’pasosli	–	limon	kislota	
Karboksil	gruppa	
Soniga	qarab	
klasifikatsiyasi	
Bir	asosli	
Ikki	asosli	
Ko	’p	asosli	
Karbonil	
guruh	
Karboksil	
guruh	
Gidroksil	guruhKarbon kislatalar  klassifikatsiyasi.  	
2) 	Radikal	tabiatiga	qarab	:	
●	to	’yingan	–	propion	k	-ta	
●	to	’yinmagan	–	а	kril	k-ta	
●	aromatik	–	benzoy	k-ta	
karbon	kislotaning	izomerlanishi	
СН	3-СН	2-СН	2-СООН	
СН	3-СН	-СООН	
l	
СН	3	
Karbon	kislotalarda	qanday	
izomerlanish	turi	mavjud	?	
Karbon 	kislotaning	Nomenklaturasi	
? 	O	’zini	tekshirish	uchun	mashq	
? 	O	’zini	tekshirish	uchun	mashq	
Radikal	tabiatiga	qarab	
kislota	klasifikatsiyasi	
To	’yingan	
To	’yinmagan
Aromatik	
2 	metilbutan	kislotasi       To	’yingan	bir	asosli	karbon	kislotalarni	,	kengroq	ko	’rib	
chiqamiz	, 	
Gomologik	qator	,	
hosil	qiladi	
Karbon 	kislotalarning	
umumiy	formulasi	
Karboksil	gruppa	
tuzilishi	
Savollarga	jovob	bering	:	
Karbon	kislotalarda	elektronlarninng	zichligi	
qanday	kelib	chiqadi	?	
Karbon	kislotalarda	atomlarning	o	’zaro	tasiri	
qanday	kechadi	? 	
Bu 	karbon	kislotalarning	kimyoviy	xossalarida	
qanday	namoyon	bo	’ladi	?	
?	O	’zingni	tekshir	
Barcha	karbon	kislotalar	
funksional	gruppaga	ega	
Karbon 	kislotalar	deb	nimaga	
aytiladi	?	
Karbon 	kislotalarning	
toifalanishi	:	
1)	Karboksil	gruppasiga	qarab	:	
●	birasosli	–	sirka	kislota	
●	ikkiasosli	–	oksalat	kislota	
●	ko	’pasosli	–	limon	kislota	
Karboksil	gruppa	
Soniga	qarab	
klasifikatsiyasi	
Bir	asosli	
Ikki	asosli	
Ko	’p	asosli	
Karbonil	
guruh	
Karboksil	
guruh	
Gidroksil	guruh       Ko	’pchilik	kislotalar	trivial 	nomlanishi	ularning	
tarixiy	kelib	chiqishiga	bog	’liq	.	
Tabiatda	karbon	kislotalar	
Kimyoviy	formula	
K-ta	
Sistematik
nomlanishi	
K-ta	
Trivial 	
nomlanishi	
metan	
etan	
propan
butan
pentan
geksan
geptan
oktan
nonan
dekan	
chumoli	
sirka	
propion	
moy	
valerian
kapron
enant
kaprin    2) 	Radikal	tabiatiga	qarab	:	
●	to	’yingan	–	propion	k	-	ta	
●	to	’yinmagan	–	а	kril	k	-	ta	
●	aromatik	–	benzoy	k	-	ta	
karbon	kislotaning	izomerlanishi	
СН	3	-	СН	2	-	СН	2	-	СООН	
СН	3	-	СН	-	СООН	
l	
СН	3	
Karbon	kislotalarda	qanday	
izomerlanish	turi	mavjud	?	
Karbon 	kislotaning	Nomenklaturasi	
? 	O	’zini	tekshirish	uchun	mashq	
? 	O	’zini	tekshirish	uchun	mashq	
Radikal	tabiatiga	qarab	
kislota	klasifikatsiyasi	
To	’yingan	
To	’yinmagan	
Aromatik	
2 	metilbutan	kislotasi    Karbon  kislotalarning olinishi :
To ’ yingan karbon kislotalar olinadi :
1.  Spirtlarning oksidlanishidan
2.  Aldegidlarning oksidlanishidan
3.  Uglevodorodlarning oksidlanishidan
Karbon  kislotalarning boshqacha olinish usullari ham  bor :
Видео    Nima	uchun	karbon	kislotalar	orasida	gazsimoni	mavjud	emas	? Bu 	
molekulada	vodorod	bog	’lar	mavjudligidandir	.	
Karbon	kislotalarning	suvda	
eruvchanligini	vodorod	bog	’lar	orqali	
tushuntirish	mumkin	.	
Karbon 	kislotalarning	kimyoviy	xossalari	
Karbon	kislotalarning	umumiy	xossasi	anorganik	kislotalar	
xossasiga	o	’xshashdir	:	
1. 	Suvli	eritmalarda	dissotsiyalanishi	(muhit	
kislotali	indikatorlar	rangini	o	’zgartiradi	).	
2. 	Ular	metallarning	elektrokimyoviy	kuchlanish	qatorida	H	2	oldin	
turgan	metallar	bilan	o	’rin	olish	reaksiyasiga	kirishadi	
Видео
видео	
Sirka	kislota	Magniy	asetatKarbon kislotalarning kimyoviy 
xossalari    3	.	Karbon 	kislotalar	asosli	oksidlar	bilan	tasirlashib	tuz	va	
suv	hosil	qiladi	
4. 	Amfoter	va	(	ishqoriy	va	suvda	erimaydigan	) 	asoslar	
bilan	neytrallanish	reaksiyasiga	kirishadi	.	
Mashq	:	Sirka	kislotaning	va	mis	gidroksid	bilan	reaksiyasini	yozing	
va	hosil	bo	’lgan	tuzni	nomlang	.	
5. 	kuchsiz	va	uchuvchan	kislotalar	tuzlari	bilan	tasirlashib	ularni	
tuz	tarkibidan	siqib	chiqaradi	.	
видео	
video	
Видео	
Sirka	kislota	Mis(II	) 	asetat	
Sirka	kislota	Kalsiy	asetat	
Видео	
Видео	
Sirka	kislota	Natriy	asetar    6.  Eterefikatsiya reaksiyasi - karbon kislota va spirning o ’ zaro
tasirlashuvidan murakkab efirning hosil bo ’ lishi .
7.  Kislotalar kislotali oksid ( yoki kislota angidridi )  hosil qilishi
mumkin .
Kislotalarning xarakterli xossalari ularning tarkibidagi radikal
mavjudligi . Galogenlarning ta ’ siri :
?  Qaysi kislota kuchli ? 
Nima uchun ? Mk .  efirKarbon 
kislota spirt Murakkab efir
Sirka kislota
Sirka angidridi
Sirka kislota Xlorsirka kislota    Galogenlar bilan reaksiyalari
1.CH3COOH+Cl2→CH2ClCOOH+HCl
2.CH2ClCOOH+Cl2 →CHCl2COOH+HCl
3.CHCl2COOH+Cl2 → CCl3COOH+HCl Karbon kislotalarning o’ziga xos   xossalari Karbon kislotalarning o’ziga xos xossalari
Spirtlar bilan o’zaro reaksiyalari  
CH 3 CO OH+H O-CH 2 -CH 3 →CH 3 -COOCH 2 -CH 3 +H 2 O
                               Etilatsetat
HCO OH+H O-CH 2 -CH 3  →HCOOCH 2 -CH 3 +H 2 O
                                   etilformiat  Sirka kislota
H
3 C – COOHLimon   kislotasi
                          COOH
HOOC – CH
2  – C – CH
2  – COOH
                          OHChumoli  kislota
Н –  COOH
                 
Vino kislotasi
HOOC  – СН  - СН ––  COOH
                  ОН     ОНSut  kislota
СН
3   - СН –  COOH
               ОН
Yantar  kislota
HOOC  – СН
2   - СН
2  ––  COOH
                 
Benzoy  kislota     
      СООН
          Askorbin  kislota
                         НО      ОН
              
                    Н
                                          =О
НОН
2 С-НОНС     
                                 ОAtsitalsalitsil   kislota
         СООН
                    
                    ОСОСН
3 Oksalat  kislota
HOOC –– COOH
Olma  kislota
HOOC  – СН  - СН
2  ––  COOH
                ОН •
Bu kislatani turlicha nomlashgan 
masalan : « nordon nam bo’lgan », 
« yog’och kislota »,  ko’p vaqt uni 
yog’ochdan olishgan .  U keng 
qo’laniladi  –  xushbuy moddalar 
va dorilar erituvchisi ,  atsetat tola, 
bo’yoqlar, murakkab eferlar, 
atseton, xlorsirka kislota,  sirka 
angidridi ishlab chiqarishdagi 
kimyoviy sintezda reagent bo’lib 
ishtirok etadi .  Oziq-ovqat 
sanoatida konservalovchi  vosita  
va  ta’m beruvchi qo’shimcha 
sifatida ishlatiladi .Sirka k-ta yoki etan k-ta
H
3 C – COOH •
Chumoli   kislotasi  sirka  
kislotaga  nisbatan   kichik  
radikali hisobiga  o’n  barobar  
kuchli . Chumoli  kislota  nafaqat  
chumolida balki krapiva  
tolalarida ham   uchraydi  .  Usbu  
kislota bakterosidlik  xossasiga 
egaligi  uchun konservant sifatida 
 qo’llaniladi .  Xalq  tabobatida  
chumoli kislotani  revmatizm 
kasalliklarini, radikulitlarni  
davolashda  ,   asalarichilar  asalari  
    kanalarini  –  parazitlariga qarshi 
kurashda foydalaniladi .Chumoli kislota
Н –  COOH
                  •
Limon kislota ,   
ko’pgina  o’simliklar 
mevalarida    limonlar  va 
 xitoy limonida  ( 80  va  
70%   gacha  uchraydi ).Limon  kislota
                           COOH
HOOC – CH
2  – C – CH
2  – COOH
                           OH •
Oksalat  kislota ,  shavil  barglarida  
uchraydi .   Bu kislotadan ehtiyot 
bo’lish  tavsiya etiladi.  Uning  tuzlari  
oksalatlar  suvda erimaydi, shu  
sababli  shavilni  sevuvchilar   
buyraklarida va peshob pufaklarida  
tosh yig’ilishiga sabab bo’lishi  
mumkin . 
•
Oksalat  kislota  matolarni 
oqartirishda ishlatiladi ,  zanglarni 
yo’qotishda  ishlatiladi .   U 
alyuminiymi , kumushni, xrom  va 
mis qotishmalarini  tozalovchi 
kompozitsiyalar  tarkibiga  kiradi .Oksalat  kislota
HOOC –– COOH •
Tibbiy  antiseptik  modda . Benzoy  kislota
           СООН
           •
Aspirin – shamolashni 
oldini oluvchi  issiqlik 
tushiruvchi og’riq  
qoldiruvchi   xossalariga 
ega ,  shu  sababli uni  
tibbiyotda keng  
qo’llaniladi . Atsetil  salitsil kislota
         СООН
                    
                    ОСОСН
3 •
  Organizmni barqarorligini  shamollashga  chidamliligini 
oshirish da askorbin kislotasini o’rni  beqiyosdir - vitamin  
С ( Askorbin  kislotasi ).  Unung kislotaligi  benzoy  
kislotasinikiga teng .
•
  Bir kecha – kunduzlik me’yori ,   –  60  mg .Askorbin kislotasi
                           НО       ОН
              
                        Н
        
                                  =О
НОН
2 С-НОНС     
                                    О   1.  HCOOH 2.  HOOC -( CH 2 ) 2 - COOH
4.  CH 3 -CH-COOH 
              OH 5.  C 6 H 5 COOH 3. HOOC- COOH
6. C 17 H 3 5 COOH
Suv o’tlarida, zambrug’larda, lishayniklarda saqlanadi .
  Uning tuzlari  va murakkab efirlari   suktsinatlar deb 
nomlanadi .  1.  HCOOH 2.  HOOC -( CH 2 ) 2- COOH
4.  CH 3- CH-COOH 
             OH 5.  C 6 H 5 COOH 3. HOOC- COOH
6. C 17 H 3 5 COOH
Bu kislata matolarni oqartirishda, metallar zangini 
yo’qotishda ishlatiladi.    1.  HCOOH 2.  HOOC -( CH 2 ) 2 -       
COOH
4.  CH 3 -CH-COOH 
              OH 5.  C 6 H 5 COOH 3. HOOC- COOH
6. C 17 H 3 5 COOH
Bu kislata tibbiy antiseptik vosita sifatida 
ishlatiladi .  1.  HCOOH
2.  HOOC -( CH 2)2- COOH
4.  CH3-CH-COOH 
              OH 5.  C6H5COOH 3. HOOC- COOH
6. C 17 H3 5 COOH
Oshq o zon sharbatida ,  tuzlangan bodiringda  
saqlanadi .
  Uning tuzlari laktatlar deb yuritiladi.  1.  HCOOH 2.  HOOC -( CH 2)2- COOH
4.  CH3-CH-COOH 
             OH 5.  C6H5COOH 3. HOOC- COOH
6. C 17 H3 5 COOH
Chumolilar bezlaridan ajralgan suyuqlikda, yel daraxti 
ignalarida , 
Kuydiruvchi krapiva barglarida va hayvonlar terlashi
  tomchilarida uchraydi        Metan    kislotasi  tuzi qanday 
nomlanadi.  
     formiat      atsetat     propianat
      kapriat     valerinat       butirat1 2
4 3
5 6             Dekan   kislotasi tuzlari . 
     formiat      atsetat     propionat
     kapriat     valerinat      butirat1 2
3
4
5 6             Butan  kislotasi tuzlari . 
formiat atsetat propianat
kapriat valerinat butirat1 2
3
4
5 6 Prop an    kislota tuzlari.
formiat atsetat propianat
katrinat valerinat butirat1 2
3
4
5 6 Etan  kislota tuzlari . 
formiat atsetat propionat
kaprinat valerinat butirat2
31
4
5 6 Quyidagi tuzilishga ega  kislota  qanday nomlanadi ?
CH3 – CH – CH - COOH
CH3CH3
1,2 –   dimetilbutan k-ta 2,3 –  dimetilgeksan k-ta
2,3 –  dimetilbutan k-ta1
2
3 Kislotalarni spirtlar bilan o’zaro ta’sirlashib efirlar 
hosil qiladigan reaktsiyalar qanday nomlanadigidrogenlash
eterifikatsiya
alkillash
« kumush ko’zgi » gidrogenlash
eterifikatsiya
alkillash
« kumush ko’zgu »
Chumoli kislotani aniqlash mumkin bo’lgan reaktsiya Mustaxkamlash uchun masalalar.
•
3.75g  formaldegid  yondirilganda  2.25g  suv  bug’i va 5.5g 
uglerod IV oksidi hosil bo’lgan. Formaldegid bug’larining 
vodorodga nisbatan zichligi 15 ekanligini  bilgan  holda 3.75g 
formaldegidda qancha uglerod va vodorod borligini aniqlang.                                  
•
“ Insonga toza havo bersangiz, u ming yil yashaydi”   (Abu Rayhon Beruniy)
•
“ Agar chang va g’ubor bo’lmaganda  insonlar ming yil  umr ko’rgan bo’lar edi” (Ibn Sino)
•
Olti narsa tanni saqlaydi har dam,
“ Olti zarur narsa” – yana nomi ham.
Birinchi qismini bilsangiz – havo,…
Havosiz yuraklar chekadi navo,…
Vale u mo’tadil, sof bo’lsa, sozdir.
Yaxshisi hid, bug’, changlari ozdir
Aslida havo sof, pokdir, nihoyat,
Unga ko’p narsalar qo’shilar g’oyat,
Ta’sir qilar chiqit, tuprog’u, shamol,
Tog’lari,dengizi, shaharlar misol. (Sayyid Muhammad Hasrat)
•
“ Havosi shundayin berar edi kuch,
   Yashasa, bo’lardi nafas olmay hech” (Bedil)

Karbon kislotalar

Karbon kislotalar Keling,eslaylik , qaysi kislorodli organik birikmalarni bilamiz ? Aldegidlar sinfi bilan karbon kislotalarning genetik bog ’lanishi qanday ? Kislorodli birikmalar spirtlar Bir atomli Ko ’p atomli Aldegidlar va ketonlar Karbon kislotalar Efirlar oddiy murakkab

Barcha karbon kislotalar funksional gruppaga ega Karbon kislotalar deb nimaga aytiladi ? Karbon kislotalarning toifalanishi : 1) Karboksil gruppasiga qarab : ● birasosli – sirka kislota ● ikkiasosli – oksalat kislota ● ko ’pasosli – limon kislota Karboksil gruppa Soniga qarab klasifikatsiyasi Bir asosli Ikki asosli Ko ’p asosli Karbonil guruh Karboksil guruh Gidroksil guruhKarbon kislatalar klassifikatsiyasi. 2) Radikal tabiatiga qarab : ● to ’yingan – propion k -ta ● to ’yinmagan – а kril k-ta ● aromatik – benzoy k-ta karbon kislotaning izomerlanishi СН 3-СН 2-СН 2-СООН СН 3-СН -СООН l СН 3 Karbon kislotalarda qanday izomerlanish turi mavjud ? Karbon kislotaning Nomenklaturasi ? O ’zini tekshirish uchun mashq ? O ’zini tekshirish uchun mashq Radikal tabiatiga qarab kislota klasifikatsiyasi To ’yingan To ’yinmagan Aromatik 2 metilbutan kislotasi

To ’yingan bir asosli karbon kislotalarni , kengroq ko ’rib chiqamiz , Gomologik qator , hosil qiladi Karbon kislotalarning umumiy formulasi Karboksil gruppa tuzilishi Savollarga jovob bering : Karbon kislotalarda elektronlarninng zichligi qanday kelib chiqadi ? Karbon kislotalarda atomlarning o ’zaro tasiri qanday kechadi ? Bu karbon kislotalarning kimyoviy xossalarida qanday namoyon bo ’ladi ? ? O ’zingni tekshir Barcha karbon kislotalar funksional gruppaga ega Karbon kislotalar deb nimaga aytiladi ? Karbon kislotalarning toifalanishi : 1) Karboksil gruppasiga qarab : ● birasosli – sirka kislota ● ikkiasosli – oksalat kislota ● ko ’pasosli – limon kislota Karboksil gruppa Soniga qarab klasifikatsiyasi Bir asosli Ikki asosli Ko ’p asosli Karbonil guruh Karboksil guruh Gidroksil guruh

Ko ’pchilik kislotalar trivial nomlanishi ularning tarixiy kelib chiqishiga bog ’liq . Tabiatda karbon kislotalar Kimyoviy formula K-ta Sistematik nomlanishi K-ta Trivial nomlanishi metan etan propan butan pentan geksan geptan oktan nonan dekan chumoli sirka propion moy valerian kapron enant kaprin